bold = Main text
     Tom,    Rozdzial                              grey = Comment text

   1  1,1 |                               Rozdział I~W Tyńcu, w gospodzie "Pod
   2  1,1 |           przygodach, jakich na wojnie i w czasie podróży doznał.
   3  1,1 |         młodzieńczyk o długich włosach i wesołym spojrzeniu, widocznie
   4  1,1 |               ziemian z okolic Krakowa i trzech mieszczan w czerwonych
   5  1,1 |                do glinianych stągiewek i nasłuchiwał ciekawie przygód
   6  1,1 |               Tak więc siedzieli teraz i rozmawiali, mrugając od
   7  1,1 |            mieszczanin. - Wielkie gody i wielka szczęśliwość dla
   8  1,1 |             dla Królestwa! Prawią też, i to pewna, że król kazał
   9  1,1 |      złotogłowem szytym perłami wysłać i takiż baldachim nad nią
  10  1,1 |               nią uczynić. Zabawy będą i gonitwy w szrankach, jakich
  11  1,1 |        Eyertreter, tylko tak myślę, że i on rad będzie wiedział,
  12  1,1 |             Krakowa jedzie. Nie wrócim i tak dziś do miasta, gdyż
  13  1,1 |                bom słyszał o gonitwach i rad w szrankach siły mojej
  14  1,1 |               siły mojej popróbuję - a i ten mój bratanek także,
  15  1,1 |           także, który choć młody jest i gołowąs, niejeden już pancerz
  16  1,1 |            który uśmiechnął się wesoło i założywszy rękoma długie
  17  1,1 |             szlachty. - Skąd jesteście i jako was zowią?~- Ja zowię
  18  1,1 |                Została goła ziemia, bo i kmiecie, co byli w sąsiedztwie,
  19  1,1 |           prawili pod on czas o wojnie i o tym, że Jaśko z Oleśnicy,
  20  1,1 |           Znając ja więc godnego opata i krewniaka naszego, Janka
  21  1,1 |                 wsadziłem na podjezdka i haj! do Jaśka z Oleśnicy.~-
  22  1,1 |            ziemię, przyciśnie brzuchem i tak korbą zakręci, że i
  23  1,1 |                i tak korbą zakręci, że i żaden z Angielczyków, którycheśmy
  24  1,1 |            przeszło trzynaście zim, to i pawęż.~- Już to wojny wam
  25  1,1 |           Siedziało książę u Krzyżaków i co roku wyprawy na Litwę
  26  1,1 |      najprzedniejsi, Czechy, Szwajcary i Burgundy. Lasy przesiekli,
  27  1,1 |               zamki po drodze stawiali i w końcu okrutnie Litwę ogniem
  28  1,1 |            końcu okrutnie Litwę ogniem i mieczem pognębili, tak,
  29  1,1 |                 chciał już ją porzucić i szukać innej, choćby na
  30  1,1 |         Niemców daleko.~- Słychać było i tu, że wszyscy Litwini chcieli
  31  1,1 |                chcieli pójść z dziećmi i żonami precz, aleśmy temu
  32  1,1 |                nie chwalący się, gdyby i nie my, nie byłoby już Wilna.~-
  33  1,1 |              powiem, bom człek służały i wojny świadom. Starzy jeszcze
  34  1,1 |             mawiali: "zajadła Litwa" - i prawda! Dobrze się oni potykają,
  35  1,1 |                oczy przez kratę widać. I ławą idą. Uderzy, bywało,
  36  1,1 |             idą. Uderzy, bywało, Litwa i rozsypie się jako piasek,
  37  1,1 |               się, to ją mostem położą i roztratują. Nie sami też
  38  1,1 |              kopię przed się wyciągnie i sam jeden, jeszcze przed
  39  1,1 |              będzie ci się bił z konia i piechotą, a przy tym będzie
  40  1,1 |                przez Niemców, że pogan i Saracenów przeciw Krzyżowi
  41  1,1 |              przeciw Krzyżowi bronimy, i obowiązywali się dowieść
  42  1,1 |              odbyć między czterema ich i czterema naszymi rycerzami,
  43  1,1 |              Wacława, króla rzymskiego i czeskiego.~Tu większa jeszcze
  44  1,1 |             ciekawość ogarnęła ziemian i kupców, tak że aż powyciągali
  45  1,1 |               stronę Maćka z Bogdańca, i nuż pytać:~- A z naszych
  46  1,1 |             naczynie do ust, napił się i odrzekł:~- Ej, nie bójcie
  47  1,1 |     Waszmuntowa, jest Jaśko ze Zdakowa i Jarosz z Czechowa: wszystko
  48  1,1 |             wszystko rycerze na schwał i chłopy morowe. Pójdą-li
  49  1,1 |             oczy ludzkie na co patrzeć i uszy czego słuchać - bo,
  50  1,1 |                 Tak mi też dopomóż Bóg i Święty Krzyż, jako tamci
  51  1,1 |             rzekł jeden ze szlachty.~- I święty Stanisław! - dodał
  52  1,1 |       powiadajcie! Sławiliście Niemców i innych rycerzy, że chrobre
  53  1,1 |          innych rycerzy, że chrobre są i że łatwo Litwę łamali. A
  54  1,1 |        uderzali, ale popróbowawszy raz i drugi, już nie z takim sercem.~-
  55  1,1 |              królestwo Litwę ochrzcili i każden tam Chrystusa Pana
  56  1,1 |           każden umie. Wiadomo też, że i nasz Pan Miłościwy, gdy
  57  1,1 |             kazał mu ogarek postawić - i dopiero księża musieli mu
  58  1,1 |            żniwach będzie przeszkoda". I wielu też tak czyni, przez
  59  1,1 |               to robią z niewiadomości i z bojaźni diabłów. Było
  60  1,1 |               swoje gaje, wielkie numy i konie dojazdy i dziesięcinę
  61  1,1 |           wielkie numy i konie dojazdy i dziesięcinę brali. A ninie
  62  1,1 |            najgęstsze bory pozaszywało i tam z tęskności wyje. Pójdzie
  63  1,1 |              to go w chojniakach jeden i drugi za kożuch pociągnie -
  64  1,1 |            drugi za kożuch pociągnie - i mówi:~"Daj!" Niektórzy też
  65  1,1 |             Niektórzy też dają, ale są i śmiałe chłopy, co nie chcą
  66  1,1 |         zatknął ich jarzębowym kołkiem i księżom franciszkanom na
  67  1,1 |              nich osobliwe. Kudłaci są i ledwie który kniaź włosy
  68  1,1 |                swych razem z dobytkiem i wężami żyją; w piciu i jedle
  69  1,1 |       dobytkiem i wężami żyją; w piciu i jedle nie znają pomiarkowania.
  70  1,1 |               ale panny bardzo szanują i moc wielką im przyznają:
  71  1,1 |             tego przechodzą.~- Nie żal i kolek dostać, jeśli niewiasty
  72  1,1 |         uprzykrzyli się rodzeni bracia i ich rozpusta. Widząc tedy
  73  1,1 |              swych rodzonych obrotność i większy rozum, posłał do
  74  1,1 |          namową, by Krzyżaków porzucił i do posłuszeństwa się nakłonił,
  75  1,1 |          poselstwa wysłuchał. Były też i uczty, i gonitwy. Rad elekt
  76  1,1 |           wysłuchał. Były też i uczty, i gonitwy. Rad elekt konia
  77  1,1 |               biskupi tego nie chwalą, i w szrankach siłę swą rycerską
  78  1,1 |            jako jest wiadomo, że nawet i dzieweczki z tej krwie łacnie
  79  1,1 |               a z naszych mnie zwalił, i pod Zbyszkiem koń przy natarciu
  80  1,1 |           którą w pełnej zbroi klękał. I rozmiłowali się tak w sobie,
  81  1,1 |              królewskiego nie zlisić - i ślub był. Potem dojechali
  82  1,1 |          Ryngałłę za panią serca obrał i dozgonną wierność jej ślubował...~-
  83  1,1 |       duchownej się wyrzec nie chciał) i że nie może być nad takim
  84  1,1 |             niedźwiedzie toporem łupał i śpik wysysał, aż mu gardziel
  85  1,1 |         widzenia cudowne we śnie miewa i nazajutrz prorokować może
  86  1,1 |              cudna Ryngałła wdowa jest i może cię na służbę wezwać.~-
  87  1,1 |           śmierci będę służył, a potem i żonę znajdę.~- Pierwej znajdź
  88  1,1 |                gonił Zawisza z Garbowa i Farurej, i Dobko z Oleśnicy,
  89  1,1 |           Zawisza z Garbowa i Farurej, i Dobko z Oleśnicy, i taki
  90  1,1 |           Farurej, i Dobko z Oleśnicy, i taki Powała z Taczewa, i
  91  1,1 |               i taki Powała z Taczewa, i taki Paszko Złodziej z Biskupic,
  92  1,1 |            Paszko Złodziej z Biskupic, i taki Jaśko Naszan, i Abdank
  93  1,1 |         Biskupic, i taki Jaśko Naszan, i Abdank z Góry, i Andrzej
  94  1,1 |               Naszan, i Abdank z Góry, i Andrzej z Brochocic, i Krystyn
  95  1,1 |                 i Andrzej z Brochocic, i Krystyn z Ostrowa, i Jakub
  96  1,1 |        Brochocic, i Krystyn z Ostrowa, i Jakub z Kobylan!... Gdzie
  97  1,1 |           którzy się na połóg królowej i na chrzciny zjeżdżają, chcąc
  98  1,1 |                będzie, jako powiadają, i cesarz rzymski, i różnych
  99  1,1 |           powiadają, i cesarz rzymski, i różnych książąt a komesów,
 100  1,1 |             różnych książąt a komesów, i rycerzy jako maku, że to
 101  1,1 |            zjedzie, któren także łaski i pomocy naszego pana przeciw
 102  1,1 |                hojnie opatrzy.~- To go i podejmę, bom się wysłużył,
 103  1,1 |             księcia Witolda w nagrodę, i biedy nie ma, tylko że już
 104  1,1 |           Jaśkiem z Oleśnicy wrócili - i wszyscy oni tłusto teraz
 105  1,1 |             wtedy jeszcze nie wrócił - i dalej wojowałem. Bo trzeba
 106  1,1 |            powrotem tylu ich legło, że i połowa nie wyszła. Wychodziliśmy
 107  1,1 |              się wójt kniazia przeląkł i z płaczem uciekł, od której
 108  1,1 |              to ucieczki jest spokój - i miasto na nowo się buduje.
 109  1,1 |            przed się dłonie - szerokie i nadmiar potężne - inni zaś
 110  1,1 |              zaś poczęli kiwać głowami i przyświadczać:~- Tak! tak!
 111  1,1 |            albowiem noc zapadła ciepła i pogodna. Z dala słychać
 112  1,1 |          ludzkie głosy, parskania koni i śpiewy. Zdziwili się obecni,
 113  1,1 |            albowiem godzina była późna i księżyc wysoko już wybił
 114  1,1 |           pachołek w błękitnym kubraku i składanej czerwonej czapce
 115  1,1 |           Stanął, spojrzał po obecnych i ujrzawszy gospodarza, rzekł:~-
 116  1,1 |             rzekł:~- Wytrzeć tam stoły i światła naniecić: księżna
 117  1,1 |        rozumiesz? A Zbyszko odrzekł:~- I mazowieckich panien siła
 118  1,2 |           przybrana w czerwony płaszcz i szatę zieloną, obcisłą,
 119  1,2 |        biodrach, idącym wzdłuż pachwin i zapiętym nisko wielką klamrą.
 120  1,2 |         jeszcze niedorosłe, w różowych i liliowych wianuszkach na
 121  1,2 |                z lutniami w ręku. Były i takie, które niosły całe
 122  1,2 |              ukazało się kilku dworzan i małych pacholików. Weszli
 123  1,2 |            jakoby upojeni pogodną nocą i jasnym blaskiem księżyca.
 124  1,2 |          wezwanie, wysunął się naprzód i przyklęknął obyczajem niemieckim.~-
 125  1,2 |       Zatrzymamy się tu dla wypoczynku i posiłku - rzekła pani. -
 126  1,2 |                z nimi Maćko z Bogdańca i młody Zbyszko, skłonili
 127  1,2 |                 skłonili się powtórnie i zamierzali opuścić świetlicę,
 128  1,2 |               imiona, herby, zawołania i wsie, z których się pisali.
 129  1,2 |               wraca, klasnęła w dłonie i rzekła:~- Otóż się przygodziło!
 130  1,2 |                o Wilnie, o moim bracie i o siestrze. Zali zjedzie
 131  1,2 |               Witold na połóg królowej i na krzciny?~- Chciałby,
 132  1,2 |            kolebę srebrną przez księży i bojarzynów naprzód w darze
 133  1,2 |          przysłał. Przy której kolebce i myśmy z bratańcem przyjechali,
 134  1,2 |              co nam wojna przysporzyła i co książę podarował.~- To
 135  1,2 |             kolebką przy innych wysłań i przez pięć roków nie zdejmowałem
 136  1,2 |         oznajmieniem o swoim przybyciu i że nie zatrzymała się w
 137  1,2 |             przecie w klasztorze domów i gmachów, w których nawet
 138  1,2 |           księcia, od którego przodków i pokrewnych tylu dobrodziejstw
 139  1,2 |                 Wyspaliśmy się w dzień i jedziemy nocą dla chłodu,
 140  1,2 |               która więcej o śpiewaniu i pląsach niżeli o odpocznieniu
 141  1,2 |         pomyślność miłościwego księcia i miłościwej księżnej - rzekł
 142  1,2 |             zjedzie.~- Pan Bóg potrafi i z daleka szczęście zdarzyć,
 143  1,2 |             Danusia! wyleź no na ławkę i uwesel nam serce tą samą
 144  1,2 |            ramionach, suknię niebieską i czerwone trzewiczki z długimi
 145  1,2 |              przychodziło jej tak stać i śpiewać księżnie, bo nie
 146  1,2 |              ptak, który chce śpiewać, i przymknąwszy oczęta, poczęła
 147  1,2 |                cieniuchnym, dziecinnym i świeżym jak śpiewanie ptaków
 148  1,2 |          Jasiulku,~Ubogiej sierocie ".~I znów wtórowali rybałci.
 149  1,2 |                od dzieciństwa do wojny i srogich jej widoków, nigdy
 150  1,2 |            ramię stojącego obok Mazura i zapytał:~- Co to za jedna?~-
 151  1,2 |                niej najmilszy rybałcik i księżna niczyich pieśni
 152  1,2 |              Myślałem, że zgoła anioł, i odpatrzyć się nie mogę.
 153  1,2 |               ze Spychowa, komes możny i mężny, który do przedchorągiewnych
 154  1,2 |                  Miłują ją też wszyscy i za śpiewanie, i za urodę.~-
 155  1,2 |                wszyscy i za śpiewanie, i za urodę.~- A któren jej
 156  1,2 |               głowę, na zmrużone oczki i na całą postać oświeconą
 157  1,2 |               blaskiem świec woskowych i blaskiem wpadających przez
 158  1,2 |               okna promieni miesiąca - i zdumiewał się coraz bardziej.
 159  1,2 |         Krakowie na szybie kościelnej.~I znów, trąciwszy dworzanina,
 160  1,2 |               ze Spychowa. Gładka była i możnego rodu, nad wszystkie
 161  1,2 |               inne panny księżnie miła i sama księżnę miłująca. Dlatego
 162  1,2 |             księżna wzięła dzieweczkę -i od tej pory ją hoduje. Ojciec
 163  1,2 |              często na dwór przyjeżdża i rad widzi, że mu się dziecko
 164  1,2 |           całym Mazowszu nie miłował - i siła już Niemców za nią
 165  1,2 |        zaświeciły oczy w jednej chwili i żyły nabrały mu na czole.~-
 166  1,2 |             zabili? - spytał.~- Zabili i nie zabili. Sama umarła
 167  1,2 |               nikt o wojnie nie myślał i każdy bezpieczno chadzał.
 168  1,2 |           spadły, przywiązali do konia i porwali, ludzi pobili. Długo
 169  1,2 |                niewoli u nich siedział i dopiero gdy król Władysław
 170  1,2 |             Danusię. Po czym spytał:~- I rzekliście, panie, że ona
 171  1,2 |              rybałtów, człowiek tłusty i ciężki, podniósł się nagle,
 172  1,2 |          stronę. Danusia zachwiała się i rozłożyła rączki, lecz nim
 173  1,2 |            rzucił się Zbyszko jak żbik i porwał ją na ręce.~Księżna,
 174  1,2 |            roześmiała się zaraz wesoło i poczęła wołać:~- Oto rycerz
 175  1,2 |           Danusin! Bywajże, rycerzyku, i oddaj nam naszą miłą śpiewaczkę!~-
 176  1,2 |               Twarz miała śmiejącą się i uradowaną, choć trochę przestraszoną.
 177  1,2 |               Danusię, sam zaś klęknął i podniósłszy głowę, rzekł
 178  1,2 |             mieć swego rycerza, a pora i mnie mieć swoją panią, której
 179  1,2 |              swoją panią, której urodę i cnoty będę wyznawał, za
 180  1,2 |              oto właśnie chcę ślubować i do śmierci wiernym jej w
 181  1,2 |           leżąc na rubieży niemieckiej i widując często rycerzy z
 182  1,2 |               nawet niż inne dzielnice i naśladowało dość często.
 183  1,2 |        zachodnie były uważane za prawo i wzór dla szlachetniejszych
 184  1,2 |               ku sobie rycerskie serca i oczy.~Więc z rozbawioną
 185  1,2 |          Jurandówna najurodziwsza jest i najcnotliwsza między pannami,
 186  1,2 |               łbów niemieckich zedrzeć i pod nogi mojej pani położyć.~
 187  1,2 |              Na to spoważniała księżna i spytała:~- Nie dla śmiechu
 188  1,2 |          odrzekł:~- Tak mi dopomóż Bóg i Święty Krzyż; któren ślub
 189  1,2 |              ale mi cię żal, boś młody i łatwo zginąć możesz.~Wtem
 190  1,2 |        trafiało mu się potykać z konia i piechtą, kopią i toporem,
 191  1,2 |               z konia i piechtą, kopią i toporem, długim albo krótkim
 192  1,2 |              się do klęczącego Zbyszka i nie mogła się powstrzymać
 193  1,2 |          Danusia wyciągnęła rękawiczki i podała Zbyszkowi, który
 194  1,2 |             przyjął je ze czcią wielką i przycisnąwszy do ust, rzekł:~-
 195  1,2 |              Danusi, a po rękach nogi, i wstał. Ale wówczas opuściła
 196  1,2 |                w nich łagiewki z winem i różne zebrane naprędce przysmaki.
 197  1,2 |              owi poczęli witać księżnę i znów wymawiać jej, że nie
 198  1,2 |            wypoczynku jej nie trzeba - i że nie chcąc budzić ni znakomitego
 199  1,2 |         wreszcie na tym. że po jutrzni i mszy porannej księżna z
 200  1,2 |              dworem przyjmie śniadanie i wypoczynek w klasztorze.
 201  1,2 |           Mazurami ziemian krakowskich i Maćka z Bogdańca. który
 202  1,2 |                Maćka z Bogdańca. który i tak miał zamiar udać się
 203  1,2 |         skoczył bowiem do wozów swoich i stryjowskich. stojących
 204  1,2 |           strażą służby, by się odziać i w przystojniejszej odzieży
 205  1,2 |      przystojniejszej odzieży księżnie i Danusi się przedstawić.
 206  1,2 |                nieść do izby czeladnej i tam począł się przebierać.
 207  1,2 |              wisiał mały kord w srebro i kość słoniową oprawny. Wszystko
 208  1,2 |               to było nowe, błyszczące i wcale krwią nie poplamione,
 209  1,2 |                w podłużne pasy zielone i czerwone, druga w fioletowe
 210  1,2 |            czerwone, druga w fioletowe i żółte, obie zaś kończyły
 211  1,2 |               nosami trzewiki - piękny i wyświeżony udał się do izby
 212  1,2 |              nim, spuściła nagle oczka i splótłszy dłonie, poczęła
 213  1,2 |          wykręcać paluszki, zapłoniona i zmieszana.~Lecz za nią przybliżyli
 214  1,2 |             inni: sama pani, dworzanie i dwórki, i rybałci. i zakonnicy,
 215  1,2 |              pani, dworzanie i dwórki, i rybałci. i zakonnicy, wszyscy
 216  1,2 |         dworzanie i dwórki, i rybałci. i zakonnicy, wszyscy bowiem
 217  1,2 |               swej młodzieńczej twarzy i okręcał się nieco na miejscu,
 218  1,2 |            młody wiek Danusi, wszelako i to nie bardzo, gdyż w owym
 219  1,2 |              na Zbyszka niż na Danusię i słuchano słów Maćka, który,
 220  1,2 |                szat tak zacnych.~- Rok i dziewięć niedziel temu -
 221  1,2 |            umowa, że kto zwycięży, ten i wozy, i konie, i sługi zwyciężonego
 222  1,2 |              kto zwycięży, ten i wozy, i konie, i sługi zwyciężonego
 223  1,2 |         zwycięży, ten i wozy, i konie, i sługi zwyciężonego zabierze.
 224  1,2 |           sługi zwyciężonego zabierze. I Bóg zdarzył. Porznęliśmy
 225  1,2 |           każdym po parze podjezdków - i cztery ogiery ogromne, i
 226  1,2 |               i cztery ogiery ogromne, i sług dziewięciu - i zbroic
 227  1,2 |           ogromne, i sług dziewięciu - i zbroic dwie wybornych, jakich
 228  1,2 |             skrzynia przednio kowana - i te, w które się Zbyszko
 229  1,2 |               ziemianie z Krakowskiego i wszyscy Mazurowie poczęli
 230  1,2 |          większym szacunkiem na stryja i na synowca, zaś pan z Długolasu,
 231  1,2 |             widzę, chłopy nieociągliwe i srogie.~- Wierzym teraz,
 232  1,2 |                wiklinowych koszów wino i przysmaki, a z czeladnej
 233  1,2 |        wszystkich ochota do jedzenia - i ruszono ku stołom.~Nikt
 234  1,2 |             pośrodku, kazała Zbyszkowi i Danusi usiąść naprzeciw
 235  1,2 |             Jezus pozwoli ślub spełnić i gdy ta Jagódka doźrzeje:
 236  1,2 |                przystępowania, choćbym i chciał - nie mogę, boć one
 237  1,2 |           nąjtłustsze kawałki kiełbasy i podawał je Danusi albo jej
 238  1,2 |           policzkami, mrugając oczkami i uśmiechając się to do niego,
 239  1,2 |           poczęli nalewać wino słodkie i pachnące - mężom obficie,
 240  1,2 |             orzechów. Były tam laskowe i rzadkie podówczas, bo z
 241  1,2 |            albowiem wolał on pokazywać i księżnie, i Danusi swoją
 242  1,2 |               on pokazywać i księżnie, i Danusi swoją rycerską siłę
 243  1,2 |             Danusi swoją rycerską siłę i wstrzemięźliwość niż łapczywością
 244  1,2 |                Wymyślił nawet dla niej i zabawę, albowiem po wybraniu
 245  1,2 |             ziarn zbliżał do ust pięść i wydmuchiwał nagle swym potężnym
 246  1,2 |              jedwabnej jaki Zbyszkowej i cofając go natychmiast,
 247  1,2 |              też będzie mój?~-1 jutro, i w niedzielę, i aż do śmierci -
 248  1,2 |                1 jutro, i w niedzielę, i aż do śmierci - odparł Zbyszko.
 249  1,2 |              chwiać w obie strony; raz i drugi spojrzała jeszcze
 250  1,2 |          przetarła piąstkami powieki - i zaraz potem, oparłszy się
 251  1,2 |                Zbyszko, siedząc prosto i nieruchomie, by dziewczyny
 252  1,2 |              nie zbudziło nawet granie i śpiewy rybałtów. Inni też
 253  1,2 |             gdy na odgłos piania kurów i dzwonów kościelnych wszyscy
 254  1,2 |          chwałę Bogu - rzekła księżna. I wziąwszy za rękę rozbudzoną
 255  1,2 |               od obfitej rosy, radosny i wypoczęty.~- Bóg dał pogodę,
 256  1,2 |               teraz uczty, a po połogu i po gonitwach nastąpią jeszcze
 257  1,2 |             idąc więc na końcu orszaku i przystając umyślnie, by
 258  1,2 |              choćby z tym oto dworem - i może coś dostaniem. Okrutnie
 259  1,2 |               bo co ojce dzierżyli, to i nam dzierżyć. Ale skąd chłopów?
 260  1,2 |           chłopów? Co opat osadził, to i na powrót weźmie - a ziemia
 261  1,2 |            razie zwycięstwa przypadnie i kopa na jednego.~Tu Maćko,
 262  1,2 |             który był chciwy na ziemię i robociznę, począł marzyć:~-
 263  1,2 |              tak z pięćdziesiąt chłopa i osadzić na Bogdańcu! Przetrzebiłoby
 264  1,2 |                głupi, ale takie to tam i śluby.~- A moja rycerska
 265  1,2 |              Ryngałła księcia otruła - i pustelnik mnie rozwiązał.~-
 266  1,2 |              chcę.~Maćko zatrzymał się i zapytał z widocznym gniewem:~-
 267  1,2 |                się królowi pokłoni?... i nie żal ci to moich kości?~-
 268  1,2 |                wezmę? Parszywe kożuchy i nic więcej. O, to dopiero
 269  1,2 |     Zbyszkowych wiele było słuszności, i dopiero po chwili rzekł:~-
 270  1,2 |              pas na skórzanym kaftanie i rzekł:~- Bodajżeś olsnął!~-
 271  1,2 |                z Mikołajem z Długolasu i ten prawi, że Jurand pomsty
 272  1,2 |               Niemcami się potykać, bo i ich, i sposoby na nich znamy.
 273  1,2 |        Niemcami się potykać, bo i ich, i sposoby na nich znamy. Po
 274  1,2 |               grzebieni, to przysporzy i łupu. W końcu: niewolnik
 275  1,2 |             przecie nie ma teraz wojny i Bóg wie, kiedy będzie!~-
 276  1,2 |        niedźwiedzie pokój z bartnikami i barci nie psowają ni miodu
 277  1,2 |              wielkie wojska nie wojują i choć król z mistrzem pod
 278  1,2 |                łeb po kilka wsiów pali i zamki oblegają. A porywanie
 279  1,2 |          oblegają. A porywanie chłopów i dziewek? a kupców na gościńcach?
 280  1,2 |           chwycił, w podziemiu osadził i poty nie puścił, póki mu
 281  1,2 |               też nic innego nie czyni i nad granicą zawsze gotowa
 282  1,2 |                rozwidniło się zupełnie i jasne promienie słońca rozświeciły
 283  1,2 |              że wszystko Jego łaska!~- I myśl o Bogdańcu, bo w tym
 284  1,2 |               rozgniewam. Rad ją widzę i tego się nie zapieram; inne
 285  1,2 |               dobrym uśmiechem.~- Może i to być. Ni innej pani, ni
 286  1,2 |               wy jeszcze wnuki po mnie i po niej piastowali.~Na to
 287  1,2 |           uśmiechnął się z kolei Maćko i odrzekł całkiem już udobruchany:~-
 288  1,3 |              III~Księżna Danuta, Maćko i Zbyszko bywali już poprzednio
 289  1,3 |          widzieli go po raz pierwszy - i ci podnosząc oczy, patrzyli
 290  1,3 |          blanków, spiętrzone, wyniosłe i jaśniejące złotem od wschodzącego
 291  1,3 |                 Z tych okazałych murów i gmachów, z domów, z budowli
 292  1,3 |           ogrodów leżących u stóp góry i ze starannie uprawnych pól,
 293  1,3 |               do którego nie przywykli i którym zdumiewać się musieli
 294  1,3 |           możne opactwa benedyktyńskie i w innych częściach kraju,
 295  1,3 |                Wielkopolsce w Mogilnie i w innych miejscach, żadne
 296  1,3 |              chcąc sobie drogę skrócić i zaciekawić panny przyboczne,
 297  1,3 |             ciasnym stadkiem koło pani i szły z wolna pod górę, we
 298  1,3 |          opuszczać piekielne podziemia i ukazywać się światu.~- Kiedyż
 299  1,3 |               spojrzał na dwóch innych i zamilkł, albowiem istniało
 300  1,3 |             zakonie psują się obyczaje i gdy zakonnicy więcej, niż
 301  1,3 |                o światowych dostatkach i uciechach myślą.~Tego właśnie
 302  1,3 |              się pomścił?~- Choćby też i całe życie był cnotliwy -
 303  1,3 |                surowo zakonnik - byłby i tak potępion, albowiem żył
 304  1,3 |               żył za pogańskich czasów i chrztem świętym nie został
 305  1,3 |           także w błędach pogańskich - i miał gorzeć przez całą wieczność.~-
 306  1,3 |            przerwała księżna Danuta.~- I był jako wielkolud - ciągnął
 307  1,3 |               ciągnął dalej zakonnik - i dęby z korzeniami wyrywał,
 308  1,3 |           piękności, w graniu na lutni i w śpiewaniu nikt w całym
 309  1,3 |                do zakonu chciał oddać, i uciekła z nim do Tyńca,
 310  1,3 |       pustoszył. Tego pokonał Walgierz i do Tyńca do niewoli przywiódł,
 311  1,3 |          gotowa była zaraz ojca, matki i męża odstąpić, byle swe
 312  1,3 |           żądze nasycić. Tak stało się i z Helgunda. Zaraz ona takowe
 313  1,3 |                przerwać ich nie mógł - i Wisławowi go oddała, który
 314  1,3 |               podziemia - a ów Wisława i Helgundę mieczem posiekłszy,
 315  1,3 |              Gdyby był chrzest przyjął i Tyniec benedyktynom oddał.
 316  1,3 |             Tyniec oddać?~- Nie mógł - i właśnie dlatego skazan jest
 317  1,3 |            licznego orszaku zakonników i szlachty. Ludzi świeckich: "
 318  1,3 |             adwokatów", "prokuratorów" i rozmaitych urzędników zakonnych,
 319  1,3 |               w Polsce prawem lennym - i ci, jako, "wasale", radzi
 320  1,3 |           łatwo było o darowizny, ulgi i wszelkiego rodzaju dobrodziejstwa,
 321  1,3 |            przywykłego do rozkazywania i ufnego w siebie.~Witał jednak
 322  1,3 |          pochodzili królowie Władysław i Kazimierz, a po kądzieli
 323  1,3 |               Kazimierz, a po kądzieli i obecnie panująca królowa,
 324  1,3 |              przeżegnawszy Annę Danutę i cały dwór małą złotą puszką,
 325  1,3 |                Maurus, święty Bonifacy i święty Benedykt z Aniane,
 326  1,3 |             Benedykt z Aniane, a także i Jan z Tolomei - patronowie
 327  1,3 |               cię zdrowiem, szczęściem i niechaj błogosławią cię
 328  1,3 |               chwili ozwały się dzwony i dzwonki, trębacze zadęli
 329  1,3 |              wykute z miedzi czerwonej i obciągnięte skórą, dającą
 330  1,3 |               rozjaśniających złocenia i rzeźby. Zakonnik przybrany
 331  1,3 |                 skłonił się księżnie - i rozpoczął ofiarę. Wnet wzniosły
 332  1,3 |            które przesłoniwszy księdza i ołtarz, szły w spokojnych
 333  1,3 |           Danuta pochyliła w tył głowę i rozłożywszy ręce na wysokości
 334  1,3 |           wówczas po kościołach organy i poczęły to potrząsać całą
 335  1,3 |             twarzy jej obok pobożności i lęku odmalowała się rozkosz
 336  1,3 |               się rozkosz bez granic - i patrzącemu na nią zdawać
 337  1,3 |            życiu codziennym równie jak i wszyscy ludzie tych czasów
 338  1,3 |                czasów po przyjacielsku i poufale wspominała imię
 339  1,3 |              Pana z dziecinną bojaźnią i pokorą wznosiła oczy ku
 340  1,3 |           wznosiła oczy ku tajemniczej i niezmierzonej potędze.~A
 341  1,3 |            weszły z księżną za stalle, i polecał się opiece boskiej.
 342  1,3 |    przymkniętymi oczyma koło księżny - i myślał, że warto było wprawdzie
 343  1,3 |          obiecał. Więc teraz, gdy piwo i wino, które w gospodzie
 344  1,3 |               jakiego zbrojnego Niemca i albo jemu kości pokołatać,
 345  1,3 |               głową nałożyć. Tak to on i mówił Maćkowi. "Jeno - myślał -
 346  1,3 |               Krzyżaków chyba komtur - i to nie każdy. Jeśli wojny
 347  1,3 |                grzebienie dostanie, bo i to jeszcze przyszło mu do
 348  1,3 |        natłucze knechtów, ile się da - i na tym koniec. Knechci krzyżaccy
 349  1,3 |         głowach.~Więc w tym utrapieniu i niepewności, widząc, że
 350  1,3 |                 Jezu, wojnę z Krzyżaki i z Niemcami, którzy są nieprzyjaciółmi
 351  1,3 |         nieprzyjaciółmi Królestwa tego i wszystkich narodów w naszej
 352  1,3 |          Zbyszko, kajam się przed Tobą i od piąci ran Twoich wspomożenia
 353  1,3 |         hełmach jako najprędzej zesłał i w miłosierdziu swoim pobić
 354  1,3 |               a Twojej służce, obiecał i na moją rycerską cześć poprzysiągł.~
 355  1,3 |             Twemu świętemu oddam, abyś i Ty, słodki Jezu, pożytek
 356  1,3 |               Ty, słodki Jezu, pożytek i chwałę ze mnie odniósł i
 357  1,3 |               i chwałę ze mnie odniósł i abyś poznał, żem Ci szczerym
 358  1,3 |          bardziej z pobożności serce - i nową obietnicę przyrzucił:
 359  1,3 |                rad z wosku na świece - i chcąc go prędzej dostać,
 360  1,3 |                 że zostanie wysłuchany i że wojna niebawem nastąpi,
 361  1,3 |               choćby nie nastąpiła, to i tak on swego dokaże. Poczuł
 362  1,3 |                obietnic Bogu, można by i Danusi ze dwóch Niemców
 363  1,3 |           wzrosła jeszcze, gdy po mszy i po długim wypoczynku, na
 364  1,3 |          Danutą.~Ówczesne żony książąt i królów, zarówno przez pobożność,
 365  1,3 |           zarówno przez pobożność, jak i wskutek wspaniałych darów,
 366  1,3 |             opat zapytał ją o Mazowsze i jego sprawy, poczęła gorzko
 367  1,3 |            pokój; mijają się poselstwa i listy, a mimo tego nie można
 368  1,3 |              nie można być pewnym dnia i godziny. Kto wieczorem na
 369  1,3 |            zdrady przysięgi, pieczęcie i pergaminy. Nie inaczej przecie
 370  1,3 |               obrony, nie dla napadu - i któryż książę nie ma prawa
 371  1,3 |               grabieżą ziem, oto wojną i zdradą. I próżno wyrzekać,
 372  1,3 |              ziem, oto wojną i zdradą. I próżno wyrzekać, próżno
 373  1,3 |             gdyż oni w zatwardziałości i pysze żyjąc, nawet papieża
 374  1,3 |            poselstwo na połóg królowej i na spodziewane chrzciny,
 375  1,3 |            myślą o zagładzie Królestwa i całego plemienia polskiego"~
 376  1,3 |        polskiego"~Opat słuchał uważnie i potakiwał głową, a potem
 377  1,3 |               znakomitego rodu, męstwa i rozumu wielce szanowany.
 378  1,3 |           rozwodzić:~- Prawią ludzie - i bogdaj słusznie, że wkrótce
 379  1,3 |               będzie Królestwo Polskie i wszystkie narody mówiące
 380  1,3 |              drugiej wszyscy Niemcowie i zakon. Jest podobno o tej
 381  1,3 |               Pobożny Piotr z Alwastra i Maciej z Linkoping spisali
 382  1,3 |          zadrżał z radości na te słowa i nie mogąc wytrzymać, zapytał:~-
 383  1,3 |             mówiła dalej:~- Cieszą się i u nas młodzi rycerze na
 384  1,3 |               na oną wojnę, ale starsi i rozważniejsi tak mówią: "
 385  1,3 |            choć wielka jest ich potęga i pycha, nie ich kopii i mieczów,
 386  1,3 |          potęga i pycha, nie ich kopii i mieczów, ale - prawią -
 387  1,3 |                z przestrachem na opata i dodała cichszym głosem:~-
 388  1,3 |               Obuchem, człowiek bywały i doświadczony.~- Byłem w
 389  1,3 |          niewoli u Krzyżaków - rzekł - i widywałem procesje, na których
 390  1,3 |         benedyktyni głowy ku mówiącemu i z wielkim zaciekawieniem
 391  1,3 |           trzonowy ząb Marii Magdaleny i głowienki z krza ognistego,
 392  1,3 |              tych bym na palcach u rąk i nóg nie zliczył...~- Jakoże
 393  1,3 |          zmarszczył swe wyniosłe czoło i zastanowiwszy się przez
 394  1,3 |           Ciężko z nimi wojować choćby i dlatego, że są zakonnikami
 395  1,3 |             dlatego, że są zakonnikami i krzyż na płaszczach noszą;
 396  1,3 |                miarę w grzechach, tedy i tym relikwiom może mieszkanie
 397  1,3 |           wielka wojna nastąpi, są też i w naszym Królestwie relikwie,
 398  1,3 |               pszczołami pożyteczności i utwierdziłem na brzegu ziem
 399  1,3 |             mnie. Bo nie dbają o dusze i nie litują się ciał tego
 400  1,3 |              się ku wierze katolickiej i ku mnie. I uczynili z niego
 401  1,3 |          wierze katolickiej i ku mnie. I uczynili z niego niewolników,
 402  1,3 |          uczynili z niego niewolników, i nie uczą go przykazań Bożych,
 403  1,3 |              uczą go przykazań Bożych, i odejmując mu Sakramenta
 404  1,3 |             iże wyłamane będą ich zęby i będzie im ucięta ręka prawa,
 405  1,3 |          zawołał Zbyszko.~Inni rycerze i zakonnicy nabrali także
 406  1,3 |             zaś zwrócił się do księżny i rzekł:~- Dlatego miejcie
 407  1,3 |           drżące ze szczęścia dłonie - i klęknąwszy, przyjęła puszkę,
 408  1,3 |              pani podzielali dworzanie i dworki, nikt bowiem nie
 409  1,3 |               spłynie błogosławieństwo i pomyślność na wszystkich,
 410  1,3 |       pomyślność na wszystkich, a może i na całe księstwo. Zbyszko
 411  1,4 |                uważał się za okazalszy i podnosił znaczenie rycerza.
 412  1,4 |              okazałości tak Maćko, jak i Zbyszko przybrali się w
 413  1,4 |       przybrali się w wyborne pancerze i w naramienniki zdobyte na
 414  1,4 |         fryzyjskich -jasne, błyszczące i po brzegach wpuszczoną nicią
 415  1,4 |           Długolasu, który dużo świata i wielu rycerzy w życiu widział,
 416  1,4 |               rycerze wspomóc się mogą i z których każda za dobrą
 417  1,4 |               ludźmi w swoim narodzie, i z tym większym szacunkiem
 418  1,4 |              począł spoglądać na Maćka i Zbyszka. Lecz hełmy ich,
 419  1,4 |               między dworzanami podziw i zazdrość. I Maćko, i Zbyszko,
 420  1,4 |          dworzanami podziw i zazdrość. I Maćko, i Zbyszko, siedząc
 421  1,4 |            podziw i zazdrość. I Maćko, i Zbyszko, siedząc na niezmiernie
 422  1,4 |             każdy miał miecz przy boku i topór u siodła. Tarcze oddali
 423  1,4 |                dla wygody na wozy, ale i bez nich obaj wyglądali
 424  1,4 |                Krystynie z Jarząbkowa, i stary Mikołaj z Długolasu.
 425  1,4 |                to łakoma rzecz.~- Może i słusznie mówicie - rzekła
 426  1,4 |             uciechy jak ów zacny opat, i tym podarkiem, i tym, że
 427  1,4 |           zacny opat, i tym podarkiem, i tym, że strach mój przed
 428  1,4 |              uspokoił.~- Mądrze mówili i sprawiedliwie - ozwał się
 429  1,4 |                z Bogdańca. - Mieli oni i pod Wilnem rozmaite relikwie,
 430  1,4 |                iż z poganami wojna. No i co? Obaczyli nasi, że byle
 431  1,4 |               ucha toporem machnąć, to i hełm puszczał, i łeb puszczał.
 432  1,4 |           machnąć, to i hełm puszczał, i łeb puszczał. Święci pomagają -
 433  1,4 |             Boże do bitwy idą. Tak też i myślę, miłościwa pani, że
 434  1,4 |                większy jest nasz naród i Pan Jezus większą moc spuścił
 435  1,4 |        Długolasu, a on odrzekł:~- Temu i każdy biskup przyświadczy.
 436  1,4 |             zwróciła rozmowę na Tyniec i jego wspaniałości. Dziwiła
 437  1,4 |           tylko zamożność opactwa, ale i zamożność, a także piękność
 438  1,4 |               Wzdłuż gościńca z jednej i drugiej strony ciągnęły
 439  1,4 |         migotały głowy modrych chabrów i jasnoczerwonych maków. Daleko,
 440  1,4 |    gdzieniegdzie weseliły oczy dąbrowy i olszyńce, skąpane w blasku
 441  1,4 |              wilgotne łąki, pełne traw i czajek krążących nad mokradłami,
 442  1,4 |              krążących nad mokradłami, i znów wzgórza obsiadłe przez
 443  1,4 |              tę zamieszkiwał lud rojny i pracowity, rozmiłowany w
 444  1,4 |        pracowity, rozmiłowany w roli - i dokąd wzrok sięgnął, kraj
 445  1,4 |          wydawał się nie tylko mlekiem i miodem płynący, ale spokojny
 446  1,4 |           miodem płynący, ale spokojny i szczęśliwy.~- Kazimierzowe
 447  1,4 |               księżna - ale też żyć tu i nie umierać.~- I Pan Jezus
 448  1,4 |                żyć tu i nie umierać.~- I Pan Jezus się do takiej
 449  1,4 |          odrzekł Mikołaj z Długolasu - i błogosławieństwo Boże jest
 450  1,4 |        głuchych borów uciekać.~- To mi i dziwno - ozwała się pani
 451  1,4 |           okrutnie wdały.~- Choćby był i najurodziwszy, nie chcę
 452  1,4 |          księżna, a za nią pan Mikołaj i obaj rycerze z Bogdańca
 453  1,4 |        dlaczego, za przykładem innych, i Danusia - zaś Ofka z Jarząbkowa
 454  1,4 |                do Mikołaja z Długolasu i rzekła:~- Wolałabym jego
 455  1,4 |               Mazur - bo jędzon często i po gościńcu między Krakowem
 456  1,4 |               wieczór; nuż was usłyszy i nuż się wam w postaci wielkoluda
 457  1,4 |                kolasce, ściągnął lejce i rzekł:~- O, jak mi Bóg miły,
 458  1,4 |             uniósł się na strzemionach i rzekł:~- Jako żywo - wielkolud,
 459  1,4 |               osadził ze strachu konie i nie wypuszczając z rąk lejc,
 460  1,4 |            począł się żegnać, albowiem i on dojrzał już z kozła na
 461  1,4 |                Księżna podniosła się - i zaraz usiadła z twarzą zmienioną
 462  1,4 |            księżnej. Dworzanie, dwórki i rybałci, którzy jechali
 463  1,4 |               zachował pogodne oblicze i chcąc uspokoić księżnę,
 464  1,4 |              nie zaszło, a choćby była i noc, święty Ptolomeusz da
 465  1,4 |               wzgórza, zatrzymał konia i stanął nieruchomie. W promieniach
 466  1,4 |              widać go było doskonale - i istotnie postać jego zdawała
 467  1,4 |            rzekł jeden z rybałtów~- Bo i my stoim - odpowiedział
 468  1,4 |               tobym ku niemu podjechał i lutnią go przez łeb zwalił.~
 469  1,4 |          przestraszyły się już całkiem i poczęły się głośno~modlić.
 470  1,4 |          popisać odwagą wobec księżnej i Danusi, rzekł:~- A ja i
 471  1,4 |                i Danusi, rzekł:~- A ja i tak pojadę. Co mi ta Walgierz!
 472  1,4 |                  lecz on ruszył koniem i jechał coraz prędzej, ufny,
 473  1,4 |               prędzej, ufny, że choćby i prawdziwego Walgierza znalazł,
 474  1,4 |               nic innego. O wa! pojadę i ja, żeby do zwady między
 475  1,4 |      Postanowił jednak wpierw zobaczyć i zaraz przekonał się, że
 476  1,4 |              rozmiary. Mąż był ogromny i siedział na olbrzymim koniu,
 477  1,4 |                mającej kształt dzwona, i w białej płóciennej osłaniającej
 478  1,4 |         wzgórzu, głowę miał wzniesioną i modlił się. Widocznie też
 479  1,4 |      uśmiechnął się do niego życzliwie i rzekł:~- Pochwalony Jezus
 480  1,4 |              płaszcz z czarnym krzyżem i w stalowy hełm z przepysznym
 481  1,4 |            Krzyżak! - szepnął Zbyszko.~I na ten widok pomyślał, że
 482  1,4 |            glewię w pół końskiego ucha i wydawszy rodowy okrzyk: "
 483  1,4 |            także, gdyż wstrzymał konia i nie pochylając kopii sterczącej
 484  1,4 |         ściągnął konia, nadstawił broń i już, już kopia Zbyszkowa
 485  1,4 |               czterema nogami w ziemię i stanął jak wkopany.~- Szalony
 486  1,4 |           znieważasz!~Zbyszko spojrzał i poznał tegoż samego olbrzymiego
 487  1,4 |               Obraziłeś majestat króla i pod sąd pójdziesz.~Po czym
 488  1,4 |          którzy jechali za Krzyżakiem, i krzyknął:~- Bywaj!~Ale tymczasem
 489  1,4 |             Maćko z twarzą niespokojną i złowrogą. Rozumiał i on
 490  1,4 |       niespokojną i złowrogą. Rozumiał i on jasno, że Zbyszko postąpił
 491  1,4 |           Zbyszko postąpił jak szalony i że z tej sprawy zgubne dla
 492  1,4 |              orszak nieznanego rycerza i Krzyżaka wynosił zaledwie
 493  1,4 |               im zagrozić sąd, to może i lepiej uniknąć go, przejechawszy
 494  1,4 |           paszcza wilka gotowego kąsać i wsparłszy konia między Zbyszka
 495  1,4 |             Taczewa.~Na te słowa Maćko i Zbyszko spojrzeli na rycerza,
 496  1,4 |             wyciągniętą broń do pochew i pospuszczali głowy. Nie
 497  1,4 |          pochylili czoła przed głośnym i dobrze sobie znanym nazwiskiem,
 498  1,4 |             szlachcic znakomitego rodu i pan możny, posiadający liczne
 499  1,4 |             pieśniach jako wzór honoru i męstwa, sławiąc jego imię
 500  1,4 |             imieniem Zawiszy z Garbowa i Farureja, i Skarbka z Góry,