Tom, Rozdzial

 3501  I,23 |           Bogusławem, że zaraz ze Szwedami i z nami w ligę wejdzie, bo
 3502  I,23 |                       Ale on zbyt ostrożny i o własnym dobru tylko myśli.
 3503  I,23 |                 liga przeciw Szwedom stoi, i niech im się w Małopolsce
 3504  I,23 |                tedy zaraz się Wielkopolska i Mazury podniosą, Prusacy
 3505  I,23 |            podniosą, Prusacy z nimi pójdą, i może się przytrafić...~Tu
 3506  I,23 |                     Kmicic zmarszczył brwi i milczał.~- Wówczas - mówił
 3507  I,23 |               dalej niskim głosem hetman - i nasza fortuna spadłaby tak
 3508  I,23 |                     z rumieńcami na twarzy i zakrzyknął:~- Wasza książęca
 3509  I,23 |                   Rzeczpospolita przepadła i że tylko w spółce ze Szwedami
 3510  I,23 |                    ze Szwedami przez osobę i przyszłe panowanie waszej
 3511  I,23 |                  palnął się dłonią w czoło i zakrzyknął:~- Głupim! głupim!~-
 3512  I,23 |                    neguję - rzekł książę - i przydam, że miarę w zuchwałości
 3513  I,23 |               które mogą się nie sprawdzić i pewnie się nie sprawdzą.
 3514  I,23 |                     ten często musi stawać i miarkować, w którą mu stronę
 3515  I,23 |             świeciło.~- Recedere nam wolno i trzeba, jeżeli dla ojczyzny
 3516  I,23 |                  Podlasie blisko Mazowsza, i albo Szwedzi je zajmą, albo
 3517  I,23 |               bardziej się na nas oglądają i muszą nas ujmować, toż samo
 3518  I,23 |               Jeśli zaś recedere przyjdzie i przeciw Szwedom się obrócić,
 3519  I,23 |                  ma być ogniwem między mną i Janem Kazimierzem... On
 3520  I,23 |                  jedzie do Prus, do Tylży, i tam czeka, co się stanie.
 3521  I,23 |               największą powagą w Prusiech i całkiem może Prusaków w
 3522  I,23 |                    Prusaków w ręce wziąść, i wojsko pomnożyć, i na czele
 3523  I,23 |                 wziąść, i wojsko pomnożyć, i na czele znacznej potęgi
 3524  I,23 |                  stanąć... A wonczas jedni i drudzy, co chcemy, dadzą,
 3525  I,23 |                   nas dwóch mieć po sobie, i dom nasz nie tylko nie upadnie,
 3526  I,23 |               rzekł, że to wszystko jedno, i słuchaj dalej. Wiem to dobrze,
 3527  I,23 |                   książę Bogusław, chociaż i podpisał akt unii ze Szwecją
 3528  I,23 |                   Niechże puszcza wieść, a i ty puszczaj po drodze, żem
 3529  I,23 |                  nieraz przytrafia się, że i rodzeni bracia do różnych
 3530  I,23 |                 układów, a potem pochwycić i do Prus wywieźć. Godziwy
 3531  I,23 |                   Godziwy to będzie sposób i dla ojczyzny zbawienny,
 3532  I,23 |                Kmicic.~- To część zaledwie i nie najważniejsza. Od księcia
 3533  I,23 |                    on na mnie zyzem patrzy i nie przestaje suponować,
 3534  I,23 |                drugiego nieprzyjaciela, to i ja się przeciw Szwedom obrócę.~-
 3535  I,23 |                     nie chcę, aby tak było i aby mi zaglądał, jakie kozery
 3536  I,23 |                 kozery mam w ręku. Zresztą i personaliter nieżyczliwy
 3537  I,23 |                     powiesz, że nieprawda, i za dowód przytoczysz siebie.
 3538  I,23 |                   przysłał mi armat niecoś i jazdy, dawno byłbym już
 3539  I,23 |                   królewskiej osoby mówią, i donoś nie mnie, ale jeśli
 3540  I,23 |                 Bogusławowi do Prus. Można i przez elektorskich ludzi,
 3541  I,23 |                trafisz go pod Krakowem, to i lepiej, bo weźmiesz listy
 3542  I,23 |                  lepiej, bo weźmiesz listy i do innych osób, które w
 3543  I,23 |                 przystąpił. Możny to człek i w Małopolsce siła od niego
 3544  I,23 |                  jako niedźwiedzia w kniei i starał się z daleka wyrozumieć,
 3545  I,23 |             marszałek powziął nadzieję, że i koronę wielkoksiążęcą mógłby
 3546  I,23 |                wszystka szlachta na Żmudzi i na Litwie o tym mówi i chętnie
 3547  I,23 |              Żmudzi i na Litwie o tym mówi i chętnie to widzi, że sami
 3548  I,23 |                   o tym wspominają; żeś to i przy osobie króla słyszał...
 3549  I,23 |               panem marszałkiem konfident, i podsuniesz mu taką myśl:
 3550  I,23 |                    Nie dość na tym; podsuń i to, że gdyby Herakliusz
 3551  I,23 |                 koronę, tedyby go z czasem i na polski tron powołano,
 3552  I,23 |              ludźmi. Kto wysoko nie mierzy i wielkich zamysłów się zlęknie,
 3553  I,23 |                    kontentuje, niech służy i kark zgina, przez pokojowców
 3554  I,23 |                  czego innego Bóg stworzył i dlatego śmiem wyciągnąć
 3555  I,23 |                  tylko w mocy człowieczej, i dojść aż do tej granicy,
 3556  I,23 |             niewidzialną koronę pochwycić, i rozgorzał cały jak pochodnia,
 3557  I,23 |                 chwili uspokoił się jednak i rzekł przerywanym głosem :~-
 3558  I,23 |                       Już mi lepiej... Ot! i wszystko, co miałem ci powiedzieć...
 3559  I,23 |              otwarte, uszy otwarte... Bacz i na to, co Potocczyzna pocznie.
 3560  I,23 |                  chodzą, a Wazom wierni... i potężni... Koniecpolski
 3561  I,23 |                 jak się przechylą... Patrz i ucz się... Ot, i duszność
 3562  I,23 |                     Patrz i ucz się... Ot, i duszność przeszła... Zrozumiałeś
 3563  I,23 |                  mość!... - zaczął Kmicic.~I urwał nagle.~Słowa z trudnością
 3564  I,23 |                 twarzy malował się przymus i zmieszanie.~- Mów śmiało! -
 3565  I,23 |                  aby tu miecznik rosieński i ona... jakowej krzywdy nie
 3566  I,23 |                    będzie obcego żołnierza i niebezpieczno!... Najlepiej
 3567  I,23 |                obiad...~Kmicic skłonił się i wyszedł, a Radziwiłł począł
 3568  I,23 |                Zostawała mu jego chorągiew i jego nazwisko, jako stronnika,
 3569  I,23 |                   z bliska. Dzika fantazja i zapalczywość Kmicica mogły
 3570  I,23 |             sprowadzić w Kiejdanach wybuch i zerwanie, nader niebezpieczne
 3571  I,23 |                   Jedźże, diable wcielony, i służ! - mruknął książę poglądając
 3572  I,23 |                    Następnie zawołał pazia i rozkazał prosić do siebie
 3573  I,23 |           chorągiew Kmicicową - rzekł mu - i komendę nad całą jazdą.
 3574  I,23 |               Skłonił się więc w milczeniu i rzekł:~- Wierną służbą za
 3575  I,23 |                    Po czym wyprostował się i czekał.~- A co powiesz więcej? -
 3576  I,24 |              świata. Sama to była szlachta i bojarowie butni, ostatnie
 3577  I,24 |                   Kmiciców, żołnierz stary i sprawny bardzo, chociaż
 3578  I,24 |               hetman panu Andrzejowi listy i glejt do komendantów szwedzkich,
 3579  I,24 |             miastach spotykać; pożegnał go i wyprawił dość czule, prawie
 3580  I,24 |             ojcowsku, zalecając ostrożność i rozwagę.~Tymczasem pod wieczór
 3581  I,24 |                 ukazało się nad Kiejdanami i zaszło za czerwone chmury
 3582  I,24 |                    z Ganchofem, Charłampem i kilkoma innymi oficerami,
 3583  I,24 |                   zmroku już wszedł Soroka i spytał:~- Jedziemy, panie
 3584  I,24 |                     odparł Kmicic.~- Konie i ludzie gotowi, już na dziedzińcu...~
 3585  I,24 |                    Nie w smak mu było wino i nie szło mu do głowy, nie
 3586  I,24 |                 musztrowany, którzy pieszą i konną służbę zarówno pełnili.
 3587  I,24 |                    prócz kilku Olendrów, a i między żołnierzami większa
 3588  I,24 |                   rapierami okrutnie bodli i powiadali o nich, że co
 3589  I,24 |              krzywili się starzy żołnierze i przezywali go koczotką.
 3590  I,24 |                    przezywali go koczotką. I zaraz po bitwie kryzy nowe
 3591  I,24 |                  strojny, jakoby na ucztę, i włosy mu żelazkami przypiekali,
 3592  I,24 |              fircyfuszki. Ale mężny to pan i pierwszy i w największy
 3593  I,24 |                    mężny to pan i pierwszy i w największy ogień szedł.
 3594  I,24 |                 się waść rzeczy napatrzysz i samego króla szwedzkiego
 3595  I,24 |                    w świecie największy.~- I pana Czarnieckiego - dodał
 3596  I,24 |                    stronie Jana Kazimierza i przez to jest naszym nieprzyjacielem! -
 3597  I,24 |               Kmicic.~- Prócz pana Sapiehy i pana Gosiewskiego, i pana
 3598  I,24 |               Sapiehy i pana Gosiewskiego, i pana Czarnieckiego, i hetmanów
 3599  I,24 |        Gosiewskiego, i pana Czarnieckiego, i hetmanów koronnych! - rzekł
 3600  I,24 |               promocje cię tu czekają...~- I panna Billewiczówna - dodał
 3601  I,24 |                    Pewnie, że nic, bom już i za stary. Ostatni raz...
 3602  I,24 |              Kazimierza, naszego eks-króla i wielkiego księcia litewskiego,
 3603  I,24 |                   do Smoleńska posłał, tak i afekt wytrząsłem po drodze.
 3604  I,24 |          dojechałem, ani mi była w głowie, i do tej pory w kawalerskim
 3605  I,24 |                    gładyszki z całej Litwy i Korony! Już mi one niepotrzebne.~-
 3606  I,24 |                 Już mi one niepotrzebne.~- I bez pożegnania waść wyjechałeś?~-
 3607  I,24 |                   Waszmości czas na koń, a i nas też służba potrzebuje.
 3608  I,24 |                    waszą mość Bóg prowadzi i odprowadzi!~- Bywajcie zdrowi !~-
 3609  I,24 |             inaczej być! - odrzekł Kmicic.~I oficerowie wyszli.~Zegar
 3610  I,24 |                przed oczyma nieznane kraje i tłum nieznanych twarzy,
 3611  I,24 |               myślał.~"Trzeba siąść na koń i ruszyć, a co się zdarzy,
 3612  I,24 |                konie parskały już za oknem i godzina odjazdu biła, czuł,
 3613  I,24 |                 czym zrósł mimo woli duszą i sercem, to pozostanie w
 3614  I,24 |                    tak obcy wszystkim, jak i wszyscy mu tam obcy. Trzeba
 3615  I,24 |               znużony na duszy śmiertelnie i dlatego w tej chwili czuł
 3616  I,24 |                  wobec tych nowych widoków i nowych ludzi bezsilnym...
 3617  I,24 |                Pomyślał, że tu mu było źle i tam będzie źle, a przynajmniej
 3618  I,24 |              Trzeba czapkę na głowę włożyć i jechać!~Zali jednak bez
 3619  I,24 |                  daleko, by słowa nie rzec i odjechać? Ot, do czego doszło!
 3620  I,24 |                  co jej rzec?... Czy pójść i powiedzieć: ,,.Zepsowało
 3621  I,24 |                    swoją!" Po co, po co to i mówić, gdy bez mówienia
 3622  I,24 |                  już jej narzeczonym, jako i ona nie jest i nie będzie
 3623  I,24 |           narzeczonym, jako i ona nie jest i nie będzie jego żoną. Przepadło,
 3624  I,24 |           Przepadło, zerwało się, co było, i nie wróci, i nie zwiąże
 3625  I,24 |                 się, co było, i nie wróci, i nie zwiąże się na nowo.
 3626  I,24 |                   nowo. Szkoda czasu, słów i nowej męki.~"Nie pójdę!" -
 3627  I,24 |                  zmarłego. Trzeba wyraźnie i bez gniewu umówić się o
 3628  I,24 |                    się o wieczne rozstanie i powiedzieć jej: "Waćpanna
 3629  I,24 |              jakoby testamentu nie było... i niech każde szuka szczęścia,
 3630  I,24 |                    powtórzył sobie Kmicic.~I nacisnąwszy czapkę na głowę
 3631  I,24 |                 Chciał wprost siąść na koń i co prędzej znaleźć się za
 3632  I,24 |                    iść, przestał rozumować i biegł, a raczej pędził z
 3633  I,24 |              Kmicic wyjeżdża w długą drogę i chce pannę widzieć.~Pachołek
 3634  I,24 |                     Kmicic pocisnął klamkę i wszedł bez pytania.~- Przychodzę
 3635  I,24 |                raczy wiedzieć, kiedy wrócę i czy wrócę, bo i o przygodę
 3636  I,24 |                kiedy wrócę i czy wrócę, bo i o przygodę nietrudno. Lepiej
 3637  I,24 |          rozstawajmy się z gniewem w sercu i z urazą, aby kara boska
 3638  I,24 |                    teraz, choć ty, człeku, i łbem w mur bij, nie ma już
 3639  I,24 |                 winujże mnie, waćpanna, to i ja cię nie będę winował.
 3640  I,24 |             boskiej. Daj ci Boże szczęście i spokojność. Grunt, żeby
 3641  I,24 |                    nieszczęsnych terminach i w końcu nic nie wymyślić...
 3642  I,24 |                  bym oszalał.~- Dajże Boże i waćpanu szczęście! - odrzekła
 3643  I,24 |                 odrzekła panna Aleksandra.~I stała przed nim, jakoby
 3644  I,24 |               ogłuszona wyjazdem, widokiem i słowami pana Kmicica. Na
 3645  I,24 |                    malowało się zmieszanie i zdziwienie, i widocznym
 3646  I,24 |                   zmieszanie i zdziwienie, i widocznym było, że walkę
 3647  I,24 |                 zły duch wszedł między nas i niby morzem nas rozdzielił.
 3648  I,24 |                 jakby go coś popychało, aż i zaszliśmy oboje na bezdroże.
 3649  I,24 |               waćpannie wiedzieć, że uraza i gniew to co innego, a żal
 3650  I,24 |                     Bo ja sam wiem do kogo i czego?... Myśląc nic nie
 3651  I,24 |                  się zdaje, że lżej będzie i mnie, i waćpannie, gdy się
 3652  I,24 |                     że lżej będzie i mnie, i waćpannie, gdy się rozmówiem.
 3653  I,24 |                    masz mnie za zdrajcę... i to mnie najgorzej kole,
 3654  I,24 |                mojej pragnę, tak nie byłem i nie będę zdrajcą!~- Już
 3655  I,24 |               nigdy!... Brońże mnie, Boże, i sądź!... Waćpanna jesteś
 3656  I,24 |                  Waćpanna jesteś niewiasta i nie możesz rozumieć, w czym
 3657  I,24 |             zbawienie w księciu Radziwille i w Szwedach, a kto inaczej
 3658  I,24 |                  To ci mówię pod przysięgą i na wyjezdnym, a mówię dlatego,
 3659  I,24 |              odpuszczam z serca, ale za to i ty mnie odpuść!~Panna Aleksandra
 3660  I,24 |          niesłusznie posądzała, to prawda, i wina moja; którą wyznawam...
 3661  I,24 |                    moja; którą wyznawam... i o przebaczenie proszę...~
 3662  I,24 |              proszę...~Tu głos jej zadrgał i oczy niebieskie zaszły łzami,
 3663  I,24 |               Niechże waćpana Bóg prowadzi i nawróci na prawdziwą drogę,
 3664  I,24 |                    nigdy... Ej, Oleńka!... i w głowie się mąci... Oleńka!
 3665  I,24 |                    Nie płacz, bo oszaleję!~I w najwyższym uniesieniu
 3666  I,24 |                    porwał ją wpół przemocą i choć się opierała, począł
 3667  I,24 |              koniec zerwał się jak szalony i chwyciwszy za czuprynę wybiegł
 3668  I,24 |                   zawarła się za jeźdźcami i już ich nie było widać na
 3669  I,25 |                          ROZDZIAŁ 25~Kowno i cały kraj po lewym brzegu
 3670  I,25 |                Miasteczka, a gdzieniegdzie i wsie, zajęte były przez
 3671  I,25 |                  za Wilią, aby do zaczepki i do wojny łatwiej znalazła
 3672  I,25 |                  się okazja.~Rad byłby też i Zołtareńko "pohałasować" -
 3673  I,25 |              kozackie, z drugiej szwedzkie i radziwiłłowskie, więc lada
 3674  I,25 |                Więc kraj był spokojny, ale i pusty. Wszędy widział pan
 3675  I,25 |                   drągami okiennice dworów i całe wsie wyludnione.~Pola
 3676  I,25 |                  lasy, do których zabierał i spędzał wszelki dobytek,
 3677  I,25 |      zabezpieczonych. Więc jeno na drogach i puszczańskich szlakach ruch
 3678  I,25 |                gromady chłopstwa, z żonami i dziećmi, pędzące przed sobą
 3679  I,25 |                    sobą trzody owiec, koni i bydła. Ta część województwa
 3680  I,25 |                 elektorskich, zamożna była i żyzna, więc lud bogaty miał
 3681  I,25 |                 lud bogaty miał co chronić i przechowywać. Zbliżająca
 3682  I,25 |                  okrucieństwach Zołtareńki i jego sprzymierzonych, którzy
 3683  I,25 |                  ludność bez uwagi na wiek i płeć, palili wsie, wycinali
 3684  I,25 |                    drzewa w sadach, ziemię i wodę tylko zostawując. Nigdy
 3685  I,25 |               przeszli na tę stronę Niemna i Wilii, choć już lasy i gąszcze,
 3686  I,25 |              Niemna i Wilii, choć już lasy i gąszcze, i bagna przedzieliły
 3687  I,25 |                   choć już lasy i gąszcze, i bagna przedzieliły ich od
 3688  I,25 |                    ciągle jakby w gorączce i oczekiwaniu napadu. Wielu
 3689  I,25 |                  wyciągało ręce do Kmicica i jego orszańskich jeźdźców,
 3690  I,25 |               jeźdźców, błagając o ratunek i miłosierdzie, jak gdyby
 3691  I,25 |                   nimi. Uciekały ku Prusom i kolaski szlacheckie wiozące
 3692  I,25 |                 wiozące starców, niewiasty i dzieci; za nimi ciągnęły
 3693  I,25 |               zapasami żywności, dobytkiem i rzeczami. Wszystko w popłochu,
 3694  I,25 |                    w popłochu, przestrachu i żałości, że na tułaczkę
 3695  I,25 |                  już Szwedzi rzekę przejdą i tamtego nieprzyjaciela het,
 3696  I,25 |                    wyciągali ręce ku niebu i mówili:~- Daj Bóg zdrowie,
 3697  I,25 |                  do pogorzelisk naszych...~I błogosławiono księcia powszechnie.
 3698  I,25 |                    Wilię na czele własnych i szwedzkich wojsk. Z góry
 3699  I,25 |               skromność" szwedzką, karność i dobre obchodzenie się z
 3700  I,25 |              okolic dymiących świeżą krwią i pożarem, wyglądali go jak
 3701  I,25 |                 wierze względem Radziwiłła i powtarzał sobie w duszy:~"
 3702  I,25 |                    panu służę! Zamknę oczy i pójdę ślepo za jego fortuną.
 3703  I,25 |                fortuną. Straszny on czasem i niezbadany, ale większy
 3704  I,25 |                  lepiej wie, czego trzeba, i w nim jednym zbawienie."~
 3705  I,25 |            zbawienie."~Lżej mu się zrobiło i pogodniej w sercu na tę
 3706  I,25 |                  tu była, żeby te płakania i jęki ludzkie słyszała, nie
 3707  I,25 |                  jeszcze w życiu spotkamy.~I tęsknota wzmagała się w
 3708  I,25 |          wątpliwości opuszczały go z wolna i jechał przed siebie, zanurzał
 3709  I,25 |                 jak droga na duszne troski i niepokoje. Zdrowie miał
 3710  I,25 |                  wracała mu z każdą chwilą i chęć przygód. Widział je
 3711  I,25 |             przygód. Widział je przed sobą i uśmiechał się do nich, i
 3712  I,25 |                   i uśmiechał się do nich, i gnał konwój bez wytchnienia,
 3713  I,25 |                   jego ramionach jak ptak, i mówił sobie: wrócę.~Czasem
 3714  I,25 |                   potężny wir wodny porywa i przyciąga wszystko, co się
 3715  I,25 |                  nim razem z całej duszy. ~I z odległości rósł ten olbrzymi
 3716  I,25 |                   w oczach młodego rycerza i prawie nadludzkie przybierał
 3717  I,25 |                    ogromna, w rękach miecz i berło, a pod stopami cała
 3718  I,25 |               stopami cała Rzeczpospolita.~I bił czołem w duszy przed
 3719  I,25 |            zostawili za sobą daleko Niemen i weszli w kraj jeszcze lesistszy.
 3720  I,25 |             brzegami Wilii przez szwedzkie i radziwiłłowskie pułki, zapuszczały
 3721  I,25 |                partie", nad którymi czasem i miejscowi opryszkowie mieli
 3722  I,25 |            napadały pomniejsze wsie, dwory i podróżników.~Gromiła ich
 3723  I,25 |                  ze swymi dworskimi ludźmi i ubierała nimi sosny przydrożne,
 3724  I,25 |                 się na spore ich oddziały, i dlatego musiał pan Andrzej
 3725  I,25 |                    Zołtareńkowych hultajów i w godzinę mostem ich położyli,
 3726  I,25 |                mostem ich położyli, ile że i z naszej strony pomoc była.~-
 3727  I,25 |              koniom, wzięli, co było siana i chlebów, i pojechali.~-
 3728  I,25 |                   co było siana i chlebów, i pojechali.~- Ale skąd przyszli
 3729  I,25 |             pojechali.~- Ale skąd przyszli i dokąd poszli?~- Przyszli
 3730  I,25 |                bitwie, więc pytał dalej:~- I nie wiecie, kto tej chorągwi
 3731  I,25 |                   nami rozmawiał. Młody on i misterny jako igła. Nie
 3732  I,25 |              natknąć się na małego rycerza i wpaść w jego ręce, a w takim
 3733  I,25 |                   zwichnąć całą jego misję i Bóg wie jakie szkody przynieść
 3734  I,25 |                   jak najdalej.~Ludzie też i konie, idące jednym niemal
 3735  I,25 |               żołnierzom zdjąć juki z koni i roztasować się w karczmie
 3736  I,25 |                  nie tylko roztropnie, ale i mądrze, albowiem zaledwie
 3737  I,25 |                niżej niż poprzedniego dnia i wyszedł z izby, a Kmicic
 3738  I,25 |                    ubierać się pośpiesznie i w godzinę później był już
 3739  I,25 |                jazda pozsiadała już z koni i zajęła domostwa poboczne.
 3740  I,25 |               domostwa poboczne. Żołnierze i dworzanie, w najrozmaitszych
 3741  I,25 |             słychać było rozmowę francuską i niemiecką. Nigdzie polskiego
 3742  I,25 |                    moderunku, muszkietnicy i dragonia przybrani byli
 3743  I,25 |                     Żołnierz jednak piękny i tak okazały, że każdego
 3744  I,25 |                  się odświętnie w aksamity i złotogłów, a sześciu ludzi
 3745  I,25 |                   się dłużej w Pilwiszkach i wstąpił tylko na popas,
 3746  I,25 |                straż przed domem, kto jest i z czym jedzie, ten zaś poszedł
 3747  I,25 |                   wysłannika hetmańskiego, i wskazując Kmicicowi drogę
 3748  I,25 |          powyciąganymi nogami na krzesłach i drzemiących smaczno, bo
 3749  I,25 |               komnaty oficer zatrzymał się i skłoniwszy się panu Andrzejowi,
 3750  I,25 |                 książę.~Pan Andrzej wszedł i zatrzymał się w progu. Książę
 3751  I,25 |                  ustawionym w rogu komnaty i tak uważnie wpatrywał się
 3752  I,25 |                 widocznie powleczoną różem i bielidłem, że nie zwrócił
 3753  I,25 |                   Książę bowiem wysoki był i silnie zbudowany, ale nad
 3754  I,25 |                    prawie młodzieńczą, ale i w niej nie było proporcji,
 3755  I,25 |                 miał bowiem duży, rzymski, i ogromne oczy niewypowiedzianej
 3756  I,25 |                niewypowiedzianej piękności i blasku, z orlą prawie śmiałością
 3757  I,25 |                spojrzenia. Wobec tych oczu i nosa reszta twarzy, okolonej
 3758  I,25 |                    cery, podniesiona różem i bielidłem, czyniła go podobnym
 3759  I,25 |              jednocześnie zuchwałość, duma i pewność siebie, malujące
 3760  I,25 |                    W Niemczech, w Holandii i we Francji opowiadano dziwy
 3761  I,25 |            wojennych, kłótniach, zajściach i pojedynkach. On to w Holandii
 3762  I,25 |               pułki piechoty hiszpańskiej, i własną książęcą ręką zdobywał
 3763  I,25 |                    ręką zdobywał chorągwie i działa; on na czele regimentów
 3764  I,25 |              mniejszych miastach, oberżach i zajazdach nie wchodziły
 3765  I,25 |                mieszanina zniewieściałości i nieokiełznanej odwagi. W
 3766  I,25 |                  czasie odwiedzin rzadkich i krótkich ojczystego kraju
 3767  I,25 |               zatargami z rodziną Sapiehów i łowami. Ale wówczas leśniczowie
 3768  I,25 |                jako bardziej niebezpieczne i zaciekłe, na które szedł
 3769  I,25 |                 Zresztą nudził się w kraju i jako się rzekło, zjeżdżał
 3770  I,25 |             żywiołem, chociaż umysł bystry i giętki zarówno się do intryg
 3771  I,25 |               giętki zarówno się do intryg i do dyplomatycznych wybiegów
 3772  I,25 |                   tych umiał być cierpliwy i wytrwały, daleko wytrwalszy
 3773  I,25 |              Ludwika polska, książę Oranii i wuj elektor brandenburski,
 3774  I,25 |                cynicznie - a innych uciech i tak mi nie brak.~W ten sposób
 3775  I,25 |                   pan Andrzej krząknął raz i drugi, rzekł nie odwracając
 3776  I,25 |            rzekłszy książę począł uważniej i z pewnym upodobaniem spoglądać
 3777  I,25 |                    a książę złamał pieczęć i począł czytać. Po chwili
 3778  I,25 |                twarzy jego odbiła się nuda i zniechęcenie.~Rzucił list
 3779  I,25 |                   Rzucił list przed lustro i rzekł:~- Nic nowego! Radzi
 3780  I,25 |                  że elektor w margrabstwie i że się do Prus przez Szwedów
 3781  I,25 |                 książę wysunął dolną wargę i począł dotykać jej z lekka
 3782  I,25 |                następnie spojrzał w lustro i mówił dalej:~- Doszły mnie
 3783  I,25 |                  ludzi, żeby mi ją porwali i przywieźli... Tymczasem,
 3784  I,25 |                   potrzebował, niechże się i bez mojej opinii obejdzie -
 3785  I,25 |             właśnie miasta pruskie, Niemcy i protestanci, nie chcą o
 3786  I,25 |                    chcą o Szwedach słyszeć i do oporu się gotują. Oni
 3787  I,25 |                 oni Rzeczpospolitą ratować i Jana Kazimierza utrzymać!
 3788  I,25 |                   wszystkim oni pomogą nam i Szwedom do pokrajania tego
 3789  I,25 |                  Gdańszczanie mu nie ufają i mówią, że sami mają dość
 3790  I,25 |               chodzi o Rzeczpospolitą, ile i mnie albo księciu wojewodzie
 3791  I,25 |                   wydać ostatnie tchnienie i ostatnią krew wylać.~Książę
 3792  I,25 |                  Prusy Królewskie zacapić, i dlatego tylko ofiaruje im
 3793  I,25 |            Szwedami, ba, nawet z Turczynem i z diabłami. Niechby mu jeszcze
 3794  I,25 |              reszty. W tym tylko bieda, że i Szwedzi ostrzą zęby na Prusy
 3795  I,25 |               Szwedzi ostrzą zęby na Prusy i stąd dyfidencje pomiędzy
 3796  I,25 |                   dyfidencje pomiędzy nimi i elektorem.~- Ze zdumieniem
 3797  I,25 |               otwarcie na stronę szwedzką. I to słuszna, bo w ten sposób
 3798  I,25 |               królowa widocznie mi nie ufa i musiała odradzić. Żeby nie
 3799  I,25 |                baba wie, jak trawa rośnie, i najtajniejszą myśl odgadnie.
 3800  I,25 |                     Tu książę chwycił list i począł czytać głośno:~"Sam
 3801  I,25 |                    przeciw mnie zbuntowali i na Podlasiu grasują, dla
 3802  I,25 |                    razem wyjeżdżać do Prus i razem urządzać rzeź w Zabłudowie?
 3803  I,25 |                  stronnika Jana Kazimierza i patriotę, i razem wycinać
 3804  I,25 |                Jana Kazimierza i patriotę, i razem wycinać tych ludzi,
 3805  I,25 |                   tych ludzi, którzy króla i ojczyzny nie chcą zdradzić?
 3806  I,25 |                 hetman głowę traci. Toć ja i teraz właśnie spotkałem,
 3807  I,25 |                   z tymi buntownikami, jak i oni ze mną politykowali,
 3808  I,25 |                   w fotelu, wyciągnął nogi i założywszy niedbale ręce
 3809  I,25 |                    bo się uderzył w perukę i zapytał:~- A waćpan nie
 3810  I,25 |                    zakrzyknął na pokojowca i kazał mu wołać podstarościego,
 3811  I,25 |                   drogi... Chociaż... może i szkoda, że na Podlasie nie
 3812  I,25 |                  głowami konfederacji jest i twój imiennik... Mógłbyś
 3813  I,25 |                    mi do króla szwedzkiego i do pana Lubomirskiego pilno.~-
 3814  I,25 |                  pilno.~- A, to masz listy i do pana marszałka koronnego?
 3815  I,25 |                  się przed panem Andrzejem i rzekł:~- Daj mi parol kawalerski,
 3816  I,25 |               myślałem, że książę wojewoda i ze mną podwójną grę prowadzi.~-
 3817  I,25 |                  wojewodą, że jego dziewka i jego fortuna dla mnie rosną.
 3818  I,25 |             rumieńce. Nagle wyciągnął rękę i rzekł: ~- Przepraszam cię,
 3819  I,25 |                  Przepraszam cię, kuzynie, i winszuję paranteli.~Ostatnie
 3820  I,25 |           zarumieniły się jeszcze bardziej i już otwierał usta, aby coś
 3821  I,25 |                    gdy drzwi otworzyły się i gubernator Harasimowicz
 3822  I,25 |                   pieniędzy zebrać możecie i wy w Zabłudowie, i pan Przyński
 3823  I,25 |                 możecie i wy w Zabłudowie, i pan Przyński w Orlu..."~-
 3824  I,25 |                    Podstarości skłonił się i czytał dalej:~"... i pan
 3825  I,25 |                   się i czytał dalej:~"... i pan Przyński w Orlu, choć
 3826  I,25 |                    Harasimowicz. Możecieli i wsie jakie sąsiadom lub
 3827  I,25 |             pieniądze co najwięcej na nie; i gdziekolwiek się jeno sposób
 3828  I,25 |              dostanie onych, starajcie się i do mnie odsyłajcie. Konie
 3829  I,25 |                  do mnie odsyłajcie. Konie i rzeczy wszystkie, cokolwiek
 3830  I,25 |                    cokolwiek tam jest, ba! i w Orlu lichtarz wielki,
 3831  I,25 |                    w Orlu lichtarz wielki, i co inszego, obrazy i ochędóstwa,
 3832  I,25 |               wielki, i co inszego, obrazy i ochędóstwa, a najbardziej
 3833  I,25 |                    tylko działa bez łożów, i to okryć, żeby nie wiedziano,
 3834  I,25 |                      starostwa moje tłoczą i na Zabłudów się gotują idąc
 3835  I,25 |           suplement - odrzekł podstarości.~I począł czytać dalej:~"...
 3836  I,25 |                  Harasimowicz sam przerwał i chwycił się za głowę.~-
 3837  I,25 |                   o pół dnia drogi za nami i pewno wpadły w ręce tej
 3838  I,25 |             Harasimowicz znał pana Zagłobę i gdyby wiedział, że się właśnie
 3839  I,25 |              książę Bogusław roześmiał się i rzekł:~- Niech im będzie
 3840  I,25 |              wiedziało. Beczkę jednak jaką i drugą w Orlu i w Zabłudowie
 3841  I,25 |                 jednak jaką i drugą w Orlu i w Zabłudowie zostawić, a
 3842  I,25 |                  zostawić, a to z lepszych i słodszych, co by się ułakomili
 3843  I,25 |                boże!... A palcie, co piszę i ktokolwiek o czym wiedzieć
 3844  I,25 |                   do mnie. Albo sami najdą i wypiją, albo jednając może
 3845  I,25 |                Podstarości skończył czytać i począł patrzyć na księcia
 3846  I,25 |                   Harasimowicz skłonił się i wyszedł.~Książę Bogusław
 3847  I,25 |                  stanął przed zwierciadłem i począł się przyglądać starannie
 3848  I,25 |             poruszał z lekka głową w prawo i lewo, to oddalał się od
 3849  I,25 |              chwilę podniósł się z krzesła i znowu zaraz usiadł, jak
 3850  I,25 |             człowiek, który walczy ze sobą i przełamuje w sobie wybuch
 3851  I,25 |                    rysy jego ściągnęły się i zakrzepły; widocznie całą
 3852  I,25 |                    całą siłą potężnej woli i energii nakazał sobie spokój
 3853  I,25 |               energii nakazał sobie spokój i zapanował nad sobą zupełnie.~-
 3854  I,25 |                    mną robić. Należę duszą i mieniem do jego robót; przy
 3855  I,25 |                   do jego robót; przy jego i waszej książęcej mości fortunie
 3856  I,25 |              książęcej mości fortunie może i moja wyrosnąć, dlatego gdzie
 3857  I,25 |             dlatego gdzie wy idziecie, tam i ja pójdę... Na wszystkom
 3858  I,25 |             chociaż w onych sprawach służę i w nich się obracam, przecie
 3859  I,25 |                  zależało od twego pytania i od mego humoru - odrzekł
 3860  I,25 |              wszystkie swe postępki dobrem i zbawieniem Rzeczypospolitej
 3861  I,25 |                    prawda, że on skrupulat i niechętnie prawdziwą skórę
 3862  I,25 |                    już jego natura. Toż on i ze mną gadając, skoro się
 3863  I,25 |                  siadł na nim jak na koniu i wsparłszy ręce na poręczy
 3864  I,25 |                gdzie syn po ojcu następuje i gdzie prawo królewskie z
 3865  I,25 |                służylibyśmy pewnie królowi i ojczyźnie, kontentując się
 3866  I,25 |             urzędami, które nam się z rodu i fortuny przynależą. Ale
 3867  I,25 |              posadzić na stolcu królewskim i wielkoksiążęcym choćby pana
 3868  I,25 |                        A my? Radziwiłłowie i książęta Rzeszy Niemieckiej
 3869  I,25 |                    korony na głowach noszą i miejsca przed nami biorą,
 3870  I,25 |                ożywił się, wstał z krzesła i począł chodzić po komnacie.~-
 3871  I,25 |              obejdzie się to bez trudności i impedimentów - mówił dalej -
 3872  I,25 |                    mówił dalej - bo ołyccy i nieświescy Radziwiłłowie
 3873  I,25 |                    Obejdziem się bez niego i rąk nie opuścimy, bo teraz
 3874  I,25 |                 swoją drogą to niesłychana i niebywała rzecz... Jak to,
 3875  I,25 |            najezdnik znany z drapieżności, i nie tylko nie znajduje oporu,
 3876  I,25 |                  żyw opuszcza dawnego pana i spieszy do nowego: magnates,
 3877  I,25 |                   kraju żywie bez sumienia i ambicji... I taki kraj nie
 3878  I,25 |                  bez sumienia i ambicji... I taki kraj nie ma zginąć?
 3879  I,25 |                    muszkietów wkręcają!... I tak wszędy będzie - nie
 3880  I,25 |               zginąć, musi pójść w pogardę i w służbę do sąsiadów!...~
 3881  I,25 |                   Kmicic coraz był bledszy i resztkami sit trzymał na
 3882  I,25 |                  słowami, własnym rozumem, i nie zważając na słuchacza
 3883  I,25 |                  zaś dłużej nie męczył. Ja i książę wojewoda wileński
 3884  I,25 |               drapieżników czyha na spadek i wszystkiego zagarnąć nie
 3885  I,25 |                    chcemy, aby choć część, i to nie lada jaka, dla nas
 3886  I,25 |                   tym porównaniem do głowy i nie zdołałem w sedno utrafić,
 3887  I,25 |       Hiperborejczykowie, Tatarzy, elektor i kto żyw naokoło. A my z
 3888  I,25 |                   że z tego sukna musi się i nam tyle zostać w ręku,
 3889  I,25 |                 przeszkadzamy ciągnąć, ale i sami ciągniemy. Niechaj
 3890  I,25 |                  Brandenburczykiem o Prusy i wielkopolskie kraje się
 3891  I,25 |               spojrzał uważniej na Kmicica i w tej chwili dopiero spostrzegł
 3892  I,25 |                    spostrzegł jego bladość i wzburzenie.~- Co ci jest,
 3893  I,25 |                  Fatygi z nóg mnie obaliły i w głowie mi się kręci. Żegnam
 3894  I,25 |                rzekłszy Kmicic skłonił się i wyszedł.~W drugiej izbie
 3895  I,25 |                    się obu rękami za głowę i począł powtarzać z jękiem
 3896  I,25 |                    Za mną! - rzekł Kmicic.~I ruszył przez miasto ku oberży.~
 3897  I,25 |                     dawny żołnierz Kmicica i znający go doskonale, zauważył
 3898  I,25 |                 naprzód, wymachując rękoma i powtarzając bezładne słowa.~
 3899  I,25 |           wiarołomcy, zdrajcy... Zbrodzień i zdrajca... Obaj tacy..."~
 3900  I,25 |                    Kulwiec, Ranicki, Rekuć i inne, wypadały z jego ust
 3901  I,25 |                  tego ze zdumieniem Soroka i trwożył się coraz bardziej,
 3902  I,25 |                    się natychmiast w izbie i z godzinę nie dawał znaku
 3903  I,25 |                 bez rozkazu ładowali wiuki i siodłali konie.~Soroka mówił
 3904  I,25 |                    czapki, w koszuli tylko i hajdawerach.~- Konie siodłać! -
 3905  I,25 |                który pomimo całej gorączki i wzburzenia spostrzegł, że
 3906  I,25 |                 ludzi weźmie konie wiuczne i wyjedzie natychmiast z miasta
 3907  I,25 |                miastem puścić konie w skok i nie ustawać aż w lasach.~-
 3908  I,25 |                   dwa konie osiodłać, żeby i drugi był w zupełnej gotowości.~-
 3909  I,25 |                    mną! - krzyknął Kmicic.~I jak był rozebrany, w hajdawerach
 3910  I,25 |             rozebrany, w hajdawerach tylko i rozchełstanej na piersiach
 3911  I,25 |                    Tu Kmicic zatrzymał się i ukazując na wiadro wiszące
 3912  I,25 |               rozkaz; chwycił więc za drąg i zanurzył wiadro w wodzie,
 3913  I,25 |           następnie wyciągnął je spiesznie i porwawszy w dłonie chlusnął
 3914  I,25 |                 pan Andrzej począł parskać i prychać jakoby wieloryb
 3915  I,25 |              powtórzył czynność raz, drugi i chlustał wodą ze wszystkich
 3916  I,25 |                  szaty mi pomożesz wdziać!~I poszli obaj do zajazdu.~
 3917  I,25 |              powtórzył im na drogę Kmicic.~I wszedł do izby.~W pół godziny
 3918  I,25 |                   w wysokie jałowicze buty i łosiowy kaftan obciśnięty
 3919  I,25 |                  dość spokojną, ale surową i groźną.~Rzuciwszy okiem
 3920  I,25 |                   na żołnierzy, czy gotowi i zbrojni należycie, siadł
 3921  I,25 |                    należycie, siadł na koń i cisnąwszy dukata gospodarzowi
 3922  I,25 |                dociągała popręgów u siodeł i kiełznała konie, piechota
 3923  I,25 |                Tymczasem przejechali rynek i poczęli skręcać ku starościńskiemu
 3924  I,25 |             Leźliśmy Chowańskiemu w gardło i nie zjadł nas... Pamiętacie?~-
 3925  I,25 |                  inni: Biłous, Zawratyński i Lubieniec.~- Musimy porwać
 3926  I,25 |                koniuszego! - rzekł Kmicic.~I umilkł chcąc zbadać wrażenie,
 3927  I,25 |              żołnierzy. A oni umikli także i patrzyli w niego jak w tęczę,
 3928  I,25 |               tylko wąsiska ruszały im się i tylko twarze stały się groźne
 3929  I,25 |                    twarze stały się groźne i zbójeckie.~- Pal blisko,
 3930  I,25 |                     a we dworze jeno straż i dworzan ze dwudziestu -
 3931  I,25 |                 się nie spodziewają, nawet i szabel przy bokach nie mają.~-
 3932  I,25 |                Słuchać! Ja wejdę do komnat i po chwili wyjdę z księciem...
 3933  I,25 |                  tedy ja siądę na drugiego i pojedziem... Jak odjedziemy
 3934  I,25 |                  we dwóch porwać pod pachy i w skok, co tchu w koniach!~-
 3935  I,25 |              gruchnąć z garłaczy po straży i konia mi podawać, jak tylko
 3936  I,25 |                    wypadnę ze drzwi.~- Tak i będzie! - rzekł Soroka.~-
 3937  I,25 |              skomenderował Kmicic.~Ruszyli i w kwadrans później stanęli
 3938  I,25 |                  karecie kilku masztalerzy i forysiów, których doglądał
 3939  I,25 |                można było poznać ze stroju i peruki.~Dalej, wedle wozowni,
 3940  I,25 |             pajukowie znosili do nich łuby i sepety. Nad tymi czuwał
 3941  I,25 |                   Kmicic oznajmił się, jak i poprzednio, przez dyżurnego
 3942  I,25 |                     który po chwili wrócił i wezwał go do księcia.~-
 3943  I,25 |                   moich słów rebelizowały, i nie spodziewałem się widzieć
 3944  I,25 |                   misją wysłać. Skorzystam i ja z ciebie, bo ci dam kilka
 3945  I,25 |                  do różnych znacznych osób i do samego króla szwedzkiego.
 3946  I,25 |               konfederatów jadę, a właśnie i tu w mieście słyszałem,
 3947  I,25 |                    tu w mieście słyszałem, i wasza książęca mość to potwierdził,
 3948  I,25 |                 Wołodyjowski, a jest z nim i pan Mirski, i pan Oskierko,
 3949  I,25 |                   jest z nim i pan Mirski, i pan Oskierko, i dwóch panów
 3950  I,25 |                    Mirski, i pan Oskierko, i dwóch panów Skrzetuskich:
 3951  I,25 |             czerwone sukno wraz z Kozakami i Szwedami ciągnąć.~- Głupich
 3952  I,25 |                 taki sam jego stronnik jak i mój stryjeczny, jeno do
 3953  I,25 |                dobrze, a będę ci wdzięczny i nie dam się w nagradzaniu
 3954  I,25 |                 księcia hetmana, nie wezmę i od waszej książęcej mości.
 3955  I,25 |                  Na własnym żołdzie jestem i na własnym pozostanę.~Książę
 3956  I,25 |                 masz. Teraz tedy mi go żal i strach mi, żeby się po drogach,
 3957  I,25 |                   przygodę nietrudno, może i w nieprzyjacielskie ręce
 3958  I,25 |              raczył na przechowanie wziąść i zażywać, póki się sposobniejszą
 3959  I,25 |          największego ukropu wyniósł, gdyż i tę ma cnotę, że w bitwie
 3960  I,25 |               stawił, że nie przymierzając i wasza książęca mość nie
 3961  I,25 |                   swoich stajniach.~- Może i ja bym stawił, gdyby nie
 3962  I,25 |                   natolski, jeno myślę, że i w Natolii jeden się taki
 3963  I,25 |               mości.~Książę wziął kapelusz i wyszli.~Przed kołowrotem
 3964  I,25 |                 kruk, ze strzałką na czole i białą pęciną u nogi włócznej,
 3965  I,25 |                     Żołnierze podali konia i pan Andrzej siadłszy począł
 3966  I,25 |                    wypukłe nabrały blasku, i zdawało się, że chrapami
 3967  I,25 |                 jak o krok od jego twarzy, i krzyknął:~- Alt!~Koń wsparł
 3968  I,25 |                 wsparł się czterema nogami i stanął jak wryty.~- A co? -
 3969  I,25 |                     Jak to powiadają: oczy i nogi jelenia, chód wilka,
 3970  I,25 |                Jest wszystko, co potrzeba. I komendę rozumie niemiecką?~-
 3971  I,25 |                   kawalkator, bo widzę, że i wyjeżdżony koń bardzo.~-
 3972  I,25 |              książęca mość raczy spróbować i jeśli się na dwóch stajach
 3973  I,25 |         puszczonymi cuglami nie wysunął.~- I dziwo, i wygoda, bo obie
 3974  I,25 |                    nie wysunął.~- I dziwo, i wygoda, bo obie ręce wolne.
 3975  I,25 |                    zawraca?~- Tedy zawróci i on, nie popsowawszy linii.~-
 3976  I,25 |                   skoczył lekko na kulbakę i począł klepać rumaka po
 3977  I,25 |                 Ruszymy naprzód szeregiem, i jeśli wasza książęca mość
 3978  I,25 |                    lasowi. Droga tam równa i szeroka, a ku miastu mogłyby
 3979  I,25 |              książęca mość cugle z miejsca i skokiem... Dwóch ludzi z
 3980  I,25 |                rzekł książę.~Szereg stanął i zwrócił się głowami końskimi
 3981  I,25 |                      Marsz!~Szereg pomknął i po pewnej chwili szedł jak
 3982  I,25 |                   ich przed oczyma dworzan i masztalerzy, którzy zebrawszy
 3983  I,25 |           przebiegły już staję lub więcej, i rumak książęcy, lubo nie
 3984  I,25 |            istotnie ani na cal. Przebiegli i drugą staję, nagle Kmicic
 3985  I,25 |                    go!~W tej chwili Biłous i olbrzymi Zawratyński chwycili
 3986  I,25 |                zatrzeszczały mu w stawach, i trzymając w żelaznych pięściach,
 3987  I,25 |                mowę. Szarpnął się jeno raz i drugi, lecz bez skutku,
 3988  I,25 |                   ty kto? - odparł Kmicic.~I mknęli dalej.~
 3989  I,26 |                   znów lufę między łopatki i biegli dalej. Kapelusz księciu
 3990  I,26 |                 jasne sploty jego peruki - i biegli dalej, aż biała piana
 3991  I,26 |                   było zwolnić, bo ludziom i koniom tchu zbrakło, a Pilwiszki
 3992  I,26 |              Jechali tedy czas jakiś stępą i w milczeniu, przesłonięci
 3993  I,26 |              widocznie starał się uspokoić i odzyskać zimną krew, aż
 3994  I,26 |                  panie kawalerze, o ciebie i twoją krócicę...~To rzekłszy
 3995  I,26 |                   ręce, aby je wyprostować i z odrętwienia otrząsnąć,
 3996  I,26 |                 dwóch stron konia za cugle i wiedli dalej.~Bogusław po
 3997  I,26 |               Owszem! - odparł pan Andrzej i popędziwszy konia, odsunął
 3998  I,26 |                 żeś przy zdrowych zmysłach i że ci się rozum nie pomieszał?
 3999  I,26 |                żeby cię matka nie rodziła? I że na tak zuchwały postępek
 4000  I,26 |                    nie tylko w Polsce, ale i w Europie całej?~- To widać