Tom, Rozdzial

 4501 II,3  |                  jaki komendant, to mu się i wytłumaczym, zaś mniejszym
 4502 II,3  |                   można będzie, jeżeli Bóg i Najświętsza Panna pozwoli,
 4503 II,3  |                zabiorą, podniesiemy lament i ze skargą będziem jechali
 4504 II,3  |             będziem jechali aż do Warszawy i Krakowa.~- Chytry masz rozum -
 4505 II,3  |                masz rozum - rzekł Kmicic - i widzę, że mi się przydacie.
 4506 II,3  |                 się taki, który zapłaci.~- I tak ja miałem do Ełku, do
 4507 II,3  |             stamtąd puszczą aż pod Pułtusk i Warszawę.~- Gdzie to ona
 4508 II,3  |                krzyżując ręce na piersiach i skłaniając głowę - jeno
 4509 II,3  |                 ale jeszcze kawał drogi.~- I jarmarki znaczne w onej
 4510 II,3  |                  tej porze, na który nawet i z Prus konie pędzą, i luda
 4511 II,3  |                nawet i z Prus konie pędzą, i luda siła się zjeżdża. Pewnie
 4512 II,3  |            spokojnie Szwedzi wszędy panują i po miastach załogi mają.
 4513 II,3  |                  się kto chciał ruszyć, to i nie może.~- Tedy przyjmuję
 4514 II,3  |           Przygotuj jeno kożuchy, czapraki i szable proste, bo zaraz
 4515 II,3  |               jedziem. A zapowiedz synalom i czeladzi, ktom jest, jak
 4516 II,3  |                 ktom jest, jak się nazywam i że z końmi jadę, a wyście
 4517 II,3  |                   Andrzej rzekł jeszcze:~- I nie będzie mnie nikt nazywał
 4518 II,3  |               Babiniczem!~Kiemlicz wyszedł i w godzinę później siedzieli
 4519 II,3  |                czapkę z wytartym barankiem i z przewiązaną twarzą, jakby
 4520 II,3  |                     trudny był do poznania i wyglądał istotnie na szlachetkę
 4521 II,3  |                 zbrojni w proste szabliska i długie baty do popędzania
 4522 II,3  |         najbardziej ruszał na to ramionami i wąsami stary Soroka, który,
 4523 II,3  |                    wiedzieli żołnierze, że i dusza w panu Andrzeju zmieniła
 4524 II,3  |                    które zbiły się w kupę, i ruszono.~
 4525 II,4  |                   szli przez lasy obszerne i bezdroża, Kiemliczom tylko
 4526 II,4  |                 znajome, aż weszli do Prus i dotarli do Łęgu, czyli jak
 4527 II,4  |           schroniła wraz z żonami, dziećmi i dobytkiem.~Łęg wyglądał
 4528 II,4  |                  pod wiechami piwo pruskie i rozprawiała, a coraz ktoś
 4529 II,4  |                    Nie dopytując się o nic i tylko nadstawiając bacznie
 4530 II,4  |              Babinicz, że Prusy Królewskie i możne w nich miasta stanowczo
 4531 II,4  |                    stronie Jana Kazimierza i już układ z elektorem zawarły,
 4532 II,4  |                 którą jechał teraz Kmicic, i zatrzymał się w Szczuczynie
 4533 II,4  |                    być o żywność dla ludzi i koni niż w mocno już wypłukanym
 4534 II,4  |                przekonać o swym nawróceniu i szczerości intencyj. Wskutek
 4535 II,4  |                karczmie, "Pokrzyk" zwanej, i roztasowali się na nocleg,
 4536 II,4  |                Kmicic z trzema Kiemliczami i Soroką zasiedli do wieczerzy,
 4537 II,4  |                 dał się słyszeć hurkot kół i tętent koni.~Że słońce jeszcze
 4538 II,4  |              ujrzał brykę, za nią dwa wozy i ludzi zbrojnych około wozów.~
 4539 II,4  |                pruskie, o grubych kościach i malikowatych grzbietach,
 4540 II,4  |                czeladzi zbrojnych w szable i bandolety.~Sam pan był to
 4541 II,4  |                    pucołowatą, czerwoną, a i na całej osobie znać było,
 4542 II,4  |                   w progu, kiwnął rękawicą i zawołał:~- A bywaj no, przyjacielu!~
 4543 II,4  |            Wróciwszy tedy, siadł za stołem i wziął się znowu do jadła.
 4544 II,4  |                Kmicic - a my podróżni jako i wasza mość.~- Dziękuję za
 4545 II,4  |                jutro po dniu obejrzę, może i ja co wybiorę. A tymczasem
 4546 II,4  |                wdzięcznie waszą mość, choć i nie mamy na co prosić, bo
 4547 II,4  |                  żołnierskie podniebienie, i groch z kiełbasą, byle dobrze
 4548 II,4  |                   chociaż spoglądał bystro i roztropnie)zasiadł na ławie,
 4549 II,4  |            powściągnął, ale się uśmiechnął i rzekł:~- Takie to teraz
 4550 II,4  |                 teraz czasy wasza mość, że i z najwyższych głów korony
 4551 II,4  |                 Kmicica, po czym westchnął i rzekł:~- Takie teraz czasy,
 4552 II,4  |                    ludźmi, słyszało się to i owo, alem nie sługiwał.~-
 4553 II,4  |                zdrajcy?~- Ci, którzy króla i Rzeczypospolitej odstąpili.~-
 4554 II,4  |                  było na miejscu zbyć. Ot, i na Podlasiu stoją podobno
 4555 II,4  |          odpowiedzieć popatrzył na Kmicica i spytał flegmatycznie:~-
 4556 II,4  |                   ale między nich jedziesz i konie im będziesz sprzedawał,
 4557 II,4  |                  miejsca nie zagrzali...~- I nie boisz się tego mówić? -
 4558 II,4  |                     nie! jeno że hetmanowi i Szwedom nie chciały służyć.
 4559 II,4  |          buntowników, na głód, niewywczasy i przeliczne zgubne terminy
 4560 II,4  |                  tam przyjdzie między nimi i Szwedami do wojny, to pewno,
 4561 II,4  |                    to pewno, a może by już i przyszło, gdyby nie to,
 4562 II,4  |                    zobaczysz waszeć!~- Tak i ja myślę, że tu się najprędzej
 4563 II,4  |                  ku Szwedom dyzgust (co ci i z oczu patrzy, że prawdę
 4564 II,4  |                  alboż im nie potrzeba rąk i szabel? Niemało to tam zacnych
 4565 II,4  |                  swojego pana nad cudzego, i coraz ich więcej będzie.
 4566 II,4  |                   siedział, to go uszanują i jego dobro. Ale gdzie tam!
 4567 II,4  |                   aby zaś w spokoju używał i aby mu dobrze było. A tu
 4568 II,4  |                  pierwszy lepszy przybłęda i "daj!". Nie dasz, to ci
 4569 II,4  |                jakowy ratunek dla ojczyzny i obywatelów nie przyjdzie...~-
 4570 II,4  |                   ale wprędce uspokoił się i tak dalej mówił:~- Życzę
 4571 II,4  |                  im, żeby ich mór wytłukł, i tego przed waszecią nie
 4572 II,4  |                    żeś poczciwy, a choćbyś i nie był poczciwy, to mnie
 4573 II,4  |             poczciwy, to mnie nie zwiążesz i Szwedom nie odwieziesz,
 4574 II,4  |                   mi waścina fantazja. Już i to mi się podoba, żeś waszmość
 4575 II,4  |                    koniuchy, ale widocznie i młody pan nie zwrócił na
 4576 II,4  |                tylko chytrze mrugać oczyma i odrzekł:~- Albo ja głupi?
 4577 II,4  |               Siedziałem cicho do sprzętów i omłotów. Dopieroż, jakem
 4578 II,4  |                krescencję do Prus sprzedał i inwentarze, i wszelki statek,
 4579 II,4  |                Prus sprzedał i inwentarze, i wszelki statek, tak pomyślałem
 4580 II,4  |               zostawiłeś wasza mość ziemię i budynki.~- Ba, kiedy ja
 4581 II,4  |                ostatniej raty nie zapłacił i nie zapłacę, bo jako słyszę,
 4582 II,4  |                   zapłacę, bo jako słyszę, i pan wojewoda mazowiecki
 4583 II,4  |                   tylko mężny kawaler, ale i roztropny!~- Jakże? - odrzekł
 4584 II,4  |                    czując krzywdy ojczyzny i pana miłościwego, nie pójdziesz
 4585 II,4  |             zacnych żołnierzów na Podlasie i pod znak się nie zaciągniesz?
 4586 II,4  |                  znak się nie zaciągniesz? I Bogu się przysłużysz, i
 4587 II,4  |                    I Bogu się przysłużysz, i samemu może się poszczęścić,
 4588 II,4  |                    waści, żeś człek śmiały i rezolutny, a gdy ci urodzenie
 4589 II,4  |                    nie trwonić tego, co tu i ówdzie w ręce wpadnie, to
 4590 II,4  |                  ówdzie w ręce wpadnie, to i mieszek napęcznieje. Nie
 4591 II,4  |            dzierżawy, przy pomocy boskiej, i do dziedzictwa niedaleko.
 4592 II,4  |                 twarz mu drgała, a zarazem i krzywił się, bo od czasu
 4593 II,4  |               zresztą udałeś mi się waćpan i biorę cię pod opiekę, przy
 4594 II,4  |                    pod opiekę, przy której i promocji możesz być pewien.~
 4595 II,4  |                    z dumą pucołowatą twarz i począł ręką po wąsikach
 4596 II,4  |               Szablę będziesz za mną nosił i nad czeladzią miał dozór.~
 4597 II,4  |                dozór.~Kmicic nie wytrzymał i parsknął szczerym, wesołym
 4598 II,4  |              personat obraził się na dobre i rzekł:~- Głupi, kto waćpana
 4599 II,4  |               waćpana tych manier nauczył, i bacz, z kim mówisz, abyś
 4600 II,4  |              Kmicica, zmieszał się, zaciął i wreszcie wykrztusił z wysileniem:~-
 4601 II,4  |                   pana Rzędziana z Wąsoszy i rzekł:~- Czy aby nie Szwedzi?~-
 4602 II,4  |                 końmi, musi zbrojno jechać i mieć się na baczeniu, bo
 4603 II,4  |              Andrzej zakręcił się po izbie i usiadł w najciemniejszym
 4604 II,4  |                sprzed sieni doszedł tętent i parskanie koni i po chwili
 4605 II,4  |                    tętent i parskanie koni i po chwili kilku ludzi weszło
 4606 II,4  |              wyłożona. Kmicic spojrzał nań i serce zabiło mu w piersiach.~
 4607 II,4  |             karczmarz wskazał na Rzędziana i koniuchów.~- Czyi to ludzie? -
 4608 II,4  |                właśni jego ludzie starostą i on się sam tak nazywał w
 4609 II,4  |               czynienia, więc zdjął czapkę i rzekł łagodnym tonem:~-
 4610 II,4  |                 Szczuczynie?~- Osobą swoją i z innymi pułkownikami, którzy
 4611 II,4  |                    w ustach pana starosty, i dodał:~- Mój pan kum, chciałem
 4612 II,4  |                  na widok groźnego szaraka i ręka mimo woli chwyciła
 4613 II,4  |                    rozsiekania kompanionów i jego samego najzaciętszym
 4614 II,4  |             kazałby go w tej chwili porwać i końmi włóczyć, lecz dzisiejszy
 4615 II,4  |               rozmaite dla dalszej podróży i całego przedsięwzięcia niebezpieczeństwa...
 4616 II,4  |                    więc nie dać się poznać i coraz głębiej zasuwał się
 4617 II,4  |                  oparł się łokciami o stół i wziąwszy głowę w dłonie,
 4618 II,4  |              Jedziemy na noc!~Soroka wstał i wyszedł.~Kmicic udawał dalej,
 4619 II,4  |             przypomnieli mu Laudę, Wodokty i tę przeszłość krótką, która
 4620 II,4  |                    w piersi na samo miano. I przyszło mu na myśl, że
 4621 II,4  |                  niespodzianie do Wodoktów i po raz pierwszy ujrzał w
 4622 II,4  |                     uczciwość, obowiązek - i po prostu wzięłaby go za
 4623 II,4  |                 prostu wzięłaby go za rękę i poprowadziła, gdyby był
 4624 II,4  |                     o zesłaniu ich do Birż i szczęśliwym ocaleniu. Nazwisko
 4625 II,4  |                 pokryte całą zgrozą zdrady i okrucieństwa. O tym, że
 4626 II,4  |                   Wołodyjowski, Skrzetuscy i Zagłoba winni byli życie
 4627 II,4  |            Billewiczach, jak lisa w jamie, i zaraz go kazali na śmierć
 4628 II,4  |                    go ręka boska dosięgła, i coraz tom mu latarką w oczy
 4629 II,4  |                  tedy za wsią, pod gruszą, i już począłem komendę, kiedy
 4630 II,4  |                  pan Zagłoba: "Poświeć!" - i zaraz do czytania. Ledwie
 4631 II,4  |               dwora! "Sam skoczył na konia i pojechał, a my go odprowadzili
 4632 II,4  |                    może się nasz pułkownik i łez panny Billewiczówny
 4633 II,4  |                 miał zasługę w niebiesiech i przed ludźmi, jakoby psa
 4634 II,4  |                    po sto koni rozdzielić, i co milę albo co dwie od
 4635 II,4  |                  mowa - poruszył się teraz i już usta otworzył, by ze
 4636 II,4  |                 chwili drzwi się otworzyły i stanął w nich Soroka, którego
 4637 II,4  |                   zwrócił się do Rzędziana i rzekł:~- Czy to waszej wielmożności
 4638 II,4  |                    niewczesny tę odpowiedź i rzekł namarszczywszy brwi:~-
 4639 II,4  |               prawem pytasz?~- Mogę ci się i z tego wywieść: bo mnie
 4640 II,4  |                 mości żołnierzu, bo Piątek i Sobota są takie miasta,
 4641 II,4  |               Sobota są takie miasta, jako i inne, w których się jarmarki
 4642 II,4  |                onych miast jechać? Możecie i w Szczuczynie koni zbyć,
 4643 II,4  |                   Szwedom koni doprowadzał i z językiem do nich jeździł.~-
 4644 II,4  |                    do koniuchy podobny, bo i pierścień zacny na ręku
 4645 II,4  |               wyciągnął palącą się głownie i trzymając ją wysoko nad
 4646 II,4  |                  poszedł wprost do Kmicica i zaświecił mu w oczy.~Kmicic
 4647 II,4  |                    chwili na całą wysokość i przez jedno mgnienie powieki
 4648 II,4  |                    to, Judaszu, kacie męża i niewiasty? mam cię!~To rzekłszy
 4649 II,4  |                    młodzi Kiemlicze, Kosma i Damian, podnieśli się z
 4650 II,4  |       rozczochranymi głowami aż do pułapu, i Kosma spytał:~- Ociec, prać?~-
 4651 II,4  |                   szablę.~Wtem drzwi pękły i żołnierze Józwy zwalili
 4652 II,4  |                   nim wokoło siebie wicher i błyskawice. Lecz pan Andrzej,
 4653 II,4  |                   strzaskać Kmicicową rękę i nie zdążył, bo go wpierw
 4654 II,4  |                   razu, a sam zachwiał się i w tył przeważył pod ciosem.
 4655 II,4  |                    by mieć do cięcia pole, i całym rozmachem przez pysk
 4656 II,4  |                   ziemi, przymrużając oczy i przesuwając co chwila sztych
 4657 II,4  |            przywykły do bitew po karczmach i w ciasnocie, szerzył najwięcej
 4658 II,4  |                    nie mogli go dosięgnąć, i wystrzeliwszy uprzednio
 4659 II,4  |              miażdżąc nosy, wybijając zęby i oczy. Czeladź Kiemliczów
 4660 II,4  |                   oczy. Czeladź Kiemliczów i dwaj Kmicicowi żołnierze
 4661 II,4  |            obaliwszy Józwę skoczył w ukrop i zaraz rozciągnął drugiego
 4662 II,4  |                 również do izby z szablami i szturmakami, ale choć Rzędzian
 4663 II,4  |          starościńskim parobkom od jednych i od drugich.~Rzędzian trzymał
 4664 II,4  |                   pragnąc rozeznać Kmicica i wskazać go do strzału, ale
 4665 II,4  |                odjął im serce upadek Józwy i straszliwe imię Kmicica.
 4666 II,4  |           walczących z wiadrem wody w ręku i chlusnął na ogień. W izbie
 4667 II,4  |                było tylko zdyszane oddechy i bezładny tupot butów. Wtem
 4668 II,4  |                    pokrzywach przed sienią i w szopie. Rozległo się kilka
 4669 II,4  |                strzałów, następnie wrzaski i kwik koni. Zawrzała bitwa
 4670 II,4  |                 również pod nimi ucieczki, i wówczas to właśnie parobcy,
 4671 II,4  |                szabli między szprychy woza i bodąc na oślep ukrytych
 4672 II,4  |                odpowiedziało kilka głosów.~I wnet czeladź z Wąsoszy poczęła
 4673 II,4  |                  wyrzucać spod wozu szable i szturmaki, następnie samych
 4674 II,4  |               trzeci raz rozkazu powtórzyć i rzucili się do odpinania
 4675 II,4  |                  wypukłe boki. Już poczęli i łuby wyrzucać, gdy nagle
 4676 II,4  |            zabrzmiał głos Kmicica:~- Stój!~I Kmicic, popierając ręką
 4677 II,4  |              płazować krwawą szablą.~Kosma i Damian uskoczyli pośpiesznie
 4678 II,4  |               Kopnęli się tedy w mig Kosma i Damian, a za nimi ojciec,
 4679 II,4  |                  Damian, a za nimi ojciec, i po kwadransie ukazali się
 4680 II,4  |                  Kmicica skłonił się nisko i rzekł:~- Z przeproszeniem
 4681 II,4  |                    szabli, oddychał ciężko i milczał, więc Rzędzian mówił
 4682 II,4  |               jechał, bo stary mój znajomy i na Rusi my razem wojowali...
 4683 II,4  |                     Nie byłem w Kiejdanach i nic mi do tego, co tam było...
 4684 II,4  |                     bym skórę całą wywiózł i żeby to, co mi Bóg dał,
 4685 II,4  |                  że ja tych ludzi nie znał i przyjacielem im nie byłem.
 4686 II,4  |                    darmo nie wyszła... Dam i po dwa... a wasza wielmożność
 4687 II,4  |                     a waszeć bierz rannych i jedź do diabła!~- Dziękuję
 4688 II,4  |                    wargę z resztkami zębów i jęcząc:~- Wasza miłość...
 4689 II,4  |                   skurczył się aż do ziemi i nie śmiał wymówić ni słowa.~
 4690 II,4  |                    tych wszystkich rannych i zabitych, którzy się znajdą,
 4691 II,4  |                   ich panu Wołodyjowskiemu i powiedz mu ode mnie, żem
 4692 II,4  |                    żem mu nie wróg, a może i lepszy przyjaciel, niż myśli...
 4693 II,4  |                  że ci ludzie mnie napadli i że musiałem się bronić.~-
 4694 II,4  |                     Po sprawiedliwości tak i było - rzekł Rzędzian.~-
 4695 II,4  |                  Obaj z księciem koniuszym i elektorem praktykują, i
 4696 II,4  |                    i elektorem praktykują, i blisko granicy niebezpiecznie
 4697 II,4  |              poradzą z innymi pułkownikami i zastanowią, że w kupie będą
 4698 II,4  |                       Po co ci znaku?~- Bo i pan Wołodyjowski zaraz by
 4699 II,4  |                    waszej miłości uwierzył i tak by pomyślał, że musi
 4700 II,4  |                  zaś przyjął go skwapliwie i rzekł:~- Dziękuję pokornie
 4701 II,4  |                    odwożąc trzech zabitych i resztę rannych, między którymi
 4702 II,4  |                 Butryma z przeciętą twarzą i rozbitą głową. Jadąc spoglądał
 4703 II,4  |                   błyszczał przy księżycu, i rozmyślał o tym dziwnym
 4704 II,4  |                    rozmyślał o tym dziwnym i strasznym człowieku, który
 4705 II,4  |                     a tyle dobrego Szwedom i Radziwiłłowi, chciał jednak
 4706 II,4  |                    naszym ludziom życzy... I do Szwedów jedzie... Tego
 4707 II,4  |               drogę włazić."~Równie ciężko i równie bezskutecznie jak
 4708 II,4  |                   królu stoją? Co to jest? I Szwedom nie ufa, bo się
 4709 II,4  |                 się! - odpowiedzieli Kosma i Damian.~Jeden Soroka był
 4710 II,4  |                Jeden Soroka był zadowolony i cłapał wesoło tuż za swym
 4711 II,4  |                 kogo teraz będziemy bili?"~I było mu to wszystko jedno,
 4712 II,4  |                wszystko jedno, również jak i to, gdzie jechał.~Do Kmicica
 4713 II,4  |                    jechał chmurny jak noc. I gryzł się strasznie, że
 4714 II,4  |                Lecz gdyby nawet poddał się i pozwolił odprowadzić do
 4715 II,4  |              zmienioną postacią ku Szwedom i z glejtami do szwedzkich
 4716 II,4  |                 Stare grzechy mnie ścigają i prześladują... - mówił sobie
 4717 II,4  |                     Boże, mnie prowadź..."~I począł się modlić żarliwie
 4718 II,4  |                 począł się modlić żarliwie i opędzać sumieniu, które
 4719 II,4  |                   mu:~"Znów trupy za tobą, i nieszwedzkie..."~"Boże,
 4720 II,5  |                  nie tracił Rzędzian czasu i w godzinę później wjeżdżał
 4721 II,5  |                   do Szczuczyna późną nocą i opowiedziawszy się strażom,
 4722 II,5  |              żołnierzy pozajmowane, którzy i tak nie wszyscy mogli się
 4723 II,5  |                 powstało, a domów szczupło i więcej chałup niż domów,
 4724 II,5  |                    doczekał Rzędzian ranka i zaraz udał się do pana Wołodyjowskiego,
 4725 II,5  |                   wieków, przyjął radośnie i zaraz poprowadził do kwatery
 4726 II,5  |                 kwatery panów Skrzetuskich i pana Zagłoby. Rozpłakał
 4727 II,5  |                przygód razem z nim przebył i fortuny się w końcu dorobił.
 4728 II,5  |                   rękach pana Jana całować i powtarzać z rozrzewnieniem:~-
 4729 II,5  |                fortuny za pazuchą siedzisz i jako widzę, na pana wyszedłeś.
 4730 II,5  |                zasługę poczytuję. A żem tu i ówdzie jakiego hultaja fortelem
 4731 II,5  |                    między Kozakami zebrał, i samegoć za to w piekle na
 4732 II,5  |                  ze szczętem sprocesowałem i rodzicieli opatrzyłem, którzy
 4733 II,5  |                    a ja mieszkam w Wąsoszy i nie mogę się skarżyć, bo
 4734 II,5  |                   podjazdki małe zachodzą, i to ostrożnie, bo chłopstwo
 4735 II,5  |                   raczej przywiózł, bo tam i jednego człowieka między
 4736 II,5  |                 Kmicic.~Panowie Skrzetuscy i Zagłoba aż porwali się z
 4737 II,5  |                  sprawdzić rozmiary klęski i ludzi obejrzeć; więc Rzędzian
 4738 II,5  |                    Jako jegomości widzę.~- I gadałeś z nim?~- Jakżem
 4739 II,5  |                kilku, prawda, że zbrojnych i z takimi mordami, że już
 4740 II,5  |               takimi mordami, że już chyba i ci, którzy świętych młodzianków
 4741 II,5  |             ordynansem wycinali, sroższych i szpetniejszych nie mieli.
 4742 II,5  |                   chodaczkowym szlachcicem i mówił, że z końmi na jarmarki
 4743 II,5  |                   się to nie wydało, bo to i osoba inna, i fantazja nie
 4744 II,5  |                wydało, bo to i osoba inna, i fantazja nie taka jak u
 4745 II,5  |                  nie taka jak u koniuchów, i pierścień zacny na ręku
 4746 II,5  |                Zagłoba uderzył się po pole i zakrzyknął:~- Już go od
 4747 II,5  |               Wołodyjowski, cały wzburzony i od gniewu blady, czapką
 4748 II,5  |                blady, czapką o stół rzucił i zawołał:~- To przechodzi
 4749 II,5  |                 kogo bić, kogo oszczędzić, i samym się przez to dostało.
 4750 II,5  |                    to dostało. Żem z duszą i łubami uszedł, to jeno przez
 4751 II,5  |                    gdy wreszcie powiedział i to, co mu Kmicic powiedzieć
 4752 II,5  |                  raki ze saka wybierze."~- I powiedział, że wojewoda
 4753 II,5  |                    posiłki szwedzkie czeka i że zaraz na Podlasie ruszy.~-
 4754 II,5  |                  Właśnie mam wiadomość, że i Żeromski, i Kotowski, i
 4755 II,5  |                  wiadomość, że i Żeromski, i Kotowski, i Lipnicki mają
 4756 II,5  |                    i Żeromski, i Kotowski, i Lipnicki mają rozdzielić
 4757 II,5  |            chorągwie po kilkadziesiąt koni i po całym województwie rozłożyć,
 4758 II,5  |                 wielki litewski nadciągnął i zastał siły konfederackie
 4759 II,5  |                rzecz! - powtórzył Zagłoba.~I po chwili milczenia mówił
 4760 II,5  |              przemykałby się w przebraniu, i to dokąd? - do Szwedów?~
 4761 II,5  |                    w prze-braniu przemyka, i próżno bym głowę nad tym
 4762 II,5  |                    przysięgnę, jak również i na to, że jedyny to dla
 4763 II,5  |                   wie, czy mu znów zdrowia i życia nie zawdzięczamy.~-
 4764 II,5  |                  drodze stoją Zołtareńkowi i piechota Chowańskiego. Co
 4765 II,5  |               chorągiew się prześliźnie, a i to w Pilwiszkach musieliśmy
 4766 II,5  |                    gdy drzwi się otworzyły i wszedł pachołek służbowy.~-
 4767 II,5  |             Wołodyjowski. Pachołek wyszedł i po chwili wrócił z listem.
 4768 II,5  |               Michał prędko złamał pieczęć i począł czytać:~"Czegom wczoraj
 4769 II,5  |                   to dziś dopisuję. Hetman i sam wojska ma na was dosyć,
 4770 II,5  |                  zaczepili, tedyby musieli i na Szwedów uderzyć, a to
 4771 II,5  |               rozkazów, bo się Szweda boją i odpowiedzialności za rozpoczęcie
 4772 II,5  |                  czekając jeno, co będzie, i dalej nie wojując. Dla tych
 4773 II,5  |                 wojując. Dla tych przyczyn i Radziwiłła nie powstrzymają
 4774 II,5  |                który prosto na was pójdzie i będzie po kolei znosił,
 4775 II,5  |           zbierzecie. Na Boga! uczyńcie to i pilno wojewodę witebskiego
 4776 II,5  |                    do się zapraszajcie, bo i jemu teraz do was przez
 4777 II,5  |                   jeśli nie uwierzycie, bo i ja już nie ten, co byłem,
 4778 II,5  |                   o mnie usłyszycie. - K m i c i c. "~- Chciałeś wiedzieć,
 4779 II,5  |                 mnie usłyszycie. - K m i c i c. "~- Chciałeś wiedzieć,
 4780 II,5  |                    na tym człowieku poznał i choć nie ma przekleństwa,
 4781 II,5  |                mało nie udusił z admiracji i przeze mnie wszystkich was
 4782 II,5  |                  tobie od razu się poznał, i jeżeli cię zowie dzierżawcą,
 4783 II,5  |                  przez politykę!~- To może i jegomości przez politykę
 4784 II,5  |                    wilk koło nas przemykać i ludzi nam kąsać?~- Nie twoja
 4785 II,5  |                 wierzysz, z czego by zaraz i do wielkiej kłótni dojść
 4786 II,5  |                 unieść.~- Tu nie ma się co i namyślać - rzekł Stanisław
 4787 II,5  |                   Żeromskiego, Lipnickiego i tego drugiego Kmicica -
 4788 II,5  |                  wiedzieli, czyja zasługa, i w swoim czasie nie omieszkamy
 4789 II,5  |                mówił Zagłoba-w równej albo i lepszej sile. Nam się na
 4790 II,5  |               majętności, nie tylko srebra i klejnoty, ale ponoś i skuwki
 4791 II,5  |               srebra i klejnoty, ale ponoś i skuwki na rzędzikach na
 4792 II,5  |                  bo pamiętacie, jakeśmy to i Radziwiłłowi ufali?~- Bluźnisz
 4793 II,5  |                   Białegostoku, gdzie może i innych ryb dostaniem...
 4794 II,5  |             Radziwiłłem przetrącim, to się i do Szwedów weźmiem. Pokazaliśmy
 4795 II,5  |                chorągiew! - rzekł pan Jan.~I w godzinę później kilkunastu
 4796 II,5  |                   przedzie, naradzając się i dyskutując, a żołnierzy
 4797 II,5  |                namiestnik. Szli na Osowiec i Goniądz, prostując sobie
 4798 II,6  |                  po kilkunastu towarzyszów i po kilkudziesięciu pocztowych
 4799 II,6  |             skłonne teraz były do opozycji i względem swych przywódców
 4800 II,6  |                   dowódca należytej powagi i od razu poprowadził je do
 4801 II,6  |              rabunku dóbr księcia wojewody i na paktowaniu z księciem
 4802 II,6  |             przyuczał się tylko do swawoli i uciskania spokojnych mieszkańców
 4803 II,6  |              żołnierze, zwłaszcza pocztowi i czeladź, zbiegłszy spod
 4804 II,6  |                   potworzyli kupy swawolne i trudnili się rozbojem na
 4805 II,6  |                    rozbojem na gościńcach. I tak owe wojsko, które nie
 4806 II,6  |                 było jedyną nadzieją króla i patriotów, marniało z dniem
 4807 II,6  |                   wyżywić, ale jednak może i umyślnie przesadzano obawy
 4808 II,6  |                zniszczył poprzednio ogniem i mieczem województwa. Zniszczyły
 4809 II,6  |                  zalewając kraj od zachodu i ciągnąc na południe nie
 4810 II,6  |                  Chowańskiego, Trubeckiego i Srebrnego stały w pozajmowanych
 4811 II,6  |             rozpuszczali po dawnemu zagony i właśnie w tych czasach porazili
 4812 II,6  |         protektoratem szwedzkim. Pustoszyć i zajmować ją dalej znaczyło
 4813 II,6  |               wypowiadać wojnę straszliwym i wzbudzającym powszechną
 4814 II,6  |                  folgi od Septentrionów" - i niektórzy doświadczeni ludzie
 4815 II,6  |             sprzymierzeńcy Jana Kazimierza i Rzeczypospolitej, przeciw
 4816 II,6  |                rozproszone, nie zaczepiały i nie były w sile zaczepić
 4817 II,6  |          rozbudziły pułkowników z uśpienia i bezczynności. Poczęto ogarniać
 4818 II,6  |          rozproszonych żołnierzy pod znaki i grożące karami tym, którzy
 4819 II,6  |        najpoważniejszy między pułkownikami i którego chorągiew w najlepszym
 4820 II,6  |              ściągać żołnierze Kotowskiego i Lipnickiego, to pojedynczo,
 4821 II,6  |                    szła także na ochotnika i drobna szlachta z okolicznych
 4822 II,6  |                lubelskiego, jako Karwowscy i Turowie, od czasu do czasu
 4823 II,6  |                   czasu do czasu przybywał i zamożniejszy szlachcic z
 4824 II,6  |                 egzakcyj, którzy pieniądze i żywność za kwitami mieli
 4825 II,6  |             zawrzały przygotowania wojenne i gdy pan Wołodyjowski ze
 4826 II,6  |                brakowało.~Wszystko to było i dość bezładne, i dość niesforne,
 4827 II,6  |                   to było i dość bezładne, i dość niesforne, ale ani
 4828 II,6  |                   Podlasianie, Lublinianie i Litwa byli to ludzie z wojną
 4829 II,6  |                   to ludzie z wojną obyci, i nie było nawet między tymi
 4830 II,6  |                 który by prochu nie wąchał i z "tabakiery Gradywa nie
 4831 II,6  |                    doświadczeniem wojennym i wymową pan Zagłoba i rad
 4832 II,6  |              wojennym i wymową pan Zagłoba i rad się znalazł w tym zbiegowisku
 4833 II,6  |           Wołodyjowski, Skrzetuscy, Mirski i Oskierko zginęli z rąk radziwiłłowskich,
 4834 II,6  |                   zasług swych nie ukrywał i sprawiedliwość sobie zupełną
 4835 II,6  |                 mnie prawda grunt, co może i mój siostrzan poświadczyć.~
 4836 II,6  |                    zza pleców pana Zagłoby i mówił dobitnym, stentorowym
 4837 II,6  |                      Wuj... nie... łże!...~I sapiąc toczył oczyma po
 4838 II,6  |                radach we wszystkim polegał i jako mu prowadzenie wycieczek
 4839 II,6  |                 desperacji w ścianę trykał i powtarzał: "Nikt inny tego
 4840 II,6  |                    jako dziwo mnie oglądał i o konterfekt upraszał, bo
 4841 II,6  |          powtarzali słuchacze.~A gdy wielu i bez tego o nadzwyczajnych
 4842 II,6  |             Rzeczypospolitej chodziły, gdy i świeże wypadki w Kiejdanach,
 4843 II,6  |                     uwolnienie pułkowników i bitwa klewańska ze Szwedami,
 4844 II,6  |                 jego rosła coraz bardziej, i chodził w niej pan Zagłoba
 4845 II,6  |                     nad innych promienisty i jasny.~- Gdyby takich tysiąc
 4846 II,6  |           Radziwiłła zdrajcą zakrzyknął.~- I zacnych ludzi z jego rąk
 4847 II,6  |                   ludzi z jego rąk wyrwał, i po drodze Szwedów pod Klewanami
 4848 II,6  |                  Klewanami tak poraził, że i świadek klęski nie uszedł.~-
 4849 II,6  |            zwycięstwo on odniósł!~- Da Bóg i nieostatnie!~Pułkownicy,
 4850 II,6  |                     Kotowski, Jakub Kmicic i Lipnicki patrzyli także
 4851 II,6  |           Wydzierano go sobie z rąk do rąk i zasięgano jego rady we wszystkim,
 4852 II,6  |                    deputaci więc pojechali i jakby w wodę wpadli. Były
 4853 II,6  |                     Rozpoczęły się zabiegi i kaptowania. Wojsko oświadczyło,
 4854 II,6  |                    mieć udział w wyborach, i to nie przez deputatów,
 4855 II,6  |                imponował wojsku samą urodą i senatorską brodą w pas.
 4856 II,6  |               Żołnierz przy tym był biegły i doświadczony. Sam przez
 4857 II,6  |                     ale Kotowski, Lipnicki i Jakub Kmicic opierali się
 4858 II,6  |              wybierać, bo regimentarz musi i przed obywatelstwem największą
 4859 II,6  |                   inni poczęli wołać:~- To i co z tego?! Czy to nam niewola
 4860 II,6  |              niechętny był dla Żeromskiego i nie chciał, wszelkimi sposobami,
 4861 II,6  |              obierzecie pułkownika, to się i lepiej stanie, bo nie będzie
 4862 II,6  |                    sadła za skórę nalał!~- I pułkowników samych ratował!~-
 4863 II,6  |              pułkowników samych ratował!~- I Szwedów pod Klewanami poraził! -
 4864 II,6  |                 Zagłoba dux! Vivat! Vivat!~I tłumy poczęły podrzucać
 4865 II,6  |                   czapki, biegać po obozie i szukać pana Zagłoby.~On
 4866 II,6  |                Zagłoby.~On zaś zdumiał się i zmieszał w pierwszej chwili,
 4867 II,6  |               chciał jej dla Skrzetuskiego i takiego obrotu rzeczy się
 4868 II,6  |                 nazwisko, tchu mu zabrakło i zaczerwienił się jak burak.~
 4869 II,6  |                    w nim równa! Niech żyje i niech nas do wiktorii prowadzi!~
 4870 II,6  |               prowadzi!~Tymczasem nadeszli i pułkownicy, radzi nieradzi,
 4871 II,6  |                 godności, a niektórzy może i radzi byli, że współzawodników
 4872 II,6  |                  Rzędzian otworzywszy oczy i usta patrzył z niedowierzaniem,
 4873 II,6  |                   niedowierzaniem, ale już i z szacunkiem na pana Zagłobę,
 4874 II,6  |                    chwili wziął się w boki i głowę do góry zadarł przyjmując
 4875 II,6  |                    mych dopatrzyli, bom ja i teraz jeszcze je negować
 4876 II,6  |                   jeszcze je negować gotów i powiedzieć wam: są tu lepsi
 4877 II,6  |                może być! - zaryczały setne i tysiączne głosy.~- Nie może
 4878 II,6  |                  skromność okazać.~- Widzę i ja, że nie może być inaczej! -
 4879 II,6  |                   z serca, panowie bracia, i tak tuszę, że da Bóg, nie
 4880 II,6  |            położyli. Jakowy przy mnie, tak i ja do gardła stać przy was
 4881 II,6  |                śmierć nas nie rozłączy, bo i po śmierci sławą się dzielić
 4882 II,6  |            prawowitym, przy naszym elekcie i przy miłej ojczyźnie stać
 4883 II,6  |                    Zdrajcy otworzyli wrota i nie masz już piędzi ziemi,
 4884 II,6  |                    a we mnie wasza, na was i na mnie cała Rzeczpospolita
 4885 II,6  |                     Jak wy ode mnie męstwa i wiary, tak ja od was karności
 4886 II,6  |                   ja od was karności żądam i posłuszeństwa, a gdy będziemy
 4887 II,6  |                 nas się zleci! Kto ma Boga i wiarę w sercu, ten przy
 4888 II,6  |                moce niebieskie nas wesprą, i któż nam wówczas sprosta?!~-
 4889 II,6  |                  ręce ku północy wyciągnął i począł krzyczeć:~- Przychodź
 4890 II,6  |               Czeka cię tu wojsko cnotliwe i ja, regimentarz. Dalej!
 4891 II,6  |                    Wezwij czartów na pomoc i próbujmy się!... Wychodź!~
 4892 II,6  |                 zwrócił się znów do wojska i krzyczał dalej, aż się w
 4893 II,6  |                   pończoszników, rybojadów i innych wszarzy, brodafianów,
 4894 II,6  |                    Boga wierzy, komu cnota i ojczyzna miła!~Kilka tysięcy
 4895 II,6  |                    się, depcąc, popychając i wrzeszcząc:~- Prowadź! Prowadź!~-
 4896 II,6  |                   porządku, z pułkownikami i chorążymi na czele, a przed
 4897 II,6  |                   pozłocistą buławą w ręku i czaplim piórem przy czapce.
 4898 II,6  |                 Rzekłbyś: hetman urodzony! I tak przeglądał kolejno chorągwie,
 4899 II,6  |                 coś pochwalił, coś zganił, i nawet ci z przywódców, którzy
 4900 II,6  |                    pułkowników po ramieniu i rzekł:~- Panie Michale,
 4901 II,6  |               strony, w które było trzeba, i w te, w które nie było potrzeby.
 4902 II,6  |              Przywitali go więc po dawnemu i wprędce "konfidencja" zapanowała
 4903 II,6  |                śmiał być z nim jak dawniej i na samym brzeżku ławy siedział.~-
 4904 II,6  |                  Przede wszystkim porządek i dyscyplinę utrzymać i żołnierzy
 4905 II,6  |             porządek i dyscyplinę utrzymać i żołnierzy zająć, żeby próżnowaniem
 4906 II,6  |                brak? Nie ludzi, bo nalazło i nalezie ich dosyć. Ta szlachta,
 4907 II,6  |                   także tu przyjdzie. Ludu i szabel nie zbraknie, jeno
 4908 II,6  |                owce, świnie, zboże, siano, i z tego województwa, i z
 4909 II,6  |               siano, i z tego województwa, i z ziemi widzkiej na Mazowszu,
 4910 II,6  |              widziała dotąd nieprzyjaciela i wszystkiego ma obfitość.~-
 4911 II,6  |            Skrzetuski - jeżeli się im plon i dobytek zabierze.~- Więcej
 4912 II,6  |           Pieniędzy nie mam, ale po wojnie i po wypędzeniu Szwedów Rzeczpospolita
 4913 II,6  |                 wojsko zgłodniałe zajeżdża i rabuje. Mam też myśl lasy
 4914 II,6  |                   uradowany pochlebstwem - i ciebie, szelmo, w ciemię
 4915 II,6  |             Wiesiołowskiego jest zapisany, i te armaty jeszcze zeszłego
 4916 II,6  |                   powiedział. Mówi też, że i prochów jest na sto strzałów
 4917 II,6  |                popierajcie mnie z duszy, a i o cielenie zapominajcie,
 4918 II,6  |                   rade napić się czego, bo i pora już po temu.~Wołodyjowski
 4919 II,6  |           Wołodyjowski kazał przynieść pić i dalej gawędzili przy kielichach.~-
 4920 II,6  |                  mnie nim przyozdobili, to i posłuch, i porządek musi
 4921 II,6  |                przyozdobili, to i posłuch, i porządek musi być. Wiem
 4922 II,6  |                   co każda godność znaczy, i obaczycie, czy każdej nie
 4923 II,6  |                    Radziwiłł, zadławią się i Szwedzi, nim mnie przełkną.
 4924 II,6  |            pochował ja bym go tak, żeby go i na sąd ostateczny nie znaleźli.
 4925 II,6  |            duszkiem wypił, zmarszczył brwi i jakby sobie coś przypominając,
 4926 II,6  |             Powiadają - mówił Zagłoba - że i pan Sapieha lubi w dobrej
 4927 II,6  |              drugiego albo jak para butów. I przy tym on jeden regimentarz,
 4928 II,6  |                    wojskowy? Trzeba będzie i tak posłać do jakiego miasta,
 4929 II,6  |                    Zagłoba spojrzał z dumą i powagą po obecnych, aż Rzędzian
 4930 II,6  |                   rozpusty, jak ze swawoli i zbytków (miodu, panie Michale!),
 4931 II,6  |                 wielki litewski!~- Lecz że i w tym województwie, gdzie
 4932 II,6  |                 nie brak, jako w Tykocinie i w innych miejscach, przeto
 4933 II,6  |               Zagłobie na obrotnym rozumie i fortelach, ale nie przypuszczali,
 4934 II,6  |                 Zagłoba był takim statystą i tak doskonale umiał sprawy
 4935 II,6  |                 sprawy publiczne sądzić.~- I wy się pytacie - rzekł z
 4936 II,6  |                   jakie prawo mają Szwedzi i ci wszyscy nieprzyjaciele,
 4937 II,6  |                    województwa podlaskiego i do tych ziem w województwach
 4938 II,6  |                   jeno się za jakim pismem i za jakimś rządem ogląda.
 4939 II,6  |                    ogląda. Będą tedy mieli i rząd, i uniwersały...~-
 4940 II,6  |                    Będą tedy mieli i rząd, i uniwersały...~- Waćpan naprawdę
 4941 II,6  |                  to go ze wszystkich miast i zamków wykurzymy. Stojąć
 4942 II,6  |              wprawdzie na Litwie spokojnie i zamków nie dobywają, ale
 4943 II,6  |                  rabują, kupami po tysiącu i dwa jeżdżąc. Niechże ich
 4944 II,6  |                   pola.~- Myślę ja nad tym i właśnie ku Wołkowyskowi
 4945 II,6  |                  nie opuścili, że są serca i szable na jego skinienie
 4946 II,6  |                   już miał mocno w głowie, i wreszcie ryknął z żałości
 4947 II,6  |                    wsparli głowy na rękach i siedzieli w milczeniu.~Przez
 4948 II,6  |                    lennik czynić powinien, i w obronie pana swego i dobrodzieja
 4949 II,6  |                     i w obronie pana swego i dobrodzieja stawa.~- Kto
 4950 II,6  |                    wojskiem, tak go ogniem i mieczem nawiedzę. Nie ma
 4951 II,6  |                      Wasza wielmożność już i koronowanym głowom zdzierży.~-
 4952 II,6  |                    odwracać! Dość wykrętów i mitręgi! Wychodź przeciw
 4953 II,6  |                    Zagłobie inkaust, pióra i papier, krzyki wszczęły
 4954 II,6  |                   wszczęły się przed domem i tłumy żołnierzy zaczerniały
 4955 II,6  |                 przystąpił do pana Zagłoby i przemówił:~- Jaśnie wielmożny
 4956 II,6  |                 dóbr gubernatorem, wiernie i poczciwie wszelkie czynsze
 4957 II,6  |               tegoż zamku obracałem, czego i rejestrami mogę przed całą
 4958 II,6  |                  on zamek w prochy, działa i spyżę, mając to sobie za
 4959 II,6  |                  podporą, pytałem się Boga i własnego sumienia, zali
 4960 II,6  |             własnego sumienia, zali mam mu i nadal siły przysparzać,
 4961 II,6  |                  powinienem tych dostatków i wojennych porządków z tegorocznego
 4962 II,6  |                  całego wojska zaświadczyć i na piśmie mnie pokwitować,
 4963 II,6  |               własny pożytek nie obróciłem i wszystko w ręce Rzeczypospolitej,
 4964 II,6  |                 głową na znak przyzwolenia i zaraz zaczął przeglądać
 4965 II,6  |                   śpichrzów ukrytych, jest i trzysta muszkietów niemieckich
 4966 II,6  |                  piechoty, do obrony murów i wałów, i sześć tysięcy złotych
 4967 II,6  |                   do obrony murów i wałów, i sześć tysięcy złotych gotowizny.~-
 4968 II,6  |               Zagłoba - a co do muszkietów i berdyszów...~Tu obejrzał
 4969 II,6  |                   rzekł - weźmiesz je waść i pieszą chorągiew uformujesz...
 4970 II,6  |                    działa, będzie piechota i wiwenda... Takie moje rządy
 4971 II,6  |                    wsiach po rydle, łopaty i motyki. Obóz warowny założym,
 4972 II,6  |               niech się nie wstydzi łopaty i do roboty!~To rzekłszy pan
 4973 II,6  |               Skrzetuskiego Wołodyjowski - i rzeczy zaczynają iść lepszym
 4974 II,6  |           cudzoziemskich wojskach sługiwał i znał się na sztuce sypania
 4975 II,6  |                   do zbaraskiego, bo boków i tyłu broniły mu błotniste
 4976 II,6  |                   wiozące wszelakie ziarno i siano. Niektóre przychodziły
 4977 II,6  |                   liczniej szlachta drobna i większa, albowiem gdy wieść
 4978 II,6  |                   że jest już rząd, wojsko i regimentarz, więcej też
 4979 II,6  |               rozmnożyły się były znacznie i grasowały na kształt Tatarów,
 4980 II,6  |                   nakazał podjazdom ścigać i znosić.~- Jeżeli takim okaże
 4981 II,6  |              wyobraźni nowego regimentarza i w duszy sobie mówił:~"Oj,
 4982 II,6  |                 jako sum kaczkę, połknie."~I obiecywał sobie pod przysięgą
 4983 II,6  |               długo trwa. Można też będzie i traktatów tentować, a przez
 4984 II,6  |                  cenił wysoko tego oficera i jego zdolności wojskowe.~-
 4985 II,6  |                    do ataku stworzony albo i z podjazdem, chociażby znacznym,
 4986 II,6  |              wysłać, bo umiesz się sprawić i jako wilk na owce, na nieprzyjaciela
 4987 II,6  |                 Jan to regimentarska głowa i gdyby mnie nie stało, on
 4988 II,6  |                  Chowańskiego zajął Grodno i stamtąd ciągnie z wielką
 4989 II,6  |                    wielką potęgą; ale byli i tacy, którzy twierdzili,
 4990 II,6  |                  dwóch tysięcy wojowników, i miastu zagraża. Okolica
 4991 II,6  |                podjazdach zaczęli napływać i zbiegowie, którzy potwierdzili
 4992 II,6  |           wyprawili posłów do Chowańskiego i Zołtareńki z prośbą o miłosierdzie
 4993 II,6  |               ludzie, po niedawnym pożarze i kilkunastu rabunkach, nie
 4994 II,6  |               którymi chorągiew laudańską, i przywoławszy Wołodyjowskiego
 4995 II,6  |                pierwszyzna ci taka wyprawa i myślę, że za fawor sobie
 4996 II,6  |                     bo się nudził w obozie i tęsknił za krwi rozlewem.
 4997 II,6  |             regimentarz stał konno na wale i błogosławił odchodzących,
 4998 II,6  |              wyprawia, ale on pamiętał, że i Żółkiewski, i inni hetmani
 4999 II,6  |                 pamiętał, że i Żółkiewski, i inni hetmani mieli zwyczaj
 5000 II,6  |                  to urwie, co będzie mógł, i wróci albo sam przyśle o