Tom, Rozdzial

2001  I,18 |             godzinę jeszcze, póki wszystko nie ucichło.~Zagłoba coraz był
2002  I,18 |          niespokojniejszy.~- Zaliby się im nie powiodło?~- Wuj stary wojskowy
2003  I,18 |                   mówił:~- Dobre pachołki! Nie wiem, jaka tam piechota,
2004  I,18 |               chciałem w ogień lecieć... A nie ranny który?~- Wszyscy zdrowi,
2005  I,18 |              zostawiać? Mało dusza ze mnie nie wyszła, tak mi się chciało
2006  I,18 |                     Ale Jan powiada, że to nie idzie.~- Słuchajcie mnie
2007  I,18 |              statystę. Szwedów puśćmy, ale nie powiadajmy im, kto jesteśmy.
2008  I,18 |                     Dalibóg, jeśli ta myśl nie jest warta więcej od waszego
2009  I,18 |            najlepiej wyjdzie na tym, jeśli nie Rzeczpospolita?~- Grzeczna
2010  I,18 |                jutro ich puszczę, ale dziś nie chcę o niczym wiedzieć,
2011  I,18 |                    ręce zemdlały... Oficer nie mógłby nawet dzisiaj jechać,
2012  I,18 |                  bo ja już i głosu w gębie nie mam od fatygi. Oznajmiłem
2013  I,18 |                Dalibóg, że już waszmościów nie widzę, bo mi się powieki
2014  I,18 |                  susły, a jutro w drogę... Nie wrócimy tu już, chyba z
2015  I,19 |                 szczególe nieprzyjacielowi nie mogło dać skutecznego oporu,
2016  I,19 |            chorągwi Niewiarowskiego, która nie idąc za przykładem swego
2017  I,19 |                  chorągwiami regimentować? Nie wiecie, waszmościowie?~-
2018  I,19 |                  wiedzą, gdyż pewne wieści nie mogły jeszcze nadejść.~-
2019  I,19 |              przyprowadzić, a wtedy pewnie nie pozostanie to bez nagrody.~-
2020  I,19 |            Oskierko i Stankiewicz.~- Rzecz nie jest łatwa - mówił mały
2021  I,19 |                  wszyscy społem.~Ale rzecz nie była mniej trudna, jak to
2022  I,19 |              Książęca Mość sił i znaczenia nie masz - pisał ten ostatnia
2023  I,19 |                     jeśli skruchy i pokory nie okażesz i wierną służbą
2024  I,19 |                  wierną służbą winy swojej nie zatrzesz."~Radziwiłł wysłał
2025  I,19 |                    był sam ów król, jeżeli nie przywłaszczycielem tronu
2026  I,19 |                oficera, aby go przekabacić nie mogli, ale i ten albo zdradził,
2027  I,19 |                    Kiejdan przywieź. Teraz nie tylko tobie, ale nam na
2028  I,19 |              dziewczynę ruszyć.~- Przymusu nie użyję, chyba w ostateczności -
2029  I,19 |                   sobie - a w żadnym razie nie będę na Oleńkę nastawał.
2030  I,19 |                   Oleńkę nastawał. Zresztą nie moja wola, tylko książęcy
2031  I,19 |                     tylko książęcy rozkaz! Nie przyjmie mnie ona wdzięcznie,
2032  I,19 |               intencjach przekona, jako że nie przeciw ojczyźnie, ale dla
2033  I,19 |                   boską, przebijem się czy nie przebijem?~- Tu o przebiciu
2034  I,19 |                  Tu o przebiciu się i mowy nie ma! - odpowiadał mały rycerz. -
2035  I,19 |                 waszmość, że mnie tchórzem nie podszyto i uderzę, na kogo
2036  I,19 |                    diabła... Ale hetmanowi nie zdzierżę, bo nie mnie się
2037  I,19 |                 hetmanowi nie zdzierżę, bo nie mnie się z nim równać!...
2038  I,19 |                    w każde inne ręce, byle nie w radziwiłłowskie!... A
2039  I,19 |                   czy by już w takim razie nie lepiej do pana Sapiehy nawrócić?~-
2040  I,19 |                   Zagłoba.~Lecz pan Michał nie tracił jeszcze nadziei,
2041  I,19 |                  nawet pojedynczy człowiek nie zdołałby się pod ich ogniem
2042  I,19 |               pochód, ale za to uwięzionym nie pozostawało już więcej nad
2043  I,19 |              ziemię się zapadł - w łozinie nie było żywego ducha.~Sam hetman
2044  I,19 |                   przechodząc koło Kiejdan nie podpali miasta lub nie pokusi
2045  I,19 |             Kiejdan nie podpali miasta lub nie pokusi się o rabunek zamku?~
2046  I,19 |                   piechotą, ale jeśli tego nie uczynił, nieobronny zamek
2047  I,19 |                   pułkownika. Bo Radziwiłł nie wątpił, iż odwagi nie zbraknie
2048  I,19 |            Radziwiłł nie wątpił, iż odwagi nie zbraknie Wołodyjowskiemu,
2049  I,19 |            rezydencję kiejdańską. Mogło mu nie zabraknąć i czasu, gdyż
2050  I,19 |              Przybywszy do Kiejdan Kmicica nie znalazł, lecz zastał wszystko
2051  I,19 |                  można. Jeśli ten człowiek nie skręci karku za młodu, to
2052  I,19 |                     na wspomnienie którego nie mógł się oprzeć hetman pewnego
2053  I,19 |                   jeszcze rzutniejszy, ale nie ma tego doświadczenia -
2054  I,19 |           wychowany.~- Wasza książęca mość nie każe go ścigać? - pytał
2055  I,19 |                    i chłopstwo. A zarazem, nie poprzestając na Szwedach,
2056  I,19 |                Idzie mi o brata Bogusława. Nie wiem, czy sobie tam, na
2057  I,19 |              zrabują, kamienia na kamieniu nie zostawią.~- Chybaby się
2058  I,19 |                    kim, to z samym królem. Nie potrzebuję ze sługami traktować,
2059  I,19 |                   co innego... Ale Pontusa nie będę o to prosił. Trzeba
2060  I,19 |               kraju jeździć... Przy tym... nie może być!... waść nie pojedziesz,
2061  I,19 |                      nie może być!... waść nie pojedziesz, bo tam wypada
2062  I,19 |                król jegomość przekonał, że nie wszystka szlachta mnie opuściła.~-
2063  I,19 |             nieśmiało Ganchof.~- Tam poseł nie będzie miał innej roboty,
2064  I,19 |            przywieźć, a to wytłumaczyć, że nie ja kazałem bić Szwedów pod
2065  I,19 |                  chwili układu ze Szwedami nie zaznał chwili spokoju. Żarła
2066  I,19 |                rzekł książę. - Daj Bóg, by nie było za późno.~
2067  I,20 |           niespodziewanego napadu Kiejdany nie mógł już dłużej odkładać
2068  I,20 |                strażę jechał. Czuł, że tam nie będzie wdzięcznie przyjęty,
2069  I,20 |                   na wszystkie strony, czy nie ujrzy gdzie mężów zbrojnych,
2070  I,20 |              zasadzce. Ale trzech jeźdźców nie zwróciło niczyjej uwagi,
2071  I,20 |           wznoszące się przed nim budowle. Nie była to wcale pańska rezydencja,
2072  I,20 |               malowane, psuł proporcję, bo nie stał w pośrodku, ale z boku.
2073  I,20 |                  już tak z biegiem lat, że nie różniła się niczym od starej.
2074  I,20 |                    sam sobie z tego sprawy nie zdawał. Miał oto jakoby
2075  I,20 |                 tych niespokojnych czasach nie mogłem, chociaż pewnie na
2076  I,20 |                 chociaż pewnie na chęci mi nie brakło.~- Wielcem waszmości
2077  I,20 |                    Kmicic zaś przez chwilę nie chciał wejść pierwszy, i
2078  I,20 |            postanowił sobie udawać, że ich nie widzi.~Nastało kłopotliwe
2079  I,20 |                    pogardę dla siebie, ale nie chcieli w przyjacielskim
2080  I,20 |                 tych niespokojnych czasach nie może inaczej być... Siła
2081  I,20 |                szwedzkiego, spodziewał się nie mieszkając na nieprzyjaciela
2082  I,20 |                   popiły tamtejsze jeszcze nie ostygłe pomścić. Toż waszmości
2083  I,20 |                nieszczęście, któremu jeśli nie było można zapobiec, to
2084  I,20 |  nieprzyjacielskiej stolicy uczynić. Jakoż nie byłoby już od tego daleko,
2085  I,20 |                  już od tego daleko, gdyby nie warchołowie, którzy najzacniejsze
2086  I,20 |                   razem na nieprzyjaciela. Nie dziwić się przeto, że zdrowie
2087  I,20 |                    ale czemu to do Kiejdan nie przyjadą, czemu do oczu
2088  I,20 |                    przyjadą, czemu do oczu nie wypowiedzą mi, co przeciw
2089  I,20 |                   mnie mają, i moich racji nie chcą wysłuchać?"~- Kogoż
2090  I,20 |                    się we drzwiach.~- A to nie widzisz, że się mroczy?...
2091  I,20 |              miecznik.~- Tego waszmość pan nie mów, gdyż zwyczajna to rzecz,
2092  I,20 |                  jeno książę chwili wolnej nie ma, więc tak mi rzekł: "
2093  I,20 |               Billewiczem, że sam do niego nie mogę, ale niech on do mnie
2094  I,20 |               zaraz, bo jutro lub pojutrze nie wiem, gdzie będę!" Ot, masz
2095  I,20 |             niemały - rzekł - ale... zaraz nie mogę... Widzisz waszmość,
2096  I,20 |                  panie mieczniku, zgoła to nie przeszkoda, bo przecież
2097  I,20 |                    rzekł pan Chudzyński.~- Nie czekając, co kto o nas postanowi! -
2098  I,20 |         kawalerowie. Zresztą, by im w czym nie ubliżyć, proszę ich także
2099  I,20 |                 osoby:~- Gdy książę prosi, nie wolno odmawiać!~Na to tamci
2100  I,20 |         ichmościowie pojadą, czy chcą, czy nie chcą, bo mnie się tak spodobało,
2101  I,20 |                     ale względem waszmości nie chcę siły używać i proszę
2102  I,20 |                waćpana przywieźć, ale póki nie stracę nadziei, że prośbą
2103  I,20 |                   coś wskóram, póty prosić nie przestanę... i na to waszmości
2104  I,20 |                     że włos ci tam z głowy nie spadnie. Książę chce się
2105  I,20 |                     przeciw przywilejom!~- Nie będzie gwałtu, jeżeli waszmość
2106  I,20 |                   jako sąsiada do sąsiada. Nie chciejże odmawiać, bo czasy
2107  I,20 |                  waćpana przyjeżdżać. Włos nie spadnie z żadnej billewiczowskiej
2108  I,20 |                 spichrzu zamykasz, zali to nie przymus? A gdy mu pić każesz,
2109  I,20 |                 nosem wino ucieka, zali to nie przymus? A tu wiedz waszmość,
2110  I,20 |                    jutro jedni albo drudzy nie zajadą, nie zrabują, nie
2111  I,20 |                    albo drudzy nie zajadą, nie zrabują, nie spalą, na majętności
2112  I,20 |                   nie zajadą, nie zrabują, nie spalą, na majętności i na
2113  I,20 |          majętności i na osobę waściną się nie targną?... A cóż to, Billewicze -
2114  I,20 |                  jednych Kiejdanach nic ci nie grozi, a tu stanie załoga
2115  I,20 |                  pan miecznik - ale jeżeli nie pojedziem dobrowolnie, to
2116  I,20 |                przyszło! - rzekł Kmicic.~- Nie mówiłamże stryjowi - rzekła
2117  I,20 |                    jak najdalej, bo nas tu nie zostawią w spokoju... Ot,
2118  I,20 |                 robić? cóż robić? na gwałt nie masz lekarstwa! - zawołał
2119  I,20 |                    do tego haniebnego domu nie powinniśmy dobrowolnie jechać.
2120  I,20 |                    biorą, wiążą i wiozą... Nie my jedni będziem cierpieli
2121  I,20 |                  cierpieli prześladowanie, nie nas jednych pomsta zdrajców
2122  I,20 |              koniach poprowadź, bo inaczej nie pojedziem!~Krew uderzyła
2123  I,20 |          stłumionym ze wzruszenia głosem - nie mam w twych oczach łaski,
2124  I,20 |                    nagle odwagi przybyło - nie pojedziem dobrowolnie!...
2125  I,20 |                waść dragonami.~Lecz Kmicic nie uważał na niego wcale, tak
2126  I,20 |               zakrzyknęłaś bez sądu, racyj nie wysłuchawszy, nie pozwoliwszy
2127  I,20 |                    racyj nie wysłuchawszy, nie pozwoliwszy mi słowa na
2128  I,20 |                    był katem! Innej pomsty nie chcę. Bóg z tobą, ale takową
2129  I,20 |                  niczego więcej już od cię nie chcę, bo gięłaś łuk, pókiś
2130  I,20 |                    bo gięłaś łuk, pókiś go nie złamała... Wąż pod twoją
2131  I,20 |                  Bogdaj cię! bogdaj cię!~- Nie pojedziemy! - powtórzył
2132  I,20 |                      Ejże! - mówił - ejże, nie próbujcie!... Konie słychać,
2133  I,20 |                    który jeszcze słowo, że nie pojedziesz!~Istotnie, za
2134  I,20 |              jeźdźców. Ujrzeli wszyscy, że nie ma rady, a Kmicic rzekł:~-
2135  I,20 |              bracia, wolność szlachecką!~- Nie bój się waść! - odparł Wołodyjowski -
2136  I,20 |                 zwracając się do Kmicica - nie masz do mnie szczęścia,
2137  I,20 |                drugi raz drogę zachodzę... Nie spodziewałeś się mnie?~-
2138  I,20 |                   trafia i ostatniej hańby nie przynosi... Dziś jużeś niegodzien,
2139  I,20 |              prędko, bo żywej jednej duszy nie znajdziesz, która by się
2140  I,20 |                teraz uczynił, pewnie i ona nie ujmie się za tobą.~Tu oczy
2141  I,20 |            powiekami, lodowata, zimna, ale nie postąpiła kroku naprzód,
2142  I,20 |                   postąpiła kroku naprzód, nie rzekła ni słowa.~Ciszę przerwał
2143  I,20 |                   Ja tej panny o instancję nie proszę!~Panna Aleksandra
2144  I,20 |                  inne uczyniły toż samo.~- Nie pozwól mnie szarpać jak
2145  I,20 |               spokojnie, nic już do nikogo nie mówiąc, jeno pacierz cicho
2146  I,20 |             miecznik rosieński:~- Zali już nie ma dla niego miłosierdzia? -
2147  I,20 |              zabierajcie się zaraz z nami. Nie ma innej rady. Możecie się
2148  I,20 |                  przesiaduje. Tam was nikt nie znajdzie.~- Ale substancja
2149  I,20 |              Zagłoba - skoczę obaczyć, czy nie ma przy tym nieszczęśniku
2150  I,20 |                   tu panna huku muszkietów nie przelękła, jako że niewiasty
2151  I,20 |                    Jan Skrzetuski. - Gdyby nie dobrowolna jego przy Radziwille
2152  I,20 |                  przemówił, aleć on, jeśli nie chciał przy ojczyźnie stanąć,
2153  I,20 |                    mógł duszy Radziwiłłowi nie zaprzedawać.~- Tak jest! -
2154  I,20 |               narzeczonym, słowa dla niego nie znalazła. Uważałem ci ja
2155  I,20 |                Rycerze skoczyli za głosem, nie rozumiejąc, co się stało,
2156  I,20 |                  obaj złożyli ją na sofie, nie dającą znaków życia. Zaczęto
2157  I,20 |            Wolałbym, żeby tego wszystkiego nie było - mówił skłopotany
2158  I,20 |                   po drodze go zgładzić, a nie u mnie. Jakże tu teraz jechać,
2159  I,20 |               zemsta radziwiłłowska nikogo nie oszczędza.~- Może też i
2160  I,20 |              pannie, jak się rzecz ma i że nie można ucieczki zwłóczyć,
2161  I,20 |                wrócił z krewniaczką, która nie tylko siły odzyskała, ale
2162  I,20 |                   znów zemdleje, lecz nikt nie zwrócił na nią uwagi, bo
2163  I,20 |              odsapnę... Oto temu, że gdyby nie ów Kmicic, że gdyby nie
2164  I,20 |                    nie ów Kmicic, że gdyby nie ów zacny kawaler, to byśmy
2165  I,20 |                  miecznikowi, lecz do tego nie przyszło.~Przede wszystkim
2166  I,20 |                    Przede wszystkim jednak nie pozostawał żaden cień wątpliwości,
2167  I,20 |                 cień wątpliwości, że gdyby nie Kmicic, obaj Skrzetuscy,
2168  I,20 |                  waszą kompanię i znać was nie chcę!...~- Tu nie ma o tym
2169  I,20 |                 znać was nie chcę!...~- Tu nie ma o tym mowy - odpowiedział
2170  I,20 |             kawalerze, czemu to tego listu nie pokazałeś?" A on na to: "
2171  I,20 |                     A on na to: "Bo mi się nie spodobało!" Taka jucha harda,
2172  I,20 |               śmierci. Ale ja, kiedy to go nie porwę, kiedy nie zacznę
2173  I,20 |               kiedy to go nie porwę, kiedy nie zacznę obejmować. "Dobrodzieju -
2174  I,20 |                 Dobrodzieju - mówię - żeby nie ty, już by nas wrony strawiły!"
2175  I,20 |                  sam ledwiem z konia ducha nie wyparł, ażeby wam jak najprędzej
2176  I,20 |                   Skrzetuski. - Gdyby tacy nie chcieli...~Lecz zanim skończył,
2177  I,20 |                  żaden z nas się na ciebie nie targnie. Cóżeś za desperat,
2178  I,20 |                     żeś tego listu od razu nie pokazał? Nie bylibyśmy cię
2179  I,20 |                 listu od razu nie pokazał? Nie bylibyśmy cię turbowali.~
2180  I,20 |                   spokojną, ale chmurną, i nie bez dumy patrzył na oficerów
2181  I,20 |                   bo z góry zapowiadam, że nie gdzie indziej, jeno do Radziwiłła
2182  I,20 |                   drogę, ja pójdę w swoją! Nie pora was nawracać i na nic
2183  I,20 |                    stajecie. Zdrajcami was nie nazwę, bo wiem, że intencje
2184  I,20 |                     rzekł Zagłoba - gdybym nie widział, jakeś waćpan rezolutnie
2185  I,20 |                  Wiedziałem, że na nic się nie przyda was nawracać!...
2186  I,20 |                  twojego Radziwiłła, który nie tylko ojczyznę, nie tylko
2187  I,20 |                  który nie tylko ojczyznę, nie tylko króla, ale własnych
2188  I,20 |                  ambicji służy, ale to tak nie jest. Nie zły to człowiek,
2189  I,20 |                służy, ale to tak nie jest. Nie zły to człowiek, jeno obłąkany.~-
2190  I,20 |               kawaler gotów samemu diabłu, nie tylko Radziwiłłowi do oczu
2191  I,20 |                    stado tureckie darował, nie ucieszyłbym się tak, jak
2192  I,20 |                życie zawdzięcza, nikt tego nie będzie negował.~- Bóg z
2193  I,20 |                zapytał miecznika Mirski.~- Nie osiedzę ja się tu spokojnie
2194  I,20 |                  powiem szczerze, że mi to nie na rękę zaraz z wami się
2195  I,20 |                odjechał, toć mnie tu zaraz nie spalą ani nie zamordują,
2196  I,20 |                mnie tu zaraz nie spalą ani nie zamordują, a do takiej drogi
2197  I,20 |                będę gotów, ale tak łap cap nie mogę.~- My też nie możem
2198  I,20 |                 łap cap nie mogę.~- My też nie możem czekać, bo miecz wisi
2199  I,20 |               czasem żołnierza, który choć nie miał do cię szczęścia, rad
2200  I,21 |                    szedł bojąc się, by ten nie wpadł w ręce Wołodyjowskiego.
2201  I,21 |                wraz z Oleńką i do Kiejdan, nie wypocząwszy nawet koniom,
2202  I,21 |                 groźnego magnata odwrócić. Nie śmiał też protestować dla
2203  I,21 |                   to dobrzy żołnierze, ale nie dość poważni, skutkiem czego
2204  I,21 |                    czego cała konfederacja nie miała powagi. Tymczasem
2205  I,21 |                    Stankiewicz i Oskierko, nie licząc samego małego rycerza,
2206  I,21 |                  Podlasia całkiem na razie nie opuścić i księcia Bogusława
2207  I,21 |                 księcia Bogusława na Żmudź nie ściągnąć.~Było to potrzebne
2208  I,21 |              niezdolny, wierzyć początkowo nie chciał, by ktoś bez wahania
2209  I,21 |               jeszcze przez nieprzyjaciela nie zajętych, były oddane na
2210  I,21 |                     że jednej Żmudzi objąć nie może.~Położenie coraz było
2211  I,21 |              Kmicica w drodze do Billewicz nie zdybał, co stało się dlatego,
2212  I,21 |                  dragonów pan Wołodyjowski nie omieszkał zabrać z sobą,
2213  I,21 |             natychmiast wołać do siebie.~- Nie udało ci się jako i mnie -
2214  I,21 |                 Milcz - rzekł Radziwiłł.~- Nie zmilczę, bom tam przed tymi
2215  I,21 |                    do nich przystał, a jam nie chciał i powiedziałem im: "
2216  I,21 |                  zapłacić za wybuch, gdyby nie nagły atak astmy, który
2217  I,21 |                    Hm! Ale lada dzień może nie przyjść. Zła nasza, panie
2218  I,21 |                  go otoczyli, wilki były i nie wymknęły się, a on się wymknął.
2219  I,21 |                biją. Kto wie, kto wie, czy nie przyjdzie się go za połę
2220  I,21 |            skrzydle. Zacne pokoje im dano, nie mogą się skarżyć, chyba
2221  I,21 |                Jeszcze kapela na to wesele nie zamówiona. Bywaj waćpan
2222  I,21 |                  pan Wołodyjowski byłby na nie zważał! Cały żal i ból,
2223  I,21 |                chwili, tkwił w tym, że ona nie wymówiła tego słowa. A przecie
2224  I,21 |              przecie po dwakroć poprzednio nie wahała się go ratować. Takaż
2225  I,21 |                 dalece wygasła w jej sercu nie już miłość, lecz prosta
2226  I,21 |               sumieniu powiedzieć mogę, że nie dla promocyj, nie dla zysków,
2227  I,21 |                 mogę, że nie dla promocyj, nie dla zysków, nie dla chlebów
2228  I,21 |                  promocyj, nie dla zysków, nie dla chlebów mu służę, jeno
2229  I,21 |                dobrze! Niechże tak będzie! Nie pójdę z win nie popełnionych
2230  I,21 |                    będzie! Nie pójdę z win nie popełnionych się oczyszczać
2231  I,21 |                  tysiąc razy.~A jednak ból nie ustawał, owszem, wzmagał
2232  I,21 |                 lecz mimo całego umęczenia nie mógł. Po chwili wstał i
2233  I,21 |                  mówił do siebie głośno:~- Nie może być inaczej, jeno serce
2234  I,21 |                 Tegom się po tobie, panno, nie spodziewał... Bogdaj ci
2235  I,21 |                  Andrzeja.~- Mości książę, nie moja wina; powiedziałem,
2236  I,21 |              myślał.~- Niechże tego więcej nie będzie. Nie dorzucaj choć
2237  I,21 |                    tego więcej nie będzie. Nie dorzucaj choć ty ciężaru
2238  I,21 |                   przebaczyłem, innemu bym nie przebaczył.~Kmicic milczał.~-
2239  I,21 |              przebaczyłem w Kiejdanach, to nie dlatego, żem cię chciał
2240  I,21 |                   na świecie dokazać, temu nie wolno ni własnej, ni cudzej
2241  I,21 |                  cudzej słabości folgować, nie wolno większych spraw dla
2242  I,21 |               najeść, tyś ledwie z ich rąk nie zginął, a teraz pójdą na
2243  I,21 |                Gdyby zginęli w Kiejdanach, nie byłoby tego wszystkiego.
2244  I,21 |               upadnie, ten może się więcej nie podnieść, i tym snadniej,
2245  I,21 |             narobili ci ludzie!~- Tyle oni nie zaważą, aby mogli całe przedsięwzięcie
2246  I,21 |              popsować.~- Choćby nic więcej nie uczynili nad to, że za ich
2247  I,21 |                  już wyjaśniła, że to byli nie moi ludzie, ale list z pogróżkami,
2248  I,21 |                   pozostał i tego listu mu nie daruję... Jest Pontus szwagrem
2249  I,21 |                czyby radziwiłłowskie progi nie były dla niego za wysokie...~-
2250  I,21 |                 mość niech z samym królem, nie z jego sługami, traktuje.~-
2251  I,21 |                      I jeśli zgryzoty mnie nie zabiją, nauczę tego Szwedzika
2252  I,21 |            modestii... Jeśli zgryzoty mnie nie zabiją, a bodaj czy się
2253  I,21 |                  cierniów ani boleści nikt nie szczędzi... Ciężko mi! ciężko!...
2254  I,21 |         parrycydowie podnoszą...~- Przecie nie wszyscy, bo są tacy, którzy
2255  I,21 |                     Jeszcze wierzą... póki nie przestaną! - odpowiedział
2256  I,21 |                   Dałby Bóg, żebym się nią nie otruł... Sztych za sztychem
2257  I,21 |                 choć niejednemu to na myśl nie przychodzi...~- Wasza książęca
2258  I,21 |                   mość na intencje zważaj, nie na słowa.~- Dziękuję za
2259  I,21 |                Ciasno mi... i duszę się... nie tylko dlatego, że astma
2260  I,21 |              cierpię... W nocy coś mi spać nie daje, coś chodzi po komnacie...
2261  I,21 |                    którzy się chwieją...~- Nie ma już takich! - odpowiedział
2262  I,21 |                 już sobie precz poszedł!~- Nie zwódź, sam to widzisz, że
2263  I,21 |                    ale trzeba przetrwać... Nie mów nikomu o tym, coś tu
2264  I,21 |                 mnie przyszedł, bo już się nie powtórzy, a na dziś właśnie
2265  I,21 |                      I ty się rozpogódź, a nie mów nic nikomu, bo co ja
2266  I,21 |                 dlatego, abyś choć ty mnie nie dręczył... Gniew mnie dziś
2267  I,21 |               uniósł... Pilnuj, aby się to nie powtórzyło, bo o głowę twoją
2268  I,21 |               obsypał, sam Peterson by się nie powstydził... Idź teraz,
2269  I,22 |                  głowę chodzi, że wszyscy, nie tylko wojskowi, ale i obywatele
2270  I,22 |             człowieka są wystawieni. Panna nie chcąc narażać stryja ustąpiła.~
2271  I,22 |                     jak gdyby żadna troska nie zaciężyła mu poprzednio -
2272  I,22 |                    pragnął bowiem tą ucztą nie tylko we własnych stronnikach
2273  I,22 |               cieszy się z nim razem, więc nie szczędził zabiegów ni kosztów,
2274  I,22 |           zatrzymywał się przed znajomymi, nie szczędząc w mowie tytułów: "
2275  I,22 |                ojczyźnie życzył; albo więc nie mógł inaczej postąpić, jak
2276  I,22 |                  więcej wytchnienia, który nie chce się powadzić o nas
2277  I,22 |                    nam dał przykład, jeśli nie Wielkopolska?~- Extrema
2278  I,22 |                    i drugiej. Jeśli on nas nie wyratuje, zginiemy... W
2279  I,22 |                  bojaźń lub pochlebstwo, i nie zważał, że wychodziły one
2280  I,22 |               kwarta litewskiej, a we mnie nie masz innej... Jeżeli zaś
2281  I,22 |                jednak zrozumiał, że ani on nie potrafi być tak obojętnym,
2282  I,22 |                 obojętnym, ani ta sąsiadka nie jest tak obcą, aby mogli
2283  I,22 |                    tak im trudno. Bo oboje nie chcieli i nie mogli wypowiedzieć
2284  I,22 |                     Bo oboje nie chcieli i nie mogli wypowiedzieć szczerze,
2285  I,22 |                    za sobą przeszłość, ale nie mieli przyszłości. Dawne
2286  I,22 |                   wszystko było potargane. Nie było nic pomiędzy nimi wspólnego
2287  I,22 |                    jednak za nic w świecie nie byłby odstąpił tego miejsca,
2288  I,22 |                  sukni, baczył, udając, że nie baczy, na każdy jej ruch;
2289  I,22 |                 czujna, choć niby na niego nie zważa. Porwała go nieprzezwyciężona
2290  I,22 |                strzyc ukośnie oczyma, póki nie ujrzał jasnego czoła, oczu
2291  I,22 |                 ciemnymi rzęsami i białej, nie pomalowanej barwiczką jak
2292  I,22 |         przypomniał, że to przecie on sam, nie kto inny przy niej siedzi, .
2293  I,22 |           przynajmniej w tej chwili, o nią nie zabiega.~"Tedy jeszcze raz
2294  I,22 |                     że Kmicic błądził, ale nie był tyle winny, nie zasługiwał
2295  I,22 |                    ale nie był tyle winny, nie zasługiwał na taką pogardę,
2296  I,22 |          przynajmniej od śmierci uchronić, nie pokazał jednak tego listu,
2297  I,22 |                 pokazał jednak tego listu, nie rzekł ani słowa i poszedł
2298  I,22 |                męstwo z całego serca, więc nie mogła się oprzeć mimowolnemu
2299  I,22 |                  wyrządziła mu tę krzywdę, nie oszczędziła mu ani obelgi,
2300  I,22 |                  ani obelgi, ani wzgardy - nie chciała mu przebaczyć nawet
2301  I,22 |                   o takie zadośćuczynienie nie stoi, i aż rumieńce na twarz
2302  I,22 |                 twarz jej wytrysły.~"Skoro nie stoi, niechże się obejdzie" -
2303  I,22 |           pokrzywdzony o krzywdę stoi, czy nie stoi, wynagrodzić ją trzeba;
2304  I,22 |                    słuchać - co być może - nie chciał, przyszłoby się tylko
2305  I,22 |                     A po wtóre: winien czy nie winien, rozmyślnie czyni
2306  I,22 |                zostanie. Tak jest! Jeśli i nie winien, azali nie słuszna
2307  I,22 |                  Jeśli i nie winien, azali nie słuszna takim pogardzać,
2308  I,22 |                  który tyle nawet rozmysłu nie ma, żeby zło od dobrego,
2309  I,22 |                  co zasłużył. Póki skruchy nie widzę, póty mam prawo potępiać..."~
2310  I,22 |                  skruchy już w jego twarzy nie widać. Wtedy to właśnie
2311  I,22 |              Oleńka może w twarzy kawalera nie dojrzała, ale dojrzała ból
2312  I,22 |                   stołem, ażeby wzruszenia nie zdradzić.~A tymczasem uczta
2313  I,22 |               władnąc tymczasem tą krainą, nie wprzód ją zda, aż spokój
2314  I,22 |                   a ci gryźli wąsy, by się nie roześmiać, widocznie dworował
2315  I,22 |                     Szlachcic wydął usta i nie zmieszany wcale odpowiedział:~-
2316  I,22 |              elekcyjny, a już też za wiele nie możem waszej książęcej mości
2317  I,22 |                    drugiego, a kto ci tego nie życzy, niech wstanie, wnet
2318  I,22 |                 biesiadników:~- Wstań, kto nie życzysz cesarskiej niemieckiej
2319  I,22 |               wileńskiemu!~Oczywiście nikt nie wstał. Nie śmiano się już
2320  I,22 |                 Oczywiście nikt nie wstał. Nie śmiano się już również,
2321  I,22 |                  co też się stanie...~Lecz nie stało się nic, jeno ochota
2322  I,22 |                   co chwila kielichy. Wino nie mogło rozpędzić posępnych
2323  I,22 |                  iż wojewodzie wileńskiemu nie bliżej do wielkoksiążęcego
2324  I,22 |                   ośmieszenie jego nadziei nie oddziałało źle i na oficerów
2325  I,22 |                wzroku książęcego, a Kmicic nie pił, ale patrzył w stół
2326  I,22 |                   już Radziwiłłowi i gdyby nie to dziwne znaczenie, jakie
2327  I,22 |                   omotany siecią, z której nie może się wyplątać.~Niespokojny
2328  I,22 |          Ichmościowie wybaczą, że czytania nie odłożę, choć przy uczcie
2329  I,22 |                     Pierwszy list jednakże nie zwiastował widocznie nic
2330  I,22 |                        Nic to! Nagroda ich nie minie!...~Po czym wziął
2331  I,22 |                    się! - powtórzył hetman nie zauważywszy tonu, jakim
2332  I,22 |                 nawet ludzie słabego ducha nie śmieli naśladować radości
2333  I,22 |                   tu Rzeczpospolita szkody nie ponosi, jeno pana zmienia.
2334  I,22 |                jęły powtarzać: "Stało się! nie ma już rady!" - "Może będzie
2335  I,22 |              zgodzić z fortuną!" - "Książę nie da nas ukrzywdzić!" - "Lepiej
2336  I,22 |                  pan Jurzyc.~Ale tym razem nie odpowiedziało mu już milczenie
2337  I,22 |                    czy mu porzucenie stołu nie będzie za złe poczytane.
2338  I,22 |                  wszystkich toastów do dna nie spełni, bom dziś wesół!~-
2339  I,22 |               rzekł miecznik.~- Stryju, ja nie mogę dłużej, mnie słabo! -
2340  I,22 |                    tak, aby niczyjej uwagi nie zwrócić; lecz sił jej brakło
2341  I,22 |                       rzekł pan Andrzej.~I nie pytając o pozwolenie objął
2342  I,23 |                    abym dla cię uczynił?~- Nie mogę tu dłużej żyć. Każdy
2343  I,23 |                   też na niego bez Szwedów nie możemy... Graf Magnus okrutnie
2344  I,23 |                    dlaczego! Dlatego że mi nie ufa. Ale także ci to źle
2345  I,23 |                  mi źle, iż i wypowiedzieć nie umiem. Prawdę mówiąc, myślałem,
2346  I,23 |               zamiast na nieprzyjaciela... Nie mogę wytrzymać, po prostu
2347  I,23 |                  mogę wytrzymać, po prostu nie mogę... Wolę sto razy śmierć,
2348  I,23 |                    jakąś funkcję wojskową, nie o ślub! - odrzekł szorstko
2349  I,23 |                szorstko Kmicic.~- Tedy jej nie chcesz?~- Nie chcę. Ni ja
2350  I,23 |                     Tedy jej nie chcesz?~- Nie chcę. Ni ja jej, ni ona
2351  I,23 |                 też dusza we mnie podarła, nie będę jej o nic prosił. Chciałbym
2352  I,23 |               zapomnieć, póki mi się rozum nie pomiesza. Tu nie ma nic
2353  I,23 |                 się rozum nie pomiesza. Tu nie ma nic do roboty, a bezczynność
2354  I,23 |                  ciężko, póki nowiny dobre nie przyszły... Tak mnie jest
2355  I,23 |               ułapić, by jej gorzkie myśli nie rozerwały, i siedzieć? Co
2356  I,23 |                zrozumieć ani umysłem objąć nie mogę... od czego jeszcze
2357  I,23 |                    książęca mość mnie jako nie użyjesz, tedy chyba ucieknę,
2358  I,23 |                    książę. - Pod Wilno cię nie puszczę ani chorągwi ci
2359  I,23 |                    puszczę ani chorągwi ci nie dam. Jeżeli zaś wbrew mojej
2360  I,23 |              czekają... Dla własnego dobra nie powinieneś tego czynić.~-
2361  I,23 |               gdzie jeszcze kraj spokojny, nie ustały dotąd funkcjonować.
2362  I,23 |         funkcjonować. Możesz się wprawdzie nie stawić, ale wyroki zapadną
2363  I,23 |               laudańska przypilnuje, by ci nie przepomniano.~- Żeby prawdę
2364  I,23 |                 żeby mu ją dać... Wszelako nie może to być, gdyż trzeba
2365  I,23 |                  mi tam kogoś znacznego, z nie lada jakim nazwiskiem i
2366  I,23 |                    lada jakim nazwiskiem i nie obcym, ale polskim, które
2367  I,23 |                   przez się świadczyło, że nie wszyscy mnie opuścili i
2368  I,23 |                  swoi pustoszą, a wszystko nie dochodzi w porę; całe zaś
2369  I,23 |                 pod kluczem siedzi, grosza nie użyczy, raz dlatego, żeby
2370  I,23 |                  użyczy, raz dlatego, żeby nie chciał, po wtóre, że sam
2371  I,23 |                   chciał, po wtóre, że sam nie ma. Co jest grosza publicznego,
2372  I,23 |               grosza publicznego, to biorę nie pytając; ale siłaż to go
2373  I,23 |                  trzeba znacznie wystąpić, nie żałować!...~- Nic ja nie
2374  I,23 |                   nie żałować!...~- Nic ja nie będę żałował!~Oblicze hetmana
2375  I,23 |                  bo rzeczywiście gotowizny nie miał, chociaż niedawno Wilno
2376  I,23 |                    w ich ręku i nic mi się nie stało.~- To dobrze. Wstąpisz
2377  I,23 |               ściągnął i mnie odesłał, ale nie tu, jeno do Tylży, gdzie
2378  I,23 |                   jako pogubić. Ale to już nie twoja głowa, dam mu własnoręczną
2379  I,23 |                   wszystko, co się napisać nie da. Owóż wiedz o tym, że
2380  I,23 |          wczorajsze wieści były dobre, ale nie tak dobre, jakem szlachcie
2381  I,23 |            szlachcie powiedział, a nawet i nie tak dobre, jakem sam zrazu
2382  I,23 |                 umieją zdobywać fortece, a nie było nawet czasu na wzmocnienie
2383  I,23 |                 tedy naprzód, że w Wiedniu nie będą chętnym okiem patrzeć
2384  I,23 |                 którego sam sobie na razie nie umiał sprawy zdać. Oto on,
2385  I,23 |                starły Szwedów na proch. To nie pospolite ruszenie...i Szwedzi
2386  I,23 |                  stać w szyku, ale się bić nie chce. Wszelako to się pokazało,
2387  I,23 |                    się pokazało, że w polu nie więcej Szwedzi od kwarcianych
2388  I,23 |                    żołd zapłacić, to się i nie będą buntowali. Potocki
2389  I,23 |                    będą buntowali. Potocki nie ma siła ludu, ale srodze
2390  I,23 |                    a elektor nam w dodatku nie dopisuje.~- Jakże to?~-
2391  I,23 |                    zdrada, chybaby elektor nie był sobą albo zgoła o szwedzkiej
2392  I,23 |                szwedzka z Rzeczypospolitej nie wyjdzie! - odparł ponuro
2393  I,23 |                  Głupim! głupim!~- Tego ci nie neguję - rzekł książę -
2394  I,23 |                  supozycje, które mogą się nie sprawdzić i pewnie się nie
2395  I,23 |                 nie sprawdzić i pewnie się nie sprawdzą. Ale ostrożnym
2396  I,23 |                  być. Kto chce, by go woda nie porwała, musi umieć pływać,
2397  I,23 |                 idzie lasem, w którym dróg nie ma, ten często musi stawać
2398  I,23 |            ojczyzny będzie tak lepiej, ale nie będziem mogli, jeśli książę
2399  I,23 |                    książęca mość, bo znowu nie rozumiem!~- Podlasie blisko
2400  I,23 |                  Ale czemu książę Bogusław nie ma wybierać?~- Bo póki on
2401  I,23 |                  ma wybierać?~- Bo póki on nie wybierze, póty Szwedzi bardziej
2402  I,23 |                   powrót ułatwić, czego by nie mógł uczynić, gdyby wprzód
2403  I,23 |                  mieć po sobie, i dom nasz nie tylko nie upadnie, ale się
2404  I,23 |                sobie, i dom nasz nie tylko nie upadnie, ale się wzniesie,
2405  I,23 |                  grunt dobro ojczyzny...~- Nie chwytajże mnie za każde
2406  I,23 |                  jednakże za stronnika ich nie uchodzi. Niechże puszcza
2407  I,23 |              Kmicic.~- To część zaledwie i nie najważniejsza. Od księcia
2408  I,23 |                    Karolusa Gustawa. Ja tu nie mogę z grafem Magnusem do
2409  I,23 |                  on na mnie zyzem patrzy i nie przestaje suponować, że
2410  I,23 |                  Słusznie czy niesłusznie, nie chcę, aby tak było i aby
2411  I,23 |                   powiesz, jak prawda, nic nie dodasz, nic nie ujmiesz.
2412  I,23 |                prawda, nic nie dodasz, nic nie ujmiesz. Możesz mu się przyznać,
2413  I,23 |                 wyprosił. Nic ci się za to nie stanie, owszem, może się
2414  I,23 |                  grafa wprost przed królem nie będziesz oskarżał, boć to
2415  I,23 |                  że żałują, iż graf Magnus nie dość się hetmanowi wypłaca
2416  I,23 |           królewskiej osoby mówią, i donoś nie mnie, ale jeśli się nadarzy
2417  I,23 |             Szwedach, tedyby Jan Kazimierz nie miał już co robić w Rzeczypospolitej.
2418  I,23 |                   Królowi szwedzkiemu tego nie ukrywaj, że ode mnie do
2419  I,23 |                   dla Szwedów skaptować... Nie chwal się z tym wprost,
2420  I,23 |                    syna jego, Herakliusza, nie oddał. Dzieci to jeszcze,
2421  I,23 |                 drugiej takiej dziedziczki nie masz w Rzeczypospolitej,
2422  I,23 |             fortuny złączyły, to w świecie nie byłoby równej... Smarowna
2423  I,23 |                   mu mówić?~- To, czego ja nie będę mógł napisać... Ale
2424  I,23 |                   je z czasem odziedziczy. Nie dość na tym; podsuń i to,
2425  I,23 |                  się tam tej myśli oburącz nie pochwycą, to pokażą się
2426  I,23 |                  małymi ludźmi. Kto wysoko nie mierzy i wielkich zamysłów
2427  I,23 |          rzeczywiście ręce, jakby chciał w nie jakąś niewidzialną koronę
2428  I,23 |             Radziwiłł począł kiwać ręką.~- Nie trzeba... nie trzeba...
2429  I,23 |                kiwać ręką.~- Nie trzeba... nie trzeba... Już mi lepiej...
2430  I,23 |              Koniecpolski a Sobiescy także nie wiadomo, jak się przechylą...
2431  I,23 |              jeszcze! Jak najprędzej!...~- Nie maszże jakiej prośby do
2432  I,23 |                   i ona... jakowej krzywdy nie doznali!...~- Bądź pewien.
2433  I,23 |                dziewkę jeszcze miłujesz?~- Nie może być! - rzekł Kmicic. -
2434  I,23 |                      jedna męka została... Nie chcę ja jej, ale nie chcę,
2435  I,23 |                       Nie chcę ja jej, ale nie chcę, by ją inny brał...
2436  I,23 |                   książęca mość niech tego nie dopuści... Sam nie wiem,
2437  I,23 |                    tego nie dopuści... Sam nie wiem, co gadam... Jechać
2438  I,23 |                  Niech wasza książęca mość nie zważa na moje słowa. Bóg
2439  I,23 |                     że póki z czasem afekt nie ostygnie, to choć się samemu
2440  I,23 |               ostygnie, to choć się samemu nie chce, przecie parzy myśl,
2441  I,23 |                  to spokojny, bo nikogo tu nie dopuszczę, a wyjechać stąd,
2442  I,23 |                dopuszczę, a wyjechać stąd, nie wyjadą. Wkrótce wszędy pełno
2443  I,24 |             towarzyszyć, postanowił bowiem nie jechać bez pewnej asystencji,
2444  I,24 |                   na noc lub jeśliby słota nie ustała, nazajutrz rano.
2445  I,24 |                  pasmami na zachodzie.~Nic nie stawało na przeszkodzie
2446  I,24 |                  niż pił w rzeczywistości. Nie w smak mu było wino i nie
2447  I,24 |                  Nie w smak mu było wino i nie szło mu do głowy, nie rozweselało
2448  I,24 |                    i nie szło mu do głowy, nie rozweselało humoru, a tymczasem
2449  I,24 |                  kawaler, jakiego drugiego nie masz w całej Rzeczypospolitej.
2450  I,24 |                  jegomość musiał godzić.~- Nie ma co! - mówił Ganchof. -
2451  I,24 |                patrzcie waszmościowie...~- Nie my jedni, ale cała Rzeczpospolita
2452  I,24 |                   Charłamp.~- Lepiej o tym nie mówić! - odpowiedział Ganchof. -
2453  I,24 |                   zająca wypatroszył. Żeby nie to, tyle byście mnie waszmościowie
2454  I,24 |                afekt wytrząsłem po drodze. Nie masz jak podróż na takowe
2455  I,24 |                  stanie wytrwałem. Ot, co! Nie masz jak droga na nieszczęśliwe
2456  I,24 |                     Daj Boże, obok siebie, nie przeciw sobie.~- Nie może
2457  I,24 |               siebie, nie przeciw sobie.~- Nie może inaczej być! - odrzekł
2458  I,24 |                gdyby przedtem nigdy o niej nie myślał.~"Trzeba siąść na
2459  I,24 |                 potem tak daleko, by słowa nie rzec i odjechać? Ot, do
2460  I,24 |             mówienia tak się stało. Toż on nie jest już jej narzeczonym,
2461  I,24 |                    narzeczonym, jako i ona nie jest i nie będzie jego żoną.
2462  I,24 |         narzeczonym, jako i ona nie jest i nie będzie jego żoną. Przepadło,
2463  I,24 |                    zerwało się, co było, i nie wróci, i nie zwiąże się
2464  I,24 |                    co było, i nie wróci, i nie zwiąże się na nowo. Szkoda
2465  I,24 |                 czasu, słów i nowej męki.~"Nie pójdę!" - myślał Kmicic.~
2466  I,24 |             powiedzieć jej: "Waćpanna mnie nie chcesz, więc wracam ci słowo.
2467  I,24 |                   oboje, jakoby testamentu nie było... i niech każde szuka
2468  I,24 |                    teraz to powtarzasz?"~- Nie pójdę! Niech, co chce, będzie! -
2469  I,24 |                    rozmyślać: czy iść, czy nie iść, przestał rozumować
2470  I,24 |              waćpannę pożegnać - rzekł- bo nie wiem, czy się w życiu jeszcze
2471  I,24 |                 jechać bez pożegnania, ale nie mogłem. Bóg raczy wiedzieć,
2472  I,24 |                 przygodę nietrudno. Lepiej nie rozstawajmy się z gniewem
2473  I,24 |                  kara boska na które z nas nie spadła. Ej! siła by mówić,
2474  I,24 |                     a tu język wszystkiego nie wypowie. No! szczęścia nie
2475  I,24 |                 nie wypowie. No! szczęścia nie było, woli bożej, widać,
2476  I,24 |                   było, woli bożej, widać, nie było, a teraz, choć ty,
2477  I,24 |                  człeku, i łbem w mur bij, nie ma już rady nijakiej! Nie
2478  I,24 |                  nie ma już rady nijakiej! Nie winujże mnie, waćpanna,
2479  I,24 |                mnie, waćpanna, to i ja cię nie będę winował. Już na ów
2480  I,24 |               winował. Już na ów testament nie trzeba zważać, bo jako rzekłem:
2481  I,24 |                  żeby sobie winy odpuścić. Nie wiem,, co mnie tam spotka,
2482  I,24 |                  jadę... Ale już mi dłużej nie wysiedzieć w męce, w kłótni,
2483  I,24 |                 mościa panno, bez rady!... Nie masz tu nic do roboty, jeno
2484  I,24 |                    terminach i w końcu nic nie wymyślić... Trzeba mi tego
2485  I,24 |                    junaka.~- Ja do waćpana nie chowam urazy... - rzekła
2486  I,24 |                     Bodaj tego wszystkiego nie było! - odrzekł Kmicic. -
2487  I,24 |                 ani jej przebrnąć... Człek nie czynił tego, co chciał,
2488  I,24 |                    czynił tego, co chciał, nie szedł, gdzie zamierzył,
2489  I,24 |                  żal we mnie siedzi - może nie do waćpanny. Bo ja sam wiem
2490  I,24 |                kogo i czego?... Myśląc nic nie wymyślę, ale tak mi się
2491  I,24 |                    duszy mojej pragnę, tak nie byłem i nie będę zdrajcą!~-
2492  I,24 |                    pragnę, tak nie byłem i nie będę zdrajcą!~- Już tego
2493  I,24 |                   będę zdrajcą!~- Już tego nie myślę!... - rzekła Oleńka.~-
2494  I,24 |                Waćpanna jesteś niewiasta i nie możesz rozumieć, w czym
2495  I,24 |            zbawienie ojczyzny, więc ci się nie godzi potępiać ani wyroków
2496  I,24 |                 właśnie ojczyznę gubi. Ale nie czas mi dyskursować, bo
2497  I,24 |                   jechać. Wiedz tylko, żem nie zdrajca, nie przedawczyk.
2498  I,24 |                    tylko, żem nie zdrajca, nie przedawczyk. Bodajem zginął,
2499  I,24 |                  znów niezgoda między nami nie powstała. Błądzę czy nie
2500  I,24 |                   nie powstała. Błądzę czy nie błądzę, nie mów o tym. Każdy