bold = Main text
     Tom,    Rozdzial                              grey = Comment text

9001  2,49|           Patrzcie! o tam! W imię Ojca i Syna, i Ducha! O, jakże
9002  2,49|               tam! W imię Ojca i Syna, i Ducha! O, jakże się okrutnie
9003  2,49|             chmura przykryła księżyc - i noc stała się ciemna - tylko
9004  2,49|               potem widziałem wyraźnie i króla, i mnicha.~- I ja.~-
9005  2,49|            widziałem wyraźnie i króla, i mnicha.~- I ja.~- I ja.~-
9006  2,49|          wyraźnie i króla, i mnicha.~- I ja.~- I ja.~- Znak Boży -
9007  2,49|             króla, i mnicha.~- I ja.~- I ja.~- Znak Boży - ozwał
9008  2,49|             nie pamięta - rzekł Maćko.~I jechali dalej w milczeniu,
9009  2,49|        milczeniu, mając serca wezbrane i uroczyste. Lecz gdy już
9010  2,49|               A w wichurze jakoby jęki i płacz ludzki słychać.~-
9011  2,50|             wreszcie Witold z prośbami i błaganiem, aby nabożeństwo
9012  2,50|              zaciszach leśnych odłożyć i nie wstrzymywać pochodu.
9013  2,50|               zadość jego życzeniu, bo i nie mogło być inaczej.~O
9014  2,50|               było rozwinąć chorągwie. I wówczas pola, jak okiem
9015  2,50|               nie mogło objąć zastępów i tego lasu rozmaitych znaków,
9016  2,50|               Pół-kozy, rycerz potężny i w świecie sławny. Za nim
9017  2,50|              potężny zastęp najemników i ochotników zagranicznych,
9018  2,50|    zagranicznych, przeważnie z Czechów i Morawców złożony. Tych wielu
9019  2,50|                stanęło na tę wojnę, bo i cała czterdziesta dziewiąta
9020  2,50|            jedynym była wojna, grabież i rzeź.~W pobok Morawców i
9021  2,50|               i rzeź.~W pobok Morawców i Czechów szło pod swymi znakami
9022  2,50|               przemyska, jedna lwowska i jedna halicka, i trzy podolskie,
9023  2,50|               lwowska i jedna halicka, i trzy podolskie, a za nimi
9024  2,50|          przeważnie zbrojne w rohatyny i w kosy. Książęta mazowieccy
9025  2,50|             Książęta mazowieccy Janusz i Ziemowit wiedli chorągwie
9026  2,50|             dwudziestą pierwszą, drugą i trzecią. Tuż szły biskupie,
9027  2,50|               z Tęczyna, Spytka Leliwy i Krzona z Ostrowa, i Mikołaja
9028  2,50|             Leliwy i Krzona z Ostrowa, i Mikołaja z Michałowa, i
9029  2,50|                i Mikołaja z Michałowa, i Zbigniewa z Brzezia, i Krzona
9030  2,50|                 i Zbigniewa z Brzezia, i Krzona z Kozichgłów, i Kuby
9031  2,50|                 i Krzona z Kozichgłów, i Kuby na Koniecpolu, i Jaśka
9032  2,50|      Kozichgłów, i Kuby na Koniecpolu, i Jaśka Ligęzy, i Kmity, i
9033  2,50|            Koniecpolu, i Jaśka Ligęzy, i Kmity, i Zakliki, a oprócz
9034  2,50|               i Jaśka Ligęzy, i Kmity, i Zakliki, a oprócz nich rodowa
9035  2,50|           oprócz nich rodowa Gryfitów, i Bobowskich, i Koźlich Rogów,
9036  2,50|                Gryfitów, i Bobowskich, i Koźlich Rogów, i różnych
9037  2,50|           Bobowskich, i Koźlich Rogów, i różnych innych, którzy w
9038  2,50|               wspólnym herbowym godłem i wspólne wykrzykiwali "zawołanie".~
9039  2,50|              wykrzykiwali "zawołanie".~I tak rozkwitła pod nimi ziemia,
9040  2,50|              ludzi, nad nimi las kopij i z barwnymi "płachetkami"
9041  2,50|             obłokach kurzawy, miejskie i kmiece piechoty. Wiedzieli,
9042  2,50|               się one bowiem wśród pól i lasów na szerokość przeszło
9043  2,50|            wojska w pobliże wsi Logdau i Tannenberga, zatrzymały
9044  2,50|           zdało się dobre na spoczynek i zabezpieczone od wszelkiej
9045  2,50|                szarzały słomiane dachy i puste, smutne ugory Tannenberga.
9046  2,50|                się, w stronę Grunwaldu i Tannenberga, i dalej, aby
9047  2,50|               Grunwaldu i Tannenberga, i dalej, aby zbadali okolicę,
9048  2,50|            Witold, książęta mazowieccy i rada wojenna udali się do
9049  2,50|                aby na króla popatrzeć. I widziano go, jak szedł w
9050  2,50|              mało zmieniły jego postać i nie pokryły mu zmarszczkami
9051  2,50|              ubieliły mu włosów, które i teraz zakładał tak samo
9052  2,50|                 która ma być przelana, i tak było istotnie. Jagiełło
9053  2,50|           ludźmi, którzy na płaszczach i chorągwiach krzyż nosili,
9054  2,50|              chorągwiach krzyż nosili, i z całej duszy pragnął pokoju.
9055  2,50|           pośrednicy węgierscy, Ścibor i Gara, wystawiali pychę i
9056  2,50|               i Gara, wystawiali pychę i dufność krzyżacką, którą
9057  2,50|             przysięgał na Krzyż Pański i na swoje ryby herbowe, że
9058  2,50|              ani chce słyszeć o pokoju i że jedynego komtura gniewskiego,
9059  2,50|              inni obrzucili szyderstwy i obelgami - on jeszcze miał
9060  2,50|                 pożałuje krwi ludzkiej i sprawiedliwym układem straszliwą
9061  2,50|         straszliwą waśń zakończy.~Więc i teraz poszedł się modlić
9062  2,50|               już ongi Jagiełło ogniem i żelazem ziemie krzyżackie,
9063  2,50|            teraz, gdy jako król polski i chrześcijanin ujrzał płonące
9064  2,50|         płonące sioła, zgliszcza, krew i łzy, ogarnęła go bojaźń
9065  2,50|                 jutro zetrą się narody i ziemia rozmięknie od krwi.
9066  2,50|              krzyże na płaszczach nosi i bronią go tak wielkie i
9067  2,50|                i bronią go tak wielkie i święte relikwie, że myśl
9068  2,50|                przecież o nich z obawą i nie grotów, nie mieczów,
9069  2,50|              niego relikwiarz, a w nim i kości święte, i drzewo Krzyża
9070  2,50|                a w nim i kości święte, i drzewo Krzyża Zbawiciela!"
9071  2,50|         wprawdzie wojną, pchał do niej i spieszył się do bitwy, lecz
9072  2,51|             miał wkrótce wyjść z drugą i król wyszedł przed namiot,
9073  2,51|              szlachcic Hanko Ostojczyk i nim z siodła zeskoczył,
9074  2,51|           Chrystus! Gdzieś ich widział i ile chorągwi?~- Widziałem
9075  2,51|                krew uderzyła do twarzy i oczy poczęły się żarzyć
9076  2,51|                 zwrócił się do dworzan i zawołał:~- Odwołać drugą
9077  2,51|          zawołał:~- Odwołać drugą mszę i konia mi!~Król zaś położył
9078  2,51|            położył mu rękę na ramieniu i rzekł:~- Jedź ty, bracie,
9079  2,51|                ty, bracie, a ja ostanę i drugiej mszy wysłucham.
9080  2,51|            mszy wysłucham. Więc Witold i Zyndram z Maszkowic wskoczyli
9081  2,51|                Piotr Oksza z Włostowa, i z dala już począł krzyczeć:~-
9082  2,51|              się głosy między dworzany i rycerstwem. A jeszcze Piotr
9083  2,51|                znów rozległ się tętent i przypadł trzeci goniec,
9084  2,51|                a za nim czwarty, piąty i szósty:~wszyscy widzieli
9085  2,51|                garstka dworzan, księży i pachołków. Ale w tej chwili
9086  2,51|                 złożył pobożnie dłonie i wzniósłszy oczy ku niebu,
9087  2,51|          polach, a nad tym borem grała i mieniła się w słońcu tęcza
9088  2,51|              dalej, hen! za Grunwaldem i Tannenbergiem, wznosił się
9089  2,51|                dziś na tym polu zetrą.~I wskazał ręką na szeroką,
9090  2,51|              młodzian wielkich nadziei i wielkich przeznaczeń, ale
9091  2,51|           Żóława, baron czeski, drobny i chudy, ale sprawności niezmiernej,
9092  2,51|               słynny na dworze czeskim i węgierskim z pojedynków,
9093  2,51|          rycerzy rakuskich rozciągnął, i drugi Czech, Sokół, łucznik
9094  2,51|           Sokół, łucznik nad łuczniki, i Wielkopolanin Bieniasz Wierusz,
9095  2,51|        Wielkopolanin Bieniasz Wierusz, i Piotr Mediolański, i bojarzyn
9096  2,51|          Wierusz, i Piotr Mediolański, i bojarzyn litewski Sieńko
9097  2,51|                smoleńskiej przywodził, i krewny króla, kniaź Fieduszko,
9098  2,51|                króla, kniaź Fieduszko, i kniaź Jamont, a zresztą
9099  2,51|            ostatniej krwi króla bronić i od wszelkiej wojennej przygody
9100  2,51|            ksiądz podkanclerzy Mikołaj i sekretarz Zbyszko z Oleśnicy,
9101  2,51|               biegły w sztuce czytania i w piśmie, ale zarazem siłą
9102  2,51|              Dworu, Mikołaj z Morawicy i Daniłko Rusin, który dzierżył
9103  2,51|              Rusin, który dzierżył łuk i sajdak królewski. Dopełniało
9104  2,51|                spod stalowego naczółka i napełniając rżeniem powietrze,
9105  2,51|               krzyżem, spoważniał znów i pochylił z pokorą przybraną
9106  2,51|            Grunwald, minęła Tannenberg i zatrzymała się w zupełnym
9107  2,51|         zakutych w żelazne zbroje koni i rycerzy. Bystrzejsze oczy
9108  2,51|           hełmy, baranki, głowy żubrów i niedźwiedzi.~Stary Maćko
9109  2,51|               niedźwiedzi.~Stary Maćko i Zbyszko, którzy wojując
9110  2,51|           Krzyżakami, znali ich wojska i herby, pokazywali swoim
9111  2,51|               których służył sam kwiat i dobór rycerstwa, i walną
9112  2,51|               kwiat i dobór rycerstwa, i walną chorągiew całego Zakonu,
9113  2,51|                Fryderyk von Wallenrod, i potężną świętego Jerzego,
9114  2,51|               czerwonym w polu białym, i wiele innych zakonnych.
9115  2,51|            ojczyzny celnych łuczników, i nawet z dalekiej Hiszpanii,
9116  2,51|            wszystkie inne kraje męstwo i honor.~A zaś onej twardej
9117  2,51|          Krześni, z Bogdańca, z Rogowa i Brzozowej jak również z
9118  2,51|              im się związać z Niemcami i całym tym świetnym rycerstwem.
9119  2,51|            starszych stały się poważne i surowe, ci bowiem wiedzieli,
9120  2,51|           bowiem wiedzieli, jak ciężka i okrutna będzie to praca.
9121  2,51|              kopie, rękojeście mieczów i toporzyska, osadzali na
9122  2,51|          kilkanaście polskich chorągwi i wcale nie byli pewni, czy
9123  2,51|               w to, co było mu na rękę i wróżyło niechybne zwycięstwo.
9124  2,51|          niechybne zwycięstwo. Zwiadów i gońców nie rozsyłał, rozumiejąc,
9125  2,51|               rozsyłał, rozumiejąc, że i bez tego wszystkiego musi
9126  2,51|                reszta, choćby ich było i najwięcej, pośledni to lud,
9127  2,51|          lepszy do łyżki niż do oręża.~I dążąc wszelkimi siłami do
9128  2,51|              się przed nieprzyjacielem i gdy widok walnej chorągwi
9129  2,51|             Ale na stojących pod lasem i w lesie Polaków nijak było
9130  2,51|           czystym polu, nie lubiło zaś i nie umiało walczyć w gęstwinie
9131  2,51|          ujechaliśmy, nie spoczywając, i upał doskwiera, a ciała
9132  2,51|             Wende, mąż poważny wiekiem i rozumem, rzekł:~- Zaiste,
9133  2,51|          wyśmiewano tutaj moje słowa - i wyśmiewali je tacy, którzy
9134  2,51|            pola, na którym ja polegnę (i tu spojrzał na Wernera von
9135  2,51|            wżdy powiem, co mi sumienie i miłość do Zakonu nakazuje.
9136  2,51|              wzgardliwym śmiechem, ale i mistrzowi niemiłe były słowa
9137  2,51|              tłuste, spotniałe oblicze i zakrzyknął z gniewem okrutnym:~-
9138  2,51|             Milsza mi śmierć od hańby! i choćby sam jeden, tymi mieczami
9139  2,51|               aż wreszcie podobało się i komtu-rom, i przedniejszym
9140  2,51|              podobało się i komtu-rom, i przedniejszym gościom rycerskim
9141  2,51|          mistrz przysyła mu dwa miecze i wyzywa Polaków na bój śmiertelny,
9142  2,51|            właśnie z nadbrzeża jeziora i udał się na lewe skrzydło
9143  2,51|            chwili przed wielkim królem i skłoniwszy nieco głowy dla
9144  2,51|            wzywa twój majestat, panie, i księcia Witolda na bitwę
9145  2,51|            Witolda na bitwę śmiertelną i aby męstwo wasze, którego
9146  2,51|              herold z gryfem na tarczy i tak przemówił:~- Mistrz
9147  2,51|              znów przełożył jego słowa i nastała cisza, tylko w orszaku
9148  2,51|            zębami na takie zuchwalstwo i zniewagę.~Ostatnie nadzieje
9149  2,51|         Spodziewał się poselstwa zgody i pokoju, a tymczasem było
9150  2,51|                było to poselstwo pychy i wojny.~Więc wzniósłszy załzawione
9151  2,51|         Mieczów ci u nas dostatek, ale i te przyjmuję jako wróżbę
9152  2,51|                 skargę na moją krzywdę i waszą nieprawość a pychę
9153  2,51|               a pychę zanosząc - amen.~I dwie wielkie łzy spłynęły
9154  2,51|               pole!~Heroldowie odeszli i po chwili widziano ich znowu
9155  2,51|                swych ogromnych koniach i błyszczących w świetle słonecznym
9156  2,51|            polskie wysunęły się z lasu i zarośli w składnym szyku
9157  2,51|           walny - a za walnym piechoty i lud najemny. Utworzyły się
9158  2,51|       przelatywał Zyndram z Maszko-wic i Witold. Ten ostatni bez
9159  2,51|                nabierali tchu w piersi i osadzali się mocniej w siodłach.~
9160  2,51|       poruszaną wiatrem tęczę chorągwi i nagle serce mu się ścisnęło
9161  2,51|              oczyma duszy stosy trupów i rzeki krwi. Nie lękając
9162  2,51|               to okropny nastał dzień, i po raz pierwszy uczuł, jaką
9163  2,51|               Lichtenstein wydął wargi i rzekł:~- Otwarcie naganiam
9164  2,51|           Wreszcie pohamował się nieco i zwróciwszy surowe oczy na
9165  2,51|              wyciągnął rękę do giermka i rzekł:~- Daj mi hełm.~*~
9166  2,51|             traw, wzbił tumany kurzawy i poniósł je w oczy wojsk
9167  2,51|            rogów, krzywuł, piszczałek, i całe skrzydło litewskie
9168  2,51|              Konie, wyciągnąwszy szyje i potuliwszy uszy, rwały ze
9169  2,51|           jeźdźcy, wymachując mieczami i sulicami, lecieli z krzykiem
9170  2,51|               na tej stronie dowodził, i rzekł:~- Witold pierwszy
9171  2,51|                wystąpił. Poczynajcieże i wy w imię Boże! I skinieniem
9172  2,51|        Poczynajcieże i wy w imię Boże! I skinieniem prawicy ruszył
9173  2,51|            większego pędu nabiera, tak i one: z kroku przeszły w
9174  2,51|        przeszły w rysią, potem w cwał, i szły straszne, niepohamowane,
9175  2,51|             lawina, która musi zetrzeć i zdruzgotać wszystko przed
9176  2,51|             przed sobą.~Ziemia jęczała i gięła się pod nimi.~*~Bitwa
9177  2,51|             lada chwila rozciągnąć się i rozpalić na całej linii,
9178  2,51|         tysięcy pokrytych żelazem głów i sto tysięcy par oczu podniosło
9179  2,51|                nam... Kiryjelejzon!...~I wraz moc zstąpiła w ich
9180  2,51|          zwycięska siła w tych głosach i w tej pieśni, jakby naprawdę
9181  2,51|            rycerzy, zadrżały chorągwie i chorągiewki, zadrżało powietrze,
9182  2,51|                odzywać się w głębinach i wołać, i jakby powtarzać
9183  2,51|               się w głębinach i wołać, i jakby powtarzać jeziorom
9184  2,51|               jakby powtarzać jeziorom i łęgom, i całej ziemi jak
9185  2,51|            powtarzać jeziorom i łęgom, i całej ziemi jak długa i
9186  2,51|                i całej ziemi jak długa i szeroka:~Zyszczy nam, spuści
9187  2,51|               wrzała już bitwa zacięta i zbliżała się ku środkowi
9188  2,51|              tam ludziom zbrakło tchu, i w jednej z takich przerw
9189  2,51|             bez końca...~Kiryjelejzon!~I znów runęło echo po boru: "
9190  2,51|               grom Zyndram z Maszkowic i ukazawszy ostrzem zbliżającą
9191  2,51|       pochyliwszy się na karki końskie i wyciągnąwszy przed się włócznie,
9192  2,51|          ludzka nie mogła ich od zguby i klęski uchronić. I jakże
9193  2,51|               zguby i klęski uchronić. I jakże mogło być inaczej,
9194  2,51|                zakute w stalowe zbroje i na koniach stalą osłonionych,
9195  2,51|           drugiej lud, rosły wprawdzie i silny, ale na drobnych konikach
9196  2,51|               ale na drobnych konikach i skórami jeno okryty?...
9197  2,51|             mury zamkowe. Ciężar ludzi i koni gniótł nieszczęsne
9198  2,51|              zastępy, cięły ich miecze i topory, bodły i kruszyły
9199  2,51|             ich miecze i topory, bodły i kruszyły kości berdysze,
9200  2,51|                 na nic pogarda śmierci i na nic rzeki krwi! Pierzchło
9201  2,51|          wkrótce pękła ściana litewska i dziki popłoch ogarnął wszystkich
9202  2,51|       pierzchła w stronę jeziora Lubeń i za nią pognały główne siły
9203  2,51|          chorągwi Niemców, a następnie i przez te, które wracały
9204  2,51|            inne broniły się z rozpaczą i wściekłością. Lecz zwycięskich
9205  2,51|               rycerze, bodąc ostrogami i wspinając rumaki, rzucali
9206  2,51|      nieprzyjaciół. Cięcia ich mieczów i berdyszów stały się niemal
9207  2,51|        nadludzkie, cała zaś ława, prąc i miażdżąc konie i rycerzy
9208  2,51|            ława, prąc i miażdżąc konie i rycerzy smoleńskich, przyszła
9209  2,51|               na koniec w bok czelnemu i walnemu hufcowi polskiemu,
9210  2,51|             większa była równość broni i koni, a jednakie ćwiczenia
9211  2,51|               Niemców "drzewa" polskie i odrzuciły ich w tył, zwłaszcza
9212  2,51|               pod Jędrkiem z Brochocic i nadworna, której Powała
9213  2,51|               kopij chwycono za miecze i topory. Tarcza uderzała
9214  2,51|                uderzeniem brzeszczotów i obuchów hełmy, naramienniki,
9215  2,51|           wiedzieli Jaki to "nieużyty" i "natarczywy" jest ten lud,
9216  2,51|             jest ten lud, lecz nowaków i gości zagranicznych ogarnęło
9217  2,51|          spoglądał przed się niepewnie i nim się namyślił, co czynić,
9218  2,51|               ciosem polskiej prawicy. I równie jak grad sypie się
9219  2,51|               sypały się ciosy okrutne i biły miecze, biły oksze,
9220  2,51|             biły topory, biły bez tchu i miłosierdzia, dźwięczały
9221  2,51|                proporce, pióra strusie i pawie. Kopyta rumaków obsuwały
9222  2,51|           leżących na ziemi pancerzach i trupach końskich. Kto padł
9223  2,51|       przedniej szych rycerzy polskich i szli przed się w zgiełku
9224  2,51|               szli przed się w zgiełku i ciasnocie, wykrzykując imiona
9225  2,51|              stepie, który pożera krze i trawy. Pierwszy tam Lis
9226  2,51|            biały płaszcz koło ramienia i płaszczem się od ciosów
9227  2,51|            miecza przeciął Lis płaszcz i naramiennik, odwalił od
9228  2,51|              gdy Staszko z Charbimowic i Domarat z Kobylan skoczyli
9229  2,51|             ludzkie, zląkł się w sercu i chciał się oddać w niewolę.
9230  2,51|            podniósł się w strzemionach i rozciął mu głowę wraz ze
9231  2,51|            zgasił Locha z Meklemburgii i Klingensteina, i Szwaba
9232  2,51|          Meklemburgii i Klingensteina, i Szwaba Helmsdorfa z możnego
9233  2,51|            możnego hrabiowskiego rodu, i Limpacha spod Moguncji,
9234  2,51|                Limpacha spod Moguncji, i Nachterwitza też z Moguncji,
9235  2,51|              przerażeni Niemcy, w lewo i w prawo, on zaś bił w nich
9236  2,51|                jak w walącą się ścianę i co chwila widziano go, jak
9237  2,51|             czym widziano błysk topora i hełm niemiecki zapadający
9238  2,51|              który miał sowę na tarczy i przyłbicę w kształt sowiej
9239  2,51|               go za ramię, skruszył je i wydarłszy mu brzeszczot,
9240  2,51|           prawie był dzieckiem jeszcze i dziecinnymi nań spoglądał
9241  2,51|             jego wziął później za żonę i na zawsze w Polsce pozostał.~
9242  2,51|              rycerze: Sumik z Nadbroża i dwaj bracia z Płomykowa,
9243  2,51|               dwaj bracia z Płomykowa, i Dobko z Ochwia, i Zych Pikna,
9244  2,51|           Płomykowa, i Dobko z Ochwia, i Zych Pikna, osadzili ich
9245  2,51|          miejscu, jak lew osadza byka, i odepchnęli ku chorągwi świętego
9246  2,51|               szerząc wśród nich zgubę i zniszczenie.~Zaś z rycerskimi
9247  2,51|          nadludzką mający obalał ludzi i konie, kruszył żelazne hełmy
9248  2,51|                 drugi Powała z Wyhucza i Mści sław ze Skrzynna, i
9249  2,51|               i Mści sław ze Skrzynna, i dwóch Czechów: Sokół i Zbysławek.
9250  2,51|                 i dwóch Czechów: Sokół i Zbysławek. Długo toczyła
9251  2,51|              zrównały się mniej więcej i odrzucono Niemców prawie
9252  2,51|            walczyli: brat jego Farurej i Florian Jelitczyk z Korytnicy,
9253  2,51|         Florian Jelitczyk z Korytnicy, i Skarbek z Gór, i właśnie
9254  2,51|            Korytnicy, i Skarbek z Gór, i właśnie ów sławny Lis z
9255  2,51|               sławny Lis z Targowiska, i Paszko Złodziej, i Jan Nałęcz,
9256  2,51|         Targowiska, i Paszko Złodziej, i Jan Nałęcz, i Stach z Charbimowic.
9257  2,51|                Złodziej, i Jan Nałęcz, i Stach z Charbimowic. Pod
9258  2,51|           walczył z namarszczoną brwią i ściśniętymi nozdrzami, spokojny,
9259  2,51|               on nie oglądał się nawet i szedł, pracując, naprzód
9260  2,51|                 walczyła też na śmierć i życie, a arcybiskupia i
9261  2,51|                i życie, a arcybiskupia i trzy mazowieckie szły z
9262  2,51|               szły z nią w zawody. Ale i wszystkie inne przesadzały
9263  2,51|               się wzajem w zawziętości i natarczywym męstwie. W sieradzkiej
9264  2,51|    świetniejsze mieli na sobie stroje, i nieszczęsny był każdy rycerz,
9265  2,51|            pogoni za Litwą, rozgorzałe i upojone zwycięstwem chorągwie
9266  2,51|          wojska królewskie już rozbite i bitwa stanowczo wygrana,
9267  2,51|        bezładnych gromadach z krzykiem i śpiewaniem, gdy nagle ujrzały
9268  2,51|          ujrzały przed sobą srogą rzeź i Polaków prawie już zwycięskich,
9269  2,51|          wbijał koniowi ostrogi w boki i puszczał się w zamęt bojowy.~
9270  2,51|           puszczał się w zamęt bojowy.~I tak gromada uderzała po
9271  2,51|             widząc przybywającą pomoc, i z nowym zapałem poczęli
9272  2,51|            krwi, zachmurzyło się niebo i odezwały się głuche grzmoty,
9273  2,51|               z orłem w koronie. Rumak i jeździec zwalili się nagle,
9274  2,51|              wraz z nimi zachwiała się i padła chorągiew.~W jednej
9275  2,51|                że to koniec, że strach i popłoch ogarną teraz Polaków,
9276  2,51|          przychodzi czas klęski, mordu i rzezi, że już uciekających
9277  2,51|              tylko przyjdzie im ścigać i wycinać.~Ale oto właśnie
9278  2,51|            właśnie czekał ich straszny i krwawy zawód. Krzyknęły
9279  2,51|            chorągwi, lecz w tym krzyku i w tej rozpaczy był nie strach,
9280  2,51|    najstraszniejsi mężowie z obu armii i rzekłbyś, burza rozpętała
9281  2,51|              się koło chorągwi. Ludzie i konie zbili się w jeden
9282  2,51|            jeźdźców, z krwawymi oczyma i rozwianą dziko grzywą.~Lecz
9283  2,51|               wyszedł żywy z tej burzy i po chwili powiała znów nad
9284  2,51|            Wiatr poruszył ją, rozwinął i rozkwitła wspaniale jak
9285  2,51|               kwiat, jako znak nadziei i jako znak gniewu Bożego
9286  2,51|          powitało ją okrzykiem tryumfu i uderzyło z taką zapamiętałością
9287  2,51|               przybyło w dwójnasób sił i żołnierzy.~A Niemcy, bici
9288  2,51|                poczęli znów chwiać się i ustępować. Tu i owdzie ozwały
9289  2,51|             chwiać się i ustępować. Tu i owdzie ozwały się głosy
9290  2,51|          ozwały się głosy o litość. Tu i owdzie wypadał ze skrzętu
9291  2,51|             twarzą zbielałą ze strachu i zdumienia i uciekał w zapamiętaniu,
9292  2,51|        zbielałą ze strachu i zdumienia i uciekał w zapamiętaniu,
9293  2,51|             także, że chwila nadeszła, i ruszył swe żelazne hufce,
9294  2,51|                czuwający nad wszystkim i baczny na przebieg bitwy,
9295  2,51|               porę, została na miejscu i rzuciwszy swego dowódcę,
9296  2,51|          włodyków, z piechot miejskich i najliczniejszych kmiecych,
9297  2,51|           rohatyny, w ciężkie oszczepy i w kosy, osadzone sztorcem
9298  2,51|       po-opierali drągi od dzid, cepów i kos o ziemię i przeżegnawszy
9299  2,51|             dzid, cepów i kos o ziemię i przeżegnawszy się krzyżem
9300  2,51|             pracowite, ogromne dłonie.~I dało się słyszeć przez całą
9301  2,51|                czym chwycił każdy broń i nabrał tchu. W tej chwili
9302  2,51|           pachołek z rozkazem od króla i szepnął mu coś zdyszanym
9303  2,51|             piechurów, machnął mieczem i zakrzyknął:~- Naprzód!~-
9304  2,51|              By zaś iść krokiem równym i nie łamać szeregów, poczęli
9305  2,51|               na - Pan - z To - bą!...~I szli jak powódź. Szły pułki
9306  2,51|             powódź. Szły pułki najemne i pachołkowie miejscy, kmiecie
9307  2,51|          miejscy, kmiecie z Małopolski i Wielkopolski i Ślązacy,
9308  2,51|              Małopolski i Wielkopolski i Ślązacy, którzy przed wojną
9309  2,51|            schronili się do Królestwa, i Mazury spod Ełku, którzy
9310  2,51|          Krzyżaków uciekli. Zajaśniało i rozbłysło od grotów na oszczepach
9311  2,51|                od grotów na oszczepach i od kos całe pole.~Aż doszli.~-
9312  2,51|             zakrzyknęli dowódcy~- Uch!~I stęknął każdy jako krzepki
9313  2,51|            potem jął walić, ile mu sił i pary w piersiach starczyło.~
9314  2,51|            piersiach starczyło.~Wrzask i krzyki wzbiły się aż ku
9315  2,51|              bitwą, rozsyłał pachołków i aż ochrypł od dawania rozkazów,
9316  2,51|       wszystkie wojska pracują, począł i sam rwać się do boju.~Nie
9317  2,51|          Żóława chwycił za cugle konia i choć król uderzył go włócznią
9318  2,51|               drogę, prosząc, błagając i przedstawiając, że i tak
9319  2,51|          błagając i przedstawiając, że i tak losów bitwy nie przeważą.~
9320  2,51|               zawisło nagle nad królem i nad całym jego orszakiem.~
9321  2,51|            wrócili po rozgromie Litwy, i chcąc także zajechać z boku
9322  2,51|              zerwał całą mokrą od potu i pokrwawioną myckę z głowy
9323  2,51|              pokrwawioną myckę z głowy i pokazując ją gońcowi, zakrzyknął
9324  2,51|              że na nas idzie ta chmura i że właśnie naprowadzilibyśmy
9325  2,51|               cię tu mieczem przebodę.~I niepomny, z kim mówi, zziajany,
9326  2,51|             skoczył na powrót do króla i powtórzył mu, co usłyszał.~
9327  2,51|                nie dał się powstrzymać i stanął w pierwszym szeregu.
9328  2,51|                był to bowiem sam kwiat i wybór rycerstwa. Przybrani
9329  2,51|              hukiem, z szumem chorągwi i chorągiewek, a sam wielki
9330  2,51|             minął już orszak królewski i biegł ku głównej bitwie,
9331  2,51|          między którą nie domyślał się i nie rozpoznał króla! Ale
9332  2,51|           oderwał się olbrzymi Niemiec i czy to poznawszy Jagiełłę,
9333  2,51|         schylił głowę, wyciągnął kopię i skoczył wprost na króla.~
9334  2,51|              zaś spiął ostrogami konia i nim go zdołano zatrzymać,
9335  2,51|                skoczył także ku niemu. I byliby się niechybnie starli
9336  2,51|          zarówno biegły w łacinie, jak i w rycerskim rzemiośle. Ten,
9337  2,51|                 zajechał Niemca z boku i grzmotnąwszy go w łeb, skruszył
9338  2,51|                w łeb, skruszył mu hełm i zwalił na ziemię. "W tej
9339  2,51|                ostrzem w odkryte czoło i własną ręką zabić go raczył".~
9340  2,51|          białej jace na stalowej zbroi i w pozłocistym pasie. Oczy
9341  2,51|              nie pokryła mu nocą głowy i nie uspokoiła go na zawsze.~
9342  2,51|                mistrz zabiegł im drogę i krzycząc:~Herum! herum! -
9343  2,51|              to jest do głównej bitwy.~I znów zdarzyła się rzecz
9344  2,51|             ich inne polskie chorągwie i myśląc, że to Litwa wraca
9345  2,51|             przedzie wielkiego mistrza i poznał go po płaszczu, po
9346  2,51|              go po płaszczu, po tarczy i po złotym wielkim relikwiarzu,
9347  2,51|           minąwszy się, zatoczyli koło i rozbiegli się, każdy ku
9348  2,51|              ze swymi Mikołaj Kiełbasa i znów rozgorzała bitwa.~Lecz
9349  2,51|             bój. Bronili się wprawdzie i bronili mocno, ale nie było
9350  2,51|               porywa wojska zwycięskie i którym rozgorzały serca
9351  2,51|        obejmowały ich coraz okropniej, i ustępowali z wolna, ale
9352  2,51|             właśnie Zyndram wprowadził i puścił kmieciów do boju.
9353  2,51|         strumieniem na zdeptaną ziemię i bitwa stała się jak jeden
9354  2,51|             się bronić rozpaczliwie.~*~I zmagali się tak jeszcze
9355  2,51|                radośnie głosy polskie. I odgadli. Litwa, którą łatwiej
9356  2,51|               zwyciężyć, wracała teraz i z wrzawą nieludzką pędziła
9357  2,51|          komtur Elbląga. -Ratuj siebie i Zakon, póki się koło nie
9358  2,51|               spojrzał na niego ponuro i wzniósłszy rękę ku niebu,
9359  2,51|          mężnych poległo! Nie daj Bóg!~I krzyknąwszy na ludzi, aby
9360  2,51|              Nadbiegła tymczasem Litwa i stał się taki zamęt, taki
9361  2,51|               się taki zamęt, taki wir i kotłowanie, że oko ludzkie
9362  2,51|               litewskiej sulicy w usta i dwukrotnie raniony w twarz,
9363  2,51|              Bitwa zmieniła się w rzeź i w klęskę krzyżacką tak niesłychaną,
9364  2,51|     chrześcijańskich, od walki Rzymian i Gotów z Attylą i Karła Młota
9365  2,51|               Rzymian i Gotów z Attylą i Karła Młota z Arabami, nie
9366  2,51|                 że chcą iść w niewolę, i poklękali na obluzganej
9367  2,51|            umierać niż błagać o litość i o niewolę. Zbili się teraz
9368  2,51|             zwyczaju w ogromne kolisko i bronili się tak, jak broni
9369  2,51|                wąż opasuje ciało byka, i zacieśniał się coraz bardziej.
9370  2,51|         zacieśniał się coraz bardziej. I znów śmigały ramiona, grzmiały
9371  2,51|             oszczepy, chlastały topory i oksze. Wycinano Niemców
9372  2,51|             kilkanaście mniejszych kup i wtedy znów łatwiej było
9373  2,51|      pojedynczym rycerzom. Ale w ogóle i te rozbite gromady biły
9374  2,51|               biły się ze wściekłością i rozpaczą.~Mało kto klękał,
9375  2,51|            Polaków rozpłoszył wreszcie i mniejsze kupy, nawet pojedynczy
9376  2,51|       zwycięzców. Dzień był dla Zakonu i dla wszystkiego zachodniego
9377  2,51|                największej klęski, ale i chwały największej. Pod
9378  2,51|                trupów, on zaś, potężny i niezwalczony, stał nad nim,
9379  2,51|          graniczny wkopany na wzgórzu, i kto zbliżył się do niego
9380  2,51|               widząc rycerza bez konia i nie chcąc przeciw rycerskiemu
9381  2,51|               zeskoczył także z rumaka i począł nań wołać z daleka:~-
9382  2,51|                  Zwróć, Niemcze, głowę i poddaj się alibo spotkaj
9383  2,51|              mną!~A Arnold zwrócił się i poznawszy Zawiszę po czarnej
9384  2,51|               Zawiszę po czarnej zbroi i po Sulimie na tarczy, rzekł
9385  2,51|           sobie w duszy:~"Śmierć idzie i moja godzina wybiła, albowiem
9386  2,51|           chwałę nieśmiertelną, a może i życie ocalił".~To rzekłszy,
9387  2,51|             rzekłszy, skoczył ku niemu i starli się jak dwie burze
9388  2,51|           gliniany garnek stalowy hełm i mężny Arnold padł z rozciętą
9389  2,51|              meiner! (oszczędź mnie) - i złożył z przestrachu ręce,
9390  2,51|               wprawdzie wstrzymać ręki i rozmachu, ale zdołał jeszcze
9391  2,51|               jeszcze przekręcić miecz i płazem tylko w spasły, spotniały
9392  2,51|        spotniały pysk komtura uderzył. I rzucił go potem swemu giermkowi,
9393  2,51|     pobojowisku Kunona Lichtensteina - i szczęsny we wszystkim dnia
9394  2,51|           Padli wraz wszyscy na kolana i poddali się natychmiast,
9395  2,51|             kazał go stawić przed sobą i zdjąwszy hełm z głowy, zapytał:~-
9396  2,51|             mnie? A on zmarszczył brwi i utkwiwszy oczy w oblicze
9397  2,51|             Wówczas to ślubowałem Bogu i zaprzysiągłem na rycerską
9398  2,51|         rycerską cześć, iż cię odnajdę i spotkam się z tobą śmiertelnie.~-
9399  2,51|             Wiem - odparł Lichtenstein i wydął dumnie usta, chociaż
9400  2,51|              jeńcem twoim teraz jestem i zhańbiłbyś się, gdybyś miecz
9401  2,51|           Maćka ściągnęła się złowrogo i stała się zupełnie do paszczy
9402  2,51|            jeszcze Maćko.~- Na śmierć.~I po chwili starli się z sobą
9403  2,51|               z sobą wobec niemieckich i polskich rycerzy. Młodszy
9404  2,51|              polskich rycerzy. Młodszy i zręczniejszy był Kunon,
9405  2,51|              Maćko tak dalece siłą rąk i nóg przeciwnika przewyższał,
9406  2,51|                oka obalił go na ziemię i kolanem brzuch mu przycisnął.~
9407  2,51|               jęknął, wyrzucając ślinę i pianę ustami.~- Nie! - odpowiedział
9408  2,51|        odpowiedział nieubłagany Maćko.~I przyłożywszy mizerykordię
9409  2,51|           ciałem, po czym wyprężył się i wielka uspokoicielka rycerzy
9410  2,51|              Bitwa zmieniła się w rzeź i pościg. Kto nie chciał się
9411  2,51|               czasach na świecie bitew i spotkań, ale nikt z żywych
9412  2,51|             tylko Zakon krzyżacki, ale i całe Niemcy, które najświetniejszym
9413  2,51|              wpadły wszystkie w krwawe i zwycięskie ręce Polaków.
9414  2,51|              nie ocaliła się ani jedna i oto rzucali je teraz polscy
9415  2,51|                rzucali je teraz polscy i litewscy rycerze pod nogi
9416  2,51|                 błagali o miłosierdzie i o powrót za okupem do domu.~
9417  2,51|         wyładowanych pętami na Polaków i winem przygotowanym na wielką
9418  2,51|            Spadł krótki, obfity deszcz i potłumił kurzawę. Król,
9419  2,51|         potłumił kurzawę. Król, Witold i Zyndram z Maszkowic gotowali
9420  2,51|               sulicami, pokryte kurzem i posoką ciało wielkiego mistrza
9421  2,51|           mistrza Ulryka von Jungingen i położyli je przed królem,
9422  2,51|                a ów westchnął żałośnie i spoglądając na ogromne zwłoki
9423  2,51|                jak perły po policzkach i po chwili ozwał się znowu:~-
9424  2,51|             sławić będziem jego męstwo i godnym chrześcijańskim uczcimy
9425  2,51|            przybrano je w piękne szaty i przysłoniono, nim trumna
9426  2,51|                mizerykordią rozciętym, i marszałka Zakonu Fryderyka
9427  2,51|           Zakonu Fryderyka Wallenroda, i wielkiego szatnego, grafa
9428  2,51|            grafa Alberta Szwarc-berga, i wielkiego skarbnika Tomasza
9429  2,51|           skarbnika Tomasza Mercheima, i grafa Wendego, który legł
9430  2,51|               z ręki Powały z Taczewa, i przeszło sześćset ciał znakomitych
9431  2,51|              ciał znakomitych komturów i braci. Czeladź kładła ich
9432  2,51|                 ze zwróconymi ku niebu i białymi jak ich płaszcze
9433  2,51|                duma, wściekłość bojowa i przerażenie.~Nad ich głowami
9434  2,51|          skupili się najwięksi rycerze i dysząc utrudzonymi piersiami,
9435  2,51|             spoglądali na te chorągwie i na te trupy leżące u ich
9436  2,51|                uznojeni żeńcy na zżęte i powiązane snopy. Ciężki
9437  2,51|                snopy. Ciężki był dzień i straszny plon tego żniwa,
9438  2,51|           wieczór kładący koniec nędzy i trudom nie tylko dnia tego,
9439  2,51|               w zdumieniu przed siebie i w końcu spytał:~- Zali cały
9440  2,51|                iż wyłamane są ich zęby i odcięta jest ich ręka prawa!!...~
9441  2,51|                  Po czym podniósł dłoń i począł żegnać nie tylko
9442  2,51|           którzy leżeli najbliżej, ale i całe pole między Grunwaldem
9443  2,51|              jaskrawym od blasku zorzy i oczyszczonym przez deszcz
9444  2,51|                stosami trupów końskich i ludzkich. Wśród których
9445  2,51|            martwe ręce, nogi, kopyta - i ciągnęło się owo żałosne
9446  2,51|              cmentarzu, zbierając broń i zdejmując zbroje z poległych.~
9447  2,51|              niebie, wichrzyły się już i zataczały koła stada wron,
9448  2,51|                koła stada wron, kruków i orłów, kracząc i radując
9449  2,51|                kruków i orłów, kracząc i radując się rozgłośnie na
9450  2,51|              rozgłośnie na widok żeru.~I nie tylko przeniewierczy
9451  2,51|            wielka, święta przeszłości, i tobie, krwi ofiarna, niech
9452  2,51|           ofiarna, niech będzie chwała i cześć po wszystkie czasy!~ ~
9453  2,52|             miał wkrótce wyjść z drugą i król wyszedł przed namiot,
9454  2,52|              szlachcic Hanko Ostojczyk i nim z siodła zeskoczył,
9455  2,52|           Chrystus! Gdzieś ich widział i ile chorągwi?~- Widziałem
9456  2,52|                krew uderzyła do twarzy i oczy poczęły się żarzyć
9457  2,52|                 zwrócił się do dworzan i zawołał:~- Odwołać drugą
9458  2,52|          zawołał:~- Odwołać drugą mszę i konia mi!~Król zaś położył
9459  2,52|            położył mu rękę na ramieniu i rzekł:~- Jedź ty, bracie,
9460  2,52|                ty, bracie, a ja ostanę i drugiej mszy wysłucham.
9461  2,52|            mszy wysłucham. Więc Witold i Zyndram z Maszkowic wskoczyli
9462  2,52|                Piotr Oksza z Włostowa, i z dala już począł krzyczeć:~-
9463  2,52|              się głosy między dworzany i rycerstwem. A jeszcze Piotr
9464  2,52|                znów rozległ się tętent i przypadł trzeci goniec,
9465  2,52|                a za nim czwarty, piąty i szósty:~wszyscy widzieli
9466  2,52|                garstka dworzan, księży i pachołków. Ale w tej chwili
9467  2,52|                 złożył pobożnie dłonie i wzniósłszy oczy ku niebu,
9468  2,52|          polach, a nad tym borem grała i mieniła się w słońcu tęcza
9469  2,52|              dalej, hen! za Grunwaldem i Tannenbergiem, wznosił się
9470  2,52|                dziś na tym polu zetrą.~I wskazał ręką na szeroką,
9471  2,52|              młodzian wielkich nadziei i wielkich przeznaczeń, ale
9472  2,52|           Żóława, baron czeski, drobny i chudy, ale sprawności niezmiernej,
9473  2,52|               słynny na dworze czeskim i węgierskim z pojedynków,
9474  2,52|          rycerzy rakuskich rozciągnął, i drugi Czech, Sokół, łucznik
9475  2,52|           Sokół, łucznik nad łuczniki, i Wielkopolanin Bieniasz Wierusz,
9476  2,52|        Wielkopolanin Bieniasz Wierusz, i Piotr Mediolański, i bojarzyn
9477  2,52|          Wierusz, i Piotr Mediolański, i bojarzyn litewski Sieńko
9478  2,52|                smoleńskiej przywodził, i krewny króla, kniaź Fieduszko,
9479  2,52|                króla, kniaź Fieduszko, i kniaź Jamont, a zresztą
9480  2,52|            ostatniej krwi króla bronić i od wszelkiej wojennej przygody
9481  2,52|            ksiądz podkanclerzy Mikołaj i sekretarz Zbyszko z Oleśnicy,
9482  2,52|               biegły w sztuce czytania i w piśmie, ale zarazem siłą
9483  2,52|              Dworu, Mikołaj z Morawicy i Daniłko Rusin, który dzierżył
9484  2,52|              Rusin, który dzierżył łuk i sajdak królewski. Dopełniało
9485  2,52|                spod stalowego naczółka i napełniając rżeniem powietrze,
9486  2,52|               krzyżem, spoważniał znów i pochylił z pokorą przybraną
9487  2,52|            Grunwald, minęła Tannenberg i zatrzymała się w zupełnym
9488  2,52|         zakutych w żelazne zbroje koni i rycerzy. Bystrzejsze oczy
9489  2,52|           hełmy, baranki, głowy żubrów i niedźwiedzi.~Stary Maćko
9490  2,52|               niedźwiedzi.~Stary Maćko i Zbyszko, którzy wojując
9491  2,52|           Krzyżakami, znali ich wojska i herby, pokazywali swoim
9492  2,52|               których służył sam kwiat i dobór rycerstwa, i walną
9493  2,52|               kwiat i dobór rycerstwa, i walną chorągiew całego Zakonu,
9494  2,52|                Fryderyk von Wallenrod, i potężną świętego Jerzego,
9495  2,52|               czerwonym w polu białym, i wiele innych zakonnych.
9496  2,52|            ojczyzny celnych łuczników, i nawet z dalekiej Hiszpanii,
9497  2,52|            wszystkie inne kraje męstwo i honor.~A zaś onej twardej
9498  2,52|          Krześni, z Bogdańca, z Rogowa i Brzozowej jak również z
9499  2,52|              im się związać z Niemcami i całym tym świetnym rycerstwem.
9500  2,52|            starszych stały się poważne i surowe, ci bowiem wiedzieli,