Tom, Rozdzial

   1  I,1  |            okiścią, śnieg olśniewał oczy w dzień przy słońcu, a nocą
   2  I,1  |               siedziała panna Aleksandra w izbie czeladnej wraz z dziewczętami
   3  I,1  |               paniach służebnymi były, a w zamian za to ćwiczyły się
   4  I,1  |                zamian za to ćwiczyły się w obyczajności, lepszego doznając
   5  I,1  |              panną Kulwiecówną siedziały w pośrodku, a dziewczęta po
   6  I,1  |           wielkim płomieniem lub skrami, w miarę jak stojący wedle
   7  I,1  |                  z opłatków, kręcące się w cieple, a zza belek wyglądały
   8  I,1  |                długich półkach dębowych.~W głębi, przy drzwiach, kudłaty
   9  I,1  |              panna Aleksandra przesuwała w milczeniu paciorki różańca,
  10  I,1  |                  pannę Aleksandrę, jakby w oczekiwaniu, rychłoli Żmudzinowi
  11  I,1  |                wrzeciona, migotały druty w ręku panny Kulwiecówny,
  12  I,1  |           Kulwiecówny, a kudłaty Żmudzin w żarna huczał.~Chwilami jednak
  13  I,1  |                robotę, widocznie coś się w żarnach psuło, bo jednocześnie
  14  I,1  |               przed tym kominem była tak w myślach pogrążona jak w
  15  I,1  |                  w myślach pogrążona jak w śnie; zapewne nad dolą własną
  16  I,1  |           rozmyślała, gdyż losy jej były w zawieszeniu.~Testament przeznaczył
  17  I,1  |               czasu swego pobytu z ojcem w Wodoktach więcej z rusznicą
  18  I,1  |               Tam postrzelon, leczył się w domu; potem ojca schorzałego
  19  I,1  |                  tęskniła do nieznanego. W sercu czystym, właśnie dlatego,
  20  I,1  |            gotowość do kochania odpowie? W owych czasach układy rodzicielskie
  21  I,1  |         dotrzymywały najczęściej układu. W samym więc zaswataniu jej
  22  I,1  |              zawsze z obowiązkiem chodzi w parze, więc i ta troska
  23  I,1  |                 bo nie masz nic gorszego w świecie nad oczekiwanie!"~
  24  I,1  |                 oczekiwanie!"~Wtem jakby w odpowiedź wołaniu, z zewnątrz,
  25  I,1  |                się wyniosła jakaś postać w szubie i czapce futrzanej
  26  I,1  |               poznawszy, że się znajduje w czeladnej, spytał dźwięcznym
  27  I,1  |                   a potem znów wbiły się w ziemię; przez ten czas jednak
  28  I,1  |             wesołą i junacką.~On się zaś w bok ujął lewą ręką, prawą
  29  I,1  |                  i tak mówił:~- Jeszczem w Lubiczu nie był, jeno tu
  30  I,1  |            komina odwracasz, żem dotąd i w oczy spojrzeć nie mógł.
  31  I,1  |           gorączka.~- Tacy u nas wszyscy w Smoleńskiem, nie jak wasi
  32  I,1  |             mówisz... ależ my to jeszcze w czeladnej!... Proszę do
  33  I,1  |                    Dla Boga ! toż ja mam w chorągwi towarzysza, który
  34  I,1  |               odejściu prządki zbiły się w ciasną gromadkę i nuż jedna
  35  I,1  |        szczędziły mu słów, wzajemnie się w pochwałach przesadzając.~-
  36  I,1  |               ten rotmistrz, któren jest w Pacunelach, u starego Pakosza,
  37  I,1  |            Żmudzin, któremu znów się coś w żarnach popsuło.~- A nie
  38  I,1  |                świecie znaleźć! Pewnie i w Kiejdanach takiego nie ma!~-
  39  I,1  |             Niechby się choć przyśnił...~W taki to sposób rozprawiały
  40  I,1  |         rozprawiały ze sobą szlachcianki w czeladnej. Tymczasem nakrywano
  41  I,1  |             Tymczasem nakrywano co duchu w izbie stołowej, a w gościnnej
  42  I,1  |                duchu w izbie stołowej, a w gościnnej siedziała panna
  43  I,1  |                na wojnie gonią, inni się w koniach kochają, ale ja
  44  I,1  |               smoleński: do niewiast czy w ogień śmiało iść. Musisz,
  45  I,1  |                   żem żołnierz prostak i w obozie więcej bywałem niźli
  46  I,1  |               białe, jakoby wilcze, zęby w uśmiechu.~- Jak to? - rzekł -
  47  I,1  |           ojcowie nałamali na mnie rózeg w konwencie, abym do statku
  48  I,1  |                 stołek:~- Dla Boga! tego w konwencie nie uczyli! Daj
  49  I,1  |           klęcząc ciągle, podniósł głowę w górę i w oczy jej patrzył.~-
  50  I,1  |                  podniósł głowę w górę i w oczy jej patrzył.~- A niech
  51  I,1  |            konterfekt. Każę tego malarza w smołę, a potem w pierze
  52  I,1  |                 malarza w smołę, a potem w pierze wsadzić i po rynku
  53  I,1  |                pierze wsadzić i po rynku w Upicie biczem pędzać. Już
  54  I,1  |               Tedy nie będę pytał. U nas w Orszańskiem mówią: "Proś,
  55  I,1  |            rodzeństwo, do jadalnej izby, w której stał stół nakryty,
  56  I,1  |                 czapką i ręką jako ptaka w gnieździe, ale co nakryli,
  57  I,1  |                  Wyborny ten półgęsek!~- W imię Ojca i Syna! - zawołała
  58  I,1  |             bardzo przednich, ale mi się w miesiąc wykruszyli. Potem
  59  I,1  |          drapichrustów jeszcześ waćpanna w życiu nie widziała. Niech
  60  I,1  |                kondemnatka. Siedzą teraz w Lubiczu, bo co miałem innego
  61  I,1  |                Nieprzyjaciel zamknął się w miastach, bo zima okrutna!
  62  I,1  |                  książę wojewoda hiberny w Poniewieżu naznaczył. Dalibóg,
  63  I,1  |                  tedy część mojej hołoty w Poniewieżu, część w Upicie,
  64  I,1  |               hołoty w Poniewieżu, część w Upicie, a godniejszych kompanionów
  65  I,1  |                  kompanionów do Lubiczam w gościnę zaprosił... Ci przyjadą
  66  I,1  |                  okrzyczą mnie niewinnie w okolicy za gwałtownika i
  67  I,1  |           Dziaduś nieboszczyk zawsze się w nich kochał i na wojnę z
  68  I,1  |              przesłużyli, a czasu pokoju w dom ich przyjmował. Stara
  69  I,1  |             popsujesz tej świętej zgody, w której żyliśmy dotąd!~-
  70  I,1  |                bo dalibóg, nie dam sobie w wąsy dmuchać; zresztą, mniejsza
  71  I,1  |                 wypada teraz o tym mówić w czasie żałoby...~- Aj! a
  72  I,1  |                 usidlisz swoimi oczami i w niewolnika obrócisz, mnie,
  73  I,1  |             uczył, nie we fraucymerach - w zgiełku żołnierskim, nie
  74  I,1  |            którzy gdzie indziej dawno by w wieżach siedzieli... swoją
  75  I,1  |                   Nawet białogłowy u nas w butach i przy szabli chodzą
  76  I,1  |                 wielkim gdańskim zegarze w jadalnej izbie stojącym.~-
  77  I,1  |                  gankiem, więc ubrał się w szubę i żegnać ją począł
  78  I,1  |                  gankowi. Ale po drodze, w szparze uchylonych drzwi
  79  I,1  |                 ustał.~Cicho się zrobiło w Wodoktach, aż ta cisza zdziwiła
  80  I,1  |               zdziwiła pannę Aleksandrę; w uszach jej jeszcze brzmiały
  81  I,1  |                  śmiech szczery, wesoły, w oczach stała bujna postać
  82  I,1  |                Już on tam dzwonił gdzieś w lasach, pod Wołmontowiczami.
  83  I,1  |              tych sanek i do tej postaci w nich siedzącej... Bór z
  84  I,1  |            jednej strony, bór z drugiej, w środku szeroka droga, a
  85  I,1  |                oczy i śmiejące się usta, w których błyszczały białe
  86  I,1  |             ciotka Kulwiecówna ze świecą w ręku.~- Strasznieście długo
  87  I,1  |           mruknęła stara panna podnosząc w górę oczy i świecę.~
  88  I,2  |                     ROZDZIAŁ 2~We dworze w Lubiczu, gdy przedeń pan
  89  I,2  |                Stary włodarz Znikis stał w sieni z chlebem i solą i
  90  I,2  |                 jako sobie już dali rady w jego domu i zdążyli podpić,
  91  I,2  |                  na utratę czci i gardła w Smoleńskiem za porwanie
  92  I,2  |              rówieśnikiem, i fortuny ich w Orszańskiem, póki swojej
  93  I,2  |                  on tedy teraz trzymając w obu rękach roztruchanik,
  94  I,2  |           szlachty posesjonatów. Jednego w pojedynku usiekł, drugiego
  95  I,2  |              chroniła. Zawadiaka to był, w ręcznym spotkaniu niezrównany.
  96  I,2  |       nieprzyjacielska. Fortunę on za to w kości przegrał i przepił -
  97  I,2  |                pan Zend.~Kmicic podniósł w górę roztruchan i zakrzyknął:~-
  98  I,2  |                   aż szyby poczęły drżeć w ołowianych oprawach.~- Vivat!
  99  I,2  |          imaginowałeś? Jestli druga taka w Orszańskiem?~- W Orszańskiem? -
 100  I,2  |              druga taka w Orszańskiem?~- W Orszańskiem? - zawołał Kmicic. -
 101  I,2  |            wszystkiego po parze jak oczu w głowie. Stadninę jutro obejrzym.~
 102  I,2  |              spleśniałe jakoby chorągwie w ordynku stoją.~- To chwała
 103  I,2  |                 zdrowie!...~- By nam się w tych komnatach dobrze działo!~
 104  I,2  |               ścianie rząd oczu surowych w siebie utkwionych. Oczy
 105  I,2  |                  żubrze, jelenie, łosie, w koronach z rogów, niektóre
 106  I,2  |                panowie, przytulił nas tu w swoim Lubiczu, nas, biednych
 107  I,2  |               dola ! - piszczał Rekuć. - W tobie cała nadzieja, że
 108  I,2  |                swych miejsc i poczęli go w ramiona brać. Łzy rozczulenia
 109  I,2  |          twarzach srogich i pijackich.~- W tobie cała nadzieja, Jędrusiu! -
 110  I,2  |                   Pistolet chwiał mu się w dłoni.~- Trzy! - wykrzyknął
 111  I,2  |             dawaj mnie! - wołał Kulwiec.~W tej chwili wpadła na odgłos
 112  I,2  |                 ścian i z ram portretów; w zamieszaniu postrzelano
 113  I,2  |          Billewiczów, a Ranicki wpadłszy w furię siekł ich szablą.~
 114  I,2  |              wylękła czeladź stała jakby w obłąkaniu, poglądając wytrzeszczonymi
 115  I,2  |                  tak przeraźliwie, że aż w uszach wszystkim zadzwoniło,
 116  I,2  |              Sikorki ! sikorki !~- Dalej w pląsy! - wrzeszczały niesforne
 117  I,2  |               jeziora.~Tak to bawili się w Lubiczu pan Kmicic i jego
 118  I,3  |             codziennie bywał pan Andrzej w Wodoktach i co dzień wracał
 119  I,3  |             wszyscy wyruszymy, aby sanny w lasach zażyć i tę trzecią
 120  I,3  |                  posiekam, któren by jej w czymkolwiek uchybił...~Kawalerowie
 121  I,3  |            Wodoktów. Pan Kmicic siedział w pierwszych, bardzo ozdobnych,
 122  I,3  |                je trzy kałmuki zdobyczne w pstrą uprzęż przybrane,
 123  I,3  |                  pióra pawie, wedle mody w Smoleńskiem, którą od dalszych
 124  I,3  |                Powoził pachołek siedzący w szyi niedźwiedziej. Pan
 125  I,3  |                   Pan Andrzej, przybrany w zieloną aksamitną bekieszę
 126  I,3  |             pętlice a podbitą sobolami i w soboli kołpaczek z czaplim
 127  I,3  |              Pamiętaj, Kokoszko, że to i w Orszańskiem mieli mnie przez
 128  I,3  |            usiekł, któren się pytał, czy w Orszańskiem już na dwóch
 129  I,3  |          rozpędził?~- Sejmik rozpędziłem w Orszańskiem, nie gdzie indziej,
 130  I,3  |            wspomniałem, których dwie cię w obozie czeka.~- Nie mnie,
 131  I,3  |          dziewczyny boisz. Inny ty byłeś w Orszańskiem. Widzę to już,
 132  I,3  |                   bo wedle cnoty sądzi i w niej ma gotową miarę. Tak
 133  I,3  |               rzeknie, a tobie jakby kto w pysk dał i aż ci dziwno,
 134  I,3  |                   Kmicic trącił kułakiem w bok towarzysza:~- Pojedziemy,
 135  I,3  |                   i to słyszałem jeszcze w Orszy, jak mawiał, że cnotliwa
 136  I,3  |                 mawiał, że cnotliwa krew w tych laudańskich. Ale żeby
 137  I,3  |                akomodować i do wiechciów w butach kłaniać.~- Wpierw
 138  I,3  |                  Myślę, że o tej swawoli w Lubiczu nie może ona jeszcze
 139  I,3  |            zachować, a niech który sobie w czymkolwiek pofolguje, jak
 140  I,3  |                Kmicic.~Pachołek, stojący w szyi srebrzystego niedźwiedzia,
 141  I,3  |            jadalnej izby, przybranej jak w Lubiczu w czaszki pobitych
 142  I,3  |                 przybranej jak w Lubiczu w czaszki pobitych zwierząt.
 143  I,3  |               Tymczasem, mając widocznie w pamięci ostrzeżenie pana
 144  I,3  |         rozmawiali ze sobą tak cicho jak w kościele.~- Tyś chłop mowny -
 145  I,3  |               nie spuszczając, jako pani w swoim domu gości przyjmująca,
 146  I,3  |               Billewiczówna - przyjmować w domu tak godnych kawalerów,
 147  I,3  |             wybacz waćpanna, jeżelim się w godności pomylił...~- Niewinna
 148  I,3  |                 pani!... Nie wiem, co mi w imieniu całego Orszańskiego
 149  I,3  |                 sprostałabym ja waćpanom w wymowie - rzekła - ale to
 150  I,3  |           niegodna tych hołdów, które mi w imieniu całego Orszańskiego
 151  I,3  |            ludzie grzeczni i nie szło im w ład. Więc poczęli ciągnąć
 152  I,3  |          Przyjechaliśmy tu niby kuligiem w tej myśli, żeby waćpannę
 153  I,3  |            widział?~- Nie trzeba mi było w gębę dmuchać, choć nie neguję,
 154  I,3  |              rzekł Kmicic - więcej z nią w Kiejdanach na dworze księcia
 155  I,3  |             Hlebowiczów przesiadywał niż w domu, i tam to tych górnych
 156  I,3  |                  kłócić.~- Ja bym za nią w ogień skoczył! - zawołał
 157  I,3  |              panna Aleksandra ubrana już w kuni kołpaczek, pod którym
 158  I,3  |                  też słuszniejszych sani w życiu nie widziała.~- Nie
 159  I,3  |               się nadadzą, gdyż i u mnie w herbie panna na niedźwiedziu
 160  I,3  |                waćpan zdobył?~- A teraz, w tej już wojnie. My biedni
 161  I,3  |                 wpadli na szeroką drogę, w ciemny bór, który stał głuchy,
 162  I,3  |               okiścią. Drzewa, migotając w oczach, zdawały się uciekać
 163  I,3  |               zdawały się uciekać gdzieś w tył za sanie, a oni lecieli
 164  I,3  |            Aleksandrę. Przechyliwszy się w tył, zamknęła oczy, całkiem
 165  I,3  |                nie chcą odemknąć, jakoby w śnie. I lecą - lecą! Senną
 166  I,3  |                   borem! Drzewa uciekały w tył całymi pułkami. Śnieg
 167  I,3  |             jedno!~I Kmicic podniósł się w saniach, wyciągnął ręce
 168  I,3  |                  począł krzyczeć, jakoby w pełnej piersi radości nie
 169  I,3  |             Aleksandra.~- Wojna, Oleńko. W obozie my to sobie z tęskności
 170  I,3  |                Żołnierze z mieszczanami. W rynku pożar! Mieszczanie
 171  I,3  |            burmistrza i tych, którzy się w rynku zatarasowali. Poczęto
 172  I,3  |       zestraszyły, a Rekuć podniósł oczy w górę i piszczał:~- Bij!
 173  I,3  |              górę i piszczał:~- Bij! kto w Boga wierzy! z dymem łyków!~-
 174  I,3  |             siekaniny!... Siadać wszyscy w dwoje sani, mnie jedne zostawić
 175  I,3  |               ucałował jej ręce i otulił w wilczurę; potem siadł do
 176  I,4  |                  Józwa Butrym. Ten, choć w sile wieku, nie miał bowiem
 177  I,4  |             Rosień nie poszedł, albowiem w wojnach kozackich kula armatnia
 178  I,4  |             powodu obawiano się go nieco w okolicach, bo przebaczać
 179  I,4  |                światem zawsze chciał być w zgodzie~kiwnął ręką i rzekł:~-
 180  I,4  |                  nie drzemię, jeno sobie w głowę patrzę, co by rzec -
 181  I,4  |                  ma być, nie nasza. On i w opiece musi waćpanów zastąpić.~-
 182  I,4  |                    Jać nie drzemię, jeno w głowę patrzę.~- To mówcie,
 183  I,4  |                  są. Toż pierwszego dnia w Lubiczu z bandoletów palili -
 184  I,4  |           pozwolił postrzelać, z którymi w pokrewieństwo miał wejść!
 185  I,4  |                się i począł stukać kijem w podłogę; na twarz Oleńki
 186  I,4  |             wojsko pana Kmicicowe, które w Upicie zostało, to lepsze?
 187  I,4  |             sprawiedliwość, a teraz znów w Upicie gwałt! Wszystko to
 188  I,4  |                Józwa - to sam taki!~Wtem w pannie poczęła się krew
 189  I,4  |             czynią, co chcą, ale nie tu, w Lubiczu... Niech będą, jacy
 190  I,4  |              Gniew wzbierał coraz więcej w sercu Oleńki i zawziętość
 191  I,4  |               wzrastała, jak wzrasta ból w ranie świeżo zadanej. Bo
 192  I,4  |                 zadanej. Bo też zraniono w niej okrutnie i miłość własną
 193  I,4  |            staruszek. Pójdziesz z młodym w pole, a on, durny, zamiast
 194  I,4  |            zaciskały się na myśl o nich. W oczach jej stawały jakby
 195  I,4  |                  i innych - i dostrzegła w nich, czego pierwej nie
 196  I,4  |                  jak parzący ogień. Lecz w tej rozterce wzrastała zarazem
 197  I,4  |              brzemię tamowało jej oddech w piersiach.~Mroczyło się
 198  I,4  |              izbie pospiesznym krokiem i w duszy wrzało jej ciągle.
 199  I,4  |                im. Rycerska krew krążyła w tej dziewczynie. Chciałaby
 200  I,4  |                poczęły huczeć i strzelać w kominie. Oleńce stało się
 201  I,4  |         zmarznięty Kostek.~- Znikis jest w sieni! - rzekł. - Pana nie
 202  I,4  |                    Pana nie masz jeszcze w Lubiczu.~Panna zerwała się
 203  I,4  |                zerwała się żywo. Włódarz w sieni schylił się jej do
 204  I,4  |                 ma...~- To wiem, że jest w Upicie. Ale w domu co się
 205  I,4  |              wiem, że jest w Upicie. Ale w domu co się dzieje?~- At!..~-
 206  I,4  |                co wiesz!~Chłop, jak stał w progu, tak rzucił się na
 207  I,4  |              Billewiczówna zakręciła się w miejscu, jakby strzałą ugodzona.
 208  I,4  |                Prawdali to, że strzelali w izbie do wizerunków?~- Jak
 209  I,4  |                barany na stół!... Ludzie w ucisku... Stajennego wczoraj
 210  I,4  |       postanowili bowiem kawalerowie iść w pomoc panu Kmicicowi do
 211  I,4  |             dniami; ledwie głową kiwnęła w odpowiedzi na uniżone ich
 212  I,4  |                 pan Kmicic wam spokojnie w Lubiczu siedzieć przykazał,
 213  I,4  |                 Prawda jest, żeśmy mieli w domu siedzieć, ale gdy czwarty
 214  I,4  |            znaczny jakiś tumult uczynić, w którym i nasze szable się
 215  I,4  |                 oni cofali się przed nią w zdumieniu.~- Zdrajcy! -
 216  I,4  |          błyskawice. Ale po chwili dusze w nich upadły z trwogi. Toż
 217  I,4  |                 narzeczoną. Więc zgryźli w milczeniu gniew, a ona ciągle
 218  I,4  |              rzekł Kokosiński.~- I mnie, w którym senatorska krew płynie! -
 219  I,4  |                 dość jeszcze daleko. Ale w samej wsi musieli zwolnić.
 220  I,4  |                  na nieznanych jeźdźców, w pół się domyślając, co to
 221  I,4  |                 słyszały już o rozpuście w Lubiczu i o sławnych jawnogrzesznikach;
 222  I,4  |                  Oni zaś jechali dumnie, w pięknych postawach żołnierskich,
 223  I,4  |                  postawach żołnierskich, w zdobycznych aksamitnych
 224  I,4  |       zdobycznych aksamitnych ferezjach, w kołpakach rysich i na dzielnych
 225  I,4  |                 harde, prawe ręce wparte w boki, głowy podniesione.
 226  I,4  |             jakie tu chłopy rosłe; jeden w drugiego jak tur, a każdy
 227  I,4  |              Butrymówny zatrzymywali się w niej zwykle, idąc i wracając
 228  I,4  |                  odpocząć i rozgrzać się w czasie mrozów. Toteż przed
 229  I,4  |               ponure i tak małomówne, że w izbie prawie nie słychać
 230  I,4  |               było gwaru. Wszyscy ubrani w szare kapoty z samodziału
 231  I,4  |               pakłaku, podbite baranami, w pasy skórzane, przy szablach
 232  I,4  |                  skórzane, przy szablach w czarnych żelaznych pochwach;
 233  I,4  |                  Ci dla omłotów zimowych w domach zostali; reszta,
 234  I,4  |               zostali; reszta, mężczyźni w sile wieku, ruszyli do Rosień.~
 235  I,4  |                  i przymrużając oczy, bo w izbie było ciemnawo. Okna
 236  I,4  |                długi, niski otwór gruby, w której palił się ogień,
 237  I,4  |                już krupnik począł krążyć w żyłach kawalerów, roznosząc
 238  I,4  |                   strapione po przyjęciu w Wodoktach, i Zend począł
 239  I,4  |                 psy zająca; zając beczał w ostatniej agonii, coraz
 240  I,4  |                 przywtórzył Uhlik - jeno w izbie tak ciemno, żem nie
 241  I,4  |             począł, a kawalerowie sunęli w podrygach do dziewcząt i
 242  I,4  |                  bo przeciw potańcowaniu w niedzielę, po mszy i w zapusty,
 243  I,4  |      potańcowaniu w niedzielę, po mszy i w zapusty, nikt by bardzo
 244  I,4  |            kompanii" była już zbyt znana w Wołmontowiczach, więc pierwszy
 245  I,4  |                 uderzył Józwę rękojeścią w piersi, aż się rozległo
 246  I,4  |                  piersi, aż się rozległo w całej izbie, i krzyknął:~-
 247  I,4  |              przesłonił walczących, jeno w zamęcie jęki poczęły się
 248  I,5  |            odesłać, sam uznał bowiem, że w tak małym miasteczku nie
 249  I,5  |             tylko strachem przed dowódcą w karności może być utrzymany.
 250  I,5  |                gatunku ludzi trudno było w całej Rzeczypospolitej znaleźć.
 251  I,5  |              wojskiem, albo chroniła się w województwach jeszcze nie
 252  I,5  |               Łatwo jednak zrozumieć, że w braku wojsk regularnych
 253  I,5  |                  tym łupami się pożywić. W żelaznych rękach Kmicicowych
 254  I,5  |             Kmicicowych zmienili się oni w śmiałych żołnierzy, śmiałych
 255  I,5  |             Kmicic był sam swawolnikiem, w którym dusza kipiała ustawicznie;
 256  I,5  |                najmniejszy karał srodze.~W ustawicznych podjazdach,
 257  I,5  |               nie lada co mogło poruszyć w nim, dobre zresztą natury,
 258  I,5  |              natury, serce. Zakochał się w ludziach gotowych na wszystko
 259  I,5  |                wychylać z miast i obozów w stronach, w których straszliwy
 260  I,5  |               miast i obozów w stronach, w których straszliwy partyzant
 261  I,5  |                  zatrzymali przed dworem w Wodoktach, panna Aleksandra
 262  I,5  |             Każdy inaczej zbrojny: jedni w hełmach pobranych na nieprzyjacielu,
 263  I,5  |                na nieprzyjacielu, drudzy w czapkach kozackich, w kapuzach,
 264  I,5  |             drudzy w czapkach kozackich, w kapuzach, w kapturach, niektórzy
 265  I,5  |          czapkach kozackich, w kapuzach, w kapturach, niektórzy w wypłowiałych
 266  I,5  |                   w kapturach, niektórzy w wypłowiałych ferezjach,
 267  I,5  |             wypłowiałych ferezjach, inni w kożuchach, z rusznicami,
 268  I,5  |        poszerszeniałych koniach ubranych w rzędziki polskie, moskiewskie,
 269  I,5  |                chytrość niewieścia grała w tym pewną rolę, bo trzeba
 270  I,5  |                 Ej! ciepłoż tu, ej! miło w tych Wodoktach, jako właśnie
 271  I,5  |                  Wodoktach, jako właśnie w raju. Rad by tu człowiek
 272  I,5  |              człowiek po wiek siedział i w one śliczne oczy patrzył,
 273  I,5  |        uśmiechnęła się tak, aż Kmicicowi w oczach pojaśniało, i wysunęła
 274  I,5  |                  się jak kotka cicho, by w czeladnej wszystko zarządzić.~
 275  I,5  |                  jej opowiedzieć, co się w Upicie zdarzyło.~- Trzeba
 276  I,5  |             wniósł światło, pokłonił się w pas i wyszedł, a potem zaraz
 277  I,5  |           wdzięczna gosposia niosąc sama w obu rękach błyszczącą cynową
 278  I,5  |                Stary Billewicz dostał go w swoim czasie od ojca pana
 279  I,5  |               pana Andrzeja, gdy u niego w gościnie bawił.~Pan Andrzej,
 280  I,5  |               czym zakrzyknął:~- Jak Bóg w niebie, od takich delicyj
 281  I,5  |                ona zaś nalała mu polewki w pucharek.~- Mówże teraz,
 282  I,5  |                    Mówże teraz, jakeś to w Upicie winnych sądził?~-
 283  I,5  |                 Upicie winnych sądził?~- W Upicie? Jako Salomon!~-
 284  I,5  |                sercu mi to, żeby wszyscy w okolicy mieli waćpana za
 285  I,5  |                łyczkami zatarasowali się w ulicy, a moi ich dobywali;
 286  I,5  |       narzekaniem i skargami na opresją, w jakiej żyją, że to ich niewinnie
 287  I,5  |                na piersi i pogrążyła się w milczeniu.~- Zetnij szyję! -
 288  I,5  |                jakem raz panu Tumgratowi w Orszańskiem uczynił...~Billewiczówna
 289  I,5  |                nie boli. Każdy sobie pan w naszej Rzeczypospolitej,
 290  I,5  |     Rzeczypospolitej, kto jeno ma szablę w garści i lada jaką partię
 291  I,5  |                poczęły skry sypać, ale i w niej się rozigrała krew
 292  I,5  |            Myślisz, że nie wiem, iżeście w Lubiczu wizerunki postrzelali
 293  I,5  |                 stało się po pijanemu... w kompanii... jako że żołnierze
 294  I,5  |                  żołnierze pohamować się w ochocie nie umieją. A co
 295  I,5  |              jest.~- Dalibóg, kawalerska w tobie fantazja! Okrutnie
 296  I,5  |               mam! Waćpanna możesz sobie w Wodoktach czynić, coć się
 297  I,5  |             takiego kawalkatora nie masz w całej Rzeczypospolitej.
 298  I,5  |                  bo ją depcesz, bo ludzi w niej katujesz, bo na prawa
 299  I,5  |               napoił? - odrzekła głosem, w którym drgały łzy.~- Bądź
 300  I,5  |                  ty chcesz, żebym trupem w drodze z konia spadł?~Wówczas
 301  I,5  |           płaczem; on objął ją i trzymał w ramionach całą dygocącą,
 302  I,5  |                  zęby:~- Bijże mnie, kto w Boga wierzy! bij, nie żałuj!~
 303  I,5  |              chcesz. Tamtych wyprawię... w Upicie załagodzę... będę
 304  I,5  |                  nie mam urazy, jeno ból w sercu...~Księżyc wytoczył
 305  I,5  |              spytał - a gdzie nam stanąć w Lubiczu?~- Ruszaj precz! -
 306  I,5  |                nic do nikogo nie mówiąc. W sercu nurtował mu żal, chwilami
 307  I,5  |             siebie. Pierwsza to była noc w jego życiu, w której czynił
 308  I,5  |                to była noc w jego życiu, w której czynił rachunek sumienia,
 309  I,5  |                 pancerza. Oto przyjechał w te strony z nadszarpniętą
 310  I,5  |                 na strzelanie i rozpustę w Lubiczu i zmyślił, że do
 311  I,5  |              zamierza się ożenić, osiąść w Wodoktach, służyć nie na
 312  I,5  |                  nie na własną rękę, ale w kompucie; tam prawo go znajdzie
 313  I,5  |            bezkarnie, jest coś szpetnego w tych postępkach, jest coś
 314  I,5  |                ale pamięć jej zostanie i w sercach ludzkich, i w jego
 315  I,5  |                  i w sercach ludzkich, i w jego własnym sumieniu, i
 316  I,5  |                 jego własnym sumieniu, i w sercu Oleńki... Tu, gdy
 317  I,5  |           jeszcze, że wyjeżdżając czytał w jej oczach przebaczenie,
 318  I,5  |                 tę dziewczynę, jak nigdy w życiu nikogo nie miłował. "
 319  I,5  |              Pannę Najświętszą! - myślał w duszy - uczynię, co ona
 320  I,5  |                gałęzi na drzewach - jeno w sercu rycerza wrzała burza.
 321  I,5  |                  całą zeszłą noc spędził w Upicie na pijatyce i hulance.
 322  I,5  |            żołnierzy i zakomenderował:~- W konie!...~Pomknął jak strzała,
 323  I,5  |                 a za nim cały oddział. I w tych lasach, i na pustych
 324  I,5  |              okrzyki biesiady; tymczasem w dwóch tylko oknach izby
 325  I,5  |                Kmicic. - Kto się zmieści w czeladnej, niech śpi w czeladnej,
 326  I,5  |           zmieści w czeladnej, niech śpi w czeladnej, a inni w stajniach.
 327  I,5  |                  śpi w czeladnej, a inni w stajniach. Konie wstawić
 328  I,5  |               widzieć, bo była pogrążona w cieniu, ale po białym skórzanym
 329  I,5  |             przebudził się, nie mruknął. W tejże chwili pan Kmicic
 330  I,5  |                że wszyscy leżą na wznak, w jednakowej pozycji, i jakieś
 331  I,5  |              wyszłymi na wierzch oczyma, w których zeszkliło się przedśmiertne
 332  I,5  |                  spokojnie, jeno z boku, w szyi, widać mu było dużą
 333  I,5  |            wreszcie szóstemu, Rekuciowi, w oczy zaświecił, zdało mu
 334  I,5  |                  otwarte oczy stanęły mu w słup i skonał.~Kmicic poszedł
 335  I,5  |                 i skonał.~Kmicic poszedł w milczeniu do stołu, postawił
 336  I,5  |                  znów spojrzał na leżące w mroku ciała. Zimny pot wystąpił
 337  I,5  |          strasznie, że aż szyby zadrgały w oknach :~- Bywaj, kto żyw !
 338  I,5  |                 którzy roztasowywali się w czeladnej, posłyszeli ów
 339  I,5  |           nadbiegli z łuczywem i poczęli w oczy świecić nieboszczykom.
 340  I,5  |             którzy już się byli pokładli w stajniach i oborach. Dom
 341  I,5  |            kielichów do uczty.~Tymczasem w gwarze żołnierskim coraz
 342  I,5  |                bez czapki, z gołą szablą w ręku. W ciszy nocnej rozlegały
 343  I,5  |            czapki, z gołą szablą w ręku. W ciszy nocnej rozlegały się
 344  I,5  |             właśnie najwyższej wysokości w swej drodze niebieskiej,
 345  I,5  |                słupami do góry, mordował w pień przerażoną i oślepłą
 346  I,5  |               przed domami, i poglądając w stronę pożaru podawały sobie
 347  I,5  |                  Rosień, siadali na koń. W Krakinowie i w Upicie poczęto
 348  I,5  |           siadali na koń. W Krakinowie i w Upicie poczęto bić w dzwony
 349  I,5  |        Krakinowie i w Upicie poczęto bić w dzwony po kościołach.~W
 350  I,5  |                  w dzwony po kościołach.~W Wodoktach ciche pukanie
 351  I,5  |                Wołmontowicze się palą!~- W imię Ojca i Syna, i Ducha
 352  I,5  |                konających.~Były zaledwie w połowie, gdy gwałtowne kołatanie
 353  I,5  |            postawić świecę na stole, gdy w sieni dał się słyszeć szczęk
 354  I,5  |                 zadyszany i z obłąkaniem w oczach.~- Koń mi pod lasem
 355  I,5  |                 dobrze! - krzyknął jakby w gorączce Kmicic.~Panna Aleksandra
 356  I,5  |                 Kmicic.~Panna Aleksandra w tejże chwili zwróciła się
 357  I,5  |             ludzie zapełnili podwórzec i w mgnieniu oka Butrymi, Gościewicze,
 358  I,5  |           Ujrzawszy pannę wstrzymali się w izbie jadalnej - ona zaś
 359  I,5  |                 ona zaś stojąc ze świecą w ręku zamykała sobą drogę
 360  I,5  |               Dom był zawarty! Szukajcie w stajniach i oborach.~- W
 361  I,5  |                 w stajniach i oborach.~- W las uszedł! - zawołał jakiś
 362  I,5  |               szlachta. - Do zabudowań i w las! Odnajdziem go! Hajże
 363  I,5  |               szukała jeszcze czas jakiś w zabudowaniach, w stajniach,
 364  I,5  |              czas jakiś w zabudowaniach, w stajniach, oborach, w odrynie -
 365  I,5  |     zabudowaniach, w stajniach, oborach, w odrynie - potem głosy poczęły
 366  I,5  |                głosy poczęły się oddalać w stronę lasu.~Panna Aleksandra
 367  I,5  |             gorączkowo do drzwi komnaty, w której ukryła pana Andrzeja.~-
 368  I,6  |             blady i oświecił kupę gruzów w Wołmontowiczach, zgliszcza
 369  I,6  |                 trupy ludzkie i końskie. W popiołach, wśród dogasających
 370  I,6  |           najwięcej, nie było zaścianka, w którym by wdowy nie opłakiwały
 371  I,6  |               jeno starcy lub młodzieńcy w zaraniu młodości brali udział
 372  I,6  |            zaraniu młodości brali udział w walce. Jednakże z Kmicicowych
 373  I,6  |                 żaden. Jedni dali gardła w Wołmontowiczach, broniąc
 374  I,6  |                  litości. Sam Kmicic jak w wodę wpadł. Gubiono się
 375  I,6  |                  wodę wpadł. Gubiono się w przypuszczeniach, co się
 376  I,6  |               twierdzili, że się zasiekł w Lubiczu, ale zaraz okazało
 377  I,6  |               zmieniali kolejno, stanęło w Wodoktach dla obrony; spodziewano
 378  I,6  |                 Przysłały i znaczniejsze w okolicy domy, jako Schyllingowie,
 379  I,6  |          nieszczęść. Dla niej to przybył w te okolice ów mąż szalony,
 380  I,6  |                 człowiek mógł tyle złego w tak krótkim przeciągu czasu
 381  I,6  |                   mógł być inny; że miał w sobie takie przymioty, które
 382  I,6  |                 miłość nurtowała na nowo w sercu, podsycana świeżym
 383  I,6  |                 oblatowano przeciw niemu w grodzie, sto procesów mu
 384  I,6  |                  wzrastał coraz bardziej w Rzeczypospolitej. Wojna
 385  I,6  |               jeszcze bardziej pogrążony w wielkich zamysłach tyczących
 386  I,6  |               wynieść nad wszystkie inne w kraju, choćby kosztem dobra
 387  I,6  |             kozackiej wszystkie spojenia w potężnej budowie tej Rzeczypospolitej.~
 388  I,6  |        protestując się przeciw Kmicicowi w grodach, długo jeszcze nie
 389  I,6  |            wojenne humory uspokajały się w miarę, jak czas płynął,
 390  I,6  |               prawem nieobecnego nękać i w trybunałach swoich krzywd
 391  I,6  |          procesów podtrzymywała przy tym w laudańskiej braci bardzo
 392  I,6  |                  starsi laudańscy, a ona w owych naradach nie tylko
 393  I,6  |                  skoligacony, znajdzie i w trybunałach popleczników,
 394  I,6  |               nie brali i całkiem Lubicz w spokoju zostawili. Co im
 395  I,6  |             dobra, niż kiedykolwiek było w Wołmontowiczach. A jeśliby
 396  I,6  |                  niechże i jego zostawią w spokoju, póki wyroków nie
 397  I,6  |            mógłby był do czasu spokojnie w Lubiczu osiąść.~Lecz on
 398  I,6  |                się nie zjawił. Natomiast w półtora miesiąca później
 399  I,6  |              List był od Kmicica, pisany w następujące słowa:~"Sercem
 400  I,6  |               się dziwił gniewowi, który w krwi przyjacielskiej rozlanej
 401  I,6  |               Rekucia, Kulwieca i Zenda, w kwiecie wieku i sławy niewinnie
 402  I,6  |                Żal mnie teraz tych ludzi w zaścianku, bo może i niewinnym
 403  I,6  |                  się to nie stało, co mi w twoich oczach zaszkodzić
 404  I,6  |            pokuta, bo straciwszy ciebie, w desperacji sypiam i w desperacji
 405  I,6  |            ciebie, w desperacji sypiam i w desperacji się budzę, nie
 406  I,6  |          orszańskie; mam ruble zdobyczne w lasach zakopane, i te niech
 407  I,6  |                  litosnych podniosło się w duszy Oleńki na obronę pana
 408  I,6  |             szybko leci, ale gdy drzewem w sercu wyrośnie, to chyba
 409  I,6  |              znać i widzieć, tak wytrwam w tym, choćby mi się serce
 410  I,6  |                 Oleńka. - A twój pan nie w chorobie?~- Zdrowy on junak
 411  I,6  |                on junak jak tur.~- A nie w głodzie? nie w ubóstwie?~-
 412  I,6  |                     A nie w głodzie? nie w ubóstwie?~- On bogaty pan.~-
 413  I,6  |                  licząc ziem ukrainnych, w samym Wielkim Księstwie
 414  I,6  |                   pomimo wyczerpania sił w poprzednich wojnach, i statyści
 415  I,6  |            Wielkie Księstwo mogło i było w stanie nie tylko napór odeprzeć,
 416  I,6  |         obywateli, którzy życie i mienie w ofierze nieść byli gotowi.~
 417  I,6  |             nieść byli gotowi.~Tymczasem w ziemiach jeszcze nie zajętych
 418  I,6  |                   Zima była nadzwyczajna w swej surowości. Przyszedł
 419  I,6  |            śniegi leżały grubo nie tylko w lasach, ale i na polach.
 420  I,6  |               Calamitatis Regni. A jeśli w prowincjach jeszcze przez
 421  I,6  |                  domyślić, co działo się w tych, które już deptała
 422  I,6  |            targana przez partie, chora i w gorączce, jak człowiek przed
 423  I,6  |                nie brakło. Różne potężne w Rzeczypospolitej domy, ogarnięte
 424  I,6  |             Księstwa Litewskiego, prawie w otwartą zmieniła się wojnę.
 425  I,6  |                którym od dawna była solą w oku potęga radziwiłłowskiego
 426  I,6  |              swego domu prawa zasiadania w sejmach cesarstwa niemieckiego;
 427  I,6  |           zresztą swobodnie i bez oporu.~W takich okolicznościach wszyscy
 428  I,6  |                  okolicznościach wszyscy w laudańskiej stronie musieli
 429  I,6  |          laudańskiej stronie musieli żyć w czujności i pod bronią,
 430  I,6  |           zwłaszcza że hetmanów nie było w pobliżu, obaj bowiem ucierali
 431  I,6  |             wszystkie były na Ukrainie i w ciężkiej pracy przeciw Chmielnickiemu,
 432  I,6  |                 powrócił chwilowy spokój w stronie laudańskiej. Jeno
 433  I,6  |              kraj niszczyli, pokryli się w lasy, rozpuścili swych łotrzyków -
 434  I,6  |           Aleksandra siedziała spokojnie w Wodoktach. Pan Wołodyjowski,
 435  I,6  |       Wołodyjowski, który wciąż mieszkał w Pacunelach, a teraz właśnie
 436  I,6  |              poczęła wychodzić z pługami w pola. Śniegi też potajały
 437  I,6  |           okolicą. Lepszy duch wstępował w ludzi.~Wtem zaszedł wypadek,
 438  I,7  |               siedział, jako się rzekło, w Pacunelach u Pakosza Gasztowta,
 439  I,7  |              miała. Inne trzy córki były w domu pannami i te pilnowały
 440  I,7  |                  wszyscy przesadzali się w usługach.~Panu Wołodyjowskiemu
 441  I,7  |                 też było dobrze, że choć w Kiejdanach mógł mieć i wygody
 442  I,7  |           sławnego na zawołanie, przecie w Pacunelach siedział, a stary
 443  I,7  |             nadzwyczajnie jego znaczenie w całej Laudzie, iż tak znamienitego
 444  I,7  |               Kmicica poszła rozmiłowana w panu Wołodyjowskim szlachta
 445  I,7  |                  wyrzucić, bo tak było i w testamencie, w osobnej klauzuli
 446  I,7  |                tak było i w testamencie, w osobnej klauzuli przewidziane.
 447  I,7  |                wspominajcie. Za dużo mam w sobie boleści, żebym o czymś
 448  I,7  |                plecy szerokie. Pacunelki w ogóle słynęły z piękności;
 449  I,7  |                 starając się ubiec drugą w czujności i staraniach.
 450  I,7  |            Maryśce mówiono, że zakochana w młodym rycerzu; wszelako
 451  I,7  |               rycerzu; wszelako nie było w tej gadaninie całej prawdy,
 452  I,7  |                 o dziwach, które widział w różnych magnackich dworach,
 453  I,7  |               robota ustanie, dziewczęta w niego jak w tęczę patrzą
 454  I,7  |                   dziewczęta w niego jak w tęczę patrzą i coraz to
 455  I,7  |                    Pan Wołodyjowski zaś, w miarę jak do zdrowia przychodził
 456  I,7  |                  Wołodyjowski zabrzdąkał w lutnię, nastroił pocieszną
 457  I,7  |         fałszywym głosem:~ ~Przyjechałem w takie miejsce,~Gdzie mnie
 458  I,7  |                  dłużej śpiewać i lutnię w godniejsze ręce oddaję.~
 459  I,7  |              pieśń pana Wołodyjowskiego, w której istotnie było więcej
 460  I,7  |              prawdy, więc uderzyła zaraz w struny i złożywszy buzię "
 461  I,7  |                struny i złożywszy buzię "w ciupo", poczęła śpiewać:~ ~
 462  I,7  |               psu!~ ~Bo każdy kłopiec ma w sobie jad,~Kiedy cię kocha,
 463  I,7  |         śpiewania, muszę przyznać, żem i w Warszawie tak wybornych
 464  I,7  |                  słyszał. Waćpannę tylko w pluderki przybrać, a mogłabyś
 465  I,7  |              katedralny i królestwo mają w nim swój ganeczek.~- A czemuż
 466  I,7  |            ganeczek.~- A czemuż by to ją w pluderki trzeba ubierać? -
 467  I,7  |                 i o królestwie.~- Bo tam w chórze białogłowy nie śpiewają,
 468  I,7  |                  wszyscy, kiedy to razem w kościele hukną, to jakobyś
 469  I,7  |             głowie?~- Zaś by tam co dnia w koronie chadzał! żelaznej
 470  I,7  |               trzeba głowy.~Korona sobie w kościele wypoczywa, od czego
 471  I,7  |                  od drugiego zacniejszy. W nich to waćpanny ujrzycie
 472  I,7  |                sepetów, puzder, zegarów, w dzień i w nocy czas pokazujących,
 473  I,7  |               puzder, zegarów, w dzień i w nocy czas pokazujących,
 474  I,7  |               jak niejeden kościół, cała w zacne kolumny. Po jednej
 475  I,7  |             schodzą na dół; inne śrubami w rozmaite obracają się strony;
 476  I,7  |       przeżegnawszy, nie znika. Nie masz w tym sprawy złego ducha,
 477  I,7  |              uczty siadają.~- A z rana i w dzień co czynią?~- To zależy
 478  I,7  |                   Jest tam taka komnata, w której nie masz podłogi,
 479  I,7  |                jako srebro błyszczący, a w tym dole woda.~- Woda w
 480  I,7  |                  w tym dole woda.~- Woda w komnacie... słyszałyście?~-
 481  I,7  |                  leje, że i pływać można w komnacie jako w jeziorze...
 482  I,7  |             pływać można w komnacie jako w jeziorze... Żaden król nie
 483  I,7  |            przecie Bóg naszą szczególnie w miłosierdziu swoim przyozdobił.~-
 484  I,7  |                mi już ręka chodzi dobrze w zawiasiech... bo czas, wielki
 485  I,7  |                  ojczyznę się upomnieć i w pole ruszyć. Grzech w takich
 486  I,7  |                  i w pole ruszyć. Grzech w takich terminach próżnować.~-
 487  I,7  |               dają, a żołnierzowi tęskno w pole. Póki życia, póty służby.
 488  I,7  |                  Po śmierci - Bóg, który w serca patrzy, najlepiej
 489  I,7  |            Marysi poczęły wilgotnieć, aż w końcu łzami wezbrały, które
 490  I,7  |                  tak uczciwych ludzi jak w Pacunelach!... Waćpanny
 491  I,7  |              rozpuścił ich, bo pieniędzy w skarbie nie masz. Desperacja
 492  I,7  |                  nagle uczynił się hałas w sieni i głos jakiś począł
 493  I,7  |              porwana!...~- Jaka panna?~- W Wodoktach...~- Kmicic! -
 494  I,7  |               zaścianku, bijąc we drzwi, w okna i krzycząc wniebogłosy:~-
 495  I,7  |                 szabel! do szabel! Panna w Wodoktach porwana! Kmicic
 496  I,7  |                Wodoktach porwana! Kmicic w okolicy!...~Słysząc te wołania
 497  I,7  |                  sam wrzeszczeć: "Kmicic w okolicy! Panna porwana!" -
 498  I,7  |               chaty szabliska po ścianie w ciemności macać. Coraz więcej
 499  I,7  |               głosów powtarzało: "Kmicic w okolicy!" - ruch czynił
 500  I,7  |              okolicy!" - ruch czynił się w zaścianku, światła poczęły