Tom, Rozdzial

1001  I,10 |                 nieraz bywało!~- Z czym się bronić? Armat nie mamy,
1002  I,10 |        uspokojenia. Owszem, bezład stał się jeszcze większy. Ktoś puścił
1003  I,10 |           tworzą osobne koło i zmawiają się ze sobą pod wodzą znanego
1004  I,10 |                te podejrzenia rozbiegły się między szlachtą, natychmiast
1005  I,10 |               prawdziwa burza rozpętała się w obozie.~- Zdrajców karmimy!
1006  I,10 |          Jednakże długo jeszcze zrywały się okrzyki:~- Dawajcie ich
1007  I,10 |             upadli na duchu i pogrążyli się w smutku. Ci chodzili w
1008  I,10 |              huczał, ucztował, wzburzał się, uciszał jak morze wichrem
1009  I,10 |                nadodrzańskich, posuwały się spokojnie zastępy szwedzkie.~
1010  I,10 |                razie ataku jazdy cofali się za włóczników, którzy utkwiwszy
1011  I,10 |             inni "kapitanowie" wyrobili się w ustawicznej wojnie na
1012  I,10 |                francuskie gwardie mogły się porównać. Za pułkami ciągnęły
1013  I,10 |                każdym dniem zmniejszała się odległość dzieląca dwa wojska.~
1014  I,10 |               kotły i bębny i rozwinęły się wszystkie chorągwie. Wittenberg
1015  I,10 |        heinrichsdorfskiego lasu, gubiła się na widnokręgu. Gdy idące
1016  I,10 |        dąbrowami, hen! daleko podnosiły się dymy ku niebu; na potrawach
1017  I,10 |               potrawach widniały pasące się trzody. Tam gdzie na łąkach
1018  I,10 |              miodem płynącej. I zdawała się roztaczać coraz szerzej
1019  I,10 |                widok nowy okrzyk wyrwał się z piersi wszystkich żołdaków,
1020  I,10 |                szeregi.~Ale spodziewali się ci żołdacy zahartowani w
1021  I,10 |                 Więc z radością łączyła się w sercach szwedzkich i pewna
1022  I,10 |               trzodę; następnie zwrócił się do otyłego człowieka przybranego
1023  I,10 |                jasnej peruce uśmiechnął się i rzekł:~- Wasza miłość
1024  I,10 |              pierwszy radził nie kwapić się i poczekać, aż jego królewska
1025  I,10 |                 A wasza miłość radujesz się tą myślą?~- A ja raduję
1026  I,10 |                 tą myślą?~- A ja raduję się tą myślą, bo moje krzywdy
1027  I,10 |                granicę, za nimi poczęły się wtaczać działa, trąby ciągle
1028  I,10 |                 rzekł Wittenberg - boję się, czy go jaka przygoda nie
1029  I,10 |                gotowi na wszystko, byle się przed obcymi jako polityczny
1030  I,10 |                  Radziejowski roześmiał się.~- Jeśli pozwolisz mi wasza
1031  I,10 |            prorokiem, to przepowiem, co się stanie. Pan wojewoda poznański
1032  I,10 |            kroplę krwi wylać niż poddać się, że śmierć lepsza od niesławy,
1033  I,10 |            granicy.~Radziejowski począł się śmiać jeszcze głośniej,
1034  I,10 |            twarz Wittenberga rozjaśniła się także.~- Wasza miłość nie
1035  I,10 |                  pomyślności, polecanie się służbom, a na koniec prośba,
1036  I,10 |             pospolitego ruszenia gapiła się ciekawie na "pierwszego
1037  I,10 |             wojewody, znajomi zwoływali się nawzajem, pokazywano go
1038  I,10 |           pokazywano go palcami, śmiano się trochę z butów, zakończonych
1039  I,10 |        przeliczyć, to znów przypatrywał się tłumom szlachty, której
1040  I,10 |           wszyscy dygnitarze znajdujący się w obozie.~Wnet przeczytano
1041  I,10 |          przeczytano listy i rozpoczęła się narada, trębacza zaś polecił
1042  I,10 |            Skoraszewski przypatrywał mu się również pilnie, ale z tego
1043  I,10 |                 którym nie masz sposobu się opierać. Stropiła się tym
1044  I,10 |           sposobu się opierać. Stropiła się tym też szlachta niemało
1045  I,10 |                 w takiej chwili rozległ się jeden strzał działowy, zamieszanie
1046  I,10 |              łatwo by w popłoch zmienić się mogło.~Z wolna jednak powiaty
1047  I,10 |    różnobarwnych kabatach; dymy unosiły się z zapalonych lontów, a na
1048  I,10 |                  łęgi i równina zaroiły się powiatowymi chorągwiami
1049  I,10 |                  jak salamandra w ogniu się kochająca, rycerz znający
1050  I,10 |               bo z szeregów nie wysuwał się nikt. Jeden oglądał się
1051  I,10 |                 się nikt. Jeden oglądał się na drugiego. Byli tacy,
1052  I,10 |            pójdę."~Rotmistrze poczynali się niecierpliwić, aż nagle,
1053  I,10 |                 raz mi śmierć!~- Znajdą się tacy dobrzy jak i ty!~-
1054  I,10 |                    Każdemu wolno! Niech się tu nikt nad drugich nie
1055  I,10 |               stawał, tak teraz poczęła się sypać szlachta ze wszystkich
1056  I,10 |                 Pan Skoraszewski począł się śmiać swoim szczerym, poczciwym
1057  I,10 |              wojewoda podlaski połączył się z nimi przy wyjściu z obozu.
1058  I,10 |                 dłoni, przeprawiających się przez Noteć - po czym zamigotali
1059  I,10 |              poznański kazał rozjeżdżać się ludziom do namiotów, uznał
1060  I,10 |           stawać w gotowości.~Skończyło się oczekiwanie, niepewność,
1061  I,10 |      oczekiwanie, niepewność, skończyły się zaraz swary, kłótnie; owszem:
1062  I,10 |             wysoko, i wieczorem zdarzył się wypadek, który zdawał się
1063  I,10 |               się wypadek, który zdawał się być nową szczęśliwą wróżbą.~
1064  I,10 |            kurzu, a potem poruszających się w tumanie ludzi. Wyległo,
1065  I,10 |          jasnych kłębach kurzu zbliżali się coraz bardziej, idąc wolno,
1066  I,10 |            wolno, następnie przeprawili się przez Noteć.~Szlachta przypatrywała
1067  I,10 |               Szlachta przypatrywała im się z rękoma nad oczami, bo
1068  I,10 |                 oczami, bo blask czynił się coraz większy i całe powietrze
1069  I,10 |                  Oni tymczasem zbliżyli się już tak, że twarze można
1070  I,10 |           wytrzymała szlachta i puściła się naprzeciw wśród okrzyków:~-
1071  I,10 |               jeńców, drudzy wypytywali się: "Jak to było?" - inni wygrażali
1072  I,10 |                    Z Polakami zachciało się wam wojować? Macie teraz
1073  I,10 |                  Zwyczajna to rzecz, że się jeńców w czasie wojny bierze.~
1074  I,10 |            pytaniami:~- Jakże to? Łatwo się wam dali? Czy musieliście
1075  I,10 |               wam dali? Czy musieliście się zapocić? Dobrze się biją?~-
1076  I,10 |         musieliście się zapocić? Dobrze się biją?~- Dobrzy pachołkowie -
1077  I,10 |                pan Rosiński - i bronili się znacznie, ale przecie nie
1078  I,10 |            przecie nie z żelaza. Szabla się ich ima.~- Tak i nie mogli
1079  I,10 |              ima.~- Tak i nie mogli wam się oprzeć, co?~- Impetu nie
1080  I,10 |               dobrze już w nocy rozległ się głos trąbki przed forpocztami.
1081  I,10 |         wzywającym szlachtę do poddania się. Tłumy dowiedziawszy się
1082  I,10 |                się. Tłumy dowiedziawszy się o tym chciały posłańca rozsiekać,
1083  I,10 |             zatem Wielkopolanie powinni się poddać bez oporu. Pan Grudziński
1084  I,10 |            zwycięstwo?... Ile dni możem się bronić?...~Chceszli wziąść
1085  I,10 |                 odpowiadać i czekać, co się stanie.~Nie czekano już
1086  I,10 |                wojsko szwedzkie ukazało się naprzeciw Piły. W obozie
1087  I,10 |             ochotnie, bo harce składały się zwykle z szeregu walk prowadzonych
1088  I,10 |              szablą szlachta nie lękała się wcale. Wyszli więc za rzekę
1089  I,10 |           nieprzyjaciela, który zbliżał się coraz bardziej i czerniał
1090  I,10 |                ziemi wyrosły. Rozwijały się więc pułki konne, piesze,
1091  I,10 |        przestrzeń.~Szlachta spodziewała się, że lada chwila sypną się
1092  I,10 |               się, że lada chwila sypną się ku niej harcownicy, rajtarzy,
1093  I,10 |              kilkaset kroków zatrzymały się niewielkie kupki, w których
1094  I,10 |                 konie, i poczęły kręcić się na miejscu, co ujrzawszy
1095  I,10 |                 a jednocześnie rozległy się krzyki i jęki kilku rannych.~-
1096  I,10 |            następnie oddział rozproszył się w mgnieniu oka po równinie
1097  I,10 |          harcowników Wittenberg posuwał się dalej, aż wreszcie stanął
1098  I,10 |               szwedzkiej. Dymy układały się spokojnie w jasnym powietrzu
1099  I,10 |               długie pasma rozciągające się między wojskami, a przez
1100  I,10 |           piechoty i jazdy, rozwijające się ze straszliwym spokojem,
1101  I,10 |                  nieprzyjaciel szykował się nie zwracając najmniejszej
1102  I,10 |            ochotnie; oddział rozciągnął się zaraz w bezładną kupę, bo
1103  I,10 |                obozie polskim podniosła się taka wrzawa, że słychać
1104  I,10 |          pospolitaków próbowało wymknąć się w ciemnościach z obozu.
1105  I,10 |            grozić i nie puszczać. Brano się do szabel. Słowa: "Albo
1106  I,10 |             Lecz z każdą chwilą stawało się prawdopodobniejszym, że
1107  I,10 |            wołali pospolitacy.~Oburzano się również i na Wittenberga,
1108  I,10 |                 czasu do czasu odzywały się głosy: "Panowie bracia!
1109  I,10 |                Panowie bracia! ratujcie się!" A inne wołały: "Zdrada!
1110  I,10 |          pospolitego ruszenia okazywało się jasno jak na dłoni. Wittenberg
1111  I,10 |               Nastał świt.~Dzień czynił się blady, chmurny i oświecił
1112  I,10 |               złego Szwedzi przeprawili się nocą pod Dziębowem na drugą
1113  I,10 |            szańców i nie było zza czego się bronić.~Należało otoczyć
1114  I,10 |                bronić.~Należało otoczyć się wałem bez straty chwili
1115  I,10 |               ale po drodze zatrzymywał się Radziejowski wśród tłumów
1116  I,10 |                tłumów szlachty, kłaniał się gałęzią i kapeluszem, uśmiechał
1117  I,10 |                 i kapeluszem, uśmiechał się, witał znajomych i mówił
1118  I,10 |           bracia najmilsi! Nie trwóżcie się! Nie jako wrogowie tu przybywamy.
1119  I,10 |          Rzeczypospolitej - to oddajcie się w protekcję najjaśniejszemu
1120  I,10 |                 król szwedzki podejmuje się przytłumić rebelię kozacką,
1121  I,10 |              uczynić potrafi. Ulitujcie się nad ojczyzną nieszczęsną,
1122  I,10 |                przejeżdżał dalej i znów się kłaniał nowym tłumom, i
1123  I,10 |        poznańskiego.~Szlachta stłoczyła się przed domem tak ciasno,
1124  I,10 |               że tam, w tym domu, toczy się sprawa nie tylko o nią,
1125  I,10 |              skwapliwie, za nimi wdarło się kilku mniejszych, a reszta
1126  I,10 |            stała pod drzwiami, tłoczyła się do okien, przykładała uszy
1127  I,10 |         donośnych głosów wydobywających się z wnętrza izby, jakoby echa
1128  I,10 |                drzwi wchodowe otworzyły się z trzaskiem i wypadł z nich
1129  I,10 |            Skoraszewski.~Obecni cofnęli się w przerażeniu.~Ten człowiek,
1130  I,10 |           którym mówiono, że rany mogły się goić pod jego ręką, wyglądał
1131  I,10 |           piersiach; obu rękoma trzymał się za czuprynę i tak wpadłszy
1132  I,10 |                 Skoraszewski zaś zerwał się nagle, począł biegać między
1133  I,10 |              wiatru przed burzą. Wahały się serca, wahały umysły, a
1134  I,10 |             poczęło ich otaczać. Czynił się naokoło szmer groźny, płomienie
1135  I,10 |               na dom, w którym odbywała się narada:~- Słyszycie, mości
1136  I,10 |            waszym imieniu, że wyrzekamy się związku z ojczyzną, wyrzekamy
1137  I,10 |           związku z ojczyzną, wyrzekamy się pana, że cała kraina, grody
1138  I,10 |            czasy do Szwecji należeć. Że się wojsko poddaje, to bywa;
1139  I,10 |                ma prawo ojczyzny i pana się wyrzekać?! Kto ma prawo
1140  I,10 |             prowincję odrywać, z obcymi się łączyć, do innego narodu
1141  I,10 |               przechodzić, krwi własnej się wyrzekać?! Mości panowie,
1142  I,10 |                 nie chciejmy!... Bogdaj się nie rodził, kto krwi teraz
1143  I,10 |               że ich niewiele, poczynał się oglądać i przyzostawać.~
1144  I,10 |            drzwi radnego domu otworzyły się znowu i ukazał się w nich
1145  I,10 |            otworzyły się znowu i ukazał się w nich pan wojewoda poznański,
1146  I,10 |            pargaminowy ze zwieszającymi się pieczęciami; głowę miał
1147  I,10 |          niepewny, choć widocznie silił się na wesołość. Ogarnął oczyma
1148  I,10 |             dniu dzisiejszym poddaliśmy się pod protekcję najjaśniejszego
1149  I,10 |                  Kto mówił: veto ?~Nikt się nie ozwał.~Wojewoda znów
1150  I,10 |              wojewoda poznański zwrócił się do Radziejowskiego i uściskał
1151  I,10 |                 po czym wszyscy poczęli się ściskać ze sobą. Szlachta
1152  I,10 |               dygnitarzy i radość stała się powszechną. Wiwatowano już
1153  I,10 |             dodał wojewoda - rozjedziem się do domów i przy bożej pomocy
1154  I,10 |           szlachty patrzą i przypatrują się czemuś wyżej, ponad jego
1155  I,10 |              ponad jego głową.~Odwrócił się i ujrzał swego błazna, który
1156  I,10 |                 błazna, który wspinając się na palce i trzymając się
1157  I,10 |                się na palce i trzymając się jedną ręką za odrzwia pisał
1158  I,10 |                Na świecie niebo pokryło się chmurami i zbierało się
1159  I,10 |                 się chmurami i zbierało się na burzę.~
1160  I,11 |                 przy nogach jego bawiło się dwóch chłopaków: jeden pięcio-,
1161  I,11 |      słonecznymi, w którym ryby rzucały się gęsto, łamiąc gładką powierzchnię
1162  I,11 |                 do siebie. - Nie bójcie się, będziecie wy jeszcze lepiej
1163  I,11 |               skrobała.~Po czym zwrócił się do chłopaków:~- Odczepcie
1164  I,11 |               do chłopaków:~- Odczepcie się, basałyki, od cholewy, bo
1165  I,11 |            dajcie mi spokój! Longinkowi się nie dziwię, bo młodszy,
1166  I,11 |               bo żaden z nich nie uląkł się groźby; natomiast starszy,
1167  I,11 |               porwał Longinka!~- Odczep się, ty żuku, mówię ci, ty smyku,
1168  I,11 |          Skaranie boże! Pamiętaj, żebyś się więcej nie naprzykrzał.~
1169  I,11 |                stęknął trochę, podniósł się z ławki, nagle porwał małego
1170  I,11 |               takich razach nie nazywał się Jaremką, ale panem Michałem
1171  I,11 |             nagłym razie szablę, puścił się z impetem za otyłym Bohunem,
1172  I,11 |          basałyki!... Cud będzie, jeśli się nie zatknę...~Lecz nie tu
1173  I,11 |                raz, historia powtórzyła się znowu z całą dokładnością;
1174  I,11 |              nie wypada mu ani zaklinać się, ani przeklinać wobec chłopaków,
1175  I,11 |                że ryby w stawie poczęły się rzucać z podwójną siłą.~-
1176  I,11 |           zacnych ryb przy samym brzegu się tłucze.~Wtem drzwi domu
1177  I,11 |           wychodzące na ogród otworzyły się i ukazała się w nich kobieta,
1178  I,11 |                 otworzyły się i ukazała się w nich kobieta, piękna jak
1179  I,11 |                jak kulka agatu, trzymał się za jej suknię, a ona nakrywszy
1180  I,11 |            Longinkiem pod lipą posunęła się kilka kroków ku fosie wypełnionej
1181  I,11 |                 Co mają dokuczać! Wcale się tu przystojnie zachowali -
1182  I,11 |      Rzeczypospolitej - sam król kochał się w jego opowiadaniach i dowcipie,
1183  I,11 |                 pan Skrzetuski przedarł się w swoim czasie z oblężonego
1184  I,11 |             czarne i sine bory ciągnące się, jak okiem dojrzeć, po drugim
1185  I,11 |               mgłą oddalenia, podnosiły się czasem stada kaczek, cyranek
1186  I,11 |          starego człowieka to podnosiły się ku niebu ścigając stada
1187  I,11 |                dwóch mężów zbliżających się szybko pod lipę. Jeden z
1188  I,11 |            Ukrainy bawił w domu, lecząc się z febry upartej; drugiego
1189  I,11 |          przykład podaje.~- Nie chwaląc się, robiło się, co mogło, póki
1190  I,11 |                 Nie chwaląc się, robiło się, co mogło, póki się siłę
1191  I,11 |              robiło się, co mogło, póki się siłę czuło w kościach.~Jeszcze
1192  I,11 |              zajęli.~Pan Zagłoba zerwał się z ławy, jakby mu czterdzieści
1193  I,11 |                i począł mimo woli macać się po boku jakby szukając szabli.~-
1194  I,11 |               waćpan mówisz!... Poddali się?!...~- Nie tylko się poddali,
1195  I,11 |            Poddali się?!...~- Nie tylko się poddali, ale podpisali ugodę,
1196  I,11 |                ugodę, w której wyrzekli się króla i Rzeczypospolitej...
1197  I,11 |               rany Ukrzyżowanego!... To się chyba świat kończy?... Co
1198  I,11 |               obaj byliśmy pewni, że to się na niczym skończy, a co
1199  I,11 |                najwięcej na wyrzeczeniu się tytułu króla szwedzkiego
1200  I,11 |       Kazimierza.~- A tymczasem zaczęło się od utraty prowincji, a skończy
1201  I,11 |             utraty prowincji, a skończy się Bóg wie na czym.~- Przestań
1202  I,11 |                 odwykła. Jednakże gdyby się wódz był znalazł, można
1203  I,11 |               nie obmyśliła. Ale ledwie się Wittenberg pokazał, zaczęto
1204  I,11 |             zaczęto zaraz paktować, nim się kropla krwi polała. Potem
1205  I,11 |                 nie było.~- Jakże? nikt się nie opierał?... Nikt nie
1206  I,11 |               nie wyrzucił?... Wszyscyż się na zdradę ojczyzny i pana
1207  I,11 |       Rzeczpospolita, bo prawie wszyscy się zgodzili... Ja, dwóch panów
1208  I,11 |                 to cnotliwsi rozjechali się na wszystkie strony - jedni
1209  I,11 |                do brata w tej myśli, że się przecie razem na nieprzyjaciela
1210  I,11 |               Poznaniu i stamtąd prędko się po całym kraju rozleją.~
1211  I,11 |                wbił w ziemię i zamyślił się ponuro, pan Stanisław wzdychał,
1212  I,11 |            prowincji. Niech Bóg zmiłuje się nad ojczyzną!...~- Dla Boga -
1213  I,11 |                  rozumiem, a jeszcze mi się wierzyć nie chce...~- Co
1214  I,11 |                znać - rzekł Jan - ażeby się kupili i o obronie myśleli,
1215  I,11 |              niczym nie wie.~Tu zwrócił się do pana Zagłoby:~- A wy,
1216  I,11 |                mnie wykarczował. Tak mi się chce szwedzkiego mięsa znowu
1217  I,11 |                jasyr Gustawa Adolfa, to się nieboszczyka pana Koniecpolskiego
1218  I,11 |                 może być inaczej, tylko się, szelmy, zwiedzieli, że
1219  I,11 |                  zwiedzieli, że Zagłoba się zestarzał. Tak? Poczekajcie!
1220  I,11 |            Ujściem podpisali. Zestarzał się Zagłoba? zestarzał? Zobaczycie!
1221  I,11 |              Ukrainę do hetmanów ciężko się przedostać, bo ich tam nieprzyjaciel
1222  I,11 |              szlachty na ochotnika, ile się da, żeby tak choć z chorągiewkę
1223  I,11 |            otwartymi rękoma.~- Nie dziw się waszmość moim słowom - rzekł
1224  I,11 |             broni ojczyzny i króla, kto się króla za poły trzyma, ale
1225  I,11 |                 abyśmy bez zwłoki udali się pod chorągwie hetmana wielkiego
1226  I,11 |         przynajmniej wódz i hetman, jak się należy. Ciasno tam będzie,
1227  I,11 |                 znów po staremu do kupy się zbierzem jako za dawnych
1228  I,11 |            dodał Stanisław.~- I będziem się bić, nie sejmikować ani
1229  I,11 |            Halszki powiedzieć jej, żeby się też w drogę szykowała.~-
1230  I,11 |               ale do jutra wywczasujesz się, jak będziesz mógł. Ja dziś
1231  I,11 |              świat, ale wola boska! Tym się pocieszam, że o żonę i dziatki
1232  I,11 |         waszmościowie, do domu, bo czas się ekspedycją zająć.~Poszli.~
1233  I,11 |                 zdrożony wielce, ledwie się posiliwszy i napiwszy, zaraz
1234  I,11 |               panem Zagłobą zakrzątnęli się około wyprawy. I że ład
1235  I,11 |            kolaski. Cały orszak posuwał się żywo, bo po miastach świeże
1236  I,11 |           Bielska, a szóstego pogrążyli się już w puszczę od strony
1237  I,11 |            kwadratowych okrywał, łącząc się z jednej strony pasmem nieprzerwanym
1238  I,11 |                 mógł zabłądzić i błąkać się wkoło, aż póki nie padł
1239  I,11 |             zwierzętom. Nocami odzywały się tu ryki żubrów i niedźwiedzi
1240  I,11 |                całe życie nie wychylali się z puszczy. Do Białowieży
1241  I,11 |             smolarniami puszczy. Wielce się strapił wieścią o wojnie,
1242  I,11 |              wieścią o wojnie, o której się dopiero z ust. pana Skrzetuskiego
1243  I,11 |                 Rzeczypospolitej paliła się wojna, umierał król, a do
1244  I,11 |              nieprzyjaciel nie przedrze się przez te ściany, a choćby
1245  I,11 |                swoje stacje, do których się przed głosami dzwonów kościelnych
1246  I,12 |                 zaś myślał, że znajduje się z chorągwią królewską, której
1247  I,12 |       Radziwiłłem chcą służyć, uradował się jeszcze bardziej na myśl,
1248  I,12 |          bardziej na myśl, że nieprędko się rozłączą.~- Chwała Bogu,
1249  I,12 |                 Chwała Bogu, że do kupy się zbieramy, starzy zbarażczykowie -
1250  I,12 |             Nasz książę wojewoda musiał się też jej spodziewać i coś
1251  I,12 |               przed innymi wiedzieć, bo się kręcił jak mucha w ukropie
1252  I,12 |                Kiejdan odprowadził. Ten się najpierwej z nas wszystkich
1253  I,12 |                pychę to z tak małą siłą się porwał na ową niezmierną
1254  I,12 |                niezmierną potęgę, ażeby się z nimi wiktorią nie dzielić.
1255  I,12 |               Tak myślę, że szczerze on się teraz weźmie do Szwedów
1256  I,12 |                niego odrabiałem. Zawsze się kochał w wojnie i dlatego
1257  I,12 |                wypytywać o wszystko, co się pod Ujściem zdarzyło, i
1258  I,12 |                 zdarzyło, i za czuprynę się targał słuchając opowiadania;
1259  I,12 |                on jak diabeł i zdaje mu się, że w całym świecie większego
1260  I,12 |                 niż do prawdziwej wiary się nawrócić; że katolików,
1261  I,12 |               Opaliński skryba, i zaraz się pokazało, do czego zdatny...
1262  I,12 |                 Wołodyjowski - że skoro się tu szlachta ruszy, to się
1263  I,12 |               się tu szlachta ruszy, to się kupa ludzi zbierze, byle
1264  I,12 |            pomieścić wszystkich, którzy się garnęli, a między tymi,
1265  I,12 |              ojczyznę gnębią, wcale bym się o tę szwedzką nie rozgniewał.
1266  I,12 |                Bóg wie nie kogo - godzi się teraz Szwedów popróbować.
1267  I,12 |           zajęte. Ale tu, widzę już, co się stanie. Oto książę wojewoda
1268  I,12 |                 polnemu, zostawi, a sam się Szwedami szczerze zajmie.
1269  I,12 |              mieć w pogotowiu, a samemu się, w trzech dniach w Kiejdanach
1270  I,12 |          wymyślić. Ale zarazem cieszymy się, iż nadchodzą takie terminy,
1271  I,12 |               terminy, w których pokaże się dowodnie, kto jest szczerym
1272  I,12 |                 O tym wszystkim dowiesz się dokładnie z ust naszych -
1273  I,12 |              Wołodyjowski - choć i mnie się to zaraz nie spodobało,
1274  I,12 |            południu chciałem ruszyć. Wy się przez ten wieczór wywczasujecie
1275  I,12 |          Ciekawa to persona i pilnie mu się przypatrujcie. Wojownik
1276  I,12 |            grosz Polaka. Z cudzoziemska się nosi i po niemiecku albo
1277  I,12 |                 dalej Wołodyjowski - bo się jeno w Niemcach i Francuzach
1278  I,12 |              nie może inaczej być, gdyż się z Niemkini rodzi, elektorówny
1279  I,12 |                dlatego radzi z Niemcami się łączą. Powiadał mi o tym
1280  I,12 |          Stanisław Skrzetuski rozbudził się z zamyślenia i rzekł:~-
1281  I,12 |                ojciec wspominał, że jak się rodzic księcia Bogusława
1282  I,12 |                 radziwiłłowski z obcymi się łączy, ale bogdajże lepiej
1283  I,12 |              łączy, ale bogdajże lepiej się stało, gdyż teraz elektor,
1284  I,12 |                  z którym śmiało mógłby się Szwedom zastawić, co jako
1285  I,12 |                szwedzki. Daj Boże, żeby się jeszcze ze sobą przeciw
1286  I,12 |             drodze i na kulbakach można się słodko przedrzemać.~We dwie
1287  I,12 |               Kmicicu i o wszystkim, co się od pewnego czasu darzyło.
1288  I,12 |                 czasu darzyło. Przyznał się i do afektu swego dla panny
1289  I,12 |                   bo inaczej srodze bym się martwił, gdyż czasem myślę,
1290  I,12 |                 stanie.~- Nie stanie ci się krzywda - rzekł pan Zagłoba -
1291  I,12 |             rzekł Wołodyjowski. - Takeś się waćpan wcześnie z tym postanowieniem
1292  I,12 |                Warszawie byli. Za kimże się wszystkie podwiki oglądały,
1293  I,12 |               do stanu małżeńskiego, to się nie martw. Przyjdzie i twoja
1294  I,12 |                 Dość mam tego kołatania się po świecie. Nigdy waściom
1295  I,12 |              afront wziął do serca, żem się tam więcej nie pokazał.
1296  I,12 |                 pokazał. Zagłoba począł się śmiać.~- Bodajże cię, panie
1297  I,12 |                 jak sam jesteś. A gdzie się to ona bestyjka podziała,
1298  I,12 |             świeć nad jego duszą - miał się żenić? Ta miała urodę w
1299  I,12 |                to była pestka, choć jej się oczy okrutnie świeciły.~-
1300  I,12 |                Skrzetuski. - Wszyscyśmy się w niej swego czasu kochali
1301  I,12 |                  Bóg raczy wiedzieć, co się z nią teraz dzieje.~- Żeby
1302  I,12 |           Jakeście ją wspomnieli, aż mi się ciepło koło serca uczyniło.
1303  I,12 |            dawne łubniańskie czasy, ale się już nigdy nie wrócą. Nie
1304  I,12 |                 już nie z tym sercem mu się służy, bo on i tego ojcowskiego
1305  I,12 |        konfidencji nie dopuszcza, mając się za jakowegoś monarchę, choć
1306  I,12 |                trzy wojny naraz zwaliły się na Rzeczpospolitą.~Później
1307  I,12 |         Rzeczpospolitą.~Później zabrali się do pacierzy wieczornych
1308  I,12 |                 zaczęli drzemać i kiwać się na kulbakach.~Noc była pogodna,
1309  I,12 |                 poczęło świtać, zbudził się pierwszy pan Michał.~- Mości
1310  I,12 |                i po dniu jeszcze lepiej się waszmościowie o tym przekonacie.~-
1311  I,12 |         przedmieścia.~Tymczasem stawało się coraz jaśniej na świecie
1312  I,12 |          wschodzić. Rycerze przyglądali się z ciekawością nie znanemu
1313  I,12 |       pozwolenie. Jadąc tędy, dostaniem się aż na rynek. Oho! już ludzie
1314  I,12 |            rynek. Oho! już ludzie budzą się i poczynają z domów wychodzić.
1315  I,12 |                Jakbyś waść wiedział, że się to zdarzyło. W środku, między
1316  I,12 |                 kiedyś jak trzasło, tak się nic z niej nie zostało.
1317  I,12 |                obok drukarnia, w której się księgi heretyckie drukują.~-
1318  I,12 |          poglądając na miasto i dziwiąc się jego porządkom, bo ulice
1319  I,12 |              skrzydła niższe, załamując się pod kątami prostymi i tworząc
1320  I,12 |                 W środku kraty wznosiła się potężna brama murowana,
1321  I,12 |             głównym korpusem musztrował się pułk dragonów przybrany
1322  I,12 |               rozmaitych barwach gapiło się na dragonów czyniąc sobie
1323  I,12 |                 to sam, z którym miałeś się pojedynkować w czasie elekcji
1324  I,12 |    spostrzegłszy Wołodyjowskiego puścił się ku niemu u rysią.~- Jak
1325  I,12 |                 ku niemu u rysią.~- Jak się miewasz, Michałku? - zawołał. -
1326  I,12 |              patrzyłeś... Wiemy już, co się tam stało.~- Właśnie dlatego,
1327  I,12 |            stało.~- Właśnie dlatego, że się tam to stało, ja tu przyjechałem
1328  I,12 |            nadziei, że tu nic podobnego się nie stanie.~- Możesz waszmość
1329  I,12 |               kwatera. Pewnie zechcecie się przebrać i posilić, a ja
1330  I,12 |               po bruku. Szereg rozłamał się na dwoje, połowy rozłamały
1331  I,12 |                 dwoje, połowy rozłamały się znowu, aż wreszcie sformowały
1332  I,12 |                  aż wreszcie sformowały się czwórki, które wolnym krokiem
1333  I,12 |                 krokiem poczęły oddalać się w stronę cekhauzu.~- Dobrzy
1334  I,12 |                  pytał Zagłoba. - Czyli się mylę, ale pamiętam, że on
1335  I,12 |             odesławszy dragonów zbliżył się do naszych rycerzy.~- Proszę
1336  I,12 |          słychać co dzień co innego, bo się ludzie gubią w domysłach
1337  I,12 |                 to jeden książę wie, co się stanie. Waży on coś w umyśle,
1338  I,12 |              przez całe godziny naradza się z Harasimowiczem.~- Cóż
1339  I,12 |                że przeciwnie; ale zdaje się, że z nikim ligi nie będzie,
1340  I,12 |             radziwiłłowskiego domu, aby się zjeżdżała. Wszędy pełno
1341  I,12 |               Ej, mości panowie! na kim się skrupi, na tym się zmiele,
1342  I,12 |               na kim się skrupi, na tym się zmiele, ale ręce będziem
1343  I,12 |             Prócz tego dziś spodziewamy się jakichś wielkich gości,
1344  I,12 |             zamku. Wątpię, Michale, czy się dziś do księcia dostaniesz.~-
1345  I,12 |               będą... więc powiem... Tu się nadzwyczajne jakieś rzeczy
1346  I,12 |             polny Gosiewski. Dziwiliśmy się wielce, bo wiadoma rzecz,
1347  I,12 |                 Niektórzy tedy cieszyli się, że zgoda nastąpiła między
1348  I,12 |              tymczasem wczoraj zamknęli się we trzech na naradę, pozamykali
1349  I,12 |          postawili.~Pan Wołodyjowski aż się zerwał z miejsca.~- Na Boga!
1350  I,12 |                   Rycerze spoglądali na się w zdumieniu, a pan Charłamp
1351  I,12 |               wyjaśnienia zagadki.~- To się znaczy, że pan podskarbi
1352  I,12 |                 zdrajcy? - wołał biorąc się za głowę Wołodyjowski. -
1353  I,12 |                   Jak to? książę gotuje się na wojnę okrutną i każda
1354  I,12 |               czynić, z nieprzyjacielem się znosić, na ojczyznę nastawać,
1355  I,12 |                takie dziwy, że w głowie się nie chcą pomieścić - rzekł
1356  I,12 |                 Jan Skrzetuski zamyślił się i rzekł po chwili:~- Byle
1357  I,12 |                 pana własnego nie wahał się świętokradzkiej ręki podnieść.~-
1358  I,12 |             tylko pan Charłamp nasrożył się zaraz i rzekł:~- Służyłem
1359  I,12 |                tylko!~Wąsal pomiarkował się zatem natychmiast, bo pana
1360  I,12 |             zresztą niebezpiecznie było się z nim gniewać, więc mówił
1361  I,12 |               błędów nie porzucił, jeno się w nich urodził. Nigdy on
1362  I,12 |       Opalińskim, choćby Kiejdany miały się w ziemię zapaść. Nie taka
1363  I,12 |             Większy strach brał zbliżyć się do jego majestatu niż do
1364  I,12 |          każdemu mówi, a rozpytuje, czy się komu w służbie krzywda nie
1365  I,12 |                 suchy, ruchliwy, wijący się jak piskorz, z drobną twarzą,
1366  I,12 |                 dłonie. Wszedłszy zgiął się we dwoje, potem wyprostował
1367  I,12 |                dwoje, potem wyprostował się nagle jakby sprężyną podrzucony,
1368  I,12 |          podrzucony, potem znów schylił się w niskim ukłonie, zakręcił
1369  I,12 |                 że książę dowiedziawszy się o gościach przysłał mnie
1370  I,12 |                  co słyszę!...~- Jeśliś się waćpan tak skonfundował
1371  I,12 |             nieprzyjaciele w polu muszą się konfundować.~- A to pan
1372  I,12 |          rzekłszy Harasimowicz skurczył się i stał się tak mały, jakby
1373  I,12 |        Harasimowicz skurczył się i stał się tak mały, jakby go łokieć
1374  I,12 |              niego, przepadło!...Płakać się chce, ale przepadło, przepadło!~-
1375  I,12 |           przepadło, przepadło!~- Czego się waćpan, u diabła, tak wijesz
1376  I,12 |                  Trzem wojnom nie oprze się Rzeczpospolita... Przepadło!...
1377  I,12 |               szybko za drzwiami, jakby się w ziemię zapadł, a rycerze
1378  I,12 |             której człowiek w domysłach się nie gubi, duszy w desperację
1379  I,12 |             desperację nie podaje, jeno się bije.~- Przyjdzie żałować
1380  I,12 |               ojczyzna. Daj Bóg, abyśmy się tu czego lepszego doczekali -
1381  I,12 |                Życzenia jego sprawdziły się niebawem, gdyż po godzinie
1382  I,12 |             widzieć ichmościów.~Porwali się tedy zaraz, bo już byli
1383  I,12 |             wszystkich twarzach malował się żywy niepokój i jakieś oczekiwanie
1384  I,12 |              słychać było słowa: "Wilno się pali! Wilno spalone!...
1385  I,12 |                 straszniejsze, odbijały się o uszy rycerzy, a oni szli
1386  I,12 |                 a oni szli przeciskając się za Harasimowiczem z trudnością
1387  I,12 |              pana Wołodyjowskiego: "Jak się masz, Michale? Źle z nami!
1388  I,12 |                Judyckiego, bo rzecz już się była wydała i poruszyła
1389  I,12 |              stopnia umysły. Zdumiewano się, gubiono w przypuszczeniach,
1390  I,12 |              przypuszczeniach, oburzano się lub chwalono książęcą przezorność;
1391  I,12 |                 wszyscy zaś spodziewali się usłyszeć wyjaśnienie zagadki
1392  I,12 |                wolna!" - a tłum posuwał się lub zatrzymywał chwilami,
1393  I,12 |                sobą rycerzy, przecisnął się przez zebraną szlachtę aż
1394  I,12 |             obok wzniesienia; tam kazał się im zatrzymać, a sam zniknął
1395  I,12 |           złociste kwiaty, i zatrzymali się widząc w głębi, za stołem
1396  I,12 |            zarazem. Długie, zwieszające się w dół wąsy nadawały jej
1397  I,12 |                na nią rycerzom wydawało się, iż nie tylko owa komnata,
1398  I,12 |              został, bo nie wiadomo, co się stać może.~- Wasza książęca
1399  I,12 |                 a hetman wielki zwrócił się do przybyłych.~- Wybaczcie,
1400  I,12 |                waszmościów i ucieszyłem się z duszy, że Bóg w takich
1401  I,12 |                grzbiet wierzbowy, łatwo się gnący. Waszmość nie jesteś
1402  I,12 |                 rzekł Zagłoba wysuwając się raźno naprzód, bo już go
1403  I,12 |               waszmościom to dał, co im się słusznie należy, tedyby
1404  I,12 |                  bo powiadali, że z nim się żaden człowiek mierzyć nie
1405  I,12 |                co do trzech głów, mogło się to w gęstwie bitwy przytrafić...
1406  I,12 |                 chwilę, po czym odezwał się znowu:~- Zali nie bolesna
1407  I,12 |                 Zagłoba.~- Pocieszcieże się, bo się to musi zmienić...
1408  I,12 |                    Pocieszcieże się, bo się to musi zmienić... Już za
1409  I,12 |             chociażem nie król, przecie się u mnie na obietnicach nie
1410  I,12 |           ofiarować. My, żołnierze, bić się chcemy, i pilno nam do boju. ~-
1411  I,12 |               wieczorem na pokoje, może się i jaka słuszna zabawa przed
1412  I,12 |               nasze skrzydła do Kiejdan się przed wojną zjechało. Mości
1413  I,12 |                 a dziś wieczór dowiedzą się wszystkiego, co chcą wiedzieć...
1414  I,12 |           Posępne oblicze rozjaśniło mu się serdecznym i łaskawym uśmiechem
1415  I,12 |              gdy z powrotem przeciskali się przez tłum szlachty zebrany
1416  I,12 |             senatorstwo przed sobą, gdy się go za sobą dopatrzyć nie
1417  I,12 |              Już tak widać jest, że kto się o Radziwiłła otrze, ten
1418  I,12 |                 Michale. Skonfundowałeś się jak panna po ślubie; ale
1419  I,12 |            ślubie; ale to nic!... Jakże się to twoje dożywocie nazywa?
1420  I,12 |            wystrzępić.~- Skonfundowałem się okrutnie, przyznaję - rzecze
1421  I,12 |            awarycję, a, teraz zaczynają się niespodzianie łaski sypać
1422  I,12 |                Tak rozmawiając znaleźli się znowu na dziedzińcu zamkowym,
1423  I,12 |        wszystkich ze sobą do bramy, aby się wjeżdżającym przypatrywać.~-
1424  I,12 |               ot, jakaś kolaska odkryta się tu zbliża, a w niej coś
1425  I,12 |               stary klucz w zamku... Tu się lepsze czasy przypomną.
1426  I,12 |              dziewki-gładyszki w zaloty się nie puszczę!~Dalsze słowa
1427  I,12 |                Jakoż w dalekości ukazał się cały orszak zbrojnych żołnierzy.~-
1428  I,12 |             więc przejeżdżając wychylił się z kolaski i zakrzyknął:~-
1429  I,12 |                  dragoni zaś zatrzymali się przed bramą.~Wołodyjowski
1430  I,12 |               rugujecie, a tu kłaniacie się Radziwiłłowi, by was w Inflanty
1431  I,12 |            panowie! Na Szweda!~Uczyniło się koło. Coraz więcej szlachty
1432  I,12 |                więcej szlachty zbierało się z dziedzińca, co widząc
1433  I,12 |               po tak zacnych kawalerach się nie spodziewam.~- Wielki
1434  I,12 |              Wielki to rycerz! - ozwały się liczne głosy. - Nie masz
1435  I,12 |                  Starym kościom chciało się wypoczynku; lepiej by mi
1436  I,12 |               by mi było po piekarniach się wylegać, twaróg ze śmietaną
1437  I,12 |              zmieszany preopinant cofał się prędzej poza tłum, aby ujść
1438  I,12 |                szyderstw, które poczęły się sypać na jego głowę.~- Wracam
1439  I,12 |              Owóż, repeto, należałby mi się wypoczynek, ale że ojczyzna
1440  I,12 |               aby razem z wami oponować się hostibus w imię tej matki,
1441  I,12 |           miłości. Ja stary, idę, niech się dzieje wola boża, a jeśli
1442  I,12 |             większy, który w końcu zlał się w jeden olbrzymi okrzyk:~-
1443  I,12 |         szlachtę, uciszać, prosić, żeby się rozeszła.~- Na Boga! - mówił
1444  I,12 |         waćpanowie ani wiecie, jakeście się nie w porę z waszymi okrzykami
1445  I,12 |           dziękuję waszmościom, ale już się rozejdźcie. Rozwagi, mości
1446  I,12 |                Co nam do posłów! Chcemy się bić, nie paktować!~- Cieszy
1447  I,12 |               gorzałkę i przekąskę! Źle się bić o pustym brzuchu.~-
1448  I,12 |                 co robić!~I tłum począł się rozpraszać, największy zaś
1449  I,12 |            pułkownikiem Ganchofem udali się do księcia, który siedział
1450  I,12 |             książę - ale za wcześnie mi się rządzić poczyna.~To rzekłszy
1451  I,12 |                    A co, amici? ledwiem się pokazał, jużem afekt w tej
1452  I,12 |            odprawić z niczym posłów, bo się na nasze suffragia potrzebuje
1453  I,12 |                  rzekł Zagłoba - trzeba się przyjrzyć.~Kolaska tymczasem,
1454  I,12 |              zatoczywszy koło, zbliżyła się do rozmawiających. Siedział
1455  I,12 |               wzrok rozżalony i skłonił się nisko kapeluszem, ale ona
1456  I,13 |          ROZDZIAŁ 13~Książę nie pokazał się tego dnia szlachcie aż do
1457  I,13 |              bitwę stoczyć. Spodziewano się pochodu najpóźniej na jutrzejszy
1458  I,13 |               iść za wojskiem.~Rozeszły się wieści, że hetman polny
1459  I,13 |           gorzało, coraz sroższym paląc się pożarem, o wieściach z Warszawy,
1460  I,13 |                 sześć lat siłę, burzyły się serca, umysły i wzrastała
1461  I,13 |                i ochotę do boju. Działo się to dlatego, że jasne już
1462  I,13 |                 dotychczas nie zetknęli się jeszcze ani razu z wojskiem
1463  I,13 |               rzemiosła, z którym mieli się zmierzyć, a który tymczasem
1464  I,13 |           dawniejsze i wiem, że bronili się zawsze w zamkach, w warownych
1465  I,13 |                 nigdy nie śmieli stawić się nam w otwartym polu, bo
1466  I,13 |                 nam w otwartym polu, bo się jazdy okrutnie bali, a gdzie
1467  I,13 |                wyrzuci, to żrą, jeszcze się z sobą o owe specjały bijąc.
1468  I,13 |               chyba że połów ryb zdarzy się obfity.~Tu Zagłoba zwrócił
1469  I,13 |              obfity.~Tu Zagłoba zwrócił się do pana Stankiewicza:~-
1470  I,13 |           waszmość to kiedy ze Szwedami się zapoznał?~- Pod księciem
1471  I,13 |                 ich sposoby. Nacudowali się nad nimi nasi chłopcy niemało,
1472  I,13 |                są exquisitissimi. Tośmy się im popisywać kazali - i
1473  I,13 |        obyczajów. Pamiętam i to, że tak się na pruskim chlebie spaśli,
1474  I,13 |              jaką taką, ale jazdę, Boże się pożal, bo koni w ich ojczyźnie
1475  I,13 |                to księciu radziłem, gdy się pytał, co w tej materii
1476  I,13 |        pójdziemy wnet na drugich. Muszą się tam posełkowie pocić.~-
1477  I,13 |       Stankiewicz. - Nieraz to bywa, że się pozwolisz bić póty, póki
1478  I,13 |                stąd, ni zowąd, znajdzie się i wigor, i fantazja. Małośmy
1479  I,13 |           przenieśli?!... Spuszczaliśmy się na króla i pospolite ruszenie
1480  I,13 |             miarę kielichów rozgrzewały się czupryny i rosły humory
1481  I,13 |   Wołodyjowskiego i Sołłohuba. Zdziwili się trochę starzy żołnierze,
1482  I,13 |                mu ofiarowali. Wypytywał się też pan hetman troskliwie,
1483  I,13 |             oświetlone i goście poczęli się zbierać. W cekhauzie, dokąd
1484  I,13 |              cekhauzie, dokąd przyszedł się przebrać, zastał pana Wołodyjowskiego
1485  I,13 |            Wołodyjowskiego i poznajomił się z resztą kompanii.~- Okrutniem
1486  I,13 |              gdyby nie waszmość, to bym się teraz za kratą kołatał.
1487  I,13 |                 za kratą kołatał. Bodaj się tacy ludzie na kamieniu
1488  I,13 |         żołnierz, daj go katu! Widzi mi się, że srodze polubię waćpana
1489  I,13 |                do pana Michała, bo mnie się dopiero spytać, ile on wart.~-
1490  I,13 |               rycerze... Nie gniewajcie się, bo ja bym z serca chciał
1491  I,13 |               echo Zagłoba.~- Wymkniemy się wcześniej do cekhauzu, a
1492  I,13 |              wąsikami.~"Nie będziesz ty się miał ochoty wymykać - pomyślał
1493  I,13 |                 Kiejdan, ale zrobiło mu się jakoś mdło na sercu, więc
1494  I,13 |            orszański! - wołał kłaniając się we drzwiach.~- A co? czy
1495  I,13 |                we drzwiach.~- A co? czy się pali? jestem! - rzekł Kmicic.~-
1496  I,13 |                od niego biła, tak wydał się urodziwy. Żupan miał z lamy
1497  I,13 |              usiana szafirami zwieszała się u pasa na jedwabnych rapciach,
1498  I,13 |                 książęca mość! nie mogą się moje zasługi równać z zasługami
1499  I,13 |             terminy, że i najwierniejsi się zachwieją.~- Niech ten zginie
1500  I,13 |           chcesz mówić?~- Wyspowiadałem się waszej książęcej mości ze