bold = Main text
     Tom,    Rozdzial                              grey = Comment text

6001  2,14|          potrafią. Bywa tak, bywa! Ale i to się rzecz niepodobna
6002  2,14|          krzywdy takiego jagniątka. Bo i cóż ona choćby Krzyżakom
6003  2,14|          śpiewające! Bóg dzieci miłuje i nad męką ludzką ma litość...
6004  2,14|            jeśli ją zabili, to ją może i wskrzesi jako Piotrowina,
6005  2,14|          gospodarzył... Jedź w zdrowiu i niech ręka boska was wszystkich
6006  2,14|              ręka boska was wszystkich i ją piastuj e!~To rzekłszy,
6007  2,14|         przytwartym błoniastym oknem - i pojechał, bo już też rozedniało
6008  2,15|              Rozdział XV~Książę Janusz i księżna wyjechali razem
6009  2,15|               niezmiernie to widowisko i mieli je sobie za najprzedniejszą
6010  2,15|          zarówno spraw prywatnych, jak i wojny. Dowiedział się więc
6011  2,15|          wypowiadając jeszcze mu wojny i łudząc go układami, zasilał
6012  2,15|          postów do papieża, do cesarza i do innych panów chrześcijańskich,
6013  2,15|              wiarołomstwo, niewierność i zdradę. Ze strony wielkiego
6014  2,15|               krzywdy krain litewskich i żmujdzkich. Tymczasem, gdy
6015  2,15|              Sayn, komtur grudziądzki, i hrabia Schwartzburg, gdański,
6016  2,15|           przywieźli: ścigłe krzeczoty i drogie naczynia. Więc zagrozili
6017  2,15|            dobrze wiedzieli, że mistrz i kapituła boją się w duszach
6018  2,15|           strasznej Jagiełłowej potęgi i pragną odwlec dzień gniewu
6019  2,15|             pragną odwlec dzień gniewu i klęski.~I rwały się jak
6020  2,15|          odwlec dzień gniewu i klęski.~I rwały się jak nić pajęcza
6021  2,15|          kniaziów z listami od Witolda i od Żmujdzinów. Nowiny były
6022  2,15|        ściągano ku pograniczu knechtów i rycerstwo, a lżejsze oddziały
6023  2,15|               a lżejsze oddziały jazdy i piechoty wpadały już w granice
6024  2,15|            wpadały już w granice Litwy i Żmujdzi od strony Ragnety,
6025  2,15|               Ragnety, od Gotteswerder i innych zamków brzegowych.
6026  2,15|                się oparciem Krzyżakom, i nie było już tajno nikomu,
6027  2,15|                 a mróz popęta mokradła i błota, albo nawet wcześniej,
6028  2,15|         wszystkie litewskie, żmujdzkie i pruskie krainy, gdyby zaś
6029  2,15|               świecie rozlegał się jęk i wołanie o sprawiedliwość.
6030  2,15|        nieszczęsnego narodu w Krakowie i w Pradze, i na dworze papieskim,
6031  2,15|          narodu w Krakowie i w Pradze, i na dworze papieskim, i w
6032  2,15|                 i na dworze papieskim, i w innych królestwach zachodnich.
6033  2,15|             woli macał korda przy boku i rozważał w duszy, czyby
6034  2,15|           zażartej w boju jak litewscy i żmujdzcy bojarzynowie, a
6035  2,15|       bojarzynowie, a więcej ćwiczonej i lepiej zbrojnej. Niektórych
6036  2,15|               Niektórych popychała też i nienawiść do starych wrogów
6037  2,15|              wołali do królów, książąt i wszystkich narodów Żmujdzini. -
6038  2,15|         Żmujdzini. - Wolnym ci my byli i szlachetnej krwi ludem,
6039  2,15|              naszych szuka, lecz ziemi i dostatków. Już nędza nasza
6040  2,15|           chcemy chrztu, ale nie krwią i mieczem. i chcemy wiary,
6041  2,15|               ale nie krwią i mieczem. i chcemy wiary, ale jeno takiej,
6042  2,15|            zacni monarchowie, Jagiełło i Witold, nauczają. Słuchajcie
6043  2,15|           Witold, nauczają. Słuchajcie i ratujcie nas, bo giniemy!
6044  2,15|            zakładników uwieźli, a żony i córki w oczach mężów i ojców
6045  2,15|            żony i córki w oczach mężów i ojców bezczeszczą. Nam słuszniej
6046  2,15|            Korkucia, Wassygina, Swolka i Sągajłę, potracili - i jako
6047  2,15|          Swolka i Sągajłę, potracili - i jako wilcy krew naszą żłopią.
6048  2,15|                krwią zniszczenia".~Tak i tym podobnie skarżyli się
6049  2,15|         Żmujdzini. więc gdy ich skargi i na mazowieckim dworze usłyszano,
6050  2,15|         usłyszano, zaraz kilku rycerzy i dworzan postanowiło iść
6051  2,15|               że księcia Janusza nawet i pytać o pozwolenie nie trzeba,
6052  2,15|            dowiedziano się od Bronisza i bojarzynków, że wielu szlachetnych
6053  2,15|               mogąc znieść pohańbienia i okrucieństw, jakich dopuszczali
6054  2,15|               wojna rozgorzeje większa i tym pewniej można będzie
6055  2,15|             dokazać. Cieszyło go także i to, że zobaczy Zbyszka,
6056  2,15|                którego się przywiązał, i starego rycerza Maćka, o
6057  2,15|          widziane dotychczas rycerstwo i wojska, wreszcie samego
6058  2,15|              rozbrzmiewała po świecie.~I w tej myśli postanowił jechać "
6059  2,15|            postanowił jechać "wielkimi i pilnymi drogami", nie zatrzymując
6060  2,15|         Broniszem z Ciasnoci przybyli, i inni Litwini znajdujący
6061  2,15|          dworcu księżny, świadomi dróg i przejść wszelkich, mieli
6062  2,15|        wszelkich, mieli prowadzić jego i ochotniczych rycerzy mazowieckich
6063  2,15|               osady, od grodu do grodu i przez głuche, niezmierne
6064  2,15|         którymi większa część Mazowsza i Litwy, i Żmujdzi była pokryta.~ ~
6065  2,15|                część Mazowsza i Litwy, i Żmujdzi była pokryta.~ ~
6066  2,16|         granice pruskie, bądź na zamki i zameczki będące jeszcze
6067  2,16|              jeszcze w ręku krzyżackim i podsycając płomień wojny
6068  2,16|            giermek Zbyszka, a przy nim i Maćka, który był dopiero
6069  2,16|              Czech całą noc jak zabity i dopiero na drugi dzień wieczorem
6070  2,16|          rycerza, który będąc strudzon i zły, przyjął go gniewliwie,
6071  2,16|               w Spychowie nie został - i udobruchał się nieco dopiero
6072  2,16|       Powiedział też, że prócz rozkazu i prócz przyrodzonej ochoty
6073  2,16|               wcale się tym nie tropił i w końcu rzekł:~- Lepiej
6074  2,16|          pannie w Zgorzelicach ostawać i na nic była ta podróż. Wmawialiśmy
6075  2,16|        zabrałem ją, bo się bała Cztana i Wilka.~- Pozór to tylko
6076  2,16|               nie ominęła pana Zbyszka i panienka, i dlategoście
6077  2,16|               pana Zbyszka i panienka, i dlategoście ją zabrali.~-
6078  2,16|             rzekł jednak, chcąc siebie i Czecha stumanić -jeno sama
6079  2,16|               bez niej niż z nią -więc i pojechała.~- Tyś wmówił! -
6080  2,16|               zakrzyknął Maćko.~- Ja - i moja wina. Ale teraz musi
6081  2,16|             dwie są pory wojenne: zimą i suchym latem, a teraz to
6082  2,16|                królowi się opowiedzieć i pozwoleństwo a pomoc jego
6083  2,16|         wiadomość ojej śmierci.~- Albo i nic.~- W tę stronę ją przecie
6084  2,16|              wywiózł. Powiadali to nam i w Szczytnie, i wszędy, i
6085  2,16|        Powiadali to nam i w Szczytnie, i wszędy, i samiśmy tak myśleli.~-
6086  2,16|               i w Szczytnie, i wszędy, i samiśmy tak myśleli.~- A
6087  2,16|              wojsko? Wyjdźże za namiot i spójrz. Niektórzy pałki
6088  2,16|         przerwało im przybycie Zbyszka i Skirwoiłły, który był wodzem
6089  2,16|           wzrostu, ale krzepki w sobie i barczysty. Pierś posiadał
6090  2,16|              prawie wyglądała na garb, i niezmiernie długie, sięgające
6091  2,16|        słynnego rycerza, którego Maćko i Zbyszko poznali swego czasu
6092  2,16|            bowiem równie ogromną głowę i takie same pałąkowate nogi.
6093  2,16|           długie lata walczył na Rusi, i przeciw Niemcom, których
6094  2,16|               trzy wyrazy:~ogień, krew i śmierć. W swojej ogromnej
6095  2,16|             miał zawsze pełno pomysłów i podstępów wojennych, których
6096  2,16|          ożywieniem do Maćka Zbyszko - i dlategośmy tu przyszli,
6097  2,16|            czerpać rycerze blaszankami i pić, gdy zaś pokrzepili
6098  2,16|               byliśmy pod Nowym Kownem i pobili nas.~- To właśnie -
6099  2,16|              jak gałąź ramię na północ i rzekł:~- Daleko! daleko...~-
6100  2,16|              myślicie, że będzie można i zamku dobyć?~Na to Skirwoiłło
6101  2,16|                krainę spustoszym, wsie i miasta popalim, spyżę poniszczym,
6102  2,16|               ni jeńców nie nabierzem. I przecie dopiero co nas tam
6103  2,16|            Lecz tu zabrał głos Maćko - i począł popierać zdanie Zbysz-kowe,
6104  2,16|          Ragnetą niż pod Nowym Kownem -i że pod Ragnetą łatwiej będzie
6105  2,16|            razie lepiej jest iść dalej i wychynąć niespodzianie w
6106  2,16|           prócz tego przez silny zamek i zwycięską załogę.~Jako zaś
6107  2,16|     doświadczony w wojnie, mówił jasno i przytaczał tak walne powody,
6108  2,16|          wyglądał całkiem jak garbaty, i zamyślił się głęboko.~Lecz
6109  2,16|               po pewnym czasie wstał - i nic nie mówiąc, począł się
6110  2,16|              krótko:~- Pod Nowe Kowno.~I wyszedł z namiotu.~Maćko
6111  2,16|               wyszedł z namiotu.~Maćko i Czech spoglądali czas jakiś
6112  2,16|            uderzył się dłońmi po udach i zawołał:~- Tfu! cóż to za
6113  2,16|            Zbyszko - a po prawdzie, to i cały tu naród uporczywy
6114  2,16|                 Bośmy pasowani rycerze i dlatego żeby każdą rzecz
6115  2,16|     zapowiedzieć, aby zaś byli gotowi.~I wyszli. Na dworze noc już
6116  2,16|               zapadła zupełna, chmurna i ciemna, rozświecona tylko
6117  2,17|                Rozdział XVII~Dla Maćka i dla Zbyszka, którzy służąc
6118  2,17|       napatrzyli się do syta litewskim i żmujdzkim wojownikom, widok
6119  2,17|              można w bitwie oczekiwać, i porównywając ich z polskim
6120  2,17|             porównywając ich z polskim i z niemieckim rycerstwem.
6121  2,17|                nizinie otoczonej borem i bagnami, zatem ubezpieczon
6122  2,17|            szałasy, była także grząska i błotnista, lecz oni, nakrzesawszy
6123  2,17|                 nakrzesawszy jodłowych i sosnowych gałązek, przyrzucili
6124  2,17|               chaty litewskiej z ziemi i drewnianych nie ociosanych
6125  2,17|         ochronę przeciw zmianom pogody i dżdżom tylko w kożuchach
6126  2,17|               dżdżom tylko w kożuchach i skórach, które na nagim
6127  2,17|              ognisk podsycanych suszem i gałęźmi jałowca, inni grzebali
6128  2,17|             grzebali w przygasłych już i zasutych popiołem watrzyskach,
6129  2,17|             zwykłego pokarmu Litwinów, i swąd przypalonych mięsiw.
6130  2,17|            oszczepom o grotach wąskich i długich, wykutych z hartownego
6131  2,17|                posługiwali się jezdni, i okszom o trzonkach tak niemal
6132  2,17|               Trafiały się między nimi i miedziane, pochodzące z
6133  2,17|         smoliste, prażone w ogniu łuki i przy blasku płomienia badał
6134  2,17|              pasły się opodal w lasach i na łąkach pod strażą czujnych
6135  2,17|          drobnych, o potężnych karkach i w ogóle tak dziwnych, że
6136  2,17|                wszędy, tak prawie jako i człowiek.~- Ale w polu -
6137  2,17|                tak właśnie ścigłe albo i ściglejsze niż tatarskie.~-
6138  2,17|                 to chłopy były nieduże i takiego byle koń udźwignie,
6139  2,17|             ognia widać było spod skór i kożuchów szerokie piersi
6140  2,17|               kożuchów szerokie piersi i tęgie ramiona. Chłop w chłopa
6141  2,17|                suchy był, ale kościsty i długi, w ogóle zaś wzrostem
6142  2,17|         siedzieli na ziemiach lepszych i obfitszych, w których głody,
6143  2,17|             ściągali księża ze Wschodu i Zachodu, przychodziły poselstwa,
6144  2,17|            przez co mieszkaniec miasta i okolicy oswajał się nieco
6145  2,17|             leśne osady ogień, niewolę i chrzest z krwi, więc wszystko
6146  2,17|              tu było grubsze, surowsze i bardziej do dawnych czasów
6147  2,17|              starszy tryb wojowania, a i pogaństwo uporczywsze, dlatego
6148  2,17|               z duszą kata.~Skirwoiłło i znaczniejsi kniazie a bojarzyny
6149  2,17|          poszli za przykładem Jagiełły i Witolda. Inni, nawet najprostsi
6150  2,17|                 Inni, nawet najprostsi i najdziksi wojownicy, nosili
6151  2,17|          poczucie, że nadchodzi śmierć i skon dawnemu światu, dawnej
6152  2,17|             światu, dawnej ich wierze. I gotowi byli pochylić głowy
6153  2,17|           wołali do wszystkich książąt i narodów - lecz wspomnijcie,
6154  2,17|             które można darować, kupić i przedać". Tymczasem, gdy
6155  2,17|               duszach pustka, niepokój i żal po przeszłości, i głęboki
6156  2,17|         niepokój i żal po przeszłości, i głęboki smutek. Czech, który
6157  2,17|               żołnierskim, z pieśniami i szumną muzyką, widział po
6158  2,17|        pierwszy w życiu obóz tak cichy i posępny. Ledwie gdzieniegdzie,
6159  2,17|         słuchali z pochylonymi głowami i oczyma utkwionymi w zarzewie.
6160  2,17|                oświecał twarze łagodne i niebieskie źrenice, wcale
6161  2,17|            patrzące, jak patrzą smutne i pokrzywdzone dzieci. Na
6162  2,17|        Wróżbici, tak zwani "łabdarysy" i "sejtonowie", mruczeli nad
6163  2,17|                 znosząc cierpliwie ból i męki. Z głębin leśnych,
6164  2,17|               leśnych, od strony polan i ługów, dochodziło poświstywanie
6165  2,17|        przysłaniając dymami obozowisko i napełniając szumem bór ciemny.
6166  2,17|             więc ogniska poczęły mdleć i gasnąć i cisza zapadła jeszcze
6167  2,17|         ogniska poczęły mdleć i gasnąć i cisza zapadła jeszcze większa,
6168  2,17|          potęgując owe wrażenie smutku i jakby pognębienia.~Zbyszko
6169  2,17|             ludziom, którym przywodził i z którymi łatwo mógł się
6170  2,17|           zwrócił się do swego giermka i rzekł:~- Napatrzyłeś się
6171  2,17|             cztery dni temu przy zamku i onegdaj u przeprawy. A teraz
6172  2,17|              już rycerz Maćko, a teraz i sam miarkuję, że liche to
6173  2,17|        miarkuję, że liche to muszą być i do bitki pachołki.~- |I
6174  2,17|                i do bitki pachołki.~- |I w tym się mylisz, bo to
6175  2,17|                Ba, ale tamci to wiedzą i tak się zwierają, że jako
6176  2,17|          dobywaniu to pewnie nie ma co i myśleć - rzekł Czech.~-
6177  2,17|                 Sprzęt ma kniaź Witold i póki ku nam nie nadciągnie,
6178  2,17|                W namiocie chłodno było i wilgotno, więc rycerze,
6179  2,17|                 więc rycerze, a z nimi i Hlawa, pokładli się przed
6180  2,17|              Danuśka jest w Ragnecie - i tam się mniej strzegą niż
6181  2,17|                czasu się rozgadać, bom i sam był utrudzon, i tyś
6182  2,17|                bom i sam był utrudzon, i tyś ludzi po boru po klęsce
6183  2,17|         stawało się prostą powinnością i Maćko nie byłby nawet zadawał
6184  2,17|                spytać, tom się spytał, i rzekłeś mi, że nic nie wiesz.~-
6185  2,17|             niedźwiedziej skóry, siadł i nastawiwszy uszu, począł
6186  2,17|                 coś widział, coś robił i coś wskórał w Malborgu ?~
6187  2,17|                przez wszystkich królów i przez wszystkie narody wspomaganą,
6188  2,17|         Widziałem zamek, jakiego chyba i sam cesarz rzymski nie ma.
6189  2,17|              orężnych mnichów, rycerzy i knechtów - i relikwie jakby
6190  2,17|          mnichów, rycerzy i knechtów - i relikwie jakby u Ojca Świętego
6191  2,17|                Ojca Świętego w Rzymie, i mówię wam, że aże dusza
6192  2,17|       młodzianka, jednakże przerwał mu i rzekł:~- A toś zapomniał
6193  2,17|              się z nimi tarczą o tarcz i łbem o łeb! A toś zabaczył,
6194  2,17|               niesporo bywało ku nam - i jak na zatwardziałość naszą
6195  2,17|                dość było konia zapocić i kopię pokruszyć, jeno trza
6196  2,17|            swoje dać! Byli tam przecie i goście, którzy nas pozywali -
6197  2,17|               Nie zmiękłem ja, bom się i w Malborgu potykał, gdzie
6198  2,17|            Malborgu potykał, gdzie też i na ostre gonili. Ale wy
6199  2,17|           potęga na krzywdzie ludzkiej i na zdradzie stoi, bo tam
6200  2,17|               na zdradzie stoi, bo tam i piędzi ziemi nie ma, która
6201  2,17|              ubogiego w dom przyjmuje -i obdarowali, a oni, porósłszy
6202  2,17|               żywiła, jako psi bezecni i wściekli. Ziemię zagarnęli,
6203  2,17|       zagarnęli, miasta zdradą pobrali i ot ich moc! Ale choćby wszyscy
6204  2,17|           pomoc - nadejdzie dzień sądu i pomsty.~- Skoroście mi kazali
6205  2,17|             chwili jednak uspokoił się i rzekł:~- Albo to raz tak
6206  2,17|              to ci się pustką obezwie. I próchno się w nim sypie.
6207  2,17|               się w nim sypie. Taka to i krzyżacka moc! Ale jam ci
6208  2,17|              ci kazał gadać, coś robił i coś wskórał. Goniłeś tam
6209  2,17|            powiadasz?~- Goniłem. Hardo i niewdzięcznie ci mnie tam
6210  2,17|                Rotgierem potykał. Może i przygodziłoby mi się co
6211  2,17|           listem od księcia przyjechał i pan Lorche, którego oni
6212  2,17|               Ale potem przyszły uczty i gonitwy, w których Pan Jezus
6213  2,17|              mistrzów Ulryk pokochał - i dał mi rozkaz od samego
6214  2,17|              od zamku do zamku jeździć i szukać. Już myślałem, że
6215  2,17|        myślałem, że koniec mojej biedy i mego frasunku - a teraz
6216  2,17|            rady nijakiej, w strapieniu i smutku, a co dzień ci mi
6217  2,17|                a co dzień ci mi gorzej i tęskniej...~Tu umilkł na
6218  2,17|                się z płonących głowni, i rzekł:~- Bo jeśli ta nieboga
6219  2,17|               nagła śmierć nie minęła!~I tyle w nim się widocznie
6220  2,17|             zapiekło zniecierpliwienia i bólu, że jął znów rzucać
6221  2,17|                 ale uspokoił się nieco i rzekł:~- Otwierali odmieńce
6222  2,17|               Otwierali odmieńce zamki i więzienia. Byłem wszędy,
6223  2,17|                 Aż wybuchła ta wojna - i w Gierdawach powiedział
6224  2,17|         Heideck, że wojenne prawo inne i że glejty wydane w czasie
6225  2,17|               go zaraz, ale nie stanął i z zamku mnie wyżenąć kazał.~-
6226  2,17|              mówiąc, że wojna, wojną - i głowę, póki cała, kazał
6227  2,17|               mi precz unosić. Pytałem i gdzie indziej - wszędy to
6228  2,17|             także, że jeńców nabierzem i może zamków kilka ogarniem;
6229  2,17|           dworze, że przyjdzie, a może i król z nim razem z całą
6230  2,17|             się niespodzianie z cienia i rzekł:~- W pochód ruszamy.~
6231  2,17|            twarzom swoją ogromną głowę i rzekł przyciszonym głosem:~-
6232  2,17|               prowadzi knechtów, bydło i spyżę. Zaskoczym im.~- To
6233  2,17|           wiedzą o posiłkach.~- Wiedzą i wyjdą im na spotkanie, ale
6234  2,17|              ale na tych uderzycie wy. I począł im objaśniać, gdzie
6235  2,17|        jednocześnie stoczyć dwie bitwy i pomścić ostatnie porażki,
6236  2,17|                Więc wskazał im miejsce i czas, w którym mieli tam
6237  2,17|              resztę zdał na ich męstwo i przemyślność. Oni zaś uradowali
6238  2,17|             nich wojownik doświadczony i sprawny. Skończywszy, kazał
6239  2,17|      Skończywszy, kazał im iść za sobą i wrócił do swej numy, w której
6240  2,17|                już na niego kniaziowie i bojarzyni setnicy. Tam powtórzył
6241  2,17|           wilczej kości, wydał donośny i przeraźliwy świst, który
6242  2,17|           wedle przygasłych ognisk;~tu i ówdzie poczęły strzelać
6243  2,17|          błysnęły płomyki, które rosły i wzmagały się z każdą chwilą,
6244  2,17|           stosów z bronią. Bór zadrgał i zbudził się. Po chwili z
6245  2,18|             Doszli rankiem do Niewiaży i przeprawili się: kto konno,
6246  2,18|               aż Maćko, Zbyszko, Hlawa i ci z Mazurów, którzy przyszli
6247  2,18|               się sprawności tego ludu i teraz dopiero zrozumieli,
6248  2,18|               z nich jak ze smolarni - i po małym wypoczynku ruszyli
6249  2,18|           wieczorem dotarli do Niemna. I tu przeprawa, jako przez
6250  2,18|             prąd tuż przy boku Zbyszka i Czecha, którzy na próżno
6251  2,18|            albowiem z powodu ciemności i wzburzonej wody rychło stracili
6252  2,18|               czynił się w górze jasny i pogodny, ale na dole bór,
6253  2,18|         pogodny, ale na dole bór, łęgi i krze przysłonione były gęstym,
6254  2,18|               dal. Była to dla Zbyszka i jego ludzi okoliczność pomyślna,
6255  2,18|               mogli ich z dala dojrzeć i w porę cofnąć się przed
6256  2,18|             rad był z tego niezmiernie i tak mówił do jadącego obok
6257  2,18|                 niebawem jednak wrócił i rzekł:~- Niezadługo trafim
6258  2,18|                się w gęstwinie położym i będziem na nich czekać.~-
6259  2,18|        prowadzą.~A jak daleko od zamku i od wyspy przypadniesz?~-
6260  2,18|              nie tylko nie nadążą, ale i krzyku nie usłyszą.~- Jużci,
6261  2,18|          Pomyślałeś o jednym, pomyślże i o drugim: jeśli to wierne
6262  2,18|                znać, że idą.~- Ba, już i to zrobione!~- Tedy jeszcze
6263  2,18|              się do niej, jeno skoczyć i przeciąć drogę od wyspy.~-
6264  2,18|         odpowiedział Zbyszko - ale już i takie rozkazy wydane. Wpadną
6265  2,18|          rozumiał, więc uśmiechnął się i mruknął:~- Nasza prawa krew!~
6266  2,18|                ale idą cicho, sprawnie i ochotę znać po nich okrutną.
6267  2,18|               zaś odrzekł:~- Pilnujcie i wy, aby tak było. Rycerz,
6268  2,18|             zamkach, siła ludzi widuje i siła nowin słyszy, a jeśli
6269  2,18|               znaczniejszego pochwycić i zamianę uczynić. Jedna mi
6270  2,18|          rzekłszy, dał ostrogi koniowi i znów wysunął się na czoło
6271  2,18|                ostatnie rozporządzenia i uciec razem od smutnych
6272  2,18|        smutnych myśli, na które brakło i czasu, albowiem miejsce
6273  2,18|                niewiastka jeszcze żyje i że się w tych stronach znajduje? -
6274  2,18|             rozpowiadał, które przecie i Zbyszko słyszał. Ciężka
6275  2,18|               oni serca mają, wszelako i to prawda, że w Szczytnie
6276  2,18|            stronę pociągnął, więc może i ją w którymś zamku ukrył.~-
6277  2,18|              się to tak udało tę wyspę i ten zamek ubiec!~- Spojrzyj
6278  2,18|            panu powiem.~- Choćbyś miał i dziesięć, dzidami murów
6279  2,18|                gęsty zastęp wojowników i jechał bezładnie, bo w boru
6280  2,18|            jechał bezładnie, bo w boru i wśród krzów trudno się było
6281  2,18|              pomieszani byli z konnymi i by nadążyć krokom końskim,
6282  2,18|             trzymali się grzyw, kulbak i ogonów. Barki wojowników
6283  2,18|            były skórami wilków, rysiów i niedźwiedzi, z głów sterczały
6284  2,18|              nie broń stercząca w górę i nie smoliste łuki i kobiałki
6285  2,18|               górę i nie smoliste łuki i kobiałki ze strzałami na
6286  2,18|            głębi leśnych mateczników - i ciągną gdzieś na wyraj gnane
6287  2,18|                prostactwo, zrywają się i idą przed się zwierzęta,
6288  2,18|            zwierzęta, a nawet kamienie i krzaki.~Toteż na ów widok
6289  2,18|               do niego, przeżegnał się i rzekł:~-W imię Ojca i Syna!
6290  2,18|              się i rzekł:~-W imię Ojca i Syna! Dyć ze stadem prawych
6291  2,18|                który wszystko przeznał i niczemu się nie dziwi:~-
6292  2,18|                krzyżacka jucha smakuje i na wiosnę.~A rzeczywiście
6293  2,18|       wojowników, wydobywały się białe i sinawe sasanki oraz młode
6294  2,18|          sasanki oraz młode jagodzisko i ząbkowana paproć. Zmoczone
6295  2,18|            surowa woń opadłego igliwia i próchna. Słońce grało tęczą
6296  2,18|       zwieszonych wśród liści kroplach i ptactwo głosiło się w górze
6297  2,18|              gdzie był Maćko z Czechem i mazurskimi ochotnikami.
6298  2,18|                nie miał zwykłej troski i oczy świeciły mu po dawnemu.~-
6299  2,18|               teraz iść, nie w ociągu! I powiódł ich na czoło oddziału.~-
6300  2,18|                ale jeśli co wymiarkują i w szyku zdołają stanąć,
6301  2,18|               zbroja na nas godniejsza i miecze lepsze!~- Tak ono
6302  2,18|               miecze lepsze!~- Tak ono i będzie! - rzekł Maćko.~Inni
6303  2,18|               zaraz mieli uderzyć. Ten i ów nabrał w piersi powietrza
6304  2,18|              nabrał w piersi powietrza i zmacał, czy kord łatwo z
6305  2,18|           skoczył znów do przewodników i po chwili zatrzymał oddział.~
6306  2,18|          niedawno przez lasy przetarty i wyrównany tylko o tyle,
6307  2,18|               tylko o tyle, aby wojska i wozy od biedy mogły przejść
6308  2,18|              Tam zajął oba boki szlaku i kazał czekać nieprzyjaciela.~
6309  2,18|          nieprzyjaciela.~Zżyci z borem i z leśną wojną Żmujdzini
6310  2,18|           wykroty, za leszczynowe krze i kępy młodej jedliny - jakby
6311  2,18|          drobny, to gruby zwierz leśny i dopiero niemal otarłszy
6312  2,18|              rzucał się z przerażeniem i fukiem w bok. Chwilami zrywał
6313  2,18|             Chwilami zrywał się powiew i napełniał bór szumem uroczystym
6314  2,18|        napełniał bór szumem uroczystym i poważnym, chwilami cichnął,
6315  2,18|                odległe kukanie kukułek i bliskie kucie dzięciołów.~
6316  2,18|                ptaków pełno w tym boru i kowanie dochodziło ze wszystkich
6317  2,18|         wszystkie tam miały swe kuźnie i od wczesnego rana zabrały
6318  2,18|               gorliwej roboty. Maćkowi i Mazurom zdawało się, że
6319  2,18|    pobijających krokwie na nowym domu, i przypomniały im się strony
6320  2,18|            rodzinne.~Lecz czas upływał i dłużył się, a tymczasem
6321  2,18|            słychać prócz szumu leśnego i głosów ptactwa. Mgła leżąca
6322  2,18|          słońce podniosło się znacznie i jęło przygrzewać, a oni
6323  2,18|               znudziło się oczekiwanie i milczenie, pochylił się
6324  2,18|           pochylił się do ucha Zbyszka i począł szeptać:~- Panie...
6325  2,18|              pod zamek, przeprawić się i zdobyć go niespodzianie?~-
6326  2,18|               że tam łodzi nie strzegą i hasła nie mają?~- Strzegą
6327  2,18|              hasła nie mają?~- Strzegą i mają - odszepnął Czech -
6328  2,18|               aby nie wydawały tętentu i nie zostawiały śladów na
6329  2,18|              się bystro na obie strony i nagle usłyszawszy z gąszczy
6330  2,19|                często gęsto z gościńca i bada bór i gąszcza, a na
6331  2,19|            gęsto z gościńca i bada bór i gąszcza, a na koniec, że
6332  2,19|              rozerwać sfornych Niemców i jak taka "kupia" umie bronić
6333  2,19|              umie bronić się, cofając, i ciąć na kształt osaczonego
6334  2,19|            zajął już byt tyły Niemcom, i że w razie ich klęski nie
6335  2,19|              ukryty, więc machnął ręką i powiódł oddział dalej.~Zbyszko
6336  2,19|                rycerzy spod Ciechanowa i kilkunastu znaczniejszych,
6337  2,19|                skoczyć, uderzyć w nich i rozerwać. Gdyby to się udało
6338  2,19|           rozerwać. Gdyby to się udało i gdyby walka ogólna zamieniła
6339  2,19|              poradzą sobie z Niemcami.~I znów nastała chwila ciszy,
6340  2,19|             wschodniej strony gościńca i głosy ludzkie. Zrazu pomieszane
6341  2,19|              ludzkie. Zrazu pomieszane i dość odległe, stopniowo
6342  2,19|              stawały się coraz bliższe i wyraźniejsze.~Zbyszko w
6343  2,19|             oddział na środek gościńca i ustawił go w klin. Sam stał
6344  2,19|                sobą bezpośrednio Maćka i Czecha. W następnym szeregu
6345  2,19|         natomiast mieli w ręku krótkie i lżejsze dzidy żmujdzkie
6346  2,19|          pierwszego natarcia, a miecze i topory przy siodłach do
6347  2,19|              bór zamyka się przed nami i że ich nie widać dotąd -
6348  2,19|                zbyteczne, odwrócił się i rzekł:~- Bo gościniec idzie
6349  2,19|       gościniec idzie wedle strumienia i przez to często się zakręca.
6350  2,19|               się jak grzmot po lesie.~I tak sobie szli ku śmierci,
6351  2,19|                szli ku śmierci, weseli i pełni ochoty.~- Wnet już
6352  2,19|              twarz zmierzchła mu nagle i nabrała jakiegoś wilczego
6353  2,19|              dusza w nim była nieużyta i zawzięta, a prócz tego nie
6354  2,19|             Tandaradei! tandaradei!" - i wraz Czech usłyszał słowa
6355  2,19|                się krakanie tak gwarne i rozgłośne, jakby w tym zakącie
6356  2,19|               się mogło wziąć ich tyle i dlaczego wszystkie głosy
6357  2,19|          ukazał się właśnie na skręcie i stanął jak wryty na widok
6358  2,19|                uderzył konia ostrogami i skoczył:~- W nich!~Za nim
6359  2,19|                znaleźli czas na podziw i gdyby konie nie niosły ich
6360  2,19|                jej ominąć, a tym samym i zasłonić od pierwszego uderzenia
6361  2,19|              swoimi ludźmi o piechotę.~I uderzył bez skutku. Niemcy,
6362  2,19|           tylne końce ciężkich włóczni i berdyszów w ziemię, trzymali
6363  2,19|          ziemię, trzymali je tak równo i krzepko, że lekkie mierzyny
6364  2,19|                świadom wszelkiej bitwy i doświadczony w przygodach,
6365  2,19|             się, uskoczył między konie i dobywszy miecza, począł
6366  2,19|           począł nacierać nim na dzidy i berdysze, równie jak drapieżny
6367  2,19|                 podparł się dzirytem - i złamał go, więc jął się
6368  2,19|            rzucił nim w kupę Niemców - i chwilowo pozostał bezbronny.
6369  2,19|             tak iż począł wyć jak wilk i wspinając skrwawionego konia,
6370  2,19|               brzeszczotami po grotach i drzewcach, spoza których
6371  2,19|             jakby przejęte zdziwieniem i zarazem jakby pokurczone
6372  2,19|            jakby pokurczone przez upór i zawziętość. Lecz stało się,
6373  2,19|              oka na przydrożne chojary i poczęli szyć z łuków w środek
6374  2,19|             dojrzała szyszka na ziemię i konając, darł rękoma mchy
6375  2,19|            zdoła się wycofać z pogromu i dostać się na powrót do
6376  2,19|            przywiedzionego do rozpaczy i zbuntowanego ludu. Cofali
6377  2,19|        podnosząc, to zniżając włócznie i berdysze, tnąc, bodąc, rażąc
6378  2,19|            zamęt bitwy na to pozwalał, i zbliżając się ciągle ku
6379  2,19|               która walczyła na śmierć i życie z innymi zastępami
6380  2,19|                 nie zsiadając z konia, i podniósł ciało z ziemi,
6381  2,19|            zabezpieczyć od stratowania i złożyć gdzieś tymczasem
6382  2,19|      wściekłości napłynęła mu do głowy i odjęła zupełnie przytomność,
6383  2,19|              drogi uderzył na knechtów i rzucił trupa na ostrza włóczni,
6384  2,19|                jego piersiach, brzuchu i biodrach, pochyliły się
6385  2,19|       tymczasem szeregi zwichrzyły się i zanim przyszły do sprawy,
6386  2,19|             nim Zbyszko, po nim Czech, i straszliwy zamęt powiększał
6387  2,19|             również za ciała poległych i poczęli je rzucać na ostrza:
6388  2,19|              się jak drzewo pod klinem i wreszcie prysnął.~Bitwa
6389  2,19|                Długie dzidy niemieckie i berdysze stały się w ścisku
6390  2,19|         konnych zgrzytały po czaszkach i karkach. Konie wpierały
6391  2,19|            gęstwę ludzką, przewracając i tratując nieszczęsnych knechtów.
6392  2,19|            cięli więc bez odetchnienia i spoczynku. Z boków drogi
6393  2,19|          wojowników w wilczych skórach i z wilczą żądzą krwi w piersiach.
6394  2,19|                błagalne głosy o litość i jęki konających. Zwyciężeni
6395  2,19|           mając twarze blade jak śnieg i zmrużone oczy; inni modlili
6396  2,19|                krzyk rozpaczy. Zbyszko i Maćko, a za nimi wszyscy
6397  2,19|             siedząc na dobrych koniach i w zbrojach lepszych od piechurów,
6398  2,19|             piechurów, walczyli mężnie i z godnym podziwu uporem.
6399  2,19|                jeno przeważnie średnia i drobniejsza szlachta pruska,
6400  2,19|               ciemnobłękitnym pancerzu i w takimże hełmie z zapuszczoną
6401  2,19|              od naczółków, od pancerzy i hartownych naramienników.
6402  2,19|            naramienników. Wał pieszych i jezdnych Żmujdzinów otaczał
6403  2,19|             lecz oni bronili się, tnąc i bodąc długimi mieczami tak
6404  2,19|          napastników chciały się cofać i - parte z tyłu - nie mogły.
6405  2,19|              Na ogół uczynił się ścisk i zamęt. Oczy olśniewały od
6406  2,19|           Konie poczęły kwiczeć, kąsać i wierzgać. Przypadli bojarzyni
6407  2,19|             żmujdzcy, przypadł Zbyszko i Czech, i Mazurowie. Pod
6408  2,19|              przypadł Zbyszko i Czech, i Mazurowie. Pod ich potężnymi
6409  2,19|             poczęła się "kupia" chwiać i kołysać jak bór pod wichrem,
6410  2,19|                wolna naprzód w trudzie i znoju.~Lecz Maćko kazał
6411  2,19|             długie berdysze niemieckie i uzbroiwszy nimi blisko trzydziestu
6412  2,19|         krzyknął: "Konie po nogach!" - i wnet okazał się skutek straszliwy.
6413  2,19|              że nadchodzi koniec bitwy i że pozostaje tylko albo
6414  2,19|           zginąć.~Wybrał to pierwsze - i w mgnieniu oka z jego rozkazu
6415  2,19|            zarzuciwszy na plecy tarcze i tnąc od przodu i na boki,
6416  2,19|                tarcze i tnąc od przodu i na boki, rozerwali otaczający
6417  2,19|            pierścień, rozpuścili konie i poczęli gnać na kształt
6418  2,19|        zgniecion przez przewagę zbroić i koni padł w jednej chwili
6419  2,19|            wolna, ale ocalenie dalekie i niepewne, albowiem konie
6420  2,19|             krwią okupię ich ratunek".~I pomyślawszy to, począł krzyczeć
6421  2,19|                sam zaś zatoczył koło - i nie bacząc, czy ktokolwiek
6422  2,19|            hełmu, ale go nie strzaskał i twarzy nie uszkodził. Wówczas
6423  2,19|                wpół, związał się z nim i pragnąc koniecznie wziąć
6424  2,19|           pękło mu od zbytniego parcia i spadli obaj na ziemię. Przez
6425  2,19|            tarzali się, walcząc rękoma i nogami, wnet jednak niezwykle
6426  2,19|           młodzian pokonał przeciwnika i przygniótłszy mu brzuch
6427  2,19|           stawić mu w gęstwinie czoło.~I trzymał niepotrzebnie, gdyż
6428  2,19|              Tymczasem nadbiegli Maćko i Czech, których dostrzegłszy,
6429  2,19|          Zbyszko począł wołać:~- Bywaj i wiąż! Znaczny to jakiś rycerz -
6430  2,19|              Znaczny to jakiś rycerz - i pasowany! Czech zeskoczył
6431  2,19|           rzemienie podtrzymujące hełm i - wreszcie zabrał się do
6432  2,19|              twarz rycerza, zerwał się i zawołał:~- Panie! panie!
6433  2,19|                bladą, spotniałą twarzą i z zamkniętymi oczyma, bez
6434  2,20|             naładowanych nowymi kołami i osiami dla owej wyprawy,
6435  2,20|          przesiadł się na innego konia i ruszyli razem z Maćkiem
6436  2,20|           wszystkich niemal Żmujdzinów i wnet potem dojechał pierwszego
6437  2,20|             tarczę dla ulżenia koniowi i pochyliwszy się, bódł mu
6438  2,20|               toporem między łopatki - i zwalił z konia.~I tak mścił
6439  2,20|            łopatki - i zwalił z konia.~I tak mścił się na uciekających
6440  2,20|              jeden ulgnął przy ruczaju i tego zdusili powrozem Żmujdzini.
6441  2,20|               pełne wrzasków, okrzyków i nawoływań. Brzmiały nimi
6442  2,20|              Bogdańca, a z nim Zbyszko i Czech wrócili na pierwsze
6443  2,20|                Zwycięstwo było znaczne i lud upojon radością. Po
6444  2,20|               jednakże odżyła nadzieja i zapał rozgorzał na nowo,
6445  2,20|              Zbyt wielu było poległych i Żmujdzinów, i Niemców, by
6446  2,20|                poległych i Żmujdzinów, i Niemców, by ich grześć,
6447  2,20|         przyczynili się do zwycięstwa, i pochować ich pod sosnami,
6448  2,20|             nieprzytomny, ruszył ludzi i szedł śpiesznie tym samym
6449  2,20|              pobojowisko, zasypane jak i poprzednie trupami Żmujdzinów
6450  2,20|          poprzednie trupami Żmujdzinów i Niemców. Łatwo zrozumiał
6451  2,20|                 gdyż ślady były błędne i zatarte jedne przez drugie.
6452  2,20|        albowiem trupy były poczerniałe i wzdęte, a niektóre nadżarte
6453  2,20|               nie czekać na Skirwoiłłę i wrócić na dawne bezpieczne
6454  2,20|              podobnym:~- Z ciebiem rad i z siebiem rad. Nieprędko
6455  2,20|          Zębate szczuki! Ludzi nacięły i uszły!~- Mnie Bóg zdarzył
6456  2,20|            młodzian. - Możny to rycerz i znamienity, chociaż świecki -
6457  2,20|               tak! - rzekł. - Tak jako i innym... tak. Na to Zbyszko
6458  2,20|               inak, gdyż to mój jeniec i przyjaciel. Razem nas książę
6459  2,20|              nas książę Janusz pasował i jednym palcem tknąć ci go
6460  2,20|                   Nie dasz?~- Nie dam.~I poczęli patrzeć sobie w
6461  2,20|           starym wodzem, którego cenił i szanował, a mając przy tym
6462  2,20|            szyję, przycisnął do piersi i zawołał:~- Zali chciałbyś
6463  2,20|       chciałbyś mi go wydrzeć, a z nim i nadzieję ostatnią? Za co
6464  2,20|           spoglądać na niego spode łba i sapać.~- No - rzekł po chwili
6465  2,20|             uściskali się po raz wtóry i rozeszli w dobrej zgodzie
6466  2,20|               Niemce o tym nie wiedzą.~I to rzekłszy, kazał przywieść
6467  2,20|                były pręgi od pancerza, i w czerwonej miękkiej mycce
6468  2,20|       płomienia można było czytać upór i wzgardę.~- Dziękuj Bogu -
6469  2,20|             nic ci ode mnie nie grozi.~I wyciągnął ku niemu przyjaźnie
6470  2,20|              których znaczenia Zbyszko i tak się zresztą domyślił.
6471  2,20|            poprzedniej bitwie? Dlatego i Skirwoiłło wiesza waszych.~-
6472  2,20|                wstyd w jego odpowiedzi i nietrudno było odgadnąć,
6473  2,20|             Tymczasem Zbyszko ochłonął i ze spokojną powagą rzekł:~-
6474  2,20|            jednych rąk dostaliśmy pasy i ostrogi; znasz mnie też
6475  2,20|                ostrogi; znasz mnie też i wiesz, że cześć rycerska
6476  2,20|               cześć rycerska nad życie i szczęście mi milsza - przeto
6477  2,20|                zbawienia nie dopuszcza i chrztu broni?~Mazur przetłumaczył
6478  2,20|       geldryjski rycerz.~- Na włócznię i na ostrogi świętego Jerzego,
6479  2,20|                panowania nad tą ziemią i do gnębienia tego nieszczęsnego
6480  2,20|             przecie poznał, de Lorche, i wiesz najlepiej, zali sprawiedliwe
6481  2,20|               gładzą, z pogany walcząc i do chrztu ich nakłaniając.~-
6482  2,20|             Chrzczą ci oni ich mieczem i krwią, nie wodą zbawienia.
6483  2,20|           krzywdzicielom, drapieżnikom i starościcom piekielnym przeciw
6484  2,20|              piekielnym przeciw wierze i miłości chrześcijańskiej
6485  2,20|              list Żmujdzinów do królów i książąt, który bardzo był
6486  2,20|    upowszechnion, a de Lorche wziął go i zaczął przebiegać oczyma
6487  2,20|              oczyma przy blasku ognia.~I przebiegł prędko, albowiem
6488  2,20|               zdumiał się niepomiernie i rzekł:~- Zali to wszystko
6489  2,20|            wszystko prawda?~- Tak mnie i tobie dopomóż Bóg, któren
6490  2,20|               ja tu tylko sprawie, ale i sprawiedliwości służę.~De
6491  2,20|              Więc podali sobie prawice i zasiedli do wspólnej wieczerzy,
6492  2,20|             listów nie odzyskał Danusi i że komturowie zaprzeczyli
6493  2,20|               jest - rzekł do Zbyszka -i dziękuję Bogu, że ci mnie
6494  2,20|               się nagle dłonią w myckę i zawołał:~- Na wszystkie
6495  2,20|                 stali Arnold von Baden i stary Zygfryd von Lowe.
6496  2,20|             niewiasty przy Zygfrydzie.~I począł wołać na pachołków,
6497  2,20|              aby świecili mu łuczywem, i biegł w stronę, gdzie byli
6498  2,20|                jeńce. De Lorche, Maćko i Czech biegli z nim razem.~-
6499  2,20|                  Puścisz mnie na słowo i sam w całych Prusiech będę
6500  2,20|                znajdę, wrócę do ciebie i wówczas mnie na nią wymienisz.~-