Tom,    Rozdzial

5501  2,51|             przestał, gdy znów rozległ się tętent i przypadł trzeci
5502  2,51|      królewskim.~Rycerze porozjeżdżali się w mgnieniu oka do swoich
5503  2,51|               Ale w tej chwili rozległ się dzwonek na znak, że proboszcz
5504  2,51|             niebu, wolnym krokiem udał się do namiotu.~*~Lecz gdy po
5505  2,51|              własnymi oczyma przekonać się, że prawdę mówili gońce,
5506  2,51|            gdyż na krańcach wznoszącej się coraz bardziej ku górze,
5507  2,51|              tym borem grała i mieniła się w słońcu tęcza chorągwiana.
5508  2,51|               i Tannenbergiem, wznosił się ku niebu olbrzymi obłok
5509  2,51|          widnokrąg, po czym zwróciwszy się do księdza podkanclerzego
5510  2,51|              wielu chrześcijan, którzy się dziś na tym polu zetrą.~
5511  2,51|               do Tannenberga, wznosiło się kilka odwiecznych dębów.~
5512  2,51|              konia, a w oddali ukazało się sześćdziesiąt kopii, które
5513  2,51|           osobie królewskiej znajdował się ksiądz podkanclerzy Mikołaj
5514  2,51|       przysiadał nieco jak ptak, który się chce zerwać do lotu. Król,
5515  2,51|                a w ręku kopię, zmienił się nagle. Smutek znikł mu z
5516  2,51|           błyskać, a na twarzy zjawiły się rumieńce; lecz była to chwila
5517  2,51|                Tannenberg i zatrzymała się w zupełnym bojowym szyku
5518  2,51|                polskich poczęła burzyć się krew w żyłach na myśl, że
5519  2,51|              że za chwilę przyjdzie im się związać z Niemcami i całym
5520  2,51|                 Twarze starszych stały się poważne i surowe, ci bowiem
5521  2,51|           jakby do skoku, inni płonili się na twarzach, inni poczęli
5522  2,51|        oddychać szybko, jakby stało im się nagle za ciasno w pancerzach.
5523  2,51|           bitwa owa nie może zakończyć się inaczej, jeno straszliwą
5524  2,51|                Jeno z Polaki przyjdzie się nieco wysilić, a reszta,
5525  2,51|            radością, gdy nagle znalazł się przed nieprzyjacielem i
5526  2,51|            gęstwinie drzewnej.~Zebrano się więc na krótką naradę przy
5527  2,51|            doskwiera, a ciała oblewają się nam potem pod zbroją. Nie
5528  2,51|           nieprzyjacielowi nie spodoba się wystąpić w pole.~A na to
5529  2,51|              król do ostatka spodziewa się wysłanników pokoju.~Werner
5530  2,51|              słowa Wendego, więc ozwał się:~- Zali czas myśleć teraz
5531  2,51|          radzili, aż wreszcie podobało się i komtu-rom, i przedniejszym
5532  2,51|               nadbrzeża jeziora i udał się na lewe skrzydło do polskich
5533  2,51|               heroldowie, nie spiesząc się, zbliżali się do obozu.~
5534  2,51|             nie spiesząc się, zbliżali się do obozu.~W jasnym świetle
5535  2,51|               polu. Szeregi rozstąpiły się przed nimi, oni zaś, zsiadłszy
5536  2,51|               ledwie skończył, wysunął się drugi herold z gryfem na
5537  2,51|            skąpo wam pola do bitwy, to się z wojskami wam ustąpi, abyście
5538  2,51|             nadzieje Jagiełły rozwiały się jak dym. Spodziewał się
5539  2,51|                się jak dym. Spodziewał się poselstwa zgody i pokoju,
5540  2,51|          którego sprawiedliwości ninie się odwołuję, skargę na moją
5541  2,51|                poczęły wołać:~- Cofają się Niemce. Dają pole!~Heroldowie
5542  2,51|                Wojska polskie wysunęły się z lasu i zarośli w składnym
5543  2,51|               i lud najemny. Utworzyły się przez to między hufcami
5544  2,51|               tchu w piersi i osadzali się mocniej w siodłach.~Bitwa
5545  2,51|             królewskie, które wysuwały się z boru.~Patrzał długo na
5546  2,51|              chorągwi i nagle serce mu się ścisnęło jakimś nieznanym,
5547  2,51|                rzeki krwi. Nie lękając się ludzi, może zląkł się Boga
5548  2,51|          lękając się ludzi, może zląkł się Boga trzymającego już tam
5549  2,51|                drżeć, a z oczu puściły się obfite łzy. Komturowie ze
5550  2,51|                to do łez pora! - ozwał się okrutny Henryk, komtur człuchowski.~
5551  2,51|               inny.~Wreszcie pohamował się nieco i zwróciwszy surowe
5552  2,51|               armią królewską wznosiło się od strony Tannenberga kilka
5553  2,51|               wiatr, a nad nim unosiła się cicho śmierć. Oczy rycerzy
5554  2,51|          śmierć. Oczy rycerzy zwracały się mimo woli na tę złowrogą,
5555  2,51|             skrzydło litewskie zerwało się na kształt niezmiernego
5556  2,51|               Mistrz właśnie znajdował się przy nim. Wzruszenie jego
5557  2,51|       rozpędzoną ćmę litewską, zwrócił się do Frydrycha Wallenroda,
5558  2,51|                 Ziemia jęczała i gięła się pod nimi.~*~Bitwa miała
5559  2,51|           miała lada chwila rozciągnąć się i rozpalić na całej linii,
5560  2,51|             tysięcy par oczu podniosło się ku niebu, a ze stu tysięcy
5561  2,51|               ich kości, a serca stały się na śmierć gotowe. Była zaś
5562  2,51|               naprawdę grzmoty poczęły się roztaczać po niebie. Zadrżały
5563  2,51|         zadrżało powietrze, zakolebały się gałęzie w boru, a zbudzone
5564  2,51|                echa leśne jęły odzywać się w głębinach i wołać, i jakby
5565  2,51|               bitwa zacięta i zbliżała się ku środkowi coraz bardziej.~
5566  2,51|          krzyki okropne mężów mieszały się z pieśnią. Ale chwilami
5567  2,51|                prawym skrzydle wzmogły się jeszcze, lecz nikt nie mógł
5568  2,51|               widzieć, ni rozeznać, co się tam dzieje, albowiem mistrz
5569  2,51|           ukazawszy ostrzem zbliżającą się chmurę Niemców, zakrzyknął
5570  2,51|              Więc rycerze, pochyliwszy się na karki końskie i wyciągnąwszy
5571  2,51|           końskie i wyciągnąwszy przed się włócznie, ruszyli.~*~Lecz
5572  2,51|           ruszyli.~*~Lecz Litwa ugięła się pod straszliwą nawałą Niemców.
5573  2,51|                ziemię. Następne zwarły się z wściekłością z krzyżactwem,
5574  2,51|               jak do skóry niemieckiej się dobrać. Sulice, szable,
5575  2,51|                lub gwoździami odbijały się tak o żelazne blachy jak
5576  2,51|               że całe pobrzeże pokryło się trupami.~Druga atoli część
5577  2,51|               pułki smoleńskie, cofała się ku skrzydłu polskiemu, parta
5578  2,51|               też opór. Bitwa zmieniła się tu w rzeź. Potoki krwi okupowały
5579  2,51|              do nogi. Dwa inne broniły się z rozpaczą i wściekłością.
5580  2,51|              wspinając rumaki, rzucali się na oślep ze wzniesionym
5581  2,51|              mieczów i berdyszów stały się niemal nadludzkie, cała
5582  2,51|           godziny już przeszło zmagały się z Niemcami, którym Kuno
5583  2,51|          wówczas o tarczę, mąż zwierał się z mężem, padały konie, przewracały
5584  2,51|              padały konie, przewracały się znaki, pękały pod uderzeniem
5585  2,51|       naramienniki, pancerze, oblewało się krwią żelazo, walili się
5586  2,51|               się krwią żelazo, walili się z siodeł na kształt podciętych
5587  2,51|             woli koma, spoglądał przed się niepewnie i nim się namyślił,
5588  2,51|              przed się niepewnie i nim się namyślił, co czynić, ginął
5589  2,51|                I równie jak grad sypie się niemiłosiernie z miedzianej
5590  2,51|             łan żyta, tak gęsto sypały się ciosy okrutne i biły miecze,
5591  2,51|              wicher żywoty, jęki rwały się z piersi, gasły oczy, a
5592  2,51|            młodzieńcze głowy pogrążały się w noc wiekuistą.~Leciały
5593  2,51|                Kopyta rumaków obsuwały się po krwawych leżących na
5594  2,51|          rycerzy polskich i szli przed się w zgiełku i ciasnocie, wykrzykując
5595  2,51|              koło ramienia i płaszczem się od ciosów zasłaniał.~Ostrzem
5596  2,51|              Osterody, lecz Lis rzucił się między nich jak orzeł między
5597  2,51|       niedźwiedzie łuszczą strąki, gdy się na pole zasiane młodym grochem
5598  2,51|         przylepły kudły ludzkie, zląkł się w sercu i chciał się oddać
5599  2,51|             zląkł się w sercu i chciał się oddać w niewolę. Ale Paszko,
5600  2,51|              go wśród wrzawy, podniósł się w strzemionach i rozciął
5601  2,51|          Moguncji, aż wreszcie poczęli się cofać przed nim przerażeni
5602  2,51|                bił w nich jak w walącą się ścianę i co chwila widziano
5603  2,51|               widziano go, jak wznosił się do cięcia na siodle, po
5604  2,51|              hełm niemiecki zapadający się w dół między konie.~Tamże
5605  2,51|               rycerskimi gośćmi starła się chorągiew królewska nadworna,
5606  2,51|               Zbysławek. Długo toczyła się tu walka, gdyż na tę jedną
5607  2,51|        przyszła w pomoc, siły zrównały się mniej więcej i odrzucono
5608  2,51|      porażonego męża, a on nie oglądał się nawet i szedł, pracując,
5609  2,51|             wszystkie inne przesadzały się wzajem w zawziętości i natarczywym
5610  2,51|              Zbyszko z Bogdańca rzucał się jak dzik w najgęstsze tłumy,
5611  2,51|              był każdy rycerz, któremu się z nim potkać przyszło. Niedaleko
5612  2,51|           rycerzy bogdanieckich ciskał się nieznośnie złowrogi Cztan
5613  2,51|        włochatą twarzą Niemców, którym się zdało, że nie człowieka,
5614  2,51|             zaciekłych Polaków poczęła się chwiać niemiecka nawała,
5615  2,51|               kraty przyłbic na to, co się dzieje, a potem, jak który
5616  2,51|              ostrogi w boki i puszczał się w zamęt bojowy.~I tak gromada
5617  2,51|            wkrótce tysiące ich zwaliły się na znużone walką chorągwie
5618  2,51|             potokami krwi, zachmurzyło się niebo i odezwały się głuche
5619  2,51|       zachmurzyło się niebo i odezwały się głuche grzmoty, jakby sam
5620  2,51|           jakby sam Bóg chciał mieszać się między walczących.~Lecz
5621  2,51|              zwycięstwo poczęło chylić się ku Niemcom... Już, już zaczynała
5622  2,51|          Niemcom... Już, już zaczynała się zamieszka w ławie polskiej,
5623  2,51|                           A wtem stało się coś jeszcze okropniejszego.
5624  2,51|               Rumak i jeździec zwalili się nagle, a wraz z nimi zachwiała
5625  2,51|                a wraz z nimi zachwiała się i padła chorągiew.~W jednej
5626  2,51|            żelaznych ramion wyciągnęło się po nią, a ze wszystkich
5627  2,51|              piersi niemieckich wyrwał się ryk radości. Zdało im się,
5628  2,51|              się ryk radości. Zdało im się, że to koniec, że strach
5629  2,51|             spadł na pancerze. Rzucili się jak lwy rozżarte ku miejscu
5630  2,51|              rzekłbyś, burza rozpętała się koło chorągwi. Ludzie i
5631  2,51|         chorągwi. Ludzie i konie zbili się w jeden wir potworny, a
5632  2,51|                wyrzynanych mężów zlały się w jeden przeokropny głos,
5633  2,51|              jakby potępieńcy odezwali się nagle z głębi piekła. Wstała
5634  2,51|            maczug, poczęli znów chwiać się i ustępować. Tu i owdzie
5635  2,51|          ustępować. Tu i owdzie ozwały się głosy o litość. Tu i owdzie
5636  2,51|           brała udziału w boju, zjawił się na rozhukanym rumaku, czuwający
5637  2,51|                 Jedna z nich zachwiała się jeszcze przed spotkaniem,
5638  2,51|           sztorcem na drągach.~- Gotuj się! gotuj! - wołał ogromnym
5639  2,51|               wzdłuż szeregów.~- Gotuj się! - powtórzyli mniejsi przywódcy.
5640  2,51|               o ziemię i przeżegnawszy się krzyżem świętym, poczęli
5641  2,51|                 ogromne dłonie.~I dało się słyszeć przez całą linię
5642  2,51|              do ucha, a on, zwróciwszy się do piechurów, machnął mieczem
5643  2,51|                 ławą! równo! -rozległy się wołania przywódców.~- Bywaj!
5644  2,51|           którzy przed wojną schronili się do Królestwa, i Mazury spod
5645  2,51|                jako krzepki drwal, gdy się pierwszy raz toporem zamachnie,
5646  2,51|                 Wrzask i krzyki wzbiły się aż ku niebiosom.~*~Król,
5647  2,51|             pracują, począł i sam rwać się do boju.~Nie puszczali go
5648  2,51|          puszczali go dworzanie, bojąc się o świętą osobę pańską. Żóława
5649  2,51|  niebezpieczeństwo, ale nie było czasu się cofać. Zwinięto tylko znak
5650  2,51|               chorągwi, która gotowała się właśnie na przyjęcie nieprzyjaciela,
5651  2,51|             uniesion gniewem, zmierzył się istotnie na gońca, ów zaś,
5652  2,51|               królewska murem wysunęła się naprzód, aby pana piersiami
5653  2,51|              razem jednak król nie dał się powstrzymać i stanął w pierwszym
5654  2,51|         pierwszym szeregu. Lecz ledwie się ustawili, chorągwie niemieckie
5655  2,51|              między którą nie domyślał się i nie rozpoznał króla! Ale
5656  2,51|                jednej chorągwi oderwał się olbrzymi Niemiec i czy to
5657  2,51|             czy wreszcie chcąc popisać się odwagą rycerską, schylił
5658  2,51|               także ku niemu. I byliby się niechybnie starli śmiertelnie,
5659  2,51|               gdzie miały rozstrzygnąć się losy tego krwawego dnia,
5660  2,51|         głównej bitwy.~I znów zdarzyła się rzecz dziwna. Oto najbliżej
5661  2,51|               konia, po czym, minąwszy się, zatoczyli koło i rozbiegli
5662  2,51|             zatoczyli koło i rozbiegli się, każdy ku swoim. - Niemce!
5663  2,51|                Usłyszawszy to, kopnęły się z miejsca największym pędem
5664  2,51|                takiego skutku, jakiego się mistrz spodziewał. Zdawało
5665  2,51|          mistrz spodziewał. Zdawało mu się bowiem, że to będzie ostatni
5666  2,51|                a jego rycerstwo raczej się broni, niż naciera.~Próżno
5667  2,51|        zapędzał mieczem w bój. Bronili się wprawdzie i bronili mocno,
5668  2,51|              bez głosu w piersi, rwali się jednak w zapamiętaniu polscy
5669  2,51|             zdzierać konie, to oglądać się za siebie, jakby chcąc wiedzieć,
5670  2,51|             wiedzieć, czy nie zamknęły się jeszcze te żelazne cęgi,
5671  2,51|                 jakby pragnąc wydostać się nieznacznie z morderczego
5672  2,51|               coraz gęstszy, krew lała się strumieniem na zdeptaną
5673  2,51|          zdeptaną ziemię i bitwa stała się jak jeden płomień niezmierny,
5674  2,51|                mieczu ratunek, poczęli się bronić rozpaczliwie.~*~I
5675  2,51|              rozpaczliwie.~*~I zmagali się tak jeszcze w niepewności
5676  2,51|               kłęby kurzawy nie wzbiły się niespodzianie po prawej
5677  2,51|       przyskoczyło do mistrza.~- Ratuj się, panie! - wołał pobladłymi
5678  2,51|             Ratuj siebie i Zakon, póki się koło nie zawrze.~Ale rycerski
5679  2,51|                aby szli za nim, rzucił się w war bitwy. Nadbiegła tymczasem
5680  2,51|       Nadbiegła tymczasem Litwa i stał się taki zamęt, taki wir i kotłowanie,
5681  2,51|               rohatyną w szyję, zwalił się jak dąb na ziemię.~Mrowie
5682  2,51|          pozostałych chorągwi zamknęło się żelazne koło wojsk królewskich.
5683  2,51|            królewskich. Bitwa zmieniła się w rzeź i w klęskę krzyżacką
5684  2,51|        dziejach ludzkich mało zdarzyło się podobnych. Nigdy też w czasach
5685  2,51|               zżęty łan zboża. Poddały się te chorągwie, które ostatnie
5686  2,51|              litość i o niewolę. Zbili się teraz Niemcy wedle swego
5687  2,51|              ogromne kolisko i bronili się tak, jak broni się stado
5688  2,51|             bronili się tak, jak broni się stado dzików, gdy je gromady
5689  2,51|               ciało byka, i zacieśniał się coraz bardziej. I znów śmigały
5690  2,51|       popodnosiwszy przyłbice, żegnali się z sobą, dając sobie ostatni
5691  2,51|           pocałunek; niektórzy rzucali się na oślep w ukrop bojowy
5692  2,51|               inni na koniec mordowali się sami, wbijając sobie w gardło
5693  2,51|       porzuciwszy naszyjniki, zwracali się do towarzyszów z prośbą: "
5694  2,51|              znów łatwiej było wymykać się pojedynczym rycerzom. Ale
5695  2,51|                te rozbite gromady biły się ze wściekłością i rozpaczą.~
5696  2,51|            rycerze nie chcieli oddawać się żywcem w ręce zwycięzców.
5697  2,51|               piechotę kmiecą utworzył się wał polskich trupów, on
5698  2,51|              na wzgórzu, i kto zbliżył się do niego na długość miecza,
5699  2,51|                Niemcze, głowę i poddaj się alibo spotkaj ze mną!~A
5700  2,51|               ze mną!~A Arnold zwrócił się i poznawszy Zawiszę po czarnej
5701  2,51|         albowiem jemu nikt nie odejmie się żywy. Gdybym jednakże go
5702  2,51|              skoczył ku niemu i starli się jak dwie burze na ziemi
5703  2,51|               których dzieciom wypadło się z nim spotkać w boju. Jakoż
5704  2,51|          polskiej nie ubroczy, wymykał się teraz chyłkiem z pola, jako
5705  2,51|                z pola, jako lis wymyka się z otoczonego przez myśliwców
5706  2,51|         zaroślach, w których przytaiła się garść uchodzących ze strasznego
5707  2,51|              Blask słońca, który odbił się w zbrojach, zdradził ich
5708  2,51|            wszyscy na kolana i poddali się natychmiast, lecz Maćko,
5709  2,51|              lecz Maćko, dowiedziawszy się, iż wielki komtur Zakonu
5710  2,51|          wielki komtur Zakonu znajduje się między jeńcami, kazał go
5711  2,51|               iż cię odnajdę i spotkam się z tobą śmiertelnie.~- Wiem -
5712  2,51|              teraz jestem i zhańbiłbyś się, gdybyś miecz na mnie podniósł.~
5713  2,51|               to twarz Maćka ściągnęła się złowrogo i stała się zupełnie
5714  2,51|         ściągnęła się złowrogo i stała się zupełnie do paszczy wilczej
5715  2,51|             śmierć.~I po chwili starli się z sobą wobec niemieckich
5716  2,51|               ciałem, po czym wyprężył się i wielka uspokoicielka rycerzy
5717  2,51|               zawsze.~*~Bitwa zmieniła się w rzeź i pościg. Kto nie
5718  2,51|               i pościg. Kto nie chciał się poddać, zginął. Wiele bywało
5719  2,51|            straż" teutońską, wżerającą się coraz głębiej w ciało słowiańskie.~
5720  2,51|                Nie ostała, nie ocaliła się ani jedna i oto rzucali
5721  2,51|          zwycięstwie.~*~Słońce chyliło się ku zachodowi. Spadł krótki,
5722  2,51|           Zyndram z Maszkowic gotowali się właśnie zjechać na pobojowisko,
5723  2,51|              jeszcze dziś rano mniemał się być wyższym nad wszystkie
5724  2,51|           policzkach i po chwili ozwał się znowu:~- Ale że śmiercią
5725  2,51|             wzgórzu koło króla skupili się najwięksi rycerze i dysząc
5726  2,51|              nogi, kopyta - i ciągnęło się owo żałosne pole śmierci
5727  2,51|               sięgnąć.~Czeladź uwijała się na tym niezmiernym cmentarzu,
5728  2,51|             rumianym niebie, wichrzyły się już i zataczały koła stada
5729  2,51|               orłów, kracząc i radując się rozgłośnie na widok żeru.~
5730  2,51|             krainy słowiańskie rozbiła się w tym dniu odkupienia o
5731  2,52|          miłościwy panie, idą!~Porwali się na te słowa rycerze, król
5732  2,52|            słowa rycerze, król zmienił się na twarzy, zamilkł przez
5733  2,52|               do twarzy i oczy poczęły się żarzyć jak węgle - zwrócił
5734  2,52|             żarzyć jak węgle - zwrócił się do dworzan i zawołał:~-
5735  2,52|         chorągwie!~- Na koń!! - ozwały się głosy między dworzany i
5736  2,52|             przestał, gdy znów rozległ się tętent i przypadł trzeci
5737  2,52|      królewskim.~Rycerze porozjeżdżali się w mgnieniu oka do swoich
5738  2,52|               Ale w tej chwili rozległ się dzwonek na znak, że proboszcz
5739  2,52|             niebu, wolnym krokiem udał się do namiotu.~*~Lecz gdy po
5740  2,52|              własnymi oczyma przekonać się, że prawdę mówili gońce,
5741  2,52|            gdyż na krańcach wznoszącej się coraz bardziej ku górze,
5742  2,52|              tym borem grała i mieniła się w słońcu tęcza chorągwiana.
5743  2,52|               i Tannenbergiem, wznosił się ku niebu olbrzymi obłok
5744  2,52|          widnokrąg, po czym zwróciwszy się do księdza podkanclerzego
5745  2,52|              wielu chrześcijan, którzy się dziś na tym polu zetrą.~
5746  2,52|               do Tannenberga, wznosiło się kilka odwiecznych dębów.~
5747  2,52|              konia, a w oddali ukazało się sześćdziesiąt kopii, które
5748  2,52|           osobie królewskiej znajdował się ksiądz podkanclerzy Mikołaj
5749  2,52|       przysiadał nieco jak ptak, który się chce zerwać do lotu. Król,
5750  2,52|                a w ręku kopię, zmienił się nagle. Smutek znikł mu z
5751  2,52|           błyskać, a na twarzy zjawiły się rumieńce; lecz była to chwila
5752  2,52|                Tannenberg i zatrzymała się w zupełnym bojowym szyku
5753  2,52|                polskich poczęła burzyć się krew w żyłach na myśl, że
5754  2,52|              że za chwilę przyjdzie im się związać z Niemcami i całym
5755  2,52|                 Twarze starszych stały się poważne i surowe, ci bowiem
5756  2,52|           jakby do skoku, inni płonili się na twarzach, inni poczęli
5757  2,52|        oddychać szybko, jakby stało im się nagle za ciasno w pancerzach.
5758  2,52|           bitwa owa nie może zakończyć się inaczej, jeno straszliwą
5759  2,52|                Jeno z Polaki przyjdzie się nieco wysilić, a reszta,
5760  2,52|            radością, gdy nagle znalazł się przed nieprzyjacielem i
5761  2,52|            gęstwinie drzewnej.~Zebrano się więc na krótką naradę przy
5762  2,52|            doskwiera, a ciała oblewają się nam potem pod zbroją. Nie
5763  2,52|           nieprzyjacielowi nie spodoba się wystąpić w pole.~A na to
5764  2,52|              król do ostatka spodziewa się wysłanników pokoju.~Werner
5765  2,52|              słowa Wendego, więc ozwał się:~- Zali czas myśleć teraz
5766  2,52|          radzili, aż wreszcie podobało się i komtu-rom, i przedniejszym
5767  2,52|               nadbrzeża jeziora i udał się na lewe skrzydło do polskich
5768  2,52|               heroldowie, nie spiesząc się, zbliżali się do obozu.~
5769  2,52|             nie spiesząc się, zbliżali się do obozu.~W jasnym świetle
5770  2,52|               polu. Szeregi rozstąpiły się przed nimi, oni zaś, zsiadłszy
5771  2,52|               ledwie skończył, wysunął się drugi herold z gryfem na
5772  2,52|            skąpo wam pola do bitwy, to się z wojskami wam ustąpi, abyście
5773  2,52|             nadzieje Jagiełły rozwiały się jak dym. Spodziewał się
5774  2,52|                się jak dym. Spodziewał się poselstwa zgody i pokoju,
5775  2,52|          którego sprawiedliwości ninie się odwołuję, skargę na moją
5776  2,52|                poczęły wołać:~- Cofają się Niemce. Dają pole!~Heroldowie
5777  2,52|                Wojska polskie wysunęły się z lasu i zarośli w składnym
5778  2,52|               i lud najemny. Utworzyły się przez to między hufcami
5779  2,52|               tchu w piersi i osadzali się mocniej w siodłach.~Bitwa
5780  2,52|             królewskie, które wysuwały się z boru.~Patrzał długo na
5781  2,52|              chorągwi i nagle serce mu się ścisnęło jakimś nieznanym,
5782  2,52|                rzeki krwi. Nie lękając się ludzi, może zląkł się Boga
5783  2,52|          lękając się ludzi, może zląkł się Boga trzymającego już tam
5784  2,52|                drżeć, a z oczu puściły się obfite łzy. Komturowie ze
5785  2,52|                to do łez pora! - ozwał się okrutny Henryk, komtur człuchowski.~
5786  2,52|               inny.~Wreszcie pohamował się nieco i zwróciwszy surowe
5787  2,52|               armią królewską wznosiło się od strony Tannenberga kilka
5788  2,52|               wiatr, a nad nim unosiła się cicho śmierć. Oczy rycerzy
5789  2,52|          śmierć. Oczy rycerzy zwracały się mimo woli na tę złowrogą,
5790  2,52|             skrzydło litewskie zerwało się na kształt niezmiernego
5791  2,52|               Mistrz właśnie znajdował się przy nim. Wzruszenie jego
5792  2,52|       rozpędzoną ćmę litewską, zwrócił się do Frydrycha Wallenroda,
5793  2,52|                 Ziemia jęczała i gięła się pod nimi.~*~Bitwa miała
5794  2,52|           miała lada chwila rozciągnąć się i rozpalić na całej linii,
5795  2,52|             tysięcy par oczu podniosło się ku niebu, a ze stu tysięcy
5796  2,52|               ich kości, a serca stały się na śmierć gotowe. Była zaś
5797  2,52|               naprawdę grzmoty poczęły się roztaczać po niebie. Zadrżały
5798  2,52|         zadrżało powietrze, zakolebały się gałęzie w boru, a zbudzone
5799  2,52|                echa leśne jęły odzywać się w głębinach i wołać, i jakby
5800  2,52|               bitwa zacięta i zbliżała się ku środkowi coraz bardziej.~
5801  2,52|          krzyki okropne mężów mieszały się z pieśnią. Ale chwilami
5802  2,52|                prawym skrzydle wzmogły się jeszcze, lecz nikt nie mógł
5803  2,52|               widzieć, ni rozeznać, co się tam dzieje, albowiem mistrz
5804  2,52|           ukazawszy ostrzem zbliżającą się chmurę Niemców, zakrzyknął
5805  2,52|              Więc rycerze, pochyliwszy się na karki końskie i wyciągnąwszy
5806  2,52|           końskie i wyciągnąwszy przed się włócznie, ruszyli.~*~Lecz
5807  2,52|           ruszyli.~*~Lecz Litwa ugięła się pod straszliwą nawałą Niemców.
5808  2,52|                ziemię. Następne zwarły się z wściekłością z krzyżactwem,
5809  2,52|               jak do skóry niemieckiej się dobrać. Sulice, szable,
5810  2,52|                lub gwoździami odbijały się tak o żelazne blachy jak
5811  2,52|               że całe pobrzeże pokryło się trupami.~Druga atoli część
5812  2,52|               pułki smoleńskie, cofała się ku skrzydłu polskiemu, parta
5813  2,52|               też opór. Bitwa zmieniła się tu w rzeź. Potoki krwi okupowały
5814  2,52|              do nogi. Dwa inne broniły się z rozpaczą i wściekłością.
5815  2,52|              wspinając rumaki, rzucali się na oślep ze wzniesionym
5816  2,52|              mieczów i berdyszów stały się niemal nadludzkie, cała
5817  2,52|           godziny już przeszło zmagały się z Niemcami, którym Kuno
5818  2,52|          wówczas o tarczę, mąż zwierał się z mężem, padały konie, przewracały
5819  2,52|              padały konie, przewracały się znaki, pękały pod uderzeniem
5820  2,52|       naramienniki, pancerze, oblewało się krwią żelazo, walili się
5821  2,52|               się krwią żelazo, walili się z siodeł na kształt podciętych
5822  2,52|             woli koma, spoglądał przed się niepewnie i nim się namyślił,
5823  2,52|              przed się niepewnie i nim się namyślił, co czynić, ginął
5824  2,52|                I równie jak grad sypie się niemiłosiernie z miedzianej
5825  2,52|             łan żyta, tak gęsto sypały się ciosy okrutne i biły miecze,
5826  2,52|              wicher żywoty, jęki rwały się z piersi, gasły oczy, a
5827  2,52|            młodzieńcze głowy pogrążały się w noc wiekuistą.~Leciały
5828  2,52|                Kopyta rumaków obsuwały się po krwawych leżących na
5829  2,52|          rycerzy polskich i szli przed się w zgiełku i ciasnocie, wykrzykując
5830  2,52|              koło ramienia i płaszczem się od ciosów zasłaniał.~Ostrzem
5831  2,52|              Osterody, lecz Lis rzucił się między nich jak orzeł między
5832  2,52|       niedźwiedzie łuszczą strąki, gdy się na pole zasiane młodym grochem
5833  2,52|         przylepły kudły ludzkie, zląkł się w sercu i chciał się oddać
5834  2,52|             zląkł się w sercu i chciał się oddać w niewolę. Ale Paszko,
5835  2,52|              go wśród wrzawy, podniósł się w strzemionach i rozciął
5836  2,52|          Moguncji, aż wreszcie poczęli się cofać przed nim przerażeni
5837  2,52|                bił w nich jak w walącą się ścianę i co chwila widziano
5838  2,52|               widziano go, jak wznosił się do cięcia na siodle, po
5839  2,52|              hełm niemiecki zapadający się w dół między konie.~Tamże
5840  2,52|               rycerskimi gośćmi starła się chorągiew królewska nadworna,
5841  2,52|               Zbysławek. Długo toczyła się tu walka, gdyż na tę jedną
5842  2,52|        przyszła w pomoc, siły zrównały się mniej więcej i odrzucono
5843  2,52|      porażonego męża, a on nie oglądał się nawet i szedł, pracując,
5844  2,52|             wszystkie inne przesadzały się wzajem w zawziętości i natarczywym
5845  2,52|              Zbyszko z Bogdańca rzucał się jak dzik w najgęstsze tłumy,
5846  2,52|              był każdy rycerz, któremu się z nim potkać przyszło. Niedaleko
5847  2,52|           rycerzy bogdanieckich ciskał się nieznośnie złowrogi Cztan
5848  2,52|        włochatą twarzą Niemców, którym się zdało, że nie człowieka,
5849  2,52|             zaciekłych Polaków poczęła się chwiać niemiecka nawała,
5850  2,52|               kraty przyłbic na to, co się dzieje, a potem, jak który
5851  2,52|              ostrogi w boki i puszczał się w zamęt bojowy.~I tak gromada
5852  2,52|            wkrótce tysiące ich zwaliły się na znużone walką chorągwie
5853  2,52|             potokami krwi, zachmurzyło się niebo i odezwały się głuche
5854  2,52|       zachmurzyło się niebo i odezwały się głuche grzmoty, jakby sam
5855  2,52|           jakby sam Bóg chciał mieszać się między walczących.~Lecz
5856  2,52|              zwycięstwo poczęło chylić się ku Niemcom... Już, już zaczynała
5857  2,52|          Niemcom... Już, już zaczynała się zamieszka w ławie polskiej,
5858  2,52|                           A wtem stało się coś jeszcze okropniejszego.
5859  2,52|               Rumak i jeździec zwalili się nagle, a wraz z nimi zachwiała
5860  2,52|                a wraz z nimi zachwiała się i padła chorągiew.~W jednej
5861  2,52|            żelaznych ramion wyciągnęło się po nią, a ze wszystkich
5862  2,52|              piersi niemieckich wyrwał się ryk radości. Zdało im się,
5863  2,52|              się ryk radości. Zdało im się, że to koniec, że strach
5864  2,52|             spadł na pancerze. Rzucili się jak lwy rozżarte ku miejscu
5865  2,52|              rzekłbyś, burza rozpętała się koło chorągwi. Ludzie i
5866  2,52|         chorągwi. Ludzie i konie zbili się w jeden wir potworny, a
5867  2,52|                wyrzynanych mężów zlały się w jeden przeokropny głos,
5868  2,52|              jakby potępieńcy odezwali się nagle z głębi piekła. Wstała
5869  2,52|            maczug, poczęli znów chwiać się i ustępować. Tu i owdzie
5870  2,52|          ustępować. Tu i owdzie ozwały się głosy o litość. Tu i owdzie
5871  2,52|           brała udziału w boju, zjawił się na rozhukanym rumaku, czuwający
5872  2,52|                 Jedna z nich zachwiała się jeszcze przed spotkaniem,
5873  2,52|           sztorcem na drągach.~- Gotuj się! gotuj! - wołał ogromnym
5874  2,52|               wzdłuż szeregów.~- Gotuj się! - powtórzyli mniejsi przywódcy.
5875  2,52|               o ziemię i przeżegnawszy się krzyżem świętym, poczęli
5876  2,52|                 ogromne dłonie.~I dało się słyszeć przez całą linię
5877  2,52|              do ucha, a on, zwróciwszy się do piechurów, machnął mieczem
5878  2,52|                 ławą! równo! -rozległy się wołania przywódców.~- Bywaj!
5879  2,52|           którzy przed wojną schronili się do Królestwa, i Mazury spod
5880  2,52|                jako krzepki drwal, gdy się pierwszy raz toporem zamachnie,
5881  2,52|                 Wrzask i krzyki wzbiły się aż ku niebiosom.~*~Król,
5882  2,52|             pracują, począł i sam rwać się do boju.~Nie puszczali go
5883  2,52|          puszczali go dworzanie, bojąc się o świętą osobę pańską. Żóława
5884  2,52|  niebezpieczeństwo, ale nie było czasu się cofać. Zwinięto tylko znak
5885  2,52|               chorągwi, która gotowała się właśnie na przyjęcie nieprzyjaciela,
5886  2,52|             uniesion gniewem, zmierzył się istotnie na gońca, ów zaś,
5887  2,52|               królewska murem wysunęła się naprzód, aby pana piersiami
5888  2,52|              razem jednak król nie dał się powstrzymać i stanął w pierwszym
5889  2,52|         pierwszym szeregu. Lecz ledwie się ustawili, chorągwie niemieckie
5890  2,52|              między którą nie domyślał się i nie rozpoznał króla! Ale
5891  2,52|                jednej chorągwi oderwał się olbrzymi Niemiec i czy to
5892  2,52|             czy wreszcie chcąc popisać się odwagą rycerską, schylił
5893  2,52|               także ku niemu. I byliby się niechybnie starli śmiertelnie,
5894  2,52|               gdzie miały rozstrzygnąć się losy tego krwawego dnia,
5895  2,52|         głównej bitwy.~I znów zdarzyła się rzecz dziwna. Oto najbliżej
5896  2,52|               konia, po czym, minąwszy się, zatoczyli koło i rozbiegli
5897  2,52|             zatoczyli koło i rozbiegli się, każdy ku swoim. - Niemce!
5898  2,52|                Usłyszawszy to, kopnęły się z miejsca największym pędem
5899  2,52|                takiego skutku, jakiego się mistrz spodziewał. Zdawało
5900  2,52|          mistrz spodziewał. Zdawało mu się bowiem, że to będzie ostatni
5901  2,52|                a jego rycerstwo raczej się broni, niż naciera.~Próżno
5902  2,52|        zapędzał mieczem w bój. Bronili się wprawdzie i bronili mocno,
5903  2,52|              bez głosu w piersi, rwali się jednak w zapamiętaniu polscy
5904  2,52|             zdzierać konie, to oglądać się za siebie, jakby chcąc wiedzieć,
5905  2,52|             wiedzieć, czy nie zamknęły się jeszcze te żelazne cęgi,
5906  2,52|                 jakby pragnąc wydostać się nieznacznie z morderczego
5907  2,52|               coraz gęstszy, krew lała się strumieniem na zdeptaną
5908  2,52|          zdeptaną ziemię i bitwa stała się jak jeden płomień niezmierny,
5909  2,52|                mieczu ratunek, poczęli się bronić rozpaczliwie.~*~I
5910  2,52|              rozpaczliwie.~*~I zmagali się tak jeszcze w niepewności
5911  2,52|               kłęby kurzawy nie wzbiły się niespodzianie po prawej
5912  2,52|       przyskoczyło do mistrza.~- Ratuj się, panie! - wołał pobladłymi
5913  2,52|             Ratuj siebie i Zakon, póki się koło nie zawrze.~Ale rycerski
5914  2,52|                aby szli za nim, rzucił się w war bitwy. Nadbiegła tymczasem
5915  2,52|       Nadbiegła tymczasem Litwa i stał się taki zamęt, taki wir i kotłowanie,
5916  2,52|               rohatyną w szyję, zwalił się jak dąb na ziemię.~Mrowie
5917  2,52|          pozostałych chorągwi zamknęło się żelazne koło wojsk królewskich.
5918  2,52|            królewskich. Bitwa zmieniła się w rzeź i w klęskę krzyżacką
5919  2,52|        dziejach ludzkich mało zdarzyło się podobnych. Nigdy też w czasach
5920  2,52|               zżęty łan zboża. Poddały się te chorągwie, które ostatnie
5921  2,52|              litość i o niewolę. Zbili się teraz Niemcy wedle swego
5922  2,52|              ogromne kolisko i bronili się tak, jak broni się stado
5923  2,52|             bronili się tak, jak broni się stado dzików, gdy je gromady
5924  2,52|               ciało byka, i zacieśniał się coraz bardziej. I znów śmigały
5925  2,52|       popodnosiwszy przyłbice, żegnali się z sobą, dając sobie ostatni
5926  2,52|           pocałunek; niektórzy rzucali się na oślep w ukrop bojowy
5927  2,52|               inni na koniec mordowali się sami, wbijając sobie w gardło
5928  2,52|       porzuciwszy naszyjniki, zwracali się do towarzyszów z prośbą: "
5929  2,52|              znów łatwiej było wymykać się pojedynczym rycerzom. Ale
5930  2,52|                te rozbite gromady biły się ze wściekłością i rozpaczą.~
5931  2,52|            rycerze nie chcieli oddawać się żywcem w ręce zwycięzców.
5932  2,52|               piechotę kmiecą utworzył się wał polskich trupów, on
5933  2,52|              na wzgórzu, i kto zbliżył się do niego na długość miecza,
5934  2,52|                Niemcze, głowę i poddaj się alibo spotkaj ze mną!~A
5935  2,52|               ze mną!~A Arnold zwrócił się i poznawszy Zawiszę po czarnej
5936  2,52|         albowiem jemu nikt nie odejmie się żywy. Gdybym jednakże go
5937  2,52|              skoczył ku niemu i starli się jak dwie burze na ziemi
5938  2,52|               których dzieciom wypadło się z nim spotkać w boju. Jakoż
5939  2,52|          polskiej nie ubroczy, wymykał się teraz chyłkiem z pola, jako
5940  2,52|                z pola, jako lis wymyka się z otoczonego przez myśliwców
5941  2,52|         zaroślach, w których przytaiła się garść uchodzących ze strasznego
5942  2,52|              Blask słońca, który odbił się w zbrojach, zdradził ich
5943  2,52|            wszyscy na kolana i poddali się natychmiast, lecz Maćko,
5944  2,52|              lecz Maćko, dowiedziawszy się, iż wielki komtur Zakonu
5945  2,52|          wielki komtur Zakonu znajduje się między jeńcami, kazał go
5946  2,52|               iż cię odnajdę i spotkam się z tobą śmiertelnie.~- Wiem -
5947  2,52|              teraz jestem i zhańbiłbyś się, gdybyś miecz na mnie podniósł.~
5948  2,52|               to twarz Maćka ściągnęła się złowrogo i stała się zupełnie
5949  2,52|         ściągnęła się złowrogo i stała się zupełnie do paszczy wilczej
5950  2,52|             śmierć.~I po chwili starli się z sobą wobec niemieckich
5951  2,52|               ciałem, po czym wyprężył się i wielka uspokoicielka rycerzy
5952  2,52|               zawsze.~*~Bitwa zmieniła się w rzeź i pościg. Kto nie
5953  2,52|               i pościg. Kto nie chciał się poddać, zginął. Wiele bywało
5954  2,52|            straż" teutońską, wżerającą się coraz głębiej w ciało słowiańskie.~
5955  2,52|                Nie ostała, nie ocaliła się ani jedna i oto rzucali
5956  2,52|          zwycięstwie.~*~Słońce chyliło się ku zachodowi. Spadł krótki,
5957  2,52|           Zyndram z Maszkowic gotowali się właśnie zjechać na pobojowisko,
5958  2,52|              jeszcze dziś rano mniemał się być wyższym nad wszystkie
5959  2,52|           policzkach i po chwili ozwał się znowu:~- Ale że śmiercią
5960  2,52|             wzgórzu koło króla skupili się najwięksi rycerze i dysząc
5961  2,52|              nogi, kopyta - i ciągnęło się owo żałosne pole śmierci
5962  2,52|               sięgnąć.~Czeladź uwijała się na tym niezmiernym cmentarzu,
5963  2,52|             rumianym niebie, wichrzyły się już i zataczały koła stada
5964  2,52|               orłów, kracząc i radując się rozgłośnie na widok żeru.~
5965  2,52|             krainy słowiańskie rozbiła się w tym dniu odkupienia o
5966  2,53|              długo, a Zbyszko doczekał się w zdrowiu i sile tej szczęsnej