Tom, Rozdzial

 1001  I,8  |                 bywało, tak jak słoma, ale i gasł jak słoma. ~Wtedy wszystko
 1002  I,8  |                    wszystko przepadnie!... I kołatajże się dalej, żołnierzu -
 1003  I,8  |              uczyniło w pacunelskim dworku i duszno, więc wziął czapkę,
 1004  I,8  |                   by wyjść trochę na drogę i słońca majowego zażyć. W
 1005  I,8  |                  Kozak grzał się na słońcu i na bandurze brzdąkał.~-
 1006  I,8  |               szlachcianka, starego córka, i dobre słowo rzekła. Takiej
 1007  I,8  |                    dogodziła?~- Marysia.~- I ty już ostaniesz?~- Jeśli
 1008  I,8  |             ostaniesz?~- Jeśli zdechnę, to i wyniosą, a nie, to ostanę.~-
 1009  I,8  |                   rozboju, pane.~- Choćbyś i garniec miał, toś chłop,
 1010  I,8  |           nieprzyjacielowi służyć?~- Ja mu i nie służył.~- A skądże was
 1011  I,8  |             gościniec poszli rozbijać, tak i ja z nimi poszedł.~Pan Wołodyjowski
 1012  I,8  |                  co przedtem u Trubeckiego i Chowańskiego służyli, ale
 1013  I,8  |              Chowańskiego służyli, ale tak i od nich zbiegli na gościńce.~-
 1014  I,8  |                nich zbiegli na gościńce.~- I dlaczego wy za panem Kmicicem
 1015  I,8  |           Wołodyjowski począł głową kręcić i rozmyślać, że jednak tego
 1016  I,8  |                   na wybladłego bojarzynka i znów głową pokręcił.~- Także
 1017  I,8  |                  głowy nie łamał: pokochał i zostaje. Tacy najlepsi...
 1018  I,8  |                    toć to tenże gatunek co i zaściankowa szlachta. Jak
 1019  I,8  |                   ją dostanie. Zawezmę się i ja!"~Tak rozmyślając szedł
 1020  I,8  |                   po słońcu, czasem stawał i w ziemię oczy wbijał lub
 1021  I,8  |                 pomyślnie.~- Konie siodłać i samym się przybrać uczciwie! -
 1022  I,8  |                 prędko już poszedł do domu i począł się stroić. Wdział
 1023  I,8  |                     z klapkami na podbiciu i złoconymi ostrogami, a mundur
 1024  I,8  |               część piersi pod szyję; miał i kołpaczek rysi z pięknym
 1025  I,8  |                 hełm szwedzki z czółenkiem i wyszedł przed ganek.~- Gdzie
 1026  I,8  |              dodała Maryśka.~- Może z tego i wesele być - zaśmiał się
 1027  I,8  |               skopek wyleciał z rąk Marysi i struga mleka polała się
 1028  I,8  |             odrzekła nic, podniosła skopek i odeszła cicho.~Pan Wołodyjowski
 1029  I,8  |                 się dwóch jego czeladników i ruszyli trójką ku Wodoktom.
 1030  I,8  |                majowe grało na napierśniku i hełmie pana Wołodyjowskiego
 1031  I,8  |                    uprzejmie, ale poważnie i z pewnym przymusem; on zaś
 1032  I,8  |                  różnych dworach przebywał i między ludźmi się ocierał.
 1033  I,8  |                   jej więc ze czcią wielką i rękę na sercu położywszy,
 1034  I,8  |                  Go nie proszę, jeno żebym i nadal mógł bronić waćpanny,
 1035  I,8  |                  razu wszedł in medias res i swój sentyment jakoby na
 1036  I,8  |                    zaś siedziała zmieszana i milcząca, ale tak piękna
 1037  I,8  |                 pomyślał pan Wołodyjowski.~I odchrząknąwszy mówił dalej.~-
 1038  I,8  |               wileński tę chorągiew oddał, i mówił, że zna waćpana z
 1039  I,8  |                    tylko pod niebiosa, ale i wyżej od innych. Wszelako
 1040  I,8  |                 pomyślisz, że ci nie znany i niepewny gość razem z deszczem
 1041  I,8  |                 się familiantami powiadają i w godności stroją, a Bóg
 1042  I,8  |                   wie, kim są, może często i nie szlachtą.~Pan Wołodyjowski
 1043  I,8  |                    to nikt nie posądzi, bo i tu na Litwie jest szlachta
 1044  I,8  |                  jest Korczak Wołodyjowski i my się z Węgier wywodzimy,
 1045  I,8  |                    ruskich Wołodyjowskich, i do tej pory mam tam wioszczynę,
 1046  I,8  |                  wojny odprawowałem. Byłem i pod Machnówką, i pod Konstantynowem,
 1047  I,8  |                     Byłem i pod Machnówką, i pod Konstantynowem, i zbaraskie
 1048  I,8  |           Machnówką, i pod Konstantynowem, i zbaraskie z innymi wytrzymywałem
 1049  I,8  |             dopomóż! A oprócz tego mogą to i godni ludzie poświadczyć!~-
 1050  I,8  |            Aleksandra wbiła oczy w podłogę i nie odrzekła ani słowa.~-
 1051  I,8  |                  zacni ludzie go potępili, i aż nadto, bo powiadają,
 1052  I,8  |                   widać w nim diabelska.~- I waćpan to mówisz wszędy,
 1053  I,8  |                 rycerzu z wyrazem sympatii i wdzięczności.~- Z waćpana
 1054  I,8  |                 popchnęła do złego uczynku i pewnie raz jeszcze go popchnie,
 1055  I,8  |                 nadzwyczajnej urodzie sama i bez opieki zostaniesz? Więcej
 1056  I,8  |                płochość, aleć niesłusznie. I u mnie serce nie ze skały,
 1057  I,8  |                   mnie serce nie ze skały, i obojętne na tyle wybornych
 1058  I,8  |                 twoim dziadku, dozwólże mi i wnuczkę odziedziczyć. Zdaj
 1059  I,8  |               stałego opiekuna, a będziesz i spokojna, i bezpieczna,
 1060  I,8  |                     a będziesz i spokojna, i bezpieczna, bo choć odjadę
 1061  I,8  |                Panna zerwała się z krzesła i słuchała ze zdumieniem pana
 1062  I,8  |                   żołnierz, alem szlachcic i człek uczciwy, i na to ci
 1063  I,8  |                 szlachcic i człek uczciwy, i na to ci przysięgam, że
 1064  I,8  |               Grzeszę może pośpiechem, ale i to wyrozumiej, bo mnie ojczyzna
 1065  I,8  |                  chcesz? hę?~- Nie mogę!~- I to ostatnie słowo waćpanny?~-
 1066  I,8  |                 słowo waćpanny?~- Ostatnie i nieodwołalne.~- A może jeno
 1067  I,8  |                    mnie szczęścia, jako go i gdzie indziej nie było!~
 1068  I,8  |                 Jak nie ma woli, to nie ma i doli. Wzgardziłaś mną...
 1069  I,8  |                  Wychodzę z tego domu, jak i wszedłem... jeno że nie
 1070  I,8  |                    nic mnie tu mają. Niech i tak będzie. Bądźże szczęśliwa,
 1071  I,8  |             chwyciła się rękoma za skronie i powtórzyła kilkakrotnie:~-
 1072  I,8  |                 skłoniwszy się wyszedł zły i gniewny; po czym zaraz siadł
 1073  I,8  |                    czym zaraz siadł na koń i odjechał.~- Noga moja więcej
 1074  I,8  |               Wołodyjowski zmarszczył brwi i począł silnie pracować głową;
 1075  I,8  |               wszystkim jeszcze miłuje, to i nie przestanie go miłować.
 1076  I,8  |             nabędzie, reputację poprawi... I nie przystoi mu w tym przeszkadzać...
 1077  I,8  |                  na niewiastę spojrzał, ta i w ogień za nim gotowa...
 1078  I,8  |                    inkluza dostać, może by i człowiek co wskórał. Zasługą
 1079  I,8  |                 Okrutnie to gładka podwika i cnotliwa, jak powiadają.
 1080  I,8  |               miłuje, bo ją ciężko zawiódł i obraził... Przecie on mógł
 1081  I,8  |                  Gotowa się całkiem wyrzec i zamążpójścia, i dzieci...
 1082  I,8  |             całkiem wyrzec i zamążpójścia, i dzieci... Mnie ciężko, ale
 1083  I,8  |                 dzieci... Mnie ciężko, ale i jej, niebodze, może jeszcze
 1084  I,8  |              rozczulił się nad dolą Oleńki i począł głową kręcić, ustami
 1085  I,8  |                   oczy wykłuł tym Kmicicem i do reszty żółcią napoił.
 1086  I,8  |                 godziło mi się tego czynić i naprawić wypada. Bodaj mnie
 1087  I,8  |                 potem w czym będę mógł, to i pomogę.~Dalsze rozmyślania
 1088  I,8  |                  może być inny.~- Kiedy ja i chód jej poznaję... Już
 1089  I,8  |                naprzeciw uczynili toż samo i wkrótce pan Wołodyjowski
 1090  I,8  |            Wołodyjowskiego, stary żołnierz i dobry. Niegdyś wadzili się
 1091  I,8  |                     ale potem służąc razem i wojny odbywając, polubili
 1092  I,8  |           Wołodyjowski poskoczył tedy żywo i otworzywszy ręce wołał:~-
 1093  I,8  |                 wpadł w objęcia pułkownika i witali się radośnie; po
 1094  I,8  |                    przyjechał z ekspedycją i z pieniędzmi.~- Z ekspedycją
 1095  I,8  |                 pieniędzmi.~- Z ekspedycją i z pieniędzmi? A od kogo?~-
 1096  I,8  |                zaraz zaczął zaciąg czynić, i drugi dla pana Kmicica,
 1097  I,8  |                   tej okolicy znajdować.~- I dla pana Kmicica?... Jakże
 1098  I,8  |            powiedzieli, gdzie cię znaleźć, i ja jechałem na pewno...
 1099  I,8  |               odziedziczył.~- Dałby mu Bóg i szczęście wojenne odziedziczyć...
 1100  I,8  |               honor, że mam zaciąg czynić, i zaraz się do tego wezmę...
 1101  I,8  |             Pacunelów, to policzysz.~- Toś i do Pacunelów już trafił?
 1102  I,8  |                   w ogrodzie.~- Dlatego to i pobyt ci tam smakował!...
 1103  I,8  |                 smakował!... Czekajże, mam i drugi list, prywatny, hetmana
 1104  I,8  |                  pan Wołodyjowski otworzył i zaczął czytać:~"Mości panie
 1105  I,8  |            zapowiedni, abyś zaciąg czynił, i nie tak, jako się zwyczajnie
 1106  I,8  |              sierpnia będzie już na nogach i do pochodu gotowa. Kłopotliwo
 1107  I,8  |             dobrych weźmiesz, zwłaszcza że i pieniędzy posyłamy skąpo,
 1108  I,8  |          przeznaczony od Charłampa odbierz i sam uznaj, czy mu go oddać.
 1109  I,8  |                   nasi, jako pan podskarbi i pan wojewoda witebski, krzyków
 1110  I,8  |             hetmańskiej, należy inkwizycji i my go sądzić będziem, nikt
 1111  I,8  |                  zaufania, jakie w rozumie i wiernych służbach W. Mości
 1112  I,8  |               Radziwiłł,~książę na Birżach i Dubinkach,~wojewoda wileński."~-
 1113  I,8  |                   dawna, okrutnie wytrwałe i zwrotne.~- Ba! - rzekł pan
 1114  I,8  |                 się gorliwie do roboty, bo i samemu mi pilno. Zostawże
 1115  I,8  |               tatarską modą sobie poczynał i panny w jasyr brał. Tyle
 1116  I,8  |                brał. Tyle nad nim procesów i terminów, ile ma włosów
 1117  I,8  |                  jak hetmani niezgodni, to i sprawy ładem nie idą. Przecie
 1118  I,8  |                   trochęśmy się poprawili, i tak myślę, że byle zgody,
 1119  I,8  |            witebski zacny obywatel.~- Zali i ty po sapieżyńskiej stronie
 1120  I,8  |             wszyscy stać powinni. W tym to i zło, że się nawet i żołnierze
 1121  I,8  |                 tym to i zło, że się nawet i żołnierze na strony dzielim,
 1122  I,8  |             Sapieha zacny obywatel, to bym i przy samym księciu powiedział,
 1123  I,8  |               Tyzenhauz do naszego hetmana i coś tam, zamknąwszy się,
 1124  I,8  |                 rozejm jeszcze nie wyszedł i do sześciu lat nie wyjdzie,
 1125  I,8  |                czynili.~- Nie mogliśmy też i my niczego dociec!~- Bo
 1126  I,8  |                    my niczego dociec!~- Bo i nic nie było. Ale ja chwalę
 1127  I,8  |                    nową robotę. Już mi się i tęskno czyniło za wojną.~-
 1128  I,8  |                mojej zostawiono.~- Mnie to i na rękę, ile że mi w drogę
 1129  I,8  |                   że mi w drogę pilno. Mam i trzecie zapowiednie pismo
 1130  I,8  |                gotowe w zamku do obrony.~- I do Birż?~- Tak jest.~- To
 1131  I,8  |                  Birż?~- Tak jest.~- To mi i dziwno. Żadnych nowych wiktoryj
 1132  I,8  |        nieprzyjaciel nie otrzymał, więc mu i do Birż, na kurlandzką granicę
 1133  I,8  |                   będzie komu bronić nawet i tych krajów, które już pod
 1134  I,8  |                   żołnierze, ale ich mało, i sam tylko Radziwiłł mógłby
 1135  I,8  |                    jedną ręką przydusić.~- I mnie to dziwno - odpowiedział
 1136  I,8  |                    także pośpiech zalecono i taką dano instrukcję, iżbym
 1137  I,8  |           jakowegoś Francuza niż Polaka... I o Rzeczpospolitą zgoła nie
 1138  I,8  |           wszystkich innych poniżyć. On to i w księciu wojewodzie wileńskim,
 1139  I,8  |                 pychę ~podnieca, której mu i bez tego nie brak, i owe
 1140  I,8  |                    mu i bez tego nie brak, i owe kłótnie z Sapiehami
 1141  I,8  |                    owe kłótnie z Sapiehami i Gosiewskim jego to sadzenia
 1142  I,8  |                    jego to sadzenia drzewa i frukta.~- Wielki z ciebie,
 1143  I,8  |                    Jakoż wieści od hetmana i widoki pracy ciężkiej wielką
 1144  I,8  |                 panu Wołodyjowskiemu ulgę, i nim dojechali do Pacunelów,
 1145  I,8  |           Wołodyjowski rozesłał też gońców i do innych okolic, i do Upity,
 1146  I,8  |                 gońców i do innych okolic, i do Upity, i do znaczniejszych
 1147  I,8  |                 innych okolic, i do Upity, i do znaczniejszych domów
 1148  I,8  |             kilkunastu Butrymów, Stakjanów i Domaszewiczów.~Dopieroż
 1149  I,8  |                poczęto się zachęcać wzajem i coraz większą okazywać ochotę,
 1150  I,8  |             odgrażać się na nieprzyjaciół, i zwycięstwa sobie obiecywać.
 1151  I,8  |                    że to nieostatnia, jako i afekt nieostatni. Tymczasem
 1152  I,9  |                 pracy, rozpisywania listów i rozjazdów. Następnego tygodnia
 1153  I,9  |                 już na rezydencję do Upity i tam zaciąg rozpoczął. Sypała
 1154  I,9  |                  szlachta chętnie, większa i mniejsza, bo sławę miał
 1155  I,9  |                ukropie, ale że był obrotny i trudów nie żałował, szło
 1156  I,9  |                   W tymże czasie odwiedził i pana Kmicica w Lubiczu,
 1157  I,9  |                  już do zdrowia przyszedł, i chociaż złoża jeszcze nie
 1158  I,9  |                  go pan Kmicic natychmiast i przybladł trochę na jego
 1159  I,9  |           wyciągnął ku niemu wychudłą dłoń i rzekł:~- Dziękuję waszmości
 1160  I,9  |           zdolności - odrzekł pan Michał - i ojciec od małego wkładał,
 1161  I,9  |                   bo mógł przeciąć zastawę i przeciwnika. Potem był jeszcze
 1162  I,9  |             przeciwnika. Potem był jeszcze i Skrzetuski, przyjaciel mój
 1163  I,9  |                   przyjaciel mój serdeczny i konfident, o którym waść
 1164  I,9  |                   On to ze Zbaraża wyszedł i przez Kozaków się przedarł.
 1165  I,9  |                   To waść z takiej sfory?! i zbarażczyk?... Czołem! czołem!
 1166  I,9  |               czołem! Czekajże!... przecie i ja o waćpanu u wojewody
 1167  I,9  |          komunikowi niebieskiemu przewodzi i tyle już nad piekielnymi
 1168  I,9  |                 już ludzie twoi powiadali. I wiedz waszmość o tym, że
 1169  I,9  |                   mnie, przyznaję, ale też i w tej okolicy ludzie niewdzięcznie
 1170  I,9  |                 tym spaleniem Wołmontowicz i ostatnim raptem.~- Toteż
 1171  I,9  |            Spaliłem Wołmontowicze, prawda, i ludzi coś się wysiekło;
 1172  I,9  |          podswawoliłem. Wracam tedy do dom i cóż zastaję? Oto moich kompanionów
 1173  I,9  |                  diabeł we mnie wstąpił... i zemściłem się srogo... Czy
 1174  I,9  |                   na głowie powstawały; bo i siarką od nich w izbie pachniało...
 1175  I,9  |                 ale potem kazała iść precz i nie pokazywać się na oczy.
 1176  I,9  |                   nie wiesz, co jest afekt i do jakiej desperacji człowiek
 1177  I,9  |                    mnie Troila:~- Taki tam i afekt, gdy się subiectum
 1178  I,9  |              szukać. Boleść Bogu ofiarował i bił się we wszystkich bitwach
 1179  I,9  |                    jego uczynek do swojego i poznaj różnicę.~Kmicic milczał
 1180  I,9  |                    różnicę.~Kmicic milczał i gryzł wąsy, Wołodyjowski
 1181  I,9  |              Skrzetuskiego Bóg wynagrodził i dziewkę mu oddał. Zaraz
 1182  I,9  |               Zaraz po Zbarażu się pobrali i już troje dzieci spłodzili,
 1183  I,9  |                 tym samym nieprzyjacielowi i małoś żywota nie utracił,
 1184  I,9  |                    któren ją o rękę prosił i za żonę chciał pojąć.~Kmicic
 1185  I,9  |                 zerwał się nawet na chwilę i zakrzyknął:~- Kto był ten
 1186  I,9  |              Zdrajco! nie ujdzie ci to!... I ona?... na żywy Bóg, mów
 1187  I,9  |                         Odpaliła z miejsca i bez namysłu.~Nastała chwila
 1188  I,9  |                     Kmicic oddychał ciężko i oczyma wpijał się w Wołodyjowskiego,
 1189  I,9  |              Zwyciężyłem cię w równym boju i mogłem czynić, co mi się
 1190  I,9  |             rusznicy bym waćpana ustrzelił i niechby mnie diabli potem
 1191  I,9  |                  nie była odpaliła, to bym i pojedynku drugiego nie przyjął.
 1192  I,9  |               czoło wystąpił mu pot obfity i leżał czas jakiś w milczeniu.~-
 1193  I,9  |                 mnie miłuje?~- Bo mam oczy i patrzę, bo mam rozum i miarkuję;
 1194  I,9  |                oczy i patrzę, bo mam rozum i miarkuję; teraz zwłaszcza,
 1195  I,9  |                 usiekł, wnet ją zamroczyło i zamiast wdzięczność mi okazać,
 1196  I,9  |                    żeś przez rozum zacięty i na umyśle szwankujesz.~-
 1197  I,9  |                  Każdy ma... Ale do pokuty i poprawy każdemu otwarta
 1198  I,9  |                 droga dla waszmości lepsza i pewniejsza niż rozbijanie
 1199  I,9  |                 ale po prawdzie nie jestem i nieprzyjacielem, a tej panny
 1200  I,9  |                zasługa, boś żołnierz dobry i doświadczony.~- Zali mnie
 1201  I,9  |                  terminów! A co sprawa, to i wyrok pewny na potępienie.~-
 1202  I,9  |                 odetchnął, ruszył wąsikami i rzekł:~- Owóż, jak waćpan
 1203  I,9  |                schować.~Niepewność, trwoga i nadzieja odbiły się na twarzy
 1204  I,9  |                  głowę opuścił na poduszki i patrzył czas jakiś w pułap.
 1205  I,9  |                 oczy poczęły mu wilgotnieć i goście nieznani w tych oczach,
 1206  I,9  |                  waszmość mi rękę podajesz i jako z grobu mnie wyciągasz!~-
 1207  I,9  |               wypłacić, boś mnie na śmierć i życie zobowiązał.~- To i
 1208  I,9  |                   i życie zobowiązał.~- To i dobrze, potem o tym! A teraz...
 1209  I,9  |             Zasłużysz się ojczyźnie, to ci i ta szlachta odpuści, bo
 1210  I,9  |                 zmazać, reputację odzyskać i w sławie jako w słońcu chodzić,
 1211  I,9  |              zadowoleniem pan Wołodyjowski i rzekł:~- Duch w waści od
 1212  I,9  |                    nie puszczał, dziękował i winem chciał traktować.~
 1213  I,9  |                 mały rycerz opuścił Lubicz i do Wodoktów podążył.~- Najlepiej
 1214  I,9  |                Kmicic nie tylko złoża, ale i z niesławy powstaje... Nie
 1215  I,9  |                   Okrutnie ją tym pocieszę i tak myślę, że mnie teraz
 1216  I,9  |              westchnął poczciwy pan Michał i mruknął:~- Żeby to wiedzieć,
 1217  I,9  |                   czy jest jaka na świecie i dla mnie przeznaczona?~Wśród
 1218  I,9  |               wróci, bo z wozami wyjechała i z tobołami. Z tego miarkuję,
 1219  I,9  |                   tego miarkuję, że daleko i na długo.~- Tak? - mruknął
 1220  I,10 |                   przez zimową chmur oponę i gdy pierwsze pędy ukazują
 1221  I,10 |                wilgotnych polach, wstępuje i lepsza nadzieja w serca
 1222  I,10 |               opasana jakby wstęgą ognistą i wiosenne ulewy nie mogły
 1223  I,10 |                  stawała się coraz szerszą i coraz rozleglejsze zajmowała
 1224  I,10 |         zwiastujące większe jeszcze klęski i nieszczęścia. Raz wraz z
 1225  I,10 |             chorobliwe kształty; zwierzęta i ptaki padały od jakiejś
 1226  I,10 |             choroby. Na koniec dostrzeżono i na słońcu plamy niezwyczajne,
 1227  I,10 |              trzymającej, serca przebitego i krzyża. Umysły trwożyły
 1228  I,10 |                   Przepowiadano nowe wojny i nagle, Bóg wie skąd, złowroga
 1229  I,10 |              krążyć z ust do ust po wsiach i miastach, że od strony Szwedów
 1230  I,10 |                   niebezpieczeństwie wojny i na sejmie, który król Jan
 1231  I,10 |            Leszczyński, wojewoda łęczycki, i Naruszewicz, pisarz polny
 1232  I,10 |                zgwałcono najświętsze umowy i napadnięto po zbójecku bezpiecznego
 1233  I,10 |                    pod Kircholmem, Puckiem i Trzcianą! Wszakże to i Gustaw
 1234  I,10 |             Puckiem i Trzcianą! Wszakże to i Gustaw Adolf, który w całej
 1235  I,10 |               dostać nie mogli. Prawda, że i wojną wyczerpana, i osłabiona
 1236  I,10 |                     że i wojną wyczerpana, i osłabiona jest Rzeczpospolita;
 1237  I,10 |          Rzeczpospolita; ale z samych Prus i samej Wielkopolski, która
 1238  I,10 |                    głodny naród przepędzić i za morza do bezpłodnych
 1239  I,10 |                     że rozpisywano podatki i żołnierza, czego by przecie
 1240  I,10 |        niebezpieczeństwo nie było bliskie.~I tak chwiały się umysły pomiędzy
 1241  I,10 |                    województw poznańskiego i kaliskiego dla obrony granic
 1242  I,10 |                  się po całej Wielkopolsce i wszystkich ziemiach Rzeczypospolitej.~
 1243  I,10 |                     srożył się na południu i wschodzie; Chowański i Trubecki
 1244  I,10 |            południu i wschodzie; Chowański i Trubecki na północy i wschodzie,
 1245  I,10 |            Chowański i Trubecki na północy i wschodzie, Szwed zbliżał
 1246  I,10 |               Radziejowski, uciekł z niego i był w namiocie napastników.
 1247  I,10 |                   urzędy na króla krzywych i w każdej chwili sprawę publiczną
 1248  I,10 |                    więcej było swawolników i ospałych, i leniwych, i
 1249  I,10 |                    swawolników i ospałych, i leniwych, i w sobie samych,
 1250  I,10 |                    i ospałych, i leniwych, i w sobie samych, we własnych
 1251  I,10 |               samych, we własnych wczasach i dostatkach zakochanych.~
 1252  I,10 |              zakochanych.~Jednakże zasobna i wojną dotąd nie poterana
 1253  I,10 |                pieniędzy na obronę. Miasta i wsie szlacheckie no, i zanim
 1254  I,10 |              Miasta i wsie szlacheckie no, i zanim szlachta ruszyła własnymi
 1255  I,10 |                  pan Golc, sławny żołnierz i inżynier, wałeckich. Nad
 1256  I,10 |              prowadził konińskich młynarzy i sołtysów. Spod Pyzdrów ciągnął
 1257  I,10 |                   sam jenerał wielkopolski i wojewodowie słuchali.~W
 1258  I,10 |               miejscach: pod Piłą, Ujściem i Wieleniem, zalegli rotmistrzowie
 1259  I,10 |              Grudziński, wojewoda kaliski, i stanął w domu burmistrza
 1260  I,10 |                   sług przybranych w białe i błękitne barwy. Spodziewał
 1261  I,10 |                   nie tylko kaliskiej, ale i żadnej innej szlachty jeszcze
 1262  I,10 |                    waść! - rzekł wojewoda.~I klasnąwszy na pachołka kazał
 1263  I,10 |                 sobie podać inkaustu, piór i papieru - następnie usiadł
 1264  I,10 |                 papieru - następnie usiadł i począł pisać.~Po upływie
 1265  I,10 |                kartę, uderzył po niej ręką i rzekł:~- Posyłam jeszcze
 1266  I,10 |                 die 27 praesentis stawili, i tak myślę, że przynajmniej
 1267  I,10 |                    że więcej.~- Hm! to nas i tyle nie będzie. Jak waść
 1268  I,10 |                 się szlachta nie stawi, to i nie ma o czym mówić...~-
 1269  I,10 |                   z całej luterskiej wojny i do zwycięstw przywykłym.~-
 1270  I,10 |                 Zbarażem byli, kwarcianych i jazdy, tedybym się ich nie
 1271  I,10 |                   położył ręce na kolanach i spojrzał bystro wprost w
 1272  I,10 |               Zapłonął na to pan Stanisław i odrzekł:~- Jeśli mi taka
 1273  I,10 |                 reszcie kraju opatrzyć się i wystąpić, abyśmy ciałami
 1274  I,10 |                 przelanej spadnie.~- Po to i ma szlachta krew, aby ją
 1275  I,10 |                   tylko chwały szukać, ale i za pożytkiem się oglądać.
 1276  I,10 |               Gustavus pana naszego krewny i musi mieć na to wzgląd.
 1277  I,10 |                  to wzgląd. Dlatego należy i paktowania popróbować, bo
 1278  I,10 |                  przyszło, bo skinął głową i pożegnał rotmistrza.~Skrzetuski
 1279  I,10 |             podnoszące się z powodu suchej i stałej pogody, zwiastowały
 1280  I,10 |                 się coraz nowych zastępów. I jechała szlachta szumnie,
 1281  I,10 |                    szlachta szumnie, konno i koleśno, z pocztami sług,
 1282  I,10 |                     z kredensami, z wozami i obfitością na nich wygód
 1283  I,10 |               bandoletów, szabel, koncerzy i zarzuconych już w owym czasie
 1284  I,10 |                   ludzi nieobytych z wojną i niedoświadczonych.~Ze wszystkiej
 1285  I,10 |                 wojownicza. Tatarzy, Turcy i Kozacy nie deptali nigdy
 1286  I,10 |                    komputu wojsk koronnych i tam stawał tak dobrze jak
 1287  I,10 |          gospodarzy zasypujących swą wełną i zwłaszcza swoim zbożem rynki
 1288  I,10 |                 pachołków, którzy by ciała i sprzętów pana strzegli.~
 1289  I,10 |                  dziewiętnaście stóp długą i w pancerzu na piersiach,
 1290  I,10 |                    nikt dosłyszeć nie mógł I trudno było dyscyplinę wprowadzać,
 1291  I,10 |               zastęp wozów, koni zapaśnych i pociągowych, bydła przeznaczonego
 1292  I,10 |                     sprzętów, jagieł, krup i bigosów, a wszczynających
 1293  I,10 |       wszczynających z lada powodu kłótnie i zamieszanie.~Przeciw takiemu
 1294  I,10 |                    się od strony Szczecina i nadodrzańskich łęgów Arwid
 1295  I,10 |                    rozporządzeniami wodzów i niezadowolenia, złożony
 1296  I,10 |          poczekaniu w piechotę zmienionych i z jegomościów prosto od
 1297  I,10 |               regularnością machin w linie i półkola; zwierające się
 1298  I,10 |                     zwierające się w kliny i trójkąty tak sprawne jak
 1299  I,10 |                 najeżone rurami muszkietów i włóczni, prawdziwi ludzie
 1300  I,10 |                  będzie rezultat spotkania i na czyją stronę musi paść
 1301  I,10 |                    dygnitarze wielkopolscy i innych prowincji, z pocztami
 1302  I,10 |                pocztami przybocznych wojsk i sług. Wkrótce po panu Grudzińskim
 1303  I,10 |                    żółte z czerwonym barwy i uzbrojonych w muszkiety
 1304  I,10 |                rajtarów w takież barwy jak i hajducki przybranych; a
 1305  I,10 |           dygnitarza dodał wszystkim serca i otuchy; tym bowiem, którzy
 1306  I,10 |                czoła świeciły oczy rozumne i surowe, na senatorską powagę
 1307  I,10 |              przywykłym do czci dla urzędu i osoby wydawało się, że i
 1308  I,10 |                   i osoby wydawało się, że i sami Szwedzi nie będą chyba
 1309  I,10 |                    Witano więc go radośnie i gorąco; okrzyki brzmiały
 1310  I,10 |                 Ostrożka, z taką godnością i powagą, jakby wyłącznie
 1311  I,10 |                    zbrojnych prócz dworzan i sług. Potem nie mijał dzień,
 1312  I,10 |          Miaskowski, kasztelan krzywiński, i Paweł Gębicki, pan międzyrzecki.
 1313  I,10 |             katankach, żupanach, kubrakach i kontuszach, bo pominąwszy
 1314  I,10 |                 pominąwszy służbę pańską - i piechota każdego powiatu
 1315  I,10 |                    była kolory.~Nadjechali i bazarnicy, którzy nie mogąc
 1316  I,10 |                wojskowe - od szat do broni i jadła. Polowe garkuchnie
 1317  I,10 |              garkuchnie dymiły przez dzień i noc roznosząc w dymach zapach
 1318  I,10 |                    nie tylko w miecze, ale i w łyżki, jedząc, popijając
 1319  I,10 |                   łyżki, jedząc, popijając i rozprawiając to o nieprzyjacielu,
 1320  I,10 |                   berłem zdobnym dzwonkami i miną z głupia frant. Gdzie
 1321  I,10 |                pomagał obmawiać dygnitarzy i zadawał zagadki, nad którymi
 1322  I,10 |              bazary sam wojewoda poznański i wmieszał się między szlachtę
 1323  I,10 |                   z owym lub ze wszystkimi i skarżąc się trochę na króla,
 1324  I,10 |                    mości panowie - mówił - i bez pomocy nas zostawiają.
 1325  I,10 |                  Warszawie, że na Ukrainie i tak wojska za mało i że
 1326  I,10 |              Ukrainie i tak wojska za mało i że hetmani nie mogą sobie
 1327  I,10 |               wielce, że "hrabia na Bninie i Opalenicy" sam się na równi
 1328  I,10 |                  się na równi z nią stawia i do braterstwa się przyznaje,
 1329  I,10 |                 poczęła spoglądać po sobie i zdumiewać się.~- Więc to
 1330  I,10 |                  Ale skoro na to idzie, to i my potrafimy o naszych głowach
 1331  I,10 |                naszych głowach pomyśleć!~- I o naszych dzieciach!~- I
 1332  I,10 |                   I o naszych dzieciach!~- I o naszych fortunach, które
 1333  I,10 |                  kilkakroć rękoma po udach i zapiał jak kogut tak przeraźliwie,
 1334  I,10 |                  jednej chwili w ciekawość i chęć usłyszenia jakiegoś
 1335  I,10 |                    mrugać oczyma jak małpa i recytować piskliwym głosem:~ ~
 1336  I,10 |                bracie się pocieszył koroną i żoną,~Lecz pozwolił, by
 1337  I,10 |                    Podkanclerza wypędził - i z tego dziś słynie,~Że sam
 1338  I,10 |                 wołać ze wszystkich stron.~I śmiech ogromny jak grzmot
 1339  I,10 |                  nieco, rzekł poważniej:~- I za tę to sprawę my musimy
 1340  I,10 |               sprawę my musimy teraz krwią i głowami nakładać... Ot,
 1341  I,10 |                    skrzydłami, znów zapiał i zakrzyknął:~- Mości panowie,
 1342  I,10 |                 tak dobrze tę zagadkę, jak i poprzednią. Dwa czy trzy
 1343  I,10 |                 Wojewoda stał się czerwony i tym bardziej się zmieszał,
 1344  I,10 |                odparł Krzysztof Opaliński.~I skłoniwszy się czapką wszystkim
 1345  I,10 |                    zwrócił się do szlachty i naśladując wojewodę w ukłonie,
 1346  I,10 |                      A waćpanom w to graj!~I oddalili się obaj; ale ledwie
 1347  I,10 |                   obił się o uszy wojewody i brzmiał jeszcze długo, zanim
 1348  I,10 |             wojenna istotnie miała miejsce i wojewoda poznański na niej
 1349  I,10 |              magnaci wielkopolscy nie szli i nie mogli iść za przykładem
 1350  I,10 |                 chwilach potrzeby chodzili i oni na pospolite ruszenie,
 1351  I,10 |                   uśpił wojowniczego ducha i potomków tych rycerzy, którym
 1352  I,10 |              zmienił w statystów, uczonych i literatów. Dopiero twarda
 1353  I,10 |                   na się niepewnymi oczyma i każdy bał się pierwszy odezwać,
 1354  I,10 |                    się po prostu na niczym i mowę swoją rozpoczął znów
 1355  I,10 |                 narzekań na niewdzięczność i ospałość królewską, na lekkie
 1356  I,10 |                    jakim całą Wielkopolskę i ich pod miecz wydano. Ale
 1357  I,10 |            prywatnych fortunach, zasługami i krwią przodków zdobytych,
 1358  I,10 |              zbliżają się ku nam od morza. I za co my cierpimy? Za co
 1359  I,10 |                który, niesłusznie osądzony i jako zbrodniarz ścigany,
 1360  I,10 |           granicach - trzebaż było wywołać i trzecią?... Kto winien,
 1361  I,10 |                   która będzie przelaną...~I tak dalej piorunował wojewoda;
 1362  I,10 |                    nie tylko rycerz sławny i niezrównany, ale stary praktyk
 1363  I,10 |                 obozy: pod Piłą, Wieleniem i Ujściem, tak blisko, aby
 1364  I,10 |             Czaplinka. Stracona to pozycja i w czas się z niej cofnę,
 1365  I,10 |                dowiem się o nieprzyjacielu i jaśnie wielmożnym panom
 1366  I,10 |                   zgodzili się na ową radę i poczęto nieco żwawiej krzątać
 1367  I,10 |                   dnie były ciągle pogodne i gorące. Słońce dopiekało
 1368  I,10 |                    wyprawiano uczty gwarne i hałaśliwe, a jeszcze więcej
 1369  I,10 |                   zwłaszcza przy pławieniu i pojeniu koni, których po
 1370  I,10 |                    razy dziennie do Noteci i Głdy, kłócąc się i bijąc
 1371  I,10 |                  Noteci i Głdy, kłócąc się i bijąc o najlepszy przystęp
 1372  I,10 |            zmieniłby Ujścia w drugi Zbaraż i nie zapisał w tych okopach
 1373  I,10 |                   tylko wojnę znający, ale i ludzi, może umyślnie się
 1374  I,10 |                    pierwszej chwili zapału i że częstokroć nie męstwa
 1375  I,10 |              nawałnica na najstarsze pułki i przejść po ich trupach.
 1376  I,10 |                   Jakoż gdy ubiegł tydzień i drugi, a zaczynał się trzeci,
 1377  I,10 |                  miejsca cieniste, o które i między panami przychodziło
 1378  I,10 |                  wrócić więcej.~Nie brakło i z góry złego przykładu.
 1379  I,10 |               Jeśli ja mam tu głowę złożyć i gardło dać - mówił - niechże
 1380  I,10 |                    synowiec po mnie pamięć i sławę odziedziczy, by zasługa
 1381  I,10 |         roztkliwiać się nad młodym wiekiem i niewinnością synowca oraz
 1382  I,10 |                    na ten termin wystawił. I rada wojenna zgodziła się
 1383  I,10 |                   wigilię niemal oblężenia i bitwy. Tłumy szlachty przeprowadzały
 1384  I,10 |               starościcu, daję ci do herbu i nazwiska przydomek: Deest!~-
 1385  I,10 |                  tobą kontempt dla Szwedów i niech się jeno pokażą, pewnie
 1386  I,10 |                  jeno konia bódł ostrogami i tłumy rozpierał, by jak
 1387  I,10 |                    znaleźć się poza obozem i swymi prześladowcami, którzy
 1388  I,10 |                    końcu, bez uwagi na ród i godność odjeżdżającego,
 1389  I,10 |              poczęli rzucać grudkami ziemi i krzyczeć:~- Masz grudkę,
 1390  I,10 |               kilku rotmistrzami uspokajać i tłumaczyć, że starościc
 1391  I,10 |                   zły przykład podziałał - i tego samego dnia znalazło
 1392  I,10 |                  się z mniejszą asystencją i ciszej. Pan Stanisław Skrzetuski,
 1393  I,10 |                   włosy rwał na głowie, bo i jego łanowcy, idąc za przykładem "
 1394  I,10 |                   że wojewodowie uchodzą - i powstawał taki rozruch,
 1395  I,10 |                    do senatora rzymskiego, i powtarzał co chwila wielkie
 1396  I,10 |                  Mości panowie! z wami żyć i umierać!~Przyjmowano go
 1397  I,10 |                   wielkością własnych słów i przekonany, że tej nocy
 1398  I,10 |                    ustach, bo się za brodę i za chochoł targał z rozpaczy
 1399  I,10 |       nieprzyjaciel powściągnie tę swawolę i te rozruchy. Niech jeno
 1400  I,10 |              Jeremi jeno kilkanaście oktaw i granatników.~- Ale miał
 1401  I,10 |              oboźnym. On ma mir u szlachty i w ryzie utrzymać ją potrafi.~-
 1402  I,10 |                       zawołały inne głosy.~I wysłano gońca po pana Władysława
 1403  I,10 |                powzięto, natomiast mówiono i narzekano wiele na króla,
 1404  I,10 |                    królowę, na brak wojska i opuszczenie.~Ranek następny
 1405  I,10 |                 kalwini, sprzyjają Szwedom i gotowi są przy pierwszej
 1406  I,10 |                panowie Kurnatowscy, Edmund i Jacek, również kalwini,
 1407  I,10 |             różnowiercy tworzą osobne koło i zmawiają się ze sobą pod
 1408  I,10 |                 pod wodzą znanego warchoła i okrutnika pana Reja, który
 1409  I,10 |                    tysięcy szabel zabłysło i prawdziwa burza rozpętała
 1410  I,10 |              zginiemy wszyscy!~Wojewodowie i rotmistrze znów musieli
 1411  I,10 |                   zupełnie scudzoziemczony i prócz mowy nie miał w sobie
 1412  I,10 |              obozie. Jedni upadli na duchu i pogrążyli się w smutku.
 1413  I,10 |                wałów, puszczając trwożliwy i posępny wzrok na równiny,
 1414  I,10 |                  desperacka jakaś wesołość i gotowość na śmierć. Wskutek
 1415  I,10 |                 gotowości wyprawiano uczty i pijatyki, by wesoło ostatnich
 1416  I,10 |                    też myśleli o zbawieniu i czas spędzali na modlitwach.
 1417  I,10 |        przewyższających: miał więcej dział i wojska lepiej ćwiczone,
 1418  I,10 |                    wojska lepiej ćwiczone, i wodza, który wojnę rozumiał.~
 1419  I,10 |                 kaftany, zbrojny w rapiery i w muszkiety, zimny i uparty
 1420  I,10 |               rapiery i w muszkiety, zimny i uparty w boju, i na każde
 1421  I,10 |                     zimny i uparty w boju, i na każde skinienie wodza
 1422  I,10 |                    z dwóch pułków piechoty i jednego ciężkiej rajtarii
 1423  I,10 |              husarii rozniosła na szablach i kopytach tęż samą westgotlandzką
 1424  I,10 |              ponury, kochający tylko wojnę i rozlew krwi, surowy i dla
 1425  I,10 |                wojnę i rozlew krwi, surowy i dla siebie, i dla żołnierzy.
 1426  I,10 |                 krwi, surowy i dla siebie, i dla żołnierzy. Gdy inni "
 1427  I,10 |                zawsze tym samym fanatykiem i mordował ludzi śpiewając
 1428  I,10 |           pułkownikował Fersen, a nerikską i wermlandzką sprawował sam
 1429  I,10 |                   Za pułkami ciągnęły wozy i namioty, a pułki szły w
 1430  I,10 |             sterczał nad masą głów, hełmów i kapeluszy, a między tym
 1431  I,10 |                    zagrzmiały trąby, kotły i bębny i rozwinęły się wszystkie
 1432  I,10 |            zagrzmiały trąby, kotły i bębny i rozwinęły się wszystkie
 1433  I,10 |               miejscami zieloną od łąk. Tu i owdzie z kęp drzew, za dąbrowami,
 1434  I,10 |             spokojnie bociany.~Jakaś cisza i słodycz rozlana była wszędzie
 1435  I,10 |              wszędzie po tej ziemi mlekiem i miodem płynącej. I zdawała
 1436  I,10 |                 mlekiem i miodem płynącej. I zdawała się roztaczać coraz
 1437  I,10 |                    roztaczać coraz szerzej i otwierać ramiona przed wojskami,
 1438  I,10 |             przywykłych do nagiej, biednej i dzikiej przyrody w kraju
 1439  I,10 |                   zagarnięcia tych skarbów i dostatków, które wpadały
 1440  I,10 |                   się w sercach szwedzkich i pewna obawa, której nie
 1441  I,10 |                przechodzące pułki piechoty i rajtarii takim okiem, jakim
 1442  I,10 |            przybranego w kapelusz z piórem i jasną perukę spadającą na
 1443  I,10 |               jasnej peruce uśmiechnął się i rzekł:~- Wasza miłość zupełnie
 1444  I,10 |              Ujściem były wojska regularne i którykolwiek z hetmanów,
 1445  I,10 |             pierwszy radził nie kwapić się i poczekać, aż jego królewska
 1446  I,10 |               przeciw pospolitemu ruszeniu i tym panom wielkopolskim
 1447  I,10 |              niewiele, zajęte są na Litwie i na Ukrainie; po wtóre, że
 1448  I,10 |                    Gustaw, wbrew rozejmowi i mimo ostatnich poselstw,
 1449  I,10 |                otarł z potu czerwoną twarz i dodał:~- Trubecki i Dołgoruki
 1450  I,10 |                  twarz i dodał:~- Trubecki i Dołgoruki na Litwie, Chmielnicki
 1451  I,10 |                  na niego dziwnym wzrokiem i zapytał:~- A wasza miłość
 1452  I,10 |                  tą myślą, bo moje krzywdy i moja niewinność będą pomszczone;
 1453  I,10 |                   że szabla waszej miłości i moje rady włożą tę nową,
 1454  I,10 |                    nim lasy, dąbrowy, łęgi i łany zbożne, i po chwili
 1455  I,10 |               dąbrowy, łęgi i łany zbożne, i po chwili rzekł:~- Tak jest!
 1456  I,10 |                   Tak jest! piękny to kraj i żyzny... Wasza miłość możesz
 1457  I,10 |            człowiek zdjął znów kapelusz.~- I ja też nie chcę innego mieć
 1458  I,10 |                    niebu.~Niebo było jasne i pogodne, żaden piorun nie
 1459  I,10 |                     żaden piorun nie spadł i nie skruszył na proch zdrajcy,
 1460  I,10 |              jęczący już pod dwoma wojnami i wyczerpany, wydawał na tej
 1461  I,10 |            ostatnie dwie brygady, nerikska i wermlandzka, przeszły granicę,
 1462  I,10 |                jeszcze grały, a huk kotłów i warczenie bębnów głuszyło
 1463  I,10 |                   głuszyło kroki żołnierzy i napełniało las złowrogimi
 1464  I,10 |                    echami. Wreszcie ruszył i sztab. Radziejowski jechał
 1465  I,10 |                  zlustruje, wodzów zobaczy i wyrozumie, co tam myślą,
 1466  I,10 |                   jeszcze na drogę opatrzą i nagrodzą... Znam ja Polaków
 1467  I,10 |                nagrodzą... Znam ja Polaków i wiem, że gotowi na wszystko,
 1468  I,10 |                  spadnie. Nie widać go, bo i czas był na powrót za krótki.~-
 1469  I,10 |              poznański polityczny to człek i uczony, więc nam bardzo
 1470  I,10 |                więc nam bardzo politycznie i bardzo grzecznie odpisze;
 1471  I,10 |                   to posilna potrawa, więc i jego miłość chudsza nawet
 1472  I,10 |                   prośba, byśmy dobra jego i krewnych oszczędzali, za
 1473  I,10 |                    rozpoczną z nami układy i że całą Wielkopolskę, bodaj
 1474  I,10 |                  ludzi, mam też przyjaciół i stronników w całym kraju
 1475  I,10 |                   stronników w całym kraju i wiem, jak sobie poczynać...
 1476  I,10 |                  Jana Kazimierza spotkała, i miłość dla Karola Gustawa.
 1477  I,10 |                stoją pod Ujściem, więc też i mięksi będą przy układach.
 1478  I,10 |             sejmikowania zaręczyć, pójdzie i ona śladem panów wojewodów.~-
 1479  I,10 |                    swoją znajomością kraju i ludzi oddajesz jego królewskiej
 1480  I,10 |               wojewodów od Radziejowskiego i Wittenberga.~Pan Władysław
 1481  I,10 |                   góry w szeroką szczotkę, i minę prawdziwie pańską.
 1482  I,10 |                   ogromną kolistą cholewą, i z długiego, prostego rapiera,
 1483  I,10 |               jakby chciał obóz zlustrować i siły przeliczyć, to znów
 1484  I,10 |                     Wnet przeczytano listy i rozpoczęła się narada, trębacza
 1485  I,10 |              dworzan odebrała go szlachta, i podziwiając go ciągle jako
 1486  I,10 |                    to jest wszystko jedno, i aresztować go nie pozwolił.~-
 1487  I,10 |                  pozwolił.~- Choćby to był i sam Wittenberg - rzekł -
 1488  I,10 |                      jako poseł tu przybył i bezpiecznie odjechać powinien...
 1489  I,10 |               miastami pruskimi rozumieli, i opowiadał im o zwycięstwach
 1490  I,10 |                   tym też szlachta niemało i różne przesadzone wieści
 1491  I,10 |            osobnych stali obozach pod Piłą i Wieleniem. Dygnitarze radzili
 1492  I,10 |                     broń, sposób walczenia i podawano sobie z ust do
 1493  I,10 |                     Powiaty siadały na koń i stawały chorągwiami. Chwila
 1494  I,10 |                poniekąd brak doświadczenia i około południa przedstawiał
 1495  I,10 |                    pod zasłoną dział, łęgi i równina zaroiły się powiatowymi
 1496  I,10 |                   echa w pobliskich lasach i napełniało serca zapałem
 1497  I,10 |                   zatem polityczną zarazem i rzymską; po czym postanowił
 1498  I,10 |               Skoraszewskiemu Władysławowi i Skrzetuskiemu, wezwać ochotnika
 1499  I,10 |                    ruszenia należącej, aby i ona zajrzała już przecie
 1500  I,10 |             rozkosz oczom swym moderunkiem i postawą; pan Stanisław,