Tom, Rozdzial

   1  I,1  |                oczy w dzień przy słońcu, a nocą przy księżycu migotały
   2  I,1  |                się do mieszkań ludzkich, a ubogie szare ptactwo stukało
   3  I,1  |              czyniła i panna Aleksandra, a to tym łacniej, że między
   4  I,1  |                 paniach służebnymi były, a w zamian za to ćwiczyły
   5  I,1  |        Kulwiecówną siedziały w pośrodku, a dziewczęta po bokach na
   6  I,1  |          opłatków, kręcące się w cieple, a zza belek wyglądały motki
   7  I,1  |                 na się bystrymi oczkami, a czasem na pannę Aleksandrę,
   8  I,1  |                  ręku panny Kulwiecówny, a kudłaty Żmudzin w żarna
   9  I,1  |              widziała od lat dziesięciu, a że dobiegała dopiero dwudziestu,
  10  I,1  |                między starym Billewiczem a Kmicicem ojcem, miał ów
  11  I,1  |                 upłynął już kawał czasu, a o Kmicicu słuch przepadł.~
  12  I,1  |              rozmyślać panna Aleksandra, a może tęskniła do nieznanego.
  13  I,1  |                ogarniał ją, czasem luby, a czasem przykry, i dusza
  14  I,1  |               które nie było odpowiedzi, a raczej dopiero miała nadejść
  15  I,1  |             dzieci bywały rzeczą~zwykłą, a dzieci choćby po śmierci
  16  I,1  |                flegmą:~- Panas Kmitas.~- A słowo stało się ciałem! -
  17  I,1  |              twarz występowały rumieńce, a po nich bladość; ale odwróciła
  18  I,1  |                 zdejmując czapki:~- Hej! a gdzie to wasza panna?~-
  19  I,1  |            błyskawicą na twarzy Kmicica, a potem znów wbiły się w ziemię;
  20  I,1  |                 twarz młodą, orlikowatą, a wesołą i junacką.~On się
  21  I,1  |                tak! odwróć się waćpanna, a ja od komina zajdę! - ot -
  22  I,1  |                   malarz wysoko mierzył, a chybił. Sto bizunów takiemu -
  23  I,1  |                  i musi być, jak chcemy, a nie, to śmierć!~Oleńka uśmiechnęła
  24  I,1  |             mieszkają?~- Wszystko jedno! a waćpanna moją jesteś z woli
  25  I,1  |               Moja, panna Kulwiecówna.~- A to i moja - odparł zabierając
  26  I,1  |                  szubę z siebie zrzucił, a potem na drugą stronę, do
  27  I,1  |                 jedna przez drugą gadać, a uwagi czynić. Strojny młodzian
  28  I,1  |                myślałam, że królewicz.~- A oczy ma jak ryś, aż nimi
  29  I,1  |                 coś w żarnach popsuło.~- A nie pójdziesz, ty kudłaty,
  30  I,1  |                  duchu w izbie stołowej, a w gościnnej siedziała panna
  31  I,1  |              czynią, ale jam nie taka.~- A oczy jakoby z nieba! Od
  32  I,1  |              Wierz, waćpanna, nie wierz, a rad bym ci nieba przychylić!
  33  I,1  |                przewodniczki żywota...~- A którążeś najlepiej spamiętał?~- "
  34  I,1  |                  i w oczy jej patrzył.~- A niech i cała chorągiew ciotek
  35  I,1  |             Zdrajca z waćpana, Judasz!~- A nieprawda, bo jak całuję,
  36  I,1  |            Aleksanara śmiała się jednak, a od niego aż łuna biła młodości
  37  I,1  |               Każę tego malarza w smołę, a potem w pierze wsadzić i
  38  I,1  |                napędzał, żeby to jechać, a ja zawsze jedno: Mam czas!
  39  I,1  |                  i żeniaty na wojnę iść, a tu mnie delicje czekały.
  40  I,1  |                Orszańskiem mówią: "Proś, a nie dają, to sam weź!"~Tu
  41  I,1  |            panienki i całować ją począł, a panienka nie wzbraniała
  42  I,1  |                której stał stół nakryty, a na nim wszelkich potraw
  43  I,1  |                było urwać, tom urywał.~- A żeś się to waćpan ważył
  44  I,1  |              Poniewieżu, część w Upicie, a godniejszych kompanionów
  45  I,1  |                 waćpannie czołem bić. ~- A gdzież waćpana laudańscy
  46  I,1  |           dopiero waćpanu powiedzieli?~- A, o śmierci to oni. Panie,
  47  I,1  |             waćpana widzieć nie mogła.~- A to jakim sposobem?~- Mała
  48  I,1  |                 życia razem przesłużyli, a czasu pokoju w dom ich przyjmował.
  49  I,1  |                 usieką, jeślim wiedział! A przyznaję, że ta bosa szlachetczyzna
  50  I,1  |                nas: kto chłop, to chłop, a szlachta wszystko familianci,
  51  I,1  |                  jeno krew i poczciwość, a to poczciwi ludzie, inaczej
  52  I,1  |             pójdzie zgodnie i spokojnie, a wtedy taka to będzie opieka,
  53  I,1  |                 w czasie żałoby...~- Aj! a długo będę musiał czekać?~-
  54  I,1  |              uchwyci, to bym go rozdarł, a gdy przejdzie, to bym zszył!~-
  55  I,1  |                 waćpanny! Dobre to wino, a u mnie szabla i wino to
  56  I,1  |             kawalerską śmiercią poległa, a synowiec pod moją komendą
  57  I,1  |                   sejmik - to gardłować, a mało języka - to dalejże
  58  I,1  |             spuszczając oczy panienka.~- A dajże jeszcze rączyny ucałować,
  59  I,1  |               który powinien drogę znać. A tam mnie Kokosiński z kompanami
  60  I,1  |                 spalił i dziewkę porwał, a ludzi wyciął... Godny towarzysz!...
  61  I,1  |              Wołmontowiczami nie brak.~- A cóż to ja koza, żebym się
  62  I,1  |             rzekłszy Oleńka cofnęła się, a pan Kmicic ruszył ku gankowi.
  63  I,1  |                 bujna postać młodzieńca, a teraz, po tej burzy słów,
  64  I,1  |                  w środku szeroka droga, a on sobie jedzie... pan Andrzej !
  65  I,1  |             Grzeczny wydaje się kawaler. A tobie jak się udał?~Panna
  66  I,1  |             zarzuciła jej ręce na szyję, a złożywszy swą jasną głowę
  67  I,2  |               wręczył Kmicicowi uszniak, a jemu samemu podał zaraz
  68  I,2  |             Pytania poczęły się sypać:~- A jakoż wygląda? Hej! Jędruś!
  69  I,2  |                Uhlik. - Jutro oględziny, a teraz pospołu do stołu;
  70  I,2  |                  Tu Zend zarżał jak koń, a oni się dziwili, że tak
  71  I,2  |                 że się fortuna odmieni !~A wszyscy zawrzaśli zaraz
  72  I,2  |            wszyscy jeden przez drugiego, a każdy siebie tylko słuchał,
  73  I,2  |                czekanika i nuż wtórować, a pan Ranicki, wielki fechmistrz,
  74  I,2  |                  z ciebie! Machaj zdrów, a tak i Kmicicowi na szable
  75  I,2  |                 dukat strzał!~- O dukat! A gdzie i do czego?~Ranicki
  76  I,2  |                  posypały się z kości.~- A dajcie i nam pistolety! -
  77  I,2  |               postrzelano i Billewiczów, a Ranicki wpadłszy w furię
  78  I,3  |             podejmować będzie gościnnie, a wy się przystojnie zachowajcie,
  79  I,3  |                 spinaną na złote pętlice a podbitą sobolami i w soboli
  80  I,3  |             przez te wieczory nad miarę, a zwłaszcza pierwszego, gdy
  81  I,3  |            Zawsze diabeł Zenda podnieci, a potem na kim się skrupi? -
  82  I,3  |            niezdatna, tak jak i nasze.~- A kto temu winien, jeśli nie
  83  I,3  |          ostrzyli jako noże na osełce.~- A kto pana Tumgrata na mrozie
  84  I,3  |           Tumgrat odpuścił mi umierając, a co do reszty, to nie wymawiaj,
  85  I,3  |               będziesz na pasku chodził, a to na nic! Któryś filozof
  86  I,3  |             usidlić.~- Głupiś, Kokoszko! A co do Oleńki, będziesz i
  87  I,3  |             dobre; to ona wraz pochwali, a co złe, tego zganić nie
  88  I,3  |            ojczyźnie... Tak ona rzeknie, a tobie jakby kto w pysk dał
  89  I,3  |               Warcholiliśmysię okrutnie, a teraz trzeba przed cnotą
  90  I,3  |                 tak chędogie i gładkie." A co na którą spojrzał, to
  91  I,3  |            szlachtą to do Rosień poszli, a sikorkom przykrzy się samym.~
  92  I,3  |                niby zbłądziwszy - co? ~- A twoja reputacja?~- 0, do
  93  I,3  |               obeszłoby się bez hałasów, a z tutejszą szlachtą chcę
  94  I,3  |              Kokoszko, zapowiadam tobie, a ty powtórz jeszcze raz innym,
  95  I,3  |                się przystojnie zachować, a niech który sobie w czymkolwiek
  96  I,3  |               jak spichrz, nie bielonej, a stąd prowadził pan Kmicic
  97  I,3  |           zdziwiona tak liczną kompanią, a i pan Kmicic stał przez
  98  I,3  |                tylko wieczorami widywał, a przy dniu wydawała się jeszcze
  99  I,3  |                 białego czoła jak heban, a płowy włos lśnił się jakby
 100  I,3  |            kłaniali się także szeregiem, a pan Kmicic sunął naprzód
 101  I,3  |           dygnęła z nadzwyczajną powagą, a pan Kmicic wargi przygryzł,
 102  I,3  |               wielmożna panno łowczanko, a nam wielce miłościwa dobrodziejko! -
 103  I,3  |                  łowczanko dobrodziejko, a nam wielce miłościwa pani!...
 104  I,3  |              samych, mówię, obłoków...~- A zleźże już raz z tych obłoków! -
 105  I,3  |           dygnęła z nadzwyczajną powagą, a orszańskim zabijakom jakoś
 106  I,3  |               była ugoda. Sanna okrutna, a i pogodę Bóg zdarzył mroźną.~-
 107  I,3  |                nam posiłek przyrządziła. A teraz maluczko waćpanowie
 108  I,3  |                  zawróciła się i wyszła, a Kmicic skoczył do towarzyszy.~-
 109  I,3  |                 skoczył do towarzyszy.~- A co, mili barankowie? nie
 110  I,3  |              barankowie? nie księżna?... A co, Kokoszko? to mnie, mówiłeś,
 111  I,3  |                mnie, mówiłeś, osiodłała, a czemu to jako żak przed
 112  I,3  |                  górnych manier nabrała. A uroda - co?... Pary jeszcze
 113  I,3  |            Filona Kmity Czarnobylskiego, a ten zaś znów nie był z tego
 114  I,3  |                Kmitowie się wywodzili.~- A onego niedźwiadka kiedyżeś
 115  I,3  |                kiedyżeś waćpan zdobył?~- A teraz, w tej już wojnie.
 116  I,3  |                 mamy, co wojna łupem da. A żem tej pani wiernie służył,
 117  I,3  |                  bo ta jednego nagrodzi, a całej ojczyźnie miłej łzy
 118  I,3  |           uciekać gdzieś w tył za sanie, a oni lecieli coraz prędzej
 119  I,3  |               porwał ją i pędzi wichrem, a ona, mdlejąca, nie ma siły
 120  I,3  |                    Jako duszę własną !~- A ja na śmierć i żywot!~Znowu
 121  I,3  |            zaczarowana?~I lecieli dalej, a ciągle borem, borem! Drzewa
 122  I,3  |                 szumiał, konie parskały, a oni byli szczęśliwi.~- Chciałbym
 123  I,3  |               Hej - ha! hej - ha!~- Hej, a hop! hop! ha! - odezwali
 124  I,3  |         pokrzykujecie? - pytała panna.~- A ot tak! z radości! A zakrzyknij
 125  I,3  |                     A ot tak! z radości! A zakrzyknij no i waćpanna!~-
 126  I,3  |         prezydium do Poniewieża posłali, a jam tu skoczył do waszej
 127  I,3  |                aż się konie zestraszyły, a Rekuć podniósł oczy w górę
 128  I,3  |               Kmicic, aż las odegrzmiał, a stojący najbliżej Zend zatoczył
 129  I,4  |           ROZDZIAŁ 4~Upłynęło kilka dni, a Kmicic nie wracał, ale za
 130  I,4  |                były za trzema Butrymami, a dostały każda po sto bitych
 131  I,4  |             więcej jak lat pięćdziesiąt, a na popis pospolitego ruszenia
 132  I,4  |             Zacny to kawaler pan Kmicic, a choćbym też co przeciw upatrzyła,
 133  I,4  |                  tu nie ma prawa sądzić, a broń Boże nieufność okazać!
 134  I,4  |            będzie za co, to i dziękować, a nie, to nie dziękować -
 135  I,4  |               ostrożny i przewidujący.~- A o ślubie wy mówili? - pytał
 136  I,4  |           mruknął Józwa - chybaby głupi! A któryż to niedźwiedź nie
 137  I,4  |            odrzekł pacunelski staruszek.~A Józwa znów zwrócił się do
 138  I,4  |                 Kmicic, z wielkiej krwi, a my chudopachołki ! Żołnierz
 139  I,4  |               jak latem bąki przy koniu. A teraz tu przyjechali i już
 140  I,4  |                pokrewieństwo miał wejść! A potem dziewki dworskie powciągali
 141  I,4  |             Oleńki biły ciemne rumieńce, a Józwa ozwał się:~- A to
 142  I,4  |           rumieńce, a Józwa ozwał się:~- A to wojsko pana Kmicicowe,
 143  I,4  |            Hlebowicza po sprawiedliwość, a teraz znów w Upicie gwałt!
 144  I,4  |         Spokojnie tu bywało jak nigdzie, a teraz choć rusznicę na noc
 145  I,4  |                  noc nabijaj i strażuj - a czemu? bo pan Kmicic z kompanią
 146  I,4  |             mówcie! - zawołała Oleńka.~- A jak mam mówić? Jeśli pan
 147  I,4  |              inaczej nie będzie spokoju. A słychana to rzecz strzelać
 148  I,4  |             Jeśli to prawda, co mówicie, a dziś jeszcze będę wiedziała,
 149  I,4  |                 to żołnierze niezgrabni, a to, widzę, zdrajcy niegodni,
 150  I,4  |                    Cnota przez cię mówi, a my ci pomożem.~- Wy pana
 151  I,4  |                  uczynił, to młody jest, a oni go kuszą, oni podmawiają,
 152  I,4  |               było za niego i za siebie, a ów gniew i wstyd wewnętrzny
 153  I,4  |            Hlebowicz za młodu był głupi, a teraz nami wszystkimi rządzi.~-
 154  I,4  |                nami wszystkimi rządzi.~- A pies? - mówił wzruszonym
 155  I,4  |               Pójdziesz z młodym w pole, a on, durny, zamiast za zwierzem
 156  I,4  |             usprawiedliwiać i tłumaczyć. A ta kompania! Drobne ręce
 157  I,4  |                  hańbiących kompanionów.~A jeśli tego uczynić nie zechce?...~-
 158  I,4  |                proś, żeby tu przyjechał, a jeśli go nie masz, to niech
 159  I,4  |                  wraz do mnie przybywa - a żywo! Chłopak rzucił szczypek
 160  I,4  |            odmieni! - pomyślała sobie. - A może to i nie tak źle było,
 161  I,4  |               schylił się jej do nóg. ~- A jak tobie zdrowie, jasna
 162  I,4  |                 nim.~- Czyj ty jesteś?~- A billewiczowski. Jać z Wodoktów,
 163  I,4  |            stajennego rozszczepili?...~- A jakże! A najgorzej dziewczętom
 164  I,4  |              rozszczepili?...~- A jakże! A najgorzej dziewczętom się
 165  I,4  |                   Ranicki, Rekuć i Zend, a za nimi czeladź lubicka,
 166  I,4  |              Lubiczu siedzieć przykazał, a tak myślę, że jemu przystoi
 167  I,4  |                jemu przystoi rozkazywać, a waszmościom słuchać, jako
 168  I,4  |                 gdy czwarty dzień idzie, a Jędrusia nie ma, przyszliśmy
 169  I,4  |               kilka kroków ku zabijakom, a oni cofali się przed nią
 170  I,4  |             ludzie się od was odwracają, a ohyda na kogo pada? - na
 171  I,4  |               ręce drgać ku rękojeściom, a oczy ciskać złe błyskawice.
 172  I,4  |               zgryźli w milczeniu gniew, a ona ciągle stała z roziskrzonym
 173  I,4  |                 uniżonością aż do ziemi, a za nim kłaniali się i inni
 174  I,4  |                  Cóż, mili barankowie?~- A cóż?~- Dobrze wam?~- A tobie
 175  I,4  |                   A cóż?~- Dobrze wam?~- A tobie dobrze?~- Ej, żeby
 176  I,4  |                warchole, gdzie chcesz!~- A to i dobrze! - rzekł Rekuć.~
 177  I,4  |                nich bez strzelb i broni, a sami jedźmy.~- Do Upity!~-
 178  I,4  |                 i sierdząc się na pannę, a czasem na siebie samych
 179  I,4  |                  srogi i zmarzli bardzo, a do Upity było dość jeszcze
 180  I,4  |                jeden w drugiego jak tur, a każdy wilkiem patrzy.~-
 181  I,4  |                 mówisz: świece? - sosny! A pyski u każdej jakoby krokoszem
 182  I,4  |                   zostawili je u słupów, a sami weszli do szynkownej
 183  I,4  |        szynkwasem, popijała piwo grzane, a niektórzy krupniczek warzony
 184  I,4  |                 kompania!" - "To ci?" - "A jakże!"~Kawalerowie pili
 185  I,4  |                 dać. Obsiedli tedy stół, a gdy przyniesiono dymiący
 186  I,4  |              ciemnawo. Okna śnieg zasuł, a długi, niski otwór gruby,
 187  I,4  |         dostrzegł, iż były to niewiasty.~A Zend zamknął oczy i krakał,
 188  I,4  |        rozpaczliwie i zamilkł na wieki - a na jego miejscu rogacz odezwał
 189  I,4  |            Sikorki siedzą wedle gruby!~- A prawda! - rzekł Kokosiński
 190  I,4  |              Może na tańce przychodzą.~- A poczekajcie, spytam ! -
 191  I,4  |                 pytał:~- Miłe niewiasty, a cóże tam czynicie wedle
 192  I,4  |                jeno potańcować z ochotą, a zamróz pójdzie precz!~-
 193  I,4  |                 instrument, grać począł, a kawalerowie sunęli w podrygach
 194  I,4  |                 z dziewczyną - odrzekł - a z waścią to chyba potem...~
 195  I,4  |             szablę.~Uhlik przestał grać, a Kokosiński zakrzyknął:~-
 196  I,5  |         spodziewali się znaleźć ochronę, a przy tym łupami się pożywić.
 197  I,5  |        Kokosiński, Uhlik, Kulwiec, Zend, a szczególniej najdzikszy
 198  I,5  |              dziewczyna naprzód zjednać. A zresztą, tak ją witał szczerze,
 199  I,5  |               wątpliwości!" - pomyślała.~A on mówił:~- Jużem się tak
 200  I,5  |               zgrzać i sama przyniosę.~- A dajże i moim wisielcom jaką
 201  I,5  |            pokłonił się w pas i wyszedł, a potem zaraz weszła wdzięczna
 202  I,5  |               przechylił się przez tacę, a ona cofała swą jasną główkę
 203  I,5  |                   Kwatery dajem z łaski, a prowianty damy wtedy, gdy
 204  I,5  |                  żołnierze mieli szable, a po staremu, kto ma szablę,
 205  I,5  |                zatarasowali się w ulicy, a moi ich dobywali; nie obeszło
 206  I,5  |              słoniny, miodów, specjałów, a my sami, ubodzy ludzie,
 207  I,5  |              Prawem się będziemy bronić, a wasza mość przed sądem za
 208  I,5  |         oficyjerami. Tych przepłoszyłem, a oficyjerów... na Boga, nie
 209  I,5  |                 jej oczy pałały gniewem, a purpura wystąpiła na policzki.~-
 210  I,5  |             ludzkich się boję, i krzywd! A hańbą z nikim dzielić się
 211  I,5  |                  ulęknę, chociażem sama, a waść masz całą chorągiew
 212  I,5  |                się w ochocie nie umieją. A co do dziewcząt, to jam
 213  I,5  |           Kmicicu nie uczyniła wrażenia, a nawet, przeciwnie, zdawała
 214  I,5  |                     spytał~- Tak jest.~- A oni poszli?~- Tak jest.~-
 215  I,5  |                jak barankowie - widzisz! a czemu? bo się mnie boją!~
 216  I,5  |               niedbale, prawie wesoło:~- A po co mnie wybierać, kiedy
 217  I,5  |          ratowali mi życie, ja im takoż; a że teraz są bez dachu, że
 218  I,5  |               nigdy miejsca między nimi, a ona aż załamała ręce widząc,
 219  I,5  |                Waćpan przy niej stajesz, a czynisz to, co i nieprzyjaciel,
 220  I,5  |                octem mnie tu napojono!~- A waćpan to myślisz, żeś mnie
 221  I,5  |            ruszył z powrotem do Lubicza, a za nim pocłapali żołnierze
 222  I,5  |              Panie rotmistrzu - spytał - a gdzie nam stanąć w Lubiczu?~-
 223  I,5  |         żołnierze skrzywdzili mieszczan, a on tej krzywdy dopełnił.
 224  I,5  |            majątku, czci, może i gardła. A przecie nie będzie mógł,
 225  I,5  |                   aż rumak rozhukał się, a Soroka widząc to mruczał
 226  I,5  |                     Pomknął jak strzała, a za nim cały oddział. I w
 227  I,5  |                   niech śpi w czeladnej, a inni w stajniach. Konie
 228  I,5  |                 były otwarte na rozcież, a sień wyziębiona.~- Hej tam !
 229  I,5  |              bezwładnie po bokach ciała, a za nim leżeli inni; żaden
 230  I,5  |                   oczy miał przymknięte, a po całej twarzy cętki białe,
 231  I,5  |                kaganek do każdej twarzy, a gdy wreszcie szóstemu, Rekuciowi,
 232  I,5  |             światłem, zaroił się ludźmi, a wśród tego zamętu, nawoływań,
 233  I,5  |           spokojni. Dusze z nich wyszły, a ciał nie mogły rozbudzić
 234  I,5  |              szerokiej, śnieżnej drodze, a na ich czele leciał pan
 235  I,5  |          olbrzymim zaściankiem Butrymów, a dziki żołnierz Kmicicowy,
 236  I,5  |               nie dajmy braciom ginąć...~A gdy tak mówili starsi, już
 237  I,5  |                   że nie masz tu nikogo, a teraz do czeladnej i ze
 238  I,5  |                 się głos Butryma Józwy - a teraz jego głowy chcemy!...~-
 239  I,6  |              dostał do puszczy Zielonki, a stamtąd do Rogowskiej, gdzie
 240  I,6  |             spodziewające się oblężenia. A zaś między zbrojnymi ludźmi,
 241  I,6  |              między samym panem Kmicicem a jego uczynkami. Ale właśnie
 242  I,6  |          nieszczęście, jakaś siła wielka a nieczysta popchnęła go do
 243  I,6  |                  gwałtów, które spełnił, a wówczas chwytał ją żal prawdziwie
 244  I,6  |                 sto procesów mu groziło, a pan starosta Hlebowicz wysłał
 245  I,6  |             sprawami publicznymi zajęty, a jeszcze bardziej pogrążony
 246  I,6  |            stawał się łupem postronnych, a natomiast samowola i swawola
 247  I,6  |           odeprzeć. Ale upłynął miesiąc, a o Kmicicu nie było wieści.
 248  I,6  |                  się z wolna rozjeżdżać. A gdy wojenne humory uspokajały
 249  I,6  |                 narady starsi laudańscy, a ona w owych naradach nie
 250  I,6  |                trybunałach popleczników, a gdy najmniejszy pozór dacie,
 251  I,6  |                  było w Wołmontowiczach. A jeśliby pan Kmicic na powrót
 252  I,6  |             panna ze statecznym umysłem, a oni sławili jej mądrość
 253  I,6  |                na korzyść pana Andrzeja, a przynajmniej, że mu życie
 254  I,6  |                  przyrodzone stworzeniu, a zwłaszcza człowiekowi, choćby
 255  I,6  |            krzywdy swoje mścić się musi, a kto by mu co złego uczynił,
 256  I,6  |                  mu tym samym rad płaci. A że ja wyciąłem tę hardą
 257  I,6  |                  orędownictwa wysłucham. A jako się to nigdy stać nie
 258  I,6  |         pół-sługi.~- Z lasu, panoczka.~- A gdzie twój pan?~- Tego mnie
 259  I,6  |               talara! - rzekła Oleńka. - A twój pan nie w chorobie?~-
 260  I,6  |               Zdrowy on junak jak tur.~- A nie w głodzie? nie w ubóstwie?~-
 261  I,6  |              dzień spodziewały się gości a ostatni, widać; szczebel
 262  I,6  |             Przyszedł wreszcie kwiecień, a śniegi leżały grubo nie
 263  I,6  |      zeszłoroczne zapasy wyczerpały się, a nowych jeszcze nie było,
 264  I,6  |           rozgrzewali przemarzł członki, a gdy kto przejeżdżał, tedy
 265  I,6  |               Initium Calamitatis Regni. A jeśli w prowincjach jeszcze
 266  I,6  |               nieprzyjacielskie państwa, a za nimi całe ziemie i powiaty
 267  I,6  |           Radziwiłłem, hetmanem wielkim, a Gosiewskim, hetmanem polnym,
 268  I,6  |             Gosiewskim, hetmanem polnym, a zarazem podskarbim Wielkiego
 269  I,6  |                 przeciw drugiemu stanął.~A tymczasem nieprzyjaciel
 270  I,6  |                  było mało, skarb pusty, a pospolite ruszenie z województw
 271  I,6  |               imiona hetmanów koronnych, a obok nich imię pana Stefana
 272  I,6  |                spokojni lżej odetchnęli.~A ponieważ od zwątpienia łatwe
 273  I,6  |             wciąż mieszkał w Pacunelach, a teraz właśnie z wolna do
 274  I,7  |               Gościewicze i Stakjanowie, a za nimi inni dosyłali wiernie
 275  I,7  |           przecie w Pacunelach siedział, a stary Gasztowt rad go podejmował
 276  I,7  |       opiekunowie, możem na to pozwolić, a tak i ona zacnego kawalera,
 277  I,7  |                 na wszystko się zgodził, a potem do "panienki", która
 278  I,7  |                  utratę gardła go skażą, a co się tyczy mego zamążpójścia,
 279  I,7  |              Tamtego z serca wyrzuciłam, a tego, choćby był najgodniejszy,
 280  I,7  |           zmartwił się pan Wołodyjowski, a najmniej młode Gasztowtówny:
 281  I,7  |                len, oczy jak niezabudki, a plecy szerokie. Pacunelki
 282  I,7  |                rzekłbyś: kwiaty na łące! A te trzy były między pacunelkami
 283  I,7  |            czytania, pieśni kościelnych, a najstarszą, Terkę, i gry
 284  I,7  |                 krupniczkiem spać idzie, a one z panem Wołodyjowskim
 285  I,7  |              darciem kwapiu się zabawia, a Zonia nici z wrzecion na
 286  I,7  |                  Kochanieńcyż wy moi!" - a druga odpowie: "Całą noc
 287  I,7  |                  dziewczęta opowiadania, a pan Wołodyjowski prosił
 288  I,7  |            będzie: ja zaśpiewam naprzód, a waćpanna po mnie. Robota
 289  I,7  |                  byś się nie przeciwiła, a mężczyźnie zawsześ oporna.~-
 290  I,7  |             Wszyscyż to chłopcy zdrajcy? A wojskowi, moja dobrodziko?~
 291  I,7  |                  chcesz, żebym śpiewała, a potem sobie ze mnie dworujesz
 292  I,7  |               tylko w pluderki przybrać, a mogłabyś u Świętego Jana
 293  I,7  |              mają w nim swój ganeczek.~- A czemuż by to ją w pluderki
 294  I,7  |                składając ręce Marysia.~- A króla wasza mość często
 295  I,7  |               nie widziawszy kochamy!... A koronę zali zawsze ma na
 296  I,7  |               czego i powaga jej rośnie, a król jegomość kapelusz czarny
 297  I,7  |             stoły z marmuru i alabastru, a co sepetów, puzder, zegarów,
 298  I,7  |                 i dostatkiem się cieszą; a wieczorem mają teatrum kwoli
 299  I,7  |                ci, co chcą się dziwować, a po drugiej stronie kunszty
 300  I,7  |              spaniem do uczty siadają.~- A z rana i w dzień co czynią?~-
 301  I,7  |                  jako srebro błyszczący, a w tym dole woda.~- Woda
 302  I,7  |                  winy na sejmach czynią. A co on winien, że go słuchać
 303  I,7  |            mądrzy na sejmach racje dają, a żołnierzowi tęskno w pole.
 304  I,7  |                afektu dla ojczyzny służą a podobno coraz mniej takich
 305  I,7  |            Waćpan pójdziesz i zapomnisz, a my tu już chyba poschniemy.
 306  I,7  |         wilkołakiem.~- Nie wróci on już, a choćby i wrócił, nie będzie
 307  I,7  |           dobranoc waćpannom, czas spać. A niech się tam której pan
 308  I,7  |                rozespany stary Gasztowt, a we drzwiach ukazało się
 309  I,7  |                  patrzeć, co się dzieje, a zrozumiawszy, o co rzecz
 310  I,7  |                  drogę, po części konno, a w części pieszo. Nad gromadą
 311  I,7  |                  szable, piki, rohatyny, a nawet i widły żelazne. Pan
 312  I,7  |               kilkunastu w różne strony, a sam z resztą ruszył naprzód.
 313  I,7  |              gawędząc i ziewając głośno, a chwilami klnąc wrażego Kmicica,
 314  I,7  |                pytał pan Wołodyjowski.~- A! to wasza mość pan pułkownik!...
 315  I,7  |             Myśleliśmy, że to zbiegowie, a to pewnie byli jego szpiegi.~-
 316  I,7  |              pewnie byli jego szpiegi.~- A jakże. Co dzień też obce
 317  I,7  |              jałmużnę - odrzekł drugi.~- A co to za żołnierz przy Kmicicu?~-
 318  I,7  |               pierwsze, mógł lasami iść, a po drugie, małoż to panów
 319  I,7  |                niego najzawziętsi.~- Ba! a jak go usieczem, to na kim
 320  I,7  |         Chmielnicki! Szwedów tylko brak, a już by ostatni termin na
 321  I,7  |               życia wielkiego Jeremiego, a później pod Radziwiłłem,
 322  I,7  |                wpatrując się w ciemność, a groźne głosy wołać poczęły :~-
 323  I,7  |             głosy wołać poczęły :~- Hej, a szto za lude?~- Alt!- zakrzyknął
 324  I,7  |             miały z tyłu żelazne sztaby, a oprócz tego podparto je
 325  I,7  |               przybywali na pomoc braci, a za nimi zbrojni chłopi z
 326  I,7  |                    brzmiała odpowiedź. - A z kim mówi?~- Pułkownik
 327  I,7  |              pannę, którąś teraz porwał! A wiesz, co to jest raptus
 328  I,7  |                huknął pan Wołodyjowski - a nie, to niech siebie i was
 329  I,7  |                 jak wasza mość chce...~- A cóż tam? - pytał szydersko
 330  I,7  |                odparł pan Wołodyjowski - a ludzie w jasyr do szlachty
 331  I,7  |                   Już my jej odżałowali, a co do ludzi, to się ich
 332  I,7  |           Wołodyjowski usunął się w tył, a za nim szlachta, by miejsce
 333  I,7  |               jego twarz hardą, rycerską a młodą. Stanąwszy we drzwiach
 334  I,7  |                 nikomu zła nie uczynili, a wybito ich do nogi jako
 335  I,7  |                  w te strony przyjechał, a jakże mnie tu przyjęto?...
 336  I,7  |                wolę tak jak inaczej...~- A jacyż to ludzie z waćpanem
 337  I,7  |         nieprzyjacielem się połączyłeś ? A czymże mu za onę usługę
 338  I,7  |              zwracając się do szlachty - a skoczyć no po wiechetki
 339  I,7  |               Patrz waść, istny kondukt!~A Kmicic odparł od razu:~-
 340  I,7  |             chciał siebie tylko osłonić, a zarazem oszczędzić przeciwnika -
 341  I,7  |           ścieśniało się coraz bardziej, a za nim uformowało~się drugie,
 342  I,7  |                nawet tego się nie czyni, a cóż dopiero przeciwnikowi
 343  I,7  |              satysfakcję niż z umarłego. A kto tu umie rany opatrywać?~-
 344  I,7  |              potem na łoże go przenieść, a ja pójdę tę nieszczęsną
 345  I,7  |                się pana Wołodyjowskiego, a może obecność w domu Billewiczówny
 346  I,7  |              którego prowadziły maleńkie a ciężkie drzwi z izby sypialnej.
 347  I,7  |                   chrząknął raz i drugi, a widząc, iż i to nie pomaga,
 348  I,7  |                na rycerza oczy błękitne, a potem wychyliła się z nich
 349  I,7  |               się śmiertelny niepokój. - A z tamtym co się stało?...~-
 350  I,7  |                 ukazało się we drzwiach, a między ich rękoma zwieszała
 351  I,7  |             głowę podtrzyma. Wolno!...~- A czym będziem trzymać, kiedy
 352  I,7  |              wycierał jej dłonie chustą, a ona bladła i mieniła się
 353  I,7  |            wyprowadź mnie!~Wyszli oboje, a i pan Wołodyjowski za nimi.
 354  I,7  |                na jej widok i wiwatować, a ona szła blada, chwiejąca
 355  I,7  |           niebiosa pana Wołodyjowskiego, a on jechał zamyślony i milczący.
 356  I,7  |                  Hm! ocaliłem jej cnotę, a pewnie i życie, bo choćby
 357  I,8  |            należy mu się o to postarać.~"A jeśli ona tamtego jeszcze
 358  I,8  |                  oczyma oglądać mogła.~- A i tobie czas się ustatkować,
 359  I,8  |               chyba więcej ran w skórze. A bałamuctwom koniec będzie.~
 360  I,8  |               drugi raz może nie trafić, a to tym bardziej, że pannie
 361  I,8  |            otuchy.~"Inni się warcholili, a jam się bił - myślał sobie. -
 362  I,8  |       wdzięczności, jeśli nie za usługę? A jeśli ów pośpiech nie pójdzie
 363  I,8  |                  patrzył, alem żołnierz, a tam trąby na wojnę grają!"~-
 364  I,8  |               myśl przyszła mu do głowy. A jeśli ona odpowie: "Idźże
 365  I,8  |                  wojnę, mości żołnierzu, a po wojnie będziesz rok do
 366  I,8  |                  na bandurze brzdąkał.~- A co ty tu robisz? - pytał
 367  I,8  |              Lubiczu, by mieć robociznę, a wyście zaraz poumykali,
 368  I,8  |                lepiej na polu, to umyka, a mnie tu lepiej. Ja miał
 369  I,8  |                 miał nogę przestrzeloną, a tu mnie ją obwinęła szlachcianka,
 370  I,8  |             Jeśli zdechnę, to i wyniosą, a nie, to ostanę.~- Zali myślisz
 371  I,8  |                 garniec miał, toś chłop, a Pakosz szlachcic.~- Ja z
 372  I,8  |                    Ja mu i nie służył.~- A skądże was pan Kmicic brał?~-
 373  I,8  |                Pan Wołodyjowski odszedł, a odchodząc pomyślał sobie: "
 374  I,8  |              może mu stary Marysię odda. A czemu? Bo w palce nie stukał,
 375  I,8  |                 rzekł pan Wołodyjowski - a grzywa u Basiora zapleciona?~-
 376  I,8  |          podbiciu i złoconymi ostrogami, a mundur nowy, czerwony; do
 377  I,8  |              więc go zostawił w skrzyni, a na głowę wdział hełm szwedzki
 378  I,8  |          ściągnął na powrót w tył konia, a pan Wołodyjowski mówił dalej:~-
 379  I,8  |                  Bogu dziękować naprzód, a waszmości zaraz potem...~-
 380  I,8  |               wystąpiły jej na policzki, a oczy nakryła długimi rzęsami,
 381  I,8  |              waści pod niebiosa wynosił, a potem laudańscy ludzie to
 382  I,8  |           powiadają i w godności stroją, a Bóg wie, kim są, może często
 383  I,8  |                ci się Ozorią pieczętują, a jam jest Korczak Wołodyjowski
 384  I,8  |              innymi wytrzymywałem głody, a po beresteckiej sam nasz
 385  I,8  |                któren krzykiem nadrabia, a krwi żałuje, jeno że mi
 386  I,8  |                 trochę sławy uszczknęło, a sumienia niczym nie zbrudziło.
 387  I,8  |               Tak mi Panie Boże dopomóż! A oprócz tego mogą to i godni
 388  I,8  |                mnie za stałego opiekuna, a będziesz i spokojna, i bezpieczna,
 389  I,8  |         zdumieniem pana Wołodyjowskiego, a on tak jeszcze mówił dalej:~-
 390  I,8  |               Ostatnie i nieodwołalne.~- A może jeno pośpiech się waćpannie
 391  I,8  |               bom nie po nią przyjechał, a żem ręki prosił, to nie
 392  I,8  |          powiadał pan Zagłoba, że liszka a niewiasta to najzdradliwsze
 393  I,8  |    najzdradliwsze stworzenia na świecie. A taki żal mi, że wszystko
 394  I,8  |                 spokojnie do niej dojść, a wolał się warcholić... Gotowa
 395  I,8  |             pierwsza to dla mnie rekuza, a dla niej pierwsza boleść.
 396  I,8  |               niej list, żeby odpuściła, a potem w czym będę mógł,
 397  I,8  |                drugim jedzie.~- Gdzie?~- A ot, tam!~- Prawda, że dwóch
 398  I,8  |                  tak daleka poznajesz?~- A po bułance. Dyć ją całe
 399  I,8  |         pewnością.~Popędzili obaj konie, a jadący naprzeciw uczynili
 400  I,8  |               ekspedycją i z pieniędzmi? A od kogo?~- Od księcia wojewody
 401  I,8  |                  On ma jechać do Troków, a ty masz zostać w tej okolicy.~-
 402  I,8  |             ruskim niczego odziedziczyć, a tymczasem największego rycerza
 403  I,8  |                 co ich na nogi postawić. A pieniędzy siła, przywiozłeś?~-
 404  I,8  |                pieczęcią radziwiłłowską, a pan Wołodyjowski otworzył
 405  I,8  |              usilnością winy swe zmazać, a na żadne terminy w sądach
 406  I,8  |          Wołodyjowski - ale urody małej, a lud tutejszy rosły. Jak
 407  I,8  |            Bardzo mu w porę przyszedł.~- A czemu?~- Bo tu tatarską
 408  I,8  |              naszym księciem w emulacji, a jak hetmani niezgodni, to
 409  I,8  |                  winien pan podskarbi!~- A inni powiadają, że właśnie
 410  I,8  |             strony dzielim, zamiast bić. A że Sapieha zacny obywatel,
 411  I,8  |                 sześciu lat nie wyjdzie, a Tatarowie nam na Ukrainie
 412  I,8  |                 kawalerski jest zwyczaj, a mając list będę miał lepsze
 413  I,8  |               kurlandzką granicę daleko. A że, jako widzę, nowe chorągwie
 414  I,8  |                 go jak najwyżej wynieść, a wszystkich innych poniżyć.
 415  I,8  |                  Ożenić?... Hę?~- Jużci! A może ty tu gdzie w konkury
 416  I,8  |                niech swoje arbuzy zjada, a ty o cudze nie pytaj, boś
 417  I,8  |                  mam zaciąg na głowie.~- A będziesz na lipiec gotowy?~-
 418  I,8  |              szlachta pytać, czy prawda, a gdy pan Wołodyjowski potwierdził,
 419  I,9  |                Ledwie żem się wylizał!~- A jakże zdrowie waszmościne?~-
 420  I,9  |                 smoka tylko roztratował, a święty Michał całemu komunikowi
 421  I,9  |                  jawie, sinych, zbitych, a ciągle jęczeli: "Jędruś!
 422  I,9  |              Nastała chwila milczenia.~- A co do raptu - mówił dalej
 423  I,9  |             którymś roku życia zbielała, a on, zgadnij waść, co uczynił?~-
 424  I,9  |                  on służyć nie przestał. A waszmość zamieszki czyniąc
 425  I,9  |                   Po co miałbym się bić? A wiesz, czemu mnie odpaliła?~-
 426  I,9  |                głowę jako matka unosiła; a po trzecie, że gdym się
 427  I,9  |                jestem i nieprzyjacielem, a tej panny mnie żal, chociaż
 428  I,9  |            powieszę, nie pierwszyzna mi, a uraz nie zwykłem chować.
 429  I,9  |                   Chybabym stąd uciekał, a tego nie chcę. Tyle terminów!
 430  I,9  |                 nie chcę. Tyle terminów! A co sprawa, to i wyrok pewny
 431  I,9  |                 dla kogo?~- Dla waćpana. A teraz wiedz, że mając funkcję
 432  I,9  |                 się na twarzy Kmicica.~- A waćpan co uczynisz? - pytał
 433  I,9  |                   pytał cichym głosem.~- A ja waszmości list oddaję -
 434  I,9  |                 głębiej mnie pogrążył... A waszmość mi rękę podajesz
 435  I,9  |                To i dobrze, potem o tym! A teraz... uszy waszmość do
 436  I,9  |            sławie jako w słońcu chodzić, a już tam znam jedną pannę,
 437  I,9  |              rzekłszy począł żegnać się, a Kmicic nie puszczał, dziękował
 438  I,9  |                  domu.~- To wyjechała?~- A wyjechała.~- Gdzie?~- Kto
 439  I,9  |                  Gdzie?~- Kto ją wie !~- A kiedy wróci?~- Kto ją wie!~-
 440  I,10 |                 ukazują się na drzewach, a zielona ruń zbóż kiełkuje
 441  I,10 |            rozleglejsze zajmowała kraje. A oprócz tego na niebie pojawiły
 442  I,10 |            pokrytą, lasy sosnowe żółkły, a gałęzie drzew skręcały się
 443  I,10 |             trwożyły się coraz bardziej, a zakonnicy gubili się w dociekaniach,
 444  I,10 |               jeszcze na sześć lat siłę, a jednak mówiono o niebezpieczeństwie
 445  I,10 |       Rzeczpospolita nie dała przyczyny, a rozejm trwa w całej sile.
 446  I,10 |                się umysły pomiędzy obawą a nadzieją, ciężka niepewność
 447  I,10 |              Kraj był jak obóz oblężony.~A w obozie źle się działo.
 448  I,10 |            strony, on miał kusić załogę. A oprócz tego nie brakło ni
 449  I,10 |                grobie ojczyzny uświęcić; a jeszcze więcej było swawolników
 450  I,10 |                 Włostowski kościańskich, a pan Golc, sławny żołnierz
 451  I,10 |                  pan Piotr Skoraszewski, a pan Kwilecki spod Nakła.
 452  I,10 |                  szańczyków nad rzeką.~- A gdzie to moi ludzie? - pytał
 453  I,10 |                  rzekł pan Skrzetuski.~- A pospolite ruszenie kaliskie? ~
 454  I,10 |           przecie to czas strzyży owiec, a za źle umytą wełnę nie chcą
 455  I,10 |                prócz piechoty łanowej... A potem żniwa bliskie. Dobry
 456  I,10 |                  Co mi waćpan prawisz?~- A Szwedzi nie uciekną, jeno
 457  I,10 |                 Szwedzi tu rzecz główna, a wstyd potem. Zresztą nie
 458  I,10 |               zechcą non deesse patriae. A teraz powiedz mi waćpan:
 459  I,10 |              ledwie jeden wojnę widział, a na dziesięciu jeden wie,
 460  I,10 |                żołnierze, ale nie teraz. A co do pospolitego ruszenia,
 461  I,10 |            ściągnął do obozu między Piłą a Ujściem, ale pod 27 czerwca,
 462  I,10 |                 na nich wygód wszelkich, a obciążona tak bronią, iż
 463  I,10 |                pił, inny pachołka wołał, a wszyscy w szeregu nie poczytywali
 464  I,10 |                 przeznaczonego na spyżę, a zwłaszcza sług pilnujących
 465  I,10 |                  jagieł, krup i bigosów, a wszczynających z lada powodu
 466  I,10 |               ściągało się coraz więcej, a przedtem jeszcze poczęli
 467  I,10 |                  i hajducki przybranych; a sam wojewoda jechał w karecie
 468  I,10 |              wolna ku domowi burmistrza, a głowy chyliły się przed
 469  I,10 |        Czarnkowski, szwagier Krzysztofa, a sam kasztelan poznański,
 470  I,10 |                na jatki nas tu wydali.~- A kto winien? - pytał pan
 471  I,10 |                Wojewoda nic nie odrzekł, a szlachta poczęła spoglądać
 472  I,10 |                  nas tu pod nóż wysłano? A wierzym! Nie od dziś to
 473  I,10 |                 wołano coraz liczniej.~- A pamiętacie waćpanowie dzieje
 474  I,10 |                zdrajcy chciał spuścizny, a gdy jej nie dostał,~Wnet
 475  I,10 |              oczy były w niego utkwione, a błazen spoglądał to na jednego
 476  I,10 |               nie odgaduje, kto to taki?~A gdy milczenie było jedyną
 477  I,10 |    najbezczelniejszą miną do wojewody:~- A ty, Krzychu, zali także
 478  I,10 |             wojewodę w ukłonie, dodał:~- A waćpanom w to graj!~I oddalili
 479  I,10 |            dygnitarze pilnujący urzędów, a choć w chwilach potrzeby
 480  I,10 |                błyskawice, usta pioruny, a siwiejąca broda trzęsła
 481  I,10 |            jeżeli nie w synach swoich... a my tu najpierw ucierpimy.
 482  I,10 |             łanową piechotą dowodzących, a szczególniej po pana Władysława
 483  I,10 |            wzajem przychodzić z pomocą ; a oprócz tego całą nadrzeczną
 484  I,10 |                  Wieleniu, część w Pile, a pan Władysław Skoraszewski
 485  I,10 |                uczty gwarne i hałaśliwe, a jeszcze więcej hałasu czyniła
 486  I,10 |              sypie iskry, pali, niszczy, a gdy wystygnie, jest tylko
 487  I,10 |                  ubiegł tydzień i drugi, a zaczynał się trzeci, długa
 488  I,10 |               nie chcą ustać na miejscu, a jako że w błotnistej okolicy
 489  I,10 |         szyderskich okrzyków aż za obóz, a tłumom tym przywodził Ostrożka,
 490  I,10 |                    krzyczała szlachta.~- A nie płacz za stryjcem! -
 491  I,10 |                 Masz grudkę, Grudziński! A ho! a huzia! hoc! hoc! szarak!
 492  I,10 |                grudkę, Grudziński! A ho! a huzia! hoc! hoc! szarak!
 493  I,10 |           Skrzetuski, rotmistrz kaliski, a stryjeczny słynnego zbarażczyka
 494  I,10 |                miał siedmdziesiąt dział, a książę Jeremi jeno kilkanaście
 495  I,10 |                  wcale było niepodobnym, a jednak nieprzyjaciel nie
 496  I,10 |             wodza, który wojnę rozumiał.~A gdy tak z jednej strony
 497  I,10 |            muszkietnicy stawali w czele, a w razie ataku jazdy cofali
 498  I,10 |                  szła pod Drakenborgiem, a helsingerska, złożona ze
 499  I,10 |      ostgotlandzką pułkownikował Fersen, a nerikską i wermlandzką sprawował
 500  I,10 |             bruzdy po wilgotnych łęgach, a wszystkich żołnierzy było