|
Wymiary konfliktu
11. Powyższy
zarys podstawowej problematyki pracy, nawiązujący do pierwszych
tekstów biblijnych, stanowi jakby sam zrąb nauczania
Kościoła, który utrzymuje się niezmieniony w ciągu stuleci,
w kontekście różnych doświadczeń historii. Jednakże
na tle doświadczeń, które poprzedziły ogłoszenie
encykliki Rerum novarum i które potem nastąpiły,
nabiera on szczególnej wyrazistości oraz prawdziwie
współczesnej wymowy. Praca jawi się w tej analizie jako wielka
rzeczywistość, posiadająca podstawowy wpływ na
kształtowanie się w sposób ludzki świata oddanego
człowiekowi przez Stwórcę — jest rzeczywistością
ściśle przy tym związaną z człowiekiem jako
właściwym podmiotem oraz z jego celowym działaniem.
Rzeczywistość ta, w zwyczajnym biegu rzeczy, wypełnia życie
ludzkie i stanowi o jego wartości i sensie. Chociaż związana z
trudem i wysiłkiem, praca nie przestaje być dobrem — i stąd
człowiek rozwija się poprzez umiłowanie pracy. Ten na
wskroś pozytywny i twórczy, wychowawczy i zasługujący
charakter pracy ludzkiej musi stanowić podstawę
również współczesnego myślenia,
wartościowania i stanowienia o niej na gruncie podmiotowych praw
człowieka, jak o tym świadczą międzynarodowe deklaracje,
a także rozliczne kodeksy pracy, wypracowane bądź przez
odpowiednie instytucje ustawodawcze poszczególnych państw,
bądź też przez organizacje poświęcające swą
społeczną lub też naukowo-społeczną
działalność problematyce pracy. Organizmem skupiającym te
wszystkie inicjatywy pozostaje Międzynarodowa Organizacja Pracy,
najstarsza instytucja specjalistyczna Organizacji Narodów Zjednoczonych.
W dalszej części
niniejszych rozważań zamierzam powrócić w sposób
nieco bardziej szczegółowy do owych doniosłych
problemów, przypominając ważniejsze przynajmniej elementy
nauki Kościoła na ten temat. Przedtem jednakże wypada
dotknąć ogromnie doniosłego kręgu zagadnień,
pośród których kształtowała się ta nauka na
ostatnim etapie, to znaczy w okresie, którego datą poniekąd
symboliczną jest rok ukazania się encykliki Rerum novarum.
Wiadomo, że w całym tym
okresie, który bynajmniej jeszcze się nie zakończył,
problem pracy został postawiony na gruncie wielkiego konfliktu,
jaki wraz z rozwojem przemysłu ujawnił się pomiędzy „światem
kapitału” a „światem pracy” — to znaczy pomiędzy
wąską, ale bardzo wpływową grupą właścicieli
i posiadaczy środków produkcji a szeroką rzeszą ludzi
tych środków pozbawionych, natomiast uczestniczących w
procesie produkcji wyłącznie przez pracę. Konflikt, o jakim
mowa, wyrósł z takich sytuacji, w których robotnicy,
„świat pracy”, oddawali swoje siły do dyspozycji grupy
przedsiębiorców, podczas gdy oni, kierując się
zasadą najwyższego zysku, usiłowali ustanowić możliwie
najniższe wynagrodzenie za pracę wykonywaną przez
robotników. Wypada do tego dołączyć inne jeszcze elementy
wyzysku, które wynikały z braku bezpieczeństwa pracy oraz
zapewnienia warunków zdrowia i życia robotników i ich
rodzin.
Ów konflikt, rozumiany
przez niektórych jako konflikt społeczno-ekonomiczny o charakterze
klasowym znalazł swój wyraz w walce ideologicznej
między liberalizmem rozumianym jako ideologia kapitalizmu, a marksizmem,
pojętym jako ideologia socjalizmu naukowego i komunizmu, który
pretenduje do występowania w charakterze rzecznika klasy robotniczej
całego światowego proletariatu. W ten sposób rzeczywisty
konflikt istniejący między światem pracy a światem
kapitału przekształcił się w systematyczną
walkę klas, prowadzoną nie tylko metodami ideologicznymi, lecz
także i przede wszystkim — politycznymi. Historia tego konfliktu jest
znana, podobnie jak znane są także roszczenia jednej i drugiej
strony. Marksistowski program oparty na filozofii Marksa i Engelsa widzi w
walce klas jedyny środek wiodący do wyeliminowania klasowych
niesprawiedliwości, jakie istnieją w społeczeństwie, a
także do wyeliminowania samych klas. Realizacja zaś tego programu
zakłada uspołecznienie środków produkcji, aby
przenosząc to posiadanie z prywatnych właścicieli na kolektyw,
zabezpieczyć pracę robotnika przed wyzyskiem.
Do tego zmierza walka prowadzona
metodami nie tylko ideologicznymi, ale również politycznymi.
Ugrupowania kierujące się ideologią marksistowską jako
partie polityczne, poprzez wywieranie wielorakiego wpływu, a także
poprzez nacisk rewolucyjny, dążą w imię zasady „dyktatury
proletariatu” do opanowania wyłącznej władzy w
poszczególnych społeczeństwach, ażeby przez
likwidację własności prywatnej środków produkcji
wprowadzić w nich ustrój kolektywny. Wedle głównych
ideologów i przywódców tego wielkiego
międzynarodowego ruchu, celem owego programu działania jest dokonanie
rewolucji społecznej i zaprowadzenie socjalizmu, ostatecznie zaś
ustroju komunistycznego na całym świecie.
Dotykając tego niezwykle
doniosłego kręgu zagadnień, które stanowią nie tylko
teorię, ale samą tkankę życia społeczno-ekonomicznego,
politycznego i międzynarodowego naszej epoki, nie można, ani też
nie trzeba wchodzić w szczegóły, te bowiem są
znane zarówno z olbrzymiej literatury, jak też z praktycznych
doświadczeń. Trzeba natomiast w ich kontekście
wrócić do podstawowego problemu ludzkiej pracy, której nade
wszystko poświęcone są rozważania zawarte w niniejszym
dokumencie. Jest bowiem równocześnie rzeczą jasną,
iż tego kapitalnego, z punktu widzenia samego człowieka, problemu —
problemu, który stanowi podstawowy wymiar jego ziemskiego bytowania i
powołania — nie sposób naświetlać inaczej, jak tylko
licząc się z pełnym kontekstem współczesności.
|