Tom, Rozdzial

  501  I,5  |             Kmicicowi w oczach pojaśniało, i wysunęła się jak kotka cicho,
  502  I,5  |                    Kmicic chodził po izbie i po czuprynie się głaskał,
  503  I,5  |                   tu już na pasku wodzą...~I znów chodził, i znów czuprynę
  504  I,5  |                   wodzą...~I znów chodził, i znów czuprynę na czoło nagarniał,
  505  I,5  |                światło, pokłonił się w pas i wyszedł, a potem zaraz weszła
  506  I,5  |                  para zagrzanego węgrzyna, i pucharek rżnięty ze szkła,
  507  I,5  |              zajęte, nie wymkniesz mi się!~I przechylił się przez tacę,
  508  I,5  |                 Upicie? Jako Salomon!~- To i chwała Bogu!... Na sercu
  509  I,5  |               mieli waćpana za statecznego i sprawiedliwego człowieka.
  510  I,5  |                  dobrze polewki, odetchnął i rzekł:~- Muszę opowiadać
  511  I,5  |                     jesteście wolentarzami i eksakcji nie możecie czynić.
  512  I,5  |               skórze wypiszemy asygnacje!" I wnet stał się tumult. Burmistrz
  513  I,5  |                  weźmie szablą po łbie, to i spokojny jak trusia.~- Dla
  514  I,5  |                zaraz do mnie z narzekaniem i skargami na opresją, w jakiej
  515  I,5  |                zaczną płakać: "Niechby już i asygnacji nie dawali - prawią -
  516  I,5  |                    czemu miasto palą? Jeść i pić bylibyśmy dali za dobre
  517  I,5  |                   ma się do winy przyznać, i czuprynę począł ręką na
  518  I,5  |                  sto batożków burmistrzowi i radnym! - wyrecytował jednym
  519  I,5  |                   głowę spuściła na piersi i pogrążyła się w milczeniu.~-
  520  I,5  |                     Waćpan nie masz wstydu i sumienia! - rzekła.~Kmicic
  521  I,5  |             obywatelstwo ma za gwałtownika i palcami ukazuje!...~- Co
  522  I,5  |                  chałup jeden pies strzeże i jeszcze niewiele ma roboty.~-
  523  I,5  |                    jeno ma szablę w garści i lada jaką partię zebrać
  524  I,5  |                  się boję gniewu bożego... i łez ludzkich się boję, i
  525  I,5  |                   i łez ludzkich się boję, i krzywd! A hańbą z nikim
  526  I,5  |                   znasz...~- O, wierzę, że i mój dziad waćpana nie znał!~
  527  I,5  |                    poczęły skry sypać, ale i w niej się rozigrała krew
  528  I,5  |              Lubiczu wizerunki postrzelali i że dziewczęta na rozpustę
  529  I,5  |                Chcę poczciwości od waćpana i tego wymagać żaden mi testament
  530  I,5  |                 ciężko za to zapłacił. Ale i oni znają mores przed Kmicicem!...
  531  I,5  |              spojrzał chełpliwie na Oleńkę i wąsa począł pokręcać; ją
  532  I,5  |                 reszty ta zmienność humoru i ta niewczesna chełpliwość,
  533  I,5  |          chełpliwość, więc rzekła wyniośle i z naciskiem:~- Waćpan musisz
  534  I,5  |                   musisz wybrać między mną i nimi, nie może inaczej być!~
  535  I,5  |        stanowczości, z jaką Oleńka mówiła, i odpowiedział niedbale, prawie
  536  I,5  |                    mnie wybierać, kiedy ja i ciebie mam, i ich mam! Waćpanna
  537  I,5  |                     kiedy ja i ciebie mam, i ich mam! Waćpanna możesz
  538  I,5  |                 służyć pod jedną chorągwią i wojnę razem odbywać... Żadne
  539  I,5  |               Szlachta to przecie wszystko i familianci za wyjątkiem
  540  I,5  |             waćpanna słyszała, jak zwierza i ptactwo wszelakie udaje,
  541  I,5  |                   którym ciężą łzy ludzkie i krew ludzka, którego palcami
  542  I,5  |                banitem, rozbójnikiem zowią i za zdrajcę mają!~- Za jakiego
  543  I,5  |                  stajesz, a czynisz to, co i nieprzyjaciel, bo ją depcesz,
  544  I,5  |               katujesz, bo na prawa boskie i ludzkie nie dbasz. Nie!
  545  I,5  |                  dbasz. Nie! Choćby mi się i serce rozdarło, nie chcę
  546  I,5  |                mnie po dobrej woli, to cię i tak wezmę, choćby tu wszystka
  547  I,5  |                    Radziwiłłowie, sam król i wszyscy diabli rogami przystępu
  548  I,5  |                  uczciwy!...~Umilkli oboje i nastała cisza. Słychać było
  549  I,5  |                nimi niezgoda, rozjątrzenie i żal. Było im ze sobą ciężko,
  550  I,5  |                    Było im ze sobą ciężko, i to długie milczenie stawało
  551  I,5  |                nagle Kmicic.~- Jedź waćpan i niech cię Bóg natchnie inaczej ! -
  552  I,5  |              napitek, gorzki chleb! Żółcią i octem mnie tu napojono!~-
  553  I,5  |                 drzwiom, nagle zwrócił się i poskoczywszy ku niej, chwycił
  554  I,5  |            wybuchnęła płaczem; on objął ją i trzymał w ramionach całą
  555  I,5  |                wszystko, jeno nie płacz... i miłuj mnie jeszcze...~Tak
  556  I,5  |             jeszcze...~Tak on ją uspokajał i pieścił; ona zaś wypłakawszy
  557  I,5  |               drogą, bo mróz popętał bagna i można było po nich przejeżdżać
  558  I,5  |                       odpowiedział Kmicic.~I jechał na przedzie nic do
  559  I,5  |                  czynił rachunek sumienia, i rachunek ten ciężył mu gorzej
  560  I,5  |                    nadszarpniętą reputacją i cóż uczynił, aby ją poprawić?
  561  I,5  |                dnia pozwolił na strzelanie i rozpustę w Lubiczu i zmyślił,
  562  I,5  |            strzelanie i rozpustę w Lubiczu i zmyślił, że do niej nie
  563  I,5  |                 utratę majątku, czci, może i gardła. A przecie nie będzie
  564  I,5  |            kompucie; tam prawo go znajdzie i dosięgnie. Prócz tego, choćby
  565  I,5  |                    ale pamięć jej zostanie i w sercach ludzkich, i w
  566  I,5  |             zostanie i w sercach ludzkich, i w jego własnym sumieniu,
  567  I,5  |                   w jego własnym sumieniu, i w sercu Oleńki... Tu, gdy
  568  I,5  |                dobrą jak anieli niebiescy. I ot! brała go ochota wrócić
  569  I,5  |                     wrócić co koń wyskoczy i paść jej do nóg, i prosić
  570  I,5  |                wyskoczy i paść jej do nóg, i prosić o zapomnienie, i
  571  I,5  |                    i prosić o zapomnienie, i całować te słodkie oczy,
  572  I,5  |                  się samemu ryknąć płaczem i czuł, że tak miłuje tę dziewczynę,
  573  I,5  |              zechce; opatrzę kompanów suto i wyprawię na kraj świata,
  574  I,5  |               pijanych albo z dziewczętami i chwyciła go taka złość,
  575  I,5  |              żołnierzy, których prowadził, i siec ich bez miłosierdzia.~-
  576  I,5  |                  szaleństwa ostrogami bóść i za tręzlę targać i szarpać,
  577  I,5  |                    bóść i za tręzlę targać i szarpać, aż rumak rozhukał
  578  I,5  |                    mroku, z głębin leśnych i z pól zalanych zielonawym
  579  I,5  |               spędził w Upicie na pijatyce i hulance. Ale chciał trud
  580  I,5  |              zwrócił się więc do żołnierzy i zakomenderował:~- W konie!...~
  581  I,5  |                     a za nim cały oddział. I w tych lasach, i na pustych
  582  I,5  |                  oddział. I w tych lasach, i na pustych polach lecieli
  583  I,5  |                 miesięcznych, zjawiają się i pędzą przez powietrze zwiastując
  584  I,5  |                 powietrze zwiastując wojnę i klęski nadzwyczajne. Tętent
  585  I,5  |                   Tętent leciał przed nimi i za nimi; z koni zaczęła
  586  I,5  |                   koni zaczęła para buchać i dopiero gdy śniegiem pokryte
  587  I,5  |                podwórzec zaroił się ludźmi i końmi, nikt nie wyszedł
  588  I,5  |                    wstawić do obór, stodół i przynieść im siana z odryny.~-
  589  I,5  |                       mruknął pan Andrzej.~I ogarnęła go taka wściekłość,
  590  I,5  |                 myśl, że zastanie pijatykę i rozpustę, teraz ta cisza
  591  I,5  |                  po białym skórzanym pasie i po białej pochwie na czekanik
  592  I,5  |                czekanik poznał pana Uhlika i począł go trącać bez ceremonii
  593  I,5  |               wznak, w jednakowej pozycji, i jakieś straszne przeczucie
  594  I,5  |                 porwał drżącą ręką kaganek i przysunął go ku twarzom
  595  I,5  |                  po białym pasie, bo twarz i głowa przedstawiały jedną
  596  I,5  |                     ohydną, bez oczu, nosa i ust tylko wąsy ogromne sterczały
  597  I,5  |                    z wyszczerzonymi zębami i wyszłymi na wierzch oczyma,
  598  I,5  |                 twarzy cętki białe, krwawe i ciemne. Pan Kmicic świecił
  599  I,5  |              żupanem podartym na piersiach i posiekaną gęstymi razami
  600  I,5  |                  postawił na ziemi kaganek i zaczął wstrząsać z lekka
  601  I,5  |                    powiekami poczęła drgać i twarz, oczy i usta otwierały
  602  I,5  |                poczęła drgać i twarz, oczy i usta otwierały się i zamykały
  603  I,5  |                  oczy i usta otwierały się i zamykały na przemian.~-
  604  I,5  |                   poznał twarz przyjaciela i jęknął z cicha :~- Jędruś!...
  605  I,5  |             otwarte oczy stanęły mu w słup i skonał.~Kmicic poszedł w
  606  I,5  |              kaganek- sam siadł na krześle i począł rękoma wodzić po
  607  I,5  |                włosy zjeżyły się na głowie i nagle krzyknął tak strasznie,
  608  I,5  |             czeladnej, posłyszeli ów krzyk i pędem wpadli do izby. Kmicic
  609  I,5  |             niektórzy nadbiegli z łuczywem i poczęli w oczy świecić nieboszczykom.
  610  I,5  |                 zdumienia wszczął się gwar i zamieszanie. Przylecieli
  611  I,5  |                   zamieszanie. Przylecieli i ci, którzy już się byli
  612  I,5  |                  byli pokładli w stajniach i oborach. Dom cały zajaśniał
  613  I,5  |                    leżeli pod ścianą równo i cicho, obojętni na wszystko
  614  I,5  |                cicho, obojętni na wszystko i - przeciw swej naturze -
  615  I,5  |                  przemagały okrzyki groźby i wściekłości. Kmicic, który
  616  I,5  |             nieprzytomny, zerwał się nagle i zakrzyknął:~- Na koń !...~
  617  I,5  |                   ku drzwiom. Nie upłynęło i półgodziny, już stu przeszło
  618  I,5  |                    jego począł się mieszać i zlewać z różowym światłem
  619  I,5  |              Kmicicowy, wśród dymu, pożogi i skier buchających słupami
  620  I,5  |                 mordował w pień przerażoną i oślepłą z trwogi ludność...~
  621  I,5  |             pobliskich zaścianków. Większe i mniejsze gromady Gościewiczów
  622  I,5  |             Dymnych, Stakjanów, Gasztowtów i Domaszewiczów zbierały się
  623  I,5  |                  na drogach, przed domami, i poglądając w stronę pożaru
  624  I,5  |               Chyba nieprzyjaciel wtargnął i pali Butrymów... To niezwyczajny
  625  I,5  |               siadali na koń. W Krakinowie i w Upicie poczęto bić w dzwony
  626  I,5  |                    się palą!~- W imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego!~-
  627  I,5  |                palą!~- W imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego!~- Strzały
  628  I,5  |                    czym wyskoczyła z łóżka i poczęła spiesznie szaty
  629  I,5  |                    z całego domu z płaczem i szlochaniem. Oleńka rzuciła
  630  I,5  |                   poszły za jej przykładem i wszystkie poczęły odmawiać
  631  I,5  |                    za nią panna Franciszka i wszystkie prządki.~Zaledwie
  632  I,5  |              skrzypienie otwieranych drzwi i przed oczyma niewiast ukazał
  633  I,5  |                    dymu, krwawy, zadyszany i z obłąkaniem w oczach.~-
  634  I,5  |                   gdy wtem od strony drogi i lasu doszedł odgłos okrzyków
  635  I,5  |                    doszedł odgłos okrzyków i tętent koni, który zbliżał
  636  I,5  |               nikogo, a teraz do czeladnej i ze światłem tu przyjść!...~
  637  I,5  |                ukazując na przyległą izbę.~I prawie przemocą wepchnąwszy
  638  I,5  |                 ludzie zapełnili podwórzec i w mgnieniu oka Butrymi,
  639  I,5  |                  Gościewicze, Domaszewicze i inni wpadli do domu. Ujrzawszy
  640  I,5  |                przed groźnymi spojrzeniami i złowrogim blaskiem gołych
  641  I,5  |             zawarty! Szukajcie w stajniach i oborach.~- W las uszedł! -
  642  I,5  |                   szlachta. - Do zabudowań i w las! Odnajdziem go! Hajże
  643  I,5  |                Hajże! Hajże!~Szczęk szabel i stąpanie rozległy się na
  644  I,5  |               Szlachta wypadła przed ganek i siadała co prędzej na koń.
  645  I,5  |                 widzieć, znać! Bierz konia i uchodź stąd!..~- Oleńka! -
  646  I,6  |               ROZDZIAŁ 6~Dzień wstał blady i oświecił kupę gruzów w Wołmontowiczach,
  647  I,6  |             pocięte mieczami trupy ludzkie i końskie. W popiołach, wśród
  648  I,6  |               mienia. Był to dzień żałości i klęski dla całej Laudy.
  649  I,6  |             oddziałem Kmicica, ale ciężkie i krwawe. Prócz Butrymów,
  650  I,6  |                  następnego dnia po lasach i wybito bez litości. Sam
  651  I,6  |                   do Chowańskiego zbiegnie i nieprzyjaciół naprowadzi,
  652  I,6  |            Butrymów pociągnęły do Wodoktów i stanęły tam jakby obozem.
  653  I,6  |                     Dom pełen był niewiast i dzieci. Co się nie zmieściło,
  654  I,6  |                   Kmicic nie da za wygraną i lada dzień o pannę zbrojno
  655  I,6  |                może się pokusić. Przysłały i znaczniejsze w okolicy domy,
  656  I,6  |                   Schyllingowie, Sołłohuby i inni, kozaczków nadwornych
  657  I,6  |                 inni, kozaczków nadwornych i hajduków. Wodokty wyglądały
  658  I,6  |                 słuchając ludzkiego płaczu i ludzkich przekleństw na
  659  I,6  |                   który zburzył ich spokój i krwawą pamięć po sobie zostawił,
  660  I,6  |                bisurmanin nawiedził ogniem i mieczem. Aż dziw było, że
  661  I,6  |                   przeciągu czasu uczynić, i to człowiek ani zły zupełnie,
  662  I,6  |                   zamiast wzgardy - podziw i miłość ludzką, zamiast przekleństw -
  663  I,6  |                    nad tym nieszczęśnikiem i niewygasła miłość nurtowała
  664  I,6  |              straszliwa zawisła nad krajem i zbliżała się krwawymi krokami
  665  I,6  |          postronnych, a natomiast samowola i swawola podnosiły coraz
  666  I,6  |             podnosiły coraz bardziej głowę i mogły urągać prawu - byle
  667  I,6  |              przeciw uciskającym najlepszą i niemal jedyną we własnych
  668  I,6  |                   znaleźć obronę; więc też i Lauda cała protestując się
  669  I,6  |                 braci tęskno było do robót i wczasów po zaściankach,
  670  I,6  |                   prawem nieobecnego nękać i w trybunałach swoich krzywd
  671  I,6  |            pozostał przecie Lubicz, wielka i piękna majętność, gotowa
  672  I,6  |                  poniesione szkody nagroda i zapłata. Ochotę do procesów
  673  I,6  |               zgoła nie niewieścim umysłem i sądem tak trafnym, iż mógł
  674  I,6  |             laudańscy Lubicz zbrojno zająć i Butrymom go oddać, ale "
  675  I,6  |             gwałtem za gwałt - mówiła - bo i wasza sprawa zła będzie;
  676  I,6  |                stronie. On, człowiek możny i skoligacony, znajdzie i
  677  I,6  |                    i skoligacony, znajdzie i w trybunałach popleczników,
  678  I,6  |               statków, ani bydła nie brali i całkiem Lubicz w spokoju
  679  I,6  |              powrót tu się zjawił, niechże i jego zostawią w spokoju,
  680  I,6  |                   odwłoka może wyjść także i na korzyść pana Andrzeja,
  681  I,6  |                życie zabezpiecza. Może też i chciała Oleńka to życie
  682  I,6  |     billewiczowskich, za ewangelię uważać; i Lubicz pozostał nietknięty -
  683  I,6  |               Lubicz pozostał nietknięty - i pan Andrzej, gdyby się był
  684  I,6  |              zwłaszcza człowiekowi, choćby i najlichszemu, że za krzywdy
  685  I,6  |                moich - wbrew prawom boskim i ludzkim - bez uwagi na ich
  686  I,6  |                   bez uwagi na ich młodość i wysokie urodzenie, tak nielitościwą
  687  I,6  |                    będę też zaprzeczał, że i gniew mnie prawie nadludzki
  688  I,6  |                  Uhlika, Rekucia, Kulwieca i Zenda, w kwiecie wieku i
  689  I,6  |                   i Zenda, w kwiecie wieku i sławy niewinnie posieczonych,
  690  I,6  |                   Bogiem! - o zgodzie jeno i przyjaźni ze wszystką szlachtą
  691  I,6  |                  przeciw mnie nie odrzucaj i mojej obrony i osądź sprawiedliwie.
  692  I,6  |                    odrzucaj i mojej obrony i osądź sprawiedliwie. Żal
  693  I,6  |                 ludzi w zaścianku, bo może i niewinnym się dostało, ale
  694  I,6  |                  winnych odróżnić nie umie i nikogo nie respektuje. Bogdajby
  695  I,6  |                    mogło. Za cudze grzechy i winy, za gniew sprawiedliwy
  696  I,6  |                ciebie, w desperacji sypiam i w desperacji się budzę,
  697  I,6  |               ewakuacji nieprzyjacielskiej i majętności orszańskie; mam
  698  I,6  |               zdobyczne w lasach zakopane, i te niech biorą, byleś mi
  699  I,6  |                  Ocaliłaś mi życie, ocalże i duszę moją, daj krzywdy
  700  I,6  |                     to mnie Pan Bóg opuści i desperacja popchnie mnie
  701  I,6  |                  ale dusza pozostała dziką i natura niepohamowana pewno
  702  I,6  |                     za trupy, pożogę, krew i łzy ludzkie oddaję ci swą
  703  I,6  |               ludzkie oddaję ci swą miłość i swą rękę."~Więc odpisała
  704  I,6  |               rzekła, że nie chcę cię znać i widzieć, tak wytrwam w tym,
  705  I,6  |                   szlachta, którąś popalił i pomordował, przebaczy, to
  706  I,6  |               pomordował, przebaczy, to ci i ja przebaczę; niech ona
  707  I,6  |                 niech ona cię przyjmie, to i ja przyjmę; niech ona pierwsza
  708  I,6  |                   nigdy stać nie może, tak i waćpan szukaj gdzie indziej
  709  I,6  |                   billewiczowskim sygnetem i sama wyniosła go posłańcowi.~-
  710  I,6  |                 daleko; ja pięć dni jechał i szkapę zmordował. ~- Masz
  711  I,6  |                wspomaga...~Chłop odszedł - i znowu zaczęły płynąć dnie,
  712  I,6  |           witebskie, mścisławskie, mińskie i nowogrodzkie, były zajęte;
  713  I,6  |                 brzesko-litewskie, trockie i starostwo żmudzkie oddychały
  714  I,6  |                 jeszcze wolną piersią, ale i te z dnia na dzień spodziewały
  715  I,6  |                 które lekceważono aż dotąd i z którymi zawsze rozprawiano
  716  I,6  |                   te wspomagał nieugaszony i odradzający się ciągle bunt
  717  I,6  |                 sił w poprzednich wojnach, i statyści i wojownicy uręczali,
  718  I,6  |            poprzednich wojnach, i statyści i wojownicy uręczali, że samo
  719  I,6  |               tylko Wielkie Księstwo mogło i było w stanie nie tylko
  720  I,6  |                    obywateli, którzy życie i mienie w ofierze nieść byli
  721  I,6  |               prostego. Miasta, miasteczka i wsie na Żmudzi pełne były
  722  I,6  |                    klęskami wojny do nędzy i rozpaczy. Miejscowa ludność
  723  I,6  |           odmawiano, stąd zamieszki, bitwy i rozboje stawały się coraz
  724  I,6  |                    nie tylko w lasach, ale i na polach. Gdy zeszłoroczne
  725  I,6  |                 grasować głód, brat wojny, i rozpościerał swe panowanie
  726  I,6  |               stadami podchodziły pod wsie i zaścianki. Wycie ich mieszało
  727  I,6  |                   lasach bowiem, po polach i tuż koło wsi licznych połyskiwały
  728  I,6  |         miłosierdzie, jęcząc, przeklinając i grożąc zarazem. Strach zabobonny
  729  I,6  |                   te wojny tak niepomyślne i te nieszczęścia dotąd niebywałe
  730  I,6  |                 Joannes Casimirus Rex, ale i Initium Calamitatis Regni.
  731  I,6  |                  powstawał taki przestrach i bezład, łatwo się domyślić,
  732  I,6  |                targana przez partie, chora i w gorączce, jak człowiek
  733  I,6  |                także nowe wojny zewnętrzne i domowe. Jakoż powodów nie
  734  I,6  |             państwa, a za nimi całe ziemie i powiaty tworzyły przeciwne
  735  I,6  |               wojsko pod Szkłowem wytracił i kraj na łup wydał; że więcej
  736  I,6  |                  katolików prześladował...~I przychodziło nieraz już
  737  I,6  |            Warszawy, waśń ich odbijała się i na sejmach - na miejscu
  738  I,6  |                    zaś rozprzęgała swawolę i zapewniała bezkarność, bo
  739  I,6  |               odbijając, zresztą swobodnie i bez oporu.~W takich okolicznościach
  740  I,6  |                    musieli żyć w czujności i pod bronią, zwłaszcza że
  741  I,6  |        przynajmniej podjazdami je szarpiąc i przystęp do wolnych jeszcze
  742  I,6  |                 województw tamując. Osobno i Paweł Sapieha odpór dawał
  743  I,6  |                  Paweł Sapieha odpór dawał i sławę zyskiwał. Janusz Radziwiłł,
  744  I,6  |             ściągali wojska z leż zimowych i skąd mogli wiedząc, że z
  745  I,6  |           gosiewszczycy - teraz za późno." I istotnie było za późno.
  746  I,6  |                 wszystkie były na Ukrainie i w ciężkiej pracy przeciw
  747  I,6  |                Chmielnickiemu, Szeremetowi i Buturlinowi.~Wieści tylko
  748  I,6  |                krzepiły nieco upadłe serca i do obrony zachęcały. Brzmiały
  749  I,6  |            miastach głowy, krzywdy czyniąc i na kościoły napadając, ale
  750  I,6  |             rozmaitych watah wolentarskich i partyj nie wiadomo czyich,
  751  I,6  |               rozpuścili swych łotrzyków - i ludzie spokojni lżej odetchnęli.~
  752  I,6  |                  pola. Śniegi też potajały i na brzezinie ukazały się
  753  I,6  |                  ręce oderwał od lemieszów i nie pozwolił szablom pokryć
  754  I,7  |                   Pan Wołodyjowski, sławny i stary żołnierz, choć człowiek
  755  I,7  |               talarów sto prócz inwentarzy i wyprawy tak pięknej, że
  756  I,7  |                    wyprawy tak pięknej, że i niejedna szlachcianka familiantka
  757  I,7  |                  córki były w domu pannami i te pilnowały pana Wołodyjowskiego,
  758  I,7  |                  przy robocie pod Szkłowem i Sepielowem, i ogólne było
  759  I,7  |                 pod Szkłowem i Sepielowem, i ogólne było mniemanie, że
  760  I,7  |                  Domaszewicze, Gościewicze i Stakjanowie, a za nimi inni
  761  I,7  |                  do Pacunelów ryby, grzyby i zwierzynę, i siano dla koni,
  762  I,7  |                  ryby, grzyby i zwierzynę, i siano dla koni, i smołę
  763  I,7  |               zwierzynę, i siano dla koni, i smołę do kałamaszek, aby
  764  I,7  |                  kałamaszek, aby rycerzowi i jego czeladzi na niczym
  765  I,7  |                choć w Kiejdanach mógł mieć i wygody lepsze, i medyka
  766  I,7  |                 mógł mieć i wygody lepsze, i medyka sławnego na zawołanie,
  767  I,7  |                 Gasztowt rad go podejmował i prawie prochy przed nim
  768  I,7  |          znamienitego ma gościa, któren by i samemu Radziwiłłowi honoru
  769  I,7  |                mógł przymnożyć.~Po pobiciu i wypędzeniu Kmicica poszła
  770  I,7  |                 szlachta po rozum do głowy i uczyniła projekt ożenienia
  771  I,7  |                  oddany być powinien, tedy i panna musiała go już z serca
  772  I,7  |                serca wyrzucić, bo tak było i w testamencie, w osobnej
  773  I,7  |                możem na to pozwolić, a tak i ona zacnego kawalera, i
  774  I,7  |                    i ona zacnego kawalera, i my sąsiada i wodza dostaniem."~
  775  I,7  |             zacnego kawalera, i my sąsiada i wodza dostaniem."~Gdy zdanie
  776  I,7  |          nieboszczyk miał prawo rozrządzać i majętność nie prędzej może
  777  I,7  |                    na tak stanowczą odmowę i szlachta wróciła do domów
  778  I,7  |               Gasztowtówny: Terka, Maryśka i Zonia. Rosłe to były dziewczęta
  779  I,7  |                   Rosłe to były dziewczęta i rumiane, miały włosy jak
  780  I,7  |                     do tego stary Gasztowt i na edukację nie żałował.
  781  I,7  |          kościelnych, a najstarszą, Terkę, i gry na lutni. Mając dobre
  782  I,7  |                    ubiec drugą w czujności i staraniach. O Maryśce mówiono,
  783  I,7  |                miary, szczególniej Maryśkę i Zonię, bo Terka na zdradliwość
  784  I,7  |                   niego jak w tęczę patrzą i coraz to któraś wykrzyknie
  785  I,7  |                 jak do zdrowia przychodził i szablą już chwilami zupełnie
  786  I,7  |                 władać, coraz był weselszy i coraz chętniej opowiadał.
  787  I,7  |                 oporna.~- Bo warto.~- Zali i mną tak waćpanna pogardzasz?~-
  788  I,7  |                    nastroił pocieszną minę i zaintonował fałszywym głosem:~ ~
  789  I,7  |                   mam po co dłużej śpiewać i lutnię w godniejsze ręce
  790  I,7  |                    uderzyła zaraz w struny i złożywszy buzię "w ciupo",
  791  I,7  |                    kodź do lasu czypać bzu~I nie wierz kłopcu jako psu!~ ~
  792  I,7  |                    boki uchwycił z radości i zakrzyknął:~- Wszyscyż to
  793  I,7  |                 silniej zesznurowała buzię i odśpiewała z podwójną energią:~ ~
  794  I,7  |                    sobie ze mnie dworujesz i wyśmiewasz - odpowiedziała
  795  I,7  |             śpiewania, muszę przyznać, żem i w Warszawie tak wybornych
  796  I,7  |                    kościół jest katedralny i królestwo mają w nim swój
  797  I,7  |          zaciekawiona wzmianką o Warszawie i o królestwie.~- Bo tam w
  798  I,7  |                   śpiewają, jeno mężczyźni i młode chłopcy: jedni grubymi
  799  I,7  |                   zaryczy; inni cienko, że i na skrzypcach cieniej nie
  800  I,7  |                 sławny subtelnymi gorgami, i Kapuła, i Dżan Batysta,
  801  I,7  |              subtelnymi gorgami, i Kapuła, i Dżan Batysta, i Elert, przedni
  802  I,7  |                    Kapuła, i Dżan Batysta, i Elert, przedni do lutni,
  803  I,7  |                   Elert, przedni do lutni, i Marek, i Milczewski grzecznie
  804  I,7  |                 przedni do lutni, i Marek, i Milczewski grzecznie komponujący.
  805  I,7  |                    jawie słyszał.~- Ot, to i pewno! jako żywo! - rzekła
  806  I,7  |                  mię ścisnął. Mężny to pan i tak miłościwy, że kto go
  807  I,7  |                  musi go pokochać.~- My go i nie widziawszy kochamy!...
  808  I,7  |               kościele wypoczywa, od czego i powaga jej rośnie, a król
  809  I,7  |                   zamek królewski to nawet i od kiejdańskiego wspanialszy?~-
  810  I,7  |                   cały murowany, że drzewa i nie upatrzysz. Naokoło są
  811  I,7  |                    ujrzycie rozmaite wojny i wiktorie, pędzlem na ścianach
  812  I,7  |                    to: sprawy Zygmunta III i Władysława; napatrzyć się
  813  I,7  |                     dziw, że się nie rusza i że ci, co się biją, krzyku
  814  I,7  |             komnaty całe od złota; krzesła i ławy bisiorem albo lamą
  815  I,7  |                lamą kryte, stoły z marmuru i alabastru, a co sepetów,
  816  I,7  |                   puzder, zegarów, w dzień i w nocy czas pokazujących,
  817  I,7  |                  po onych komnatach chodzą i dostatkiem się cieszą; a
  818  I,7  |               miejsce, gdzie komedie grają i skoki włoskie misterne wyprawują.
  819  I,7  |                 ustawione. Te podnoszą się i schodzą na dół; inne śrubami
  820  I,7  |                  niezmierne, na nim okręty i syreny. Jedne persony spuszczają
  821  I,7  |                 piekła widzieć nie chciała I -zakrzyknęła Zonia - i dziwno
  822  I,7  |             chciała I -zakrzyknęła Zonia - i dziwno mi to, że ludzie
  823  I,7  |             wszystko udane, nie prawdziwe, i przeżegnawszy, nie znika.
  824  I,7  |                 ludzka przemyślność.~Nawet i biskupi tam z królestwem
  825  I,7  |                   z królestwem przychodzą, i rozmaici dygnitarze, którzy
  826  I,7  |                  uczty siadają.~- A z rana i w dzień co czynią?~- To
  827  I,7  |                słyszałyście?~- Tak jest... i przybywa jej albo ubywa,
  828  I,7  |                  są rury z kuraskami, taką i owaką niosące. Pokręcisz
  829  I,7  |              kuraskiem, aż tu się leje, że i pływać można w komnacie
  830  I,7  |               miłościwy, to wiadoma rzecz, i posłowie zagraniczni toż
  831  I,7  |           Rzeczpospolitą gnębią za grzechy i niezgodę naszą. Wszystko
  832  I,7  |                    na barkach królewskich, i wymówki mu jeszcze za nasze
  833  I,7  |                 czasy nadeszły na ojczyznę i tak ciężkie, jakich jeszcze
  834  I,7  |                 miłą ojczyznę się upomnieć i w pole ruszyć. Grzech w
  835  I,7  |                 podobno coraz mniej takich i dlatego przyszła na nas
  836  I,7  |                 jagody.~- Waćpan pójdziesz i zapomnisz, a my tu już chyba
  837  I,7  |                 Nie wróci on już, a choćby i wrócił, nie będzie miał
  838  I,7  |                   żołnierz tak się splamił i sławę, i majętność utracił.~-
  839  I,7  |                   tak się splamił i sławę, i majętność utracił.~- I pannę.~-
  840  I,7  |                     i majętność utracił.~- I pannę.~- I pannę. Siła o
  841  I,7  |            majętność utracił.~- I pannę.~- I pannę. Siła o niej dobrego
  842  I,7  |                 nieboga, teraz jeno płacze i płacze...~- Hm! - rzekł
  843  I,7  |                    laudańskich do domu, to i siły teraz są. Bez sądu
  844  I,7  |            wiedzieć, że laudańscy wrócili, i ani nosa nie pokaże.~- Mają
  845  I,7  |                  Wołodyjowski wstał z ławy i zabierał się do odejścia,
  846  I,7  |                  uczynił się hałas w sieni i głos jakiś począł krzyczeć
  847  I,7  |                 wrócić, gdy Terka odsunęła i do izby wpadł nieznany człek,
  848  I,7  |              rusznicami przybywają!~- Nuże i wy, kozy! - krzyknął nagle
  849  I,7  |                   warchoł... co? - Pójdźmy i my budzić - rzekł Wołodyjowski -
  850  I,7  |                  dwóch czeladników: Ogarek i Syruć. Wszyscy puścili się
  851  I,7  |                     bijąc we drzwi, w okna i krzycząc wniebogłosy:~-
  852  I,7  |                 okolicy! Panna porwana!" - i tak wrzeszcząc ruszał na
  853  I,7  |                    piki, rohatyny, a nawet i widły żelazne. Pan Wołodyjowski
  854  I,7  |                   na czele, piesi za nimi, i ciągnęli ku Wołmontowiczom,
  855  I,7  |             czyniąc brzęk bronią, gawędząc i ziewając głośno, a chwilami
  856  I,7  |                  zabrać; wozy mają ze sobą i koni luźnych kupę. Musiał
  857  I,7  |               niemu około trzystu szabel - i to ludzi przywykłych do
  858  I,7  |                  ludzi przywykłych do boju i wyćwiczonych.~Jakoż coraz
  859  I,7  |            Wołmontowicz. Przyszli wreszcie i Gościewicze, za którymi
  860  I,7  |               Wołodyjowski sprawił oddział i aż mu serce rosło na widok
  861  I,7  |                serce rosło na widok wprawy i łatwości, z jaką stanęli
  862  I,7  |          Wołodyjowski ucieszył się jeszcze i dlatego, bo sobie pomyślał,
  863  I,7  |                 wypłynął wreszcie na niebo i oświecił las, drogę i ciągnących
  864  I,7  |                niebo i oświecił las, drogę i ciągnących wojowników, rozłamał
  865  I,7  |         Gościewiczów - bo człek jest mężny i rezolutny, ale nasz pułkownik
  866  I,7  |                   by było żywcem go pojmać i sprawiedliwości oddać.~-
  867  I,7  |               wiadomo, co ludzie mówią, że i od Szwedów może przyjść
  868  I,7  |                        Moskiewska potencja i Chmielnicki! Szwedów tylko
  869  I,7  |                  na przodzie, odwrócił się i rzekł:~- Cicho tam, waszmościowie!~
  870  I,7  |                 pełno było zbrojnych ludzi i koni. Nigdzie żadnych straży,
  871  I,7  |                    warchoł przebrał miarę!~I patrzył dalej, zatrzymawszy
  872  I,7  |                  strony, wychodzili z domu i wchodzili na powrót, wynosili
  873  I,7  |                  obór, krzyki, nawoływania i rozkazy krzyżowały się na
  874  I,7  |                     nie tylko Lubicza, ale i skóry własnej. Nie poznaję
  875  I,7  |                  Ta jedna, bo z tyłu stawy i bagna.~- To dobrze... Z
  876  I,7  |                   zwarły się w długą linię i poczęły otaczać dom wraz
  877  I,7  |                   skoczyło razem do płotów i przechyliło się przez nie,
  878  I,7  |              najsrożsi w ręcznym spotkaniu i najzacieklejsi przeciw panu
  879  I,7  |                   łamiąc, depcąc, niwecząc i tnąc zapamiętale; za nimi
  880  I,7  |                   nimi walili Domaszewicze i Gościewicze.~Kmicicowi bronili
  881  I,7  |               bronili się mężnie zza wozów i pak; poczęto też strzelać
  882  I,7  |                   ze wszystkich okien domu i z dachu, ale rzadko, bo
  883  I,7  |               pochodnie, zdeptane, zagasły i trudno było swoich od nieprzyjaciół
  884  I,7  |              kozactwo z podwórza ku domowi i stajniom; rozległy się krzyki
  885  I,7  |              zjeżyły się rurami muszkietów i grad kul począł sypać się
  886  I,7  |              Wołodyjowski drzwi rąbać.~Ale i to nie szło łatwo, były
  887  I,7  |                 czasu do czasu ramionami - i to próżno! Drzwi miały z
  888  I,7  |          wściekłością. Do drzwi kuchennych i wiodących ze skarbczyka
  889  I,7  |                   szturmowali Domaszewicze i Gościewicze.~Po godzinie
  890  I,7  |         Wołodyjowski kazał przerwać robotę i spytał:~- Kto mówi?~- Chorąży
  891  I,7  |                    którzy z wojny wrócili, i ci mają z tobą obrachunki
  892  I,7  |                  tobą obrachunki za rozbój i za krew niewinnie przelaną,
  893  I,7  |                   krew niewinnie przelaną, i za tę pannę, którąś teraz
  894  I,7  |               jedno!~- Słuchaj waść dobrze i zakonotuj, co powiem. Jeśli
  895  I,7  |                     mam tu baryłkę prochu, i loncik już tlejący; dom
  896  I,7  |             wysadzę, wszystkich, co tu są, i siebie... tak mi dopomóż
  897  I,7  |               jedną iskrą w proch rozwiane i Billewiczówna stracona na
  898  I,7  |                    tchórz nie oblatuje, to i będzie!~- Parol kawalerski,
  899  I,7  |                     a nie, to niech siebie i was prochem wysadza.~Butrymowie
  900  I,7  |                  Szaraczki się zgadzają?~- I zaprzysięgną na mieczach,
  901  I,7  |              szlachtę stojącą pod ścianami i otaczającą cały dom.~Po
  902  I,7  |                  się pod głównymi drzwiami i wnet wieść, że Kmicic chce
  903  I,7  |                 Wołodyjowski podniósł głos i mówił wśród ciszy grobowej:~-
  904  I,7  |                   wyzwał na bitwę samowtór i to mu przyrzekłem, iż jeśli
  905  I,7  |                musicie na Boga Najwyższego i święty Krzyż...~- Poczekajcie
  906  I,7  |                   wszystkimi ludźmi odjadę i pannę ze sobą zabiorę.~-
  907  I,7  |            Przysięgamy na Boga Najwyższego i święty Krzyż. Amen!~- No,
  908  I,7  |                   Wnet drzwi otworzyły się i ukazał się w nich pan Andrzej,
  909  I,7  |                  Brzask już był na świecie i pierwsze blade światełka
  910  I,7  |                 śmiało na czeredę szlachty i rzekł:~- Zaufałem waszmościom...
  911  I,7  |                  szabli jak do komendy, to i nie będę miał roboty.~-
  912  I,7  |                     Nie tylkom pewien, ale i żal mi waćpana, bom o tobie
  913  I,7  |            testamentem mi przynależy, jako i ta majętność, i Bóg widzi,
  914  I,7  |           przynależy, jako i ta majętność, i Bóg widzi, swego tylko dochodzę...~
  915  I,7  |              będzie krew za krew! Potem mi i żołnierzy wysieczono. Na
  916  I,7  |              Wołodyjowski nie spieszył się i nie wydobywając jeszcze
  917  I,7  |                   wschodzie pierwsza złota i błękitna wstążka rozciągnęła
  918  I,7  |                    skoczyć no po wiechetki i po łuczywo, będzie nam jaśniej
  919  I,7  |                   w czasie bitwy pochodnie i po niejakim czasie blisko
  920  I,7  |                     Pułkownika chowają, to i pompa być musi!~- Srogi
  921  I,7  |                zmieścili się inni, ciekawi i niespokojni; w środku przeciwnicy
  922  I,7  |               niechcenia, pan Kmicic odbił i przyciął z kolei, pan Wołodyjowski
  923  I,7  |                    lewą rękę w tył założył i stał spokojnie, niedbale
  924  I,7  |                    mistrz probujący ucznia i coraz spokojniejszy; wreszcie,
  925  I,7  |        jednocześnie zatoczył półkole, dłoń i szablę pociągnął ku sobie
  926  I,7  |                  szablę pociągnął ku sobie i nim patrzący zrozumieli,
  927  I,7  |                 głową pana Wołodyjowskiego i upadła mu za plecami; on
  928  I,7  |             pułkownik zaś usunął się w bok i ukazawszy na leżącą na ziemi
  929  I,7  |                Kmicic rzucił się na szablę i wpadł z nią znów na straszliwego
  930  I,7  |                   zrywać w kole patrzących i koło ścieśniało się coraz
  931  I,7  |                okrutnie, jak kot z myszą - i pozornie coraz niedbalej
  932  I,7  |                    rękę wysunął zza pleców i wsunął w kieszeń hajdawerów.
  933  I,7  |             wypadła mu z nich na ziemię... i runął twarzą do nóg pułkownika...~-
  934  I,7  |         Wołodyjowski - nie padł na wznak! ~I zagiąwszy połę Kmicicowego
  935  I,7  |                       dobić!... rozsiekać!~I kilku Butrymów biegło z
  936  I,7  |                 powinien, aby karę poniósł i stanął za przykład innym.
  937  I,7  |              waszych przed sądem dochodzić i z żywego lepszą mieć będziecie
  938  I,7  |                 zasunął szabelkę do pochwy i wszedł przez porąbane drzwi
  939  I,7  |                     Szlachta poczęła łowić i wiązać rapciami ludzi Kmicicowych,
  940  I,7  |                 niektórzy radzili zrabować i dom, ale bano się pana Wołodyjowskiego,
  941  I,7  |               którymi było trzech Butrymów i dwóch Domaszewiczów, złożyła
  942  I,7  |                panny przetrząsnął cały dom i znalazł ją dopiero w skarbczyku
  943  I,7  |                 prawie zasłoniętą włosami, i całkiem nie podniosła jej
  944  I,7  |                zdjął czapkę, chrząknął raz i drugi, a widząc, iż i to
  945  I,7  |                  raz i drugi, a widząc, iż i to nie pomaga, ozwał się:~-
  946  I,7  |                  twarz śliczna, choć blada i jakby nieprzytomna. Pan
  947  I,7  |                panna siedziała nieruchomie i tylko patrzyła nań błędnie;
  948  I,7  |                 niewinność... Jesteś wolna i możesz wracać do Wodoktów.~
  949  I,7  |             skrzyni strząsnęła w tył włosy i spytała :~- Kto waćpan jesteś?~-
  950  I,7  |                   bez duszy na podwórzu... i jam to, nie chwaląc się,
  951  I,7  |                    zachwiała się na nogach i rękoma poczęła szukać oparcia
  952  I,7  |                     bo się podniosła znowu i spojrzawszy mu wprost w
  953  I,7  |                gniewem, zniecierpliwieniem i rozpaczą:~- Na Boga żywego,
  954  I,7  |                  Żyje?...~- Żyje.~- Dobrze I Dziękuję waści...~I chwiejnym
  955  I,7  |                 Dobrze I Dziękuję waści...~I chwiejnym jeszcze krokiem
  956  I,7  |                    ruszając mocno wąsikami i kręcąc głową; następnie
  957  I,7  |                 ranny, czy za to, że żyje?~I wyszedł za nią. Zastał ją
  958  I,7  |             Andrzeja, z zamkniętymi oczyma i soplami czarnej krwi we
  959  I,7  |                  się ku nim, blada tak jak i Kmicic, i podłożyła mu obie
  960  I,7  |                    blada tak jak i Kmicic, i podłożyła mu obie ręce pod
  961  I,7  |                   Pan Wołodyjowski patrzył i wąsikami srodze ruszał.
  962  I,7  |                 poprzednio plaster do rany i rzekł:~- Teraz jeno niech
  963  I,7  |                   na dwoje nie pękła. Może i będzie zdrów, bo młody.
  964  I,7  |                dłonie chustą, a ona bladła i mieniła się w oczach. ~Wołodyjowski
  965  I,7  |         nieprzyjacielem... wracaj do domu.~I podał jej ramię; ale ona
  966  I,7  |            wyprowadź mnie!~Wyszli oboje, a i pan Wołodyjowski za nimi.
  967  I,7  |               poczęła krzykać na jej widok i wiwatować, a ona szła blada,
  968  I,7  |                 się, z zaciśniętymi ustami i ogniem w oczach.~- Niech
  969  I,7  |                    wypadkach ubiegłej nocy i sławiąc pod niebiosa pana
  970  I,7  |     Wołodyjowskiego, a on jechał zamyślony i milczący. Z myśli nie schodziły
  971  I,7  |                 włosów, ta postać wysmukła i wspaniała, choć zgięta smutkiem
  972  I,7  |            wspaniała, choć zgięta smutkiem i bólem.~- Dziw, jak cudna! -
  973  I,7  |               ocaliłem jej cnotę, a pewnie i życie, bo choćby prochy
  974  I,8  |             rozmyślał o pannie Aleksandrze i poznał, że mu głęboko w
  975  I,8  |         gwałtownika, narażając się na kule i szable; po prostu zdobył
  976  I,8  |               czegokolwiek odmówić, choćby i ręki? Nuż by popróbował?
  977  I,8  |                   ocalona panna zaraz rękę i serce zbawcy oddaje! Gdyby
  978  I,8  |                    tamtego jeszcze pamięta i miłuje?"~- Nie może być! -
  979  I,8  |                  oczyma oglądać mogła.~- A i tobie czas się ustatkować,
  980  I,8  |                    życiu. Były między nimi i bardzo urodziwe, i z wielkiej
  981  I,8  |                    nimi i bardzo urodziwe, i z wielkiej krwi idące, ale
  982  I,8  |                idące, ale milszej nie było i zacniejszej, i godniejszej.
  983  I,8  |                    nie było i zacniejszej, i godniejszej. Toż ten ród
  984  I,8  |                   godniejszej. Toż ten ród i tę pannę ludzie sławili
  985  I,8  |                    sławili w całej okolicy i z oczu jej patrzyła taka
  986  I,8  |                  gdy ojczyzna ręce wyciąga i ratunku prosi. Pan Michał
  987  I,8  |                    zacne serce żołnierskie i choć od pacholęcia prawie
  988  I,8  |              przecie, co ojczyźnie winien, i o spoczynku nie myślał.~
  989  I,8  |               duszy całej ojczyźnie służył i sumienie miał pod tym względem
  990  I,8  |                 czyste, czuł swoją wartość i to dodawało mu otuchy.~"
  991  I,8  |                 Bóg żołnierzykowi nagrodzi i teraz mu dopomoże."~Poznał
  992  I,8  |                 trzeba było prędko działać i wszystko od razu na hazard
  993  I,8  |                   oświadczyć się z miejsca i albo po przyspieszonych
  994  I,8  |              arbuza.~- Jadłem nieraz, zjem i teraz! - mruczał pan Wołodyjowski
  995  I,8  |                 chce, by mu jak najprędzej i z lichwą dług spłacono?~-
  996  I,8  |                   dług spłacono?~- Może to i nie będzie po kawalersku?~
  997  I,8  |                   rok bym w zaloty jeździł i w ślepki ci patrzył, alem
  998  I,8  |               trąby na wojnę grają!"~- Tak i pojadę! - mówił sobie pan
  999  I,8  |               będziesz rok do mnie jeździł i w ślepki mi patrzył, bo
 1000  I,8  |                    którego nie znam, duszy i ciała od razu nie oddam."~