Tom, Rozdzial

10001     3, 36|              było brzęki kos nakuwanych i przyśpiewki dzieuch grabiących.~
10002     3, 36|                się od ludzi a pobrzęków i gwarów, migotały pasiaste
10003     3, 36|                  buchały śmiechy wesołe i wszędy szła ochotna, siarczysta
10004     3, 36|             słońce kłoniło się nad bory i powietrze zawrzało krzykiem
10005     3, 36|           ptactwa, kiej wszystkie zboża i trawy jaże się trzęsły od
10006     3, 36|            rozsiadały, się gęsto kopice i stogi, kiej te kumy podufałe
10007     3, 36|           kołowały z żałosnym kwileniem i białe mgły wpełzały od bagnisk.~
10008     3, 36|                te wszystkie głosy ludzi i pól, weselne głosy życia
10009     3, 36|                pól, weselne głosy życia i trudu wraz z kadzielnymi
10010     3, 36|                kadzielnymi woniami zbóż i łąk, i słońca, jeno Jagusia
10011     3, 36|         kadzielnymi woniami zbóż i łąk, i słońca, jeno Jagusia była
10012     3, 36|            wszystko.~W izbie cicho było i martwo, przez krze, osłaniające
10013     3, 36|             senny mrok, brzęczały muchy i Łapa, warujący przy gospodarzu,
10014     3, 36|            gospodarzu, ziewnął niekiedy i szedł się połasić do Jagny,
10015     3, 36|        siedzącej całe godziny bez ruchu i myśli, zgoła do słupa podobnej.~
10016     3, 36|                 jęczał, leżał spokojnie i tylko cięgiem włóczył oczyma;
10017     3, 36|          chodziły za nią z takim uporem i tak na wskroś przewiercały
10018     3, 36|                 w powietrzu się unosiły i świeciły jednako strasznie
10019     3, 36|              świeciły jednako strasznie i tak ciągnące nieprzeparcie,
10020     3, 36|             patrzyły jeszcze straszniej i po sinych policzkach toczyły
10021     3, 36|             drzew na łąki, pełne narodu i radosnej wrzawy.~I odchodziła
10022     3, 36|               narodu i radosnej wrzawy.~I odchodziła z płaczem.~Szła
10023     3, 36|                 cofała się pośpiesznie:~I znowu płakała.~To wychodziła
10024     3, 36|           płakała.~To wychodziła za dom i niesła się tęskliwymi oczyma
10025     3, 36|             oczyma po świecie szerokim. I płakała wtedy jeszcze żalniej,
10026     3, 36|               jeszcze żalniej, smutniej i boleśniej, jako ta ptaszka
10027     3, 36|                 skarżyła się rzewliwie.~I tak bez przemian szły dnie
10028     3, 36|             patrzeć, ale pusto tam było i cicho.~Ludzie śpieszniej
10029     3, 36|          wisiały ciężkie gradowe chmury i wiater zrywał się kołujący.~
10030     3, 36|          chłodniejszy, pachniało sianem i ziemią przemoczoną, po drogach
10031     3, 36|         wschodził, niebo wisiało ciemne i jeno z rzadka poprzebijane
10032     3, 36|                 błyskały światła chałup i kiej świętojańskie robaczki
10033     3, 36|                  ktosik grał na fujarce i śmiechy rozdzwaniały się
10034     3, 36|             ptaki już zaczynały śpiewać i pola przemówiły cichym strzykaniem
10035     3, 36|              cichym strzykaniem koników i głosami przepiórek i derkaczów.~
10036     3, 36|            koników i głosami przepiórek i derkaczów.~U Borynów tak
10037     3, 36|          chałupą, pod oknem gwarno było i ludno, bo Hanka, że to skończyli
10038     3, 36|              Tereskę przywartą do płota i jakby na kogoś czekającą.~
10039     3, 36|               Jagusią, mrukliwą dzisiaj i niechętną, jął się ze złości
10040     3, 36|              pacierz poszedł.~Po chwili i Hanka wyszła, na darmo wypatrując
10041     3, 36|               nas mielą na ozorach... - i coś tam jeszcze przykrzejszego,
10042     3, 36|         posypały się rozszlochane słowa i rzęsisty płacz.~Ale Hanki
10043     3, 36|            matyjasić, wzięła je na ręce i pohuśtując zajrzała do chorego.~-
10044     3, 36|              czy pomiarkował, ale snadź i ta nowina nie przedarła
10045     3, 36|                 była pewna jego powrotu i tak roztrzęsiona oczekiwaniem,
10046     3, 36|             powodu, rozprawiała ze sobą i potaczała się kiej pijana.
10047     3, 36|             jako ich gospodarz wracają.~I czekała z minuty na minutę,
10048     3, 36|           minutę, ale już ostatkami sił i cierpliwości.~Noc się już
10049     3, 36|               domem, jaże wybita ze sił i srodze spłakana, pogasiwszy
10050     3, 36|            gwiezdnym migotem przesiane, i wznosił się coraz wyżej,
10051     3, 36|       stworzenie uznojone legło w cichy i słodki sen, jeno ptak jakiś
10052     3, 36|                 sen, jeno ptak jakiś tu i owdzie śpiewał rzęsiste
10053     3, 36|               niskie opary jęły z wolna i troskliwie przysłaniać pola
10054     3, 36|                ledwie rozeznanych ścian i ze sadów rozchodziły się
10055     3, 36|       powierzając się z dufnością nocy.~I w Borynowej izbie leżała
10056     3, 36|               jeno strzykał pod kominem i Jagusine oddechy trzepały
10057     3, 36|             jakby przecykając, wraz też i księżyc uderzył w szyby
10058     3, 36|                 księżyc uderzył w szyby i chlusnął oblewając mu twarz
10059     3, 36|             światła.~Przysiadł na łóżku i kiwając głową a robiąc usilnie
10060     3, 36|                 podłodze.~Wyjrzał oknem i jakby się budził z ciężkiego
10061     3, 36|             żegnając się wielekroć razy i zaczynając pacierz rozglądał
10062     3, 36|             ręką, zapomniał o wszystkim i błądził bezradnie rękoma
10063     3, 36|         zatartych jak skiby na rżyskach i budziło się teraz nagle,
10064     3, 36|            teraz nagle, kłębiło w mózgu i na świat parło, że porywał
10065     3, 36|                 jako te zgniłe przędze, i dusza mu się chwiała, kiej
10066     3, 36|                 że płone są ich śnienia i próżne poczynania...~Za
10067     3, 36|          przywyku.~Maciej otworzył okno i wyjrzał na świat, zajrzał
10068     3, 36|                świat, zajrzał do komory i po długim namyśle pogrzebał
10069     3, 36|               zaś potem, jak stał, boso i w koszuli, poszedł na dwór.~
10070     3, 36|               przebudził się, zawarczał i poznawszy swojego poszedł
10071     3, 36|           Maciej przystanął przed domem i skrobiąc się w ucho ciężko
10072     3, 36|           chlewami, do niego pośpieszył i nie doszedłszy całkiem zapomniał.~
10073     3, 36|           przystanął, westchnął głęboko i rzekł wesoło:~- Prawda,
10074     3, 36|                  pora siać...~Ale w mig i o tym przepomniał; rozsypywało
10075     3, 36|              siać... - powiedział znowu i ruszył raźnie kole szopy
10076     3, 36|       nieszczęsny, spalony jeszcze zimą i już postawiony teraz na
10077     3, 36|            czasu, wyrywał z płota kołek i ująwszy go oburącz kiej
10078     3, 36|           ująwszy go oburącz kiej widły i z nasrożoną twarzą rzucił
10079     3, 36|                się na słupy, gotowy bić i zabijać, lecz nim uderzył
10080     3, 36|                w przymglonych brzaskach i leżały operlone rosami,
10081     3, 36|              łąk pełzały białawe tumany i wlekły się nad zbożami kiej
10082     3, 36|           czarniawymi piórami, zaś owsy i jęczmiona, ledwie rozkrzewione,
10083     3, 36|               płowych przesłonach mgieł i światła.~Drugie kury już
10084     3, 36|             niekiej cichuśkim chrzęstem i jakimś echem dziennych zabiegów
10085     3, 36|                echem dziennych zabiegów i trosk - jak dycha mać, kiej
10086     3, 36|            naraz przyklęknął na zagonie i jął w nastawioną koszulę
10087     3, 36|                 się, spróbował rozmachu i począł obsiewać...~Przychylił
10088     3, 36|             Przychylił się pod ciężarem i z wolna, krok za krokiem
10089     3, 36|            wolna, krok za krokiem szedł i tym błogosławiącym, półkolistym
10090     3, 36|                 nóg, gonił przez chwilę i znowu powracał na służbę
10091     3, 36|           grudce ziemi, każdemu źdźbłu, i siał - siał wciąż, siał
10092     3, 36|               że nic o tym nie wiedział i nic nie czuł kromie tej
10093     3, 36|                pod ręką, nowej nabierał i siał, a gdy mu drogę zastąpiły
10094     3, 36|                ptasie głosy się urywały i kajś w mglistych mrokach
10095     3, 36|            dusza odlatująca ze ziemie - i znowu się wyłaniał bliżej
10096     3, 36|             ptasich świergotów powracał i w krąg zamilkłych na. chwilę
10097     3, 36|               niekiedy niby na parobka.~I tak przechodził czas, a
10098     3, 36|                 niekiedy, bych odpocząć i kości rozciągnąć, i znowu
10099     3, 36|            odpocząć i kości rozciągnąć, i znowu się brał do tej płonej
10100     3, 36|              zmętniała, gwiazdy zbladły i kury zaczynały piać przed
10101     3, 36|            robocie, przystawał częściej i zapomniawszy nabierać ziemi
10102     3, 36|            człowieczy, któren był wziął i teraz tym niwom świętym
10103     3, 36|              tym niwom świętym powracał i Bogu Przedwiecznemu.~I w
10104     3, 36|         powracał i Bogu Przedwiecznemu.~I w oną żywota jego porę ostatnią
10105     3, 36|                 cały świat oślepł nagle i zatonął w burych skołtunionych
10106     3, 36|       niepojętego jakby wstało gdziesik i szło ciężkimi krojcami wskroś
10107     3, 36|           kłosach, zakołysały się zboża i trawy, a z niskich, rozdygotanych
10108     3, 36|              trzęsły się jakby w płaczu i gorącymi całunkami przylegały
10109     3, 36|               żyta zastępujące mu drogę i trzęsły rosistym gradem
10110     3, 36|            ruszył posiewać ociężałą już i pustą dłonią, ziemia przemówiła
10111     3, 36|                 cały świat się podnosił i walił na niego, że strach
10112     3, 36|                uciekać, zabrakło mu sił i ziemia chwyciła za nogi,
10113     3, 36|                 zły wiater, błąkała noc i te głosy, bijące całym światem:~-
10114     3, 36|              naraz, wszystko przycichło i stanęło w miejscu, błyskawica
10115     3, 36|           snopów, wyciąga ku niemu ręce i rzecze dobrotliwie:~- Pódziże,
10116     3, 36|            Panie Boże zapłać! - odrzekł i runął na twarz przed tym
10117     3, 36|       Majestatem Przenajświętszym.~Padł i pomarł w onej łaski Pańskiej
10118     3, 36|               uczynił, a Łapa wył długo i żałośnie... ~ ~
10119     4, 37|                              Rozdział 1~I tak się ano było zmarło
10120     4, 37|              tak szarpał za przyodziewy i wylatywał obzierając się,
10121     4, 37|            kieby w tym ostatnim dusznym i gorącym pacierzu.~Zniesiono
10122     4, 37|               już były wszelakie pomoce i zabiegi, trup ci to był
10123     4, 37|                 dziećmi, nawet Łapa wył i szczekał w opłotkach, tylko
10124     4, 37|                  co się był pokręcił tu i owdzie, wyjrzał na słońce
10125     4, 37|               owdzie, wyjrzał na słońce i spać poszedł do stajni.~
10126     4, 37|               swoim łóżku, rozciągnięty i sztywny, z rozdziawioną
10127     4, 37|                 sztywny, z rozdziawioną i uwalaną w ziemi gębą, podobien
10128     4, 37|             groza śmierci biła od niego i taka przejmująca lutość,
10129     4, 37|          zazierał mu w oczy, przyklękał i pacierz mówił, zaś drudzy
10130     4, 37|                  by wespół z Jagustynką i Jagatą, która się była przywlekła
10131     4, 37|              Ochotnie on to zawdy robił i z niemałymi przekpinkami,
10132     4, 37|           zadrzesz giry na księżą oborę i oprzej się!~Nawet Jagustynka
10133     4, 37|               po świecie, to lepiej, co i pomarł.~- A juści, bo mu
10134     4, 37|                jaka krzywda była!~- Ale i dobrości też nażył niewiela.~-
10135     4, 37|           żałowały.~- Dzieci miał dobre i nijakiej krzywdy od nich
10136     4, 37|               Jaguś wnet wpadła do izby i stanęła w pośrodku kiej
10137     4, 37|              Strach ją chycił za gardło i serce jakby się zakrzepło
10138     4, 37|            jakoby ją morzył ciężki śpik i zmora dusiła, a ona nie
10139     4, 37|             jeno się kala cała w potach i w męce strachu. I co trochę
10140     4, 37|                potach i w męce strachu. I co trochę wychodziła z izby
10141     4, 37|                trochę wychodziła z izby i powracała nie mogąc oderwać
10142     4, 37|                 oderwać oczów od trupa, i co trochę zrywała się kajś
10143     4, 37|               kajś uciekać, a ostawała, i co trochę leciała za dom,
10144     4, 37|              leciała za dom, na przełaz i nic nie widzący patrzyła
10145     4, 37|                która buczała drąc włosy i krzycząc żałośnie:~- O mój
10146     4, 37|             Juści, co wszystko obejście i dom pełne były tych płaczów
10147     4, 37|                 pełne były tych płaczów i lamentliwych szlochań, a
10148     4, 37|                 trzęsła każda kosteczka i jakieś ciężkie bolenie spierało
10149     4, 37|            Hanka wrychle się opamiętała i chociaż jeszczech popłakujący,
10150     4, 37|             dawała baczenie na wszystko i rządziła jak zwykle, że
10151     4, 37|             leżał se cicho jak zawdy.~- I nie przemówił, co? - pytał
10152     4, 37|        ogarnęłam mu pierzynę, dałam pić i poszłam.~- I sam wstał!
10153     4, 37|                  dałam pić i poszłam.~- I sam wstał! Może by jeszczech
10154     4, 37|                   Tak już miało być, to i tak się stało! Tyla się
10155     4, 37|             Prawda, a tu jakby na złość i Rocha nie ma.~- Poredzimy
10156     4, 37|               wzdychał, niby to żałował i łzy obcierał, a w oczy nie
10157     4, 37|            Wziął się Jambrożowi pomagać i ubiery ojcowe szykować,
10158     4, 37|                pomiędzy motkami przędzy i w rupieciach, to po kątach
10159     4, 37|           trzepał głośniej niźli Jagata i wypominał dobroście nieboszczyka,
10160     4, 37|             temu nie uciecze! - mruknął i już szukał otwarcie, kaj
10161     4, 37|                   Ochfiarowałem się, to i zrobię. Nieprędko trafi
10162     4, 37|                 życia to ciasno mu było i na włókach, a teraz i we
10163     4, 37|              było i na włókach, a teraz i we czterech deskach się
10164     4, 37|                  Gospodarzem se był, to i gospodarski pochówek miał
10165     4, 37|         odmierzył trupa, pacierz zmówił i wyszedł, a chociaż to była
10166     4, 37|           wyrychtował warsztat w sadzie i robił poganiając ostro Pietrka
10167     4, 37|                  słońce świeciło wesołe i palące, że gorąc zaraz od
10168     4, 37|           galancie; jaże wszystkie sady i pola jakby się z wolna pogrążały
10169     4, 37|              kurzawy jęły turkotać wozy i ludzie ze wsi pobliskich
10170     4, 37|                 rodzina, pochwalił Boga i westchnął żałośnie, zazierając
10171     4, 37|               okna. ~Jambroż uwijał się i śpieszył aż do potu z obrządzaniem
10172     4, 37|             byli łóżko wynieśli do sadu i pościele porozwieszali po
10173     4, 37|               izby.~Jeno nie dosłyszała i ocierając te jakieś ostatnie
10174     4, 37|          przewiady.~- Konia jeno zmacha i niczego się nie przewie...
10175     4, 37|           Właśnie przedzwaniali na sumę i Jambroż zbierał się do kościoła,
10176     4, 37|                a Weronka zabrawszy ojca i Hanczyne dzieci też poszła,
10177     4, 37|            ostały się jeno same kobiety i Witek, któren ociągliwie
10178     4, 37|               Jagustynka wykadzała izby i sienie.~Pokrótce i nabożeństwo
10179     4, 37|                 izby i sienie.~Pokrótce i nabożeństwo snadź się rozpoczęło,
10180     4, 37|                bych odmówić pacierze.~- I pomarli se ano, pomarli! -
10181     4, 37|      przychodził na wargi, boć w głowie i sercu miała jakoby ten kołtun
10182     4, 37|                z lubością szerokie pola i ten cały świat Boży.~- Żeby
10183     4, 37|              Boży.~- Żeby tak pospłacać i ostać na wszystkim! Być,
10184     4, 37|             prześmiechnęła się znacząco i z sercem pełnym słodkich
10185     4, 37|           ustąpię; pół chałupy też moje i tych krów mlecznych nie
10186     4, 37|       stróżowały przy ziemniakach, a tu i owdzie na dołkach lny niebieściły
10187     4, 37|           słońce ogrzewało coraz barzej i ciepło, sycone zapachem
10188     4, 37|               nieprzeliczone we zbożach i wszędy, zwiewało z pól taką
10189     4, 37|               dusze rozpierało radością i same łzy cisnęły się do
10190     4, 37|              się do oczów.~- Świętaś ty i rodzona! Święta - wyrzekła
10191     4, 37|                modlitwę, bo dawne urazy i żale opadły ją kiej te złe,
10192     4, 37|                jęły wypełzać spod drzew i domów, a we zbożach, co
10193     4, 37|                też kajś niekaj zahuczał i przepiórki odzywały się
10194     4, 37|                wzmagał się coraz barzej i prażył już niemiłosiernie.~
10195     4, 37|                 Suma się wnet skończyła i nad stawem jęły gęsto przysiadać
10196     4, 37|                 ławie, nakrytej płachtą i obstawionej płonącymi świecami,
10197     4, 37|                co wymyty był, wyczesany i ogolony do czysta, jeno
10198     4, 37|                 Jagusią, portki pasiate i buty prawie całkiem nowe.~
10199     4, 37|            straszliwy majestat śmierci.~I leżał se tak paradnie w
10200     4, 37|              Boryna, człek sprawiedliwy i mądry, chrześcijan prawy,
10201     4, 37|            gospodarz z dziada pradziada i pierwszy bogacz we wsi.~
10202     4, 37|                znajomków a powinowatych i gotowy do onej drogi dalekiej.~
10203     4, 37|           leciuśko wśród świateł, dymów i modłów nieustannych.~A ludzie
10204     4, 37|          żałośnie, kto się bił w piersi i modlił gorąco, kto zaś medytował
10205     4, 37|         medytował kiwając smutnie głową i obcierając tę ciężką, żalną
10206     4, 37|              pacierzy, ściszone szlochy i pogwary wzdychliwe trzęsły
10207     4, 37|          jesiennych. A ludzie wchodzili i wychodzili bez przerwy;
10208     4, 37|                przerwy; szli gospodarze i komornicy, szły kobiety
10209     4, 37|                 komornicy, szły kobiety i dzieuchy, szli starzy i
10210     4, 37|                 i dzieuchy, szli starzy i młodzi, całe Lipce tłoczyły
10211     4, 37|              Lipce tłoczyły się w izbie i w sieniach, zaś do okien
10212     4, 37|                 cisnęło się tyla dzieci i tak swywoliły, jaże Witek
10213     4, 37|          niekiedy biegał dokoła chałupy i wył kiej ten głupi.~Nad
10214     4, 37|       rozsłoneczniony, pachnący zwiesną i luby, że nie wypowiedzieć,
10215     4, 37|           dziwny smutek owiewał chałupy i dziwna cichość zaległa wszystkie
10216     4, 37|                żałośnie, rozwodził ręce i zadumywał się nad człowieczą
10217     4, 37|                 pocieszały Hankę, Magdę i Józkę, poczciwie popłakując
10218     4, 37|         opuszczenie, że uciekła do sadu i zaszywszy się w gęstwę,
10219     4, 37|         wypominki! - wyrzekła któraś.~- I niech ją tam Pan Jezus sądzi -
10220     4, 37|            gruchnął rechocącym śmiechem i poleciał, a one ostały,
10221     4, 37|             różnościach, a coraz ciszej i senniej, jakby z tych ciężkich
10222     4, 37|               Parno się przy tym robiło i dziwnie duszno, nie powiał
10223     4, 37|          najlżejszy, że ni jeden listek i ni jedno źdźbło się nie
10224     4, 37|                się jeszcze żywym ogniem i tak przypiekał, jaże ściany
10225     4, 37|              jaże ściany płakały żywicą i więdły pomdlałe chwasty
10226     4, 37|                 więdły pomdlałe chwasty i kwiaty.~Ryk się naraz wydarł
10227     4, 37|                 naraz wydarł przeciągły i tęskliwy; jakiś chłop prowadził
10228     4, 37|              Rozbierał je upał, cichość i ten płakliwy, nieustający
10229     4, 37|                 z dziedzicem u młynarza i piją arbate - powiadał zziajany.~-
10230     4, 37|                 go znam! Arbate se piją i placek pojadają, dobrze
10231     4, 37|                 A ogiery stoją w cieniu i jeno kulasami przebierają.~
10232     4, 37|                ogarnęła się świątecznie i poszła z Magdą na plebanię.~
10233     4, 37|          pokojach, choć wszystkie drzwi i okna stały powywierane;
10234     4, 37|       powiedziała, że ksiądz w podwórzu i kazał je zawołać.~Siedział
10235     4, 37|            ochoty! - krzyknął proboszcz i wycierając spoconą łysinę,
10236     4, 37|             przywołał do siebie kobiety i jął wypytywać o wszystko,
10237     4, 37|         wypytywać o wszystko, pocieszać i krzepić miłosiernie, a kiej
10238     4, 37|             kiej go zagadnęły o pogrzeb i koszty; przerwał im ostro
10239     4, 37|               koszty; przerwał im ostro i niecierpliwie:~- O tym potem.
10240     4, 37|        pierwszym we wsi gospodarzem, to i pogrzeb musi mieć nie lada
10241     4, 37|                ale biorę tylko po rublu i dwadzieścia groszy postronkowego,
10242     4, 37|             poszły do organisty, boć to i z nim też było trza się
10243     4, 37|                 to było pod sam zachód, i już bydło spędzali z pastwisk,
10244     4, 37|            stojał pan Jacek z Mateuszem i pykając fajeczkę godził
10245     4, 37|            rozmówimy - dokończył prędko i poszedł.~A pan Jacek wszedł
10246     4, 37|            Jacek wszedł do nieboszczyka i mówił długi, serdeczny pacierz
10247     4, 37|                   Dobry to był człowiek i prawy Polak. Był z nami
10248     4, 37|          przystał do partii dobrowolnie i gnatów nie żałował. Widziałem
10249     4, 37|              spokój! Takim człowiek jak i wy! - zakrzyczał gniewnie. -
10250     4, 37|              zapalił od świecy fajeczkę i wyszedł nie odpowiadając
10251     4, 37|       rozradowany, to przysiadł do żony i jął szeptać. - Dobra nasza!
10252     4, 37|               zmarłego, pokręcił się tu i owdzie i na wieś poleciał,
10253     4, 37|                pokręcił się tu i owdzie i na wieś poleciał, wyciągając
10254     4, 37|               już do cna zrobił wieczór i pokończyli gospodarskie
10255     4, 37|                raz po raz obcinał knoty i śpiewał z książki, a za
10256     4, 37|          popłakując niekiej na przemian i biadoląc.~Drudzy zaś, sąsiedzi,
10257     4, 37|                  że w izbie było ciasno i zaduch, to przyklękali na
10258     4, 37|       przyklękali na dworze, pod oknami i ciągnęli tę długą i żałosną
10259     4, 37|              oknami i ciągnęli tę długą i żałosną nutę litanii, jaże
10260     4, 37|             sadach bieliły się pościele i chałupy gasły jedna po drugiej,
10261     4, 37|              niespokojnie, a taka parna i duszna cichość stanęła,
10262     4, 37|            rozeszli, ostał jeno Jambroż i Jagata, bych już czuwać
10263     4, 37|                bych już czuwać do rana.~I śpiewali zrazu rozgłośnie,
10264     4, 37|                 kiej ustał wszelki ruch i zwaliła się niezgłębiona
10265     4, 37|               że wyciągali coraz ciszej i mamrotliwiej, nie przecykając
10266     4, 37|            wtedy, kiej Łapa przychodził i z cicha skamlący polizywał
10267     4, 37|                  schmurzyło się całkiem i jakby jeszcze barzej ścichło,
10268     4, 37|             zatrzęsło się jakieś drzewo i posypał się cichuśki, lękliwy
10269     4, 37|                  ni to wołanie dalekie, i przepadał też nie wiadomo
10270     4, 37|                 leżała w głębokim śpiku i jakby na samym dnie ciemnicy,
10271     4, 37|               też dopalały się posobnie i gasły niby te oczy strudzone
10272     4, 37|              się budził z ciężkiego snu i nasłuchując tych pierwszych
10273     4, 37|               wiater, zatarmosił sadami i jął przedmuchiwać we śpiące
10274     4, 37|              jeszcze mało kto przecknął i ozwierał oczy. W słodkim
10275     4, 37|                 czy jarmarku.~A wrychle i sam dzień się podniósł,
10276     4, 37|          podniósł, jeno co jakiś mgławy i smutny, słońca jeszcze nie
10277     4, 37|               głośniej zabełkotały wody i poruszyły się zboża bijąc
10278     4, 37|          chrzęstliwymi kłosami o miedze i drogi, już niegdzie po zagrodach
10279     4, 37|            wrótni, końskie rżenia, ruch i skrzęt wstawań, że cała
10280     4, 37|                wciąż było jeszcze cicho i spokojnie.~Zaspali ano z
10281     4, 37|             Zaspali ano z onych smutków i ciężkich turbacji, jaże
10282     4, 37|           trochę w otwarte drzwi a okna i tłukł się po izbach świszcząc
10283     4, 37|             izbach świszcząc przeciągle i na darmo rozwiewał nieboszczykowi
10284     4, 37|          rozwiewał nieboszczykowi włosy i targał światłem ostatniej
10285     4, 37|                 na kamień już zakrzepły i na wszystko już głuchy.~
10286     4, 37|               już z niemałą mocą zawiał i rymnął w sad, że wszystko
10287     4, 37|            szeleścić, trząchać, kołysać i jakby zaglądać w Borynową
10288     4, 37|               muchy, przypełzały żuczki i wszelaki Boży stwór, a wraz
10289     4, 37|             spływał do izby cichy brzęk i szum, i trzepot, i ćwierkania,
10290     4, 37|                izby cichy brzęk i szum, i trzepot, i ćwierkania, kieby
10291     4, 37|                brzęk i szum, i trzepot, i ćwierkania, kieby ten jeden
10292     4, 37|                 Pomarł! Pomarł! Pomarł!~I co jeno żyło, trzęsło się,
10293     4, 37|                żyło, trzęsło się, łkało i zanosiło, jakby w przytłumionym;
10294     4, 37|            lamencie; aż ścichło z nagła i trwożnie, wiater ustał,
10295     4, 37|                 wszystko przytaiło dech i padło na twarz w proch ziemi,
10296     4, 37|                 wzeszło słońce czerwone i ogromne, wyniesło się nad
10297     4, 37|                 władnym, żywiącym okiem i skryło się w skołtunione
10298     4, 37|                na świecie, a nie wyszło i Zdrowaś, jął sypać drobny,
10299     4, 37|                  że wnet wszystkie pola i sady rozdzwoniły się sypkim,
10300     4, 37|              wyschnięte gardziele strug i ziemie spieczone, piły długo
10301     4, 37|            ziemie spieczone, piły długo i z lubością, dysząc jakby
10302     4, 37|              kałużach.~Zajrzała do krów i świnie wypędzała na podwórze,
10303     4, 37|       jutrzejszą stypę, wziął pieniądze i miał zaraz jechać do miasteczka,
10304     4, 37|              już z bryczki przywołał ją i rzekł cicho:~- Hanka, dajcie
10305     4, 37|           Rozczerwieniła się kiej burak i krzyknęła porywczo:~- A
10306     4, 37|            gotów do złego, to myśli, co i drugie takie same.~Jeno
10307     4, 37|                ślepiami, poskubał wąsów i zaciął konie.~Hanka zaś
10308     4, 37|                 dobrze kulasy wyciągnąć i głowić się niemało, bych
10309     4, 37|               zapalili dwie nowe świece i przykryli go prześcieradłem.
10310     4, 37|            klepisko; kończył już trumnę i właśnie był malował na niej
10311     4, 37|                 A juści - odparła łzawo i cichuśko.~Patrzał na nią
10312     4, 37|          poczciwie, zmizerowana ci była i blada kiej ten opłatek,
10313     4, 37|             wdowam! wdowam - powtórzyła i łzy napełniły jej modre
10314     4, 37|        rozerwały, że uciekła za chałupę i nie bacząc na deszcz, płakała
10315     4, 37|               deszcz, płakała tam długo i tak rzewliwie, jaże ją sama
10316     4, 37|            płaczem, a rok nie przejdzie i zaśpiewam jej takiego chmiela
10317     4, 37|               opłotki żarcie la prosiąt i wyglądała na drogę.~- Co
10318     4, 37|           sobotę, a tu już poniedziałek i ani widu, ani słychu.~Ale
10319     4, 37|              pomagać kopić resztę siana i wszystką koniczynę, gdyż
10320     4, 37|             przyszli braccy ze światłem i ludzi zebrało się też coś
10321     4, 37|         modlitwy, skropił wodą święconą i powieźli go, z cicha przyśpiewując,
10322     4, 37|            widziało się tak jakoś pusto i strasznie cicho, jaże Józka
10323     4, 37|             chałupie.~- Antek wróci, to i gospodarz będzie - przypochlebiała
10324     4, 37|               przesłony obtulały ziemię i deszcz padał nieustannie,
10325     4, 37|             obtarła łzy, westchnęła raz i drugi i dalejże poganiać
10326     4, 37|                  westchnęła raz i drugi i dalejże poganiać swoich.~-
10327     4, 37|          chodźcież, ludzie! Żeby pomarł i ten największy, to jak ten
10328     4, 37|            wyłowi, a ziemia nie poczeka i trza kole niej robić.~I
10329     4, 37|                 i trza kole niej robić.~I powiedła wszystkich za przełaz
10330     4, 37|               ostała pilnować dzieci, a i bez to, co była jakaś chora
10331     4, 37|                 to, co była jakaś chora i nie mogła się jeszcze utulić
10332     4, 37|               niej warował nieodstępnie i ten Witkowy bociek, któren
10333     4, 37|             chwilę, padał drobny, gęsty i ciepły, że ustały śpiewać
10334     4, 37|             cały świat z wolna oniemiał i jakby się zasłuchał w ten
10335     4, 37|              trzepot rosisty, brzękliwy i nieustanny, a jeno kajś
10336     4, 37|              wyjrzało rozognione słońce i zapaliło czerwone ognie
10337     4, 37|                 czerwone ognie w rosach i kałużach.~- Pogoda na jutro
10338     4, 37|                  wzdychał któryś.~Jakoż i padał tak równo, rzęsiście
10339     4, 37|              padał tak równo, rzęsiście i spokojnie do samej nocy,
10340     4, 37|         Gulbasiaki skrzykiwały dzieuchy i chłopaków, bych lecieć za
10341     4, 37|          świętego Jana, ale co ćma była i plucha, to mało kto dał
10342     4, 37|              zapalim, przeskoczym ogień i przylecim - prosił gorąco.~-
10343     4, 37|                 zagroziła.~Ale poleciał i powrócił dopiero po kolacji,
10344     4, 37|              dopiero po kolacji, głodny i utytłany w błocie jak nieboskie
10345     4, 37|               nie ustawał ani na chwilę i padał przez całą noc, aż
10346     4, 37|            barzej rozzieleniły się pola i sady, a wody wlekły się
10347     4, 37|        Powietrze było rzeźwe, chłodnawe i pachnące, rosy kapały obficie
10348     4, 37|             wszelaki głos leciał górnie i radośnie, nawet ziemie,
10349     4, 37|                nawet ziemie, opite wodą i nabrzmiałe mocą, zdały się
10350     4, 37|                 odprawił żałobną wotywę i wraz z proboszczem słupskim
10351     4, 37|             wraz z proboszczem słupskim i organistą, zasiadłszy naprzeciw
10352     4, 37|             kornie cała wieś, zamodlona i zasłuchana w te długie,
10353     4, 37|         krzykiem, jaże włosy powstawały i bolesna lutość ściskała
10354     4, 37|                 dusze mdlały struchlałe i same łzy ciekły z oczów;
10355     4, 37|              podnosiły się jakieś cudne i niebosiężne, kieby te głosy
10356     4, 37|               głosy śpiewań janielskich i wiecznej szczęśliwości,
10357     4, 37|           obcierał oczy, a często gęsto i poniektóre płaczem buchały
10358     4, 37|                 podnosili się z klęczek i Jambroż jął brać świece
10359     4, 37|                brać świece od katafalku i rozdawać je ludziom, ksiądz
10360     4, 37|          święconą, wyciągnął jakąś nutę i ruszył ku drzwiom za krzyżem.~
10361     4, 37|            zatrząsł od krzyków, płaczów i szlochań, bo trumnę już
10362     4, 37|                co najpierwsi gospodarze i zanieśli na wóz, w półkoszki
10363     4, 37|             krótko lejce, zacinał batem i obzierał się niecierpliwie
10364     4, 37|                     Miserere mei Deus".~I straszna pieśń, pieśń śmierci
10365     4, 37|            głowami smutkiem bezbrzeżnym i grozą.~Ruszyli z wolna na
10366     4, 37|                kiej ten ptak straszliwy i poniesła się przodem, a
10367     4, 37|                błyskał srebrzysty krzyż i otwierała się długa ulica
10368     4, 37|         brackich z zapalonymi świecami, i szli księża w czarnych kapach.~
10369     4, 37|            słomie wysoko, że ją cięgiem i wszystkie mieli na oczach,
10370     4, 37|                 srodze zawodząc płaczem i jękami, zaś pobok i kaj
10371     4, 37|             płaczem i jękami, zaś pobok i kaj gdzie kto wziął miejsce,
10372     4, 37|          cichości idąca.~Że nawet chore i kalekie nie ostały w chałupach.~
10373     4, 37|            stojało bez ruchu, przygięte i kieby zasłuchane w te pieśnie
10374     4, 37|          żałobne, a kiedy powiał wiater i rozruchał pola i drzewa,
10375     4, 37|                 wiater i rozruchał pola i drzewa, to posypały się
10376     4, 37|               niebo pochmurne, ku lasom i w dale zamglone, skowronki
10377     4, 37|                słupski wraz z organistą i kowalem, któren trzymał
10378     4, 37|                deszcz z nowa pokrapiał.~I śpiewali tak strasznie,
10379     4, 37|               strasznie, tak rozpacznie i tak jękliwie, jaże łzy się
10380     4, 37|             niemocy niesły się we świat i u tego nieba chmurnego żebrały
10381     4, 37|                 jęły się zwierać w męce i luty dygot przejmował, że
10382     4, 37|               wargami, w piersi się bił i kajał skruszony, zaś wszystkich
10383     4, 37|             ciężki, beznadziejny smutek i przywaliła bezgraniczna
10384     4, 37|               po nich bolesne medytacje i jęki zakrzepłe w trwodze.~
10385     4, 37|                  cierzpieniem jeno...~- I cóże są one szczęśliwości,
10386     4, 37|              dymem, próchnicą, mamidłem i zgoła niczym...~A cóżeś
10387     4, 37|                wiada, po co się miecie, i nie wiada, kaj się rozwiewa...~
10388     4, 37|              wiada, kaj się rozwiewa...~I ty się masz panem wszystkiego
10389     4, 37|        największy - próchnem ostaniesz.~I nie przemożesz doli, mizeroto,
10390     4, 37|                Boś ano bezbronny, słaby i płony jako ten listeczek,
10391     4, 37|               ręka przydusi za gardziel i lubego żywota zbawi.~O duszo,
10392     4, 37|                 naród, tak ci medytował i w sobie rozważał, a patrzył
10393     4, 37|              tęsknymi oczami po świecie i wzdychał ciężko z onych
10394     4, 37|             boleń, aż twarze kamieniały i dusze się trzęsły.~Ale i
10395     4, 37|                i dusze się trzęsły.~Ale i to zarówno wiedzieli, co
10396     4, 37|          kwardzi a zrezygnowani, szarzy i mocni kiej te głazy widne
10397     4, 37|            wszystko a nieulękli, ugorom i zarazem tym bujnym, okwieconym
10398     4, 37|               okwieconym polom podobni, i tym drzewom równi w sile
10399     4, 37|                tym drzewom równi w sile i kruchości - drzewom, w które
10400     4, 37|               mógł trzasnąć leda chwila i w ręce śmierci podać, a
10401     4, 37|                 hardo pną się ku słońcu i śpiewają głęboką, radosną
10402     4, 37|              Szli wsią całą ciżbiąc się i przepychając, ale każden
10403     4, 37|                sam w pustce niezmiernej i opuszczeniu, a każden zapatrzył
10404     4, 37|           każden zapatrzył się gdziesik i jakby widział przez oczy
10405     4, 37|             łzami ojców swoich, dziadów i pradziadów, niesionych tam,
10406     4, 37|             topoli...~Dzwony wciąż biły i ponura pieśń huczała coraz
10407     4, 37|              zbóż kępami drzew, krzyżów i mogił, a zdawał się otwierać,
10408     4, 37|              tym zadeszczonym powietrzu i ze stron wszystkich biją
10409     4, 37|            czernieją rozwiane chorągwie i płyną śpiewania, że z każdej
10410     4, 37|           szlocha, jaże wszystkie niebo i ziemia wzbiera żałosnym
10411     4, 37|                 wzbiera żałosnym jękiem i spływa szmerem nieustannych,
10412     4, 37|              dziedzic, wysiadł z powozu i poszedł pobok trumny w srogiej
10413     4, 37|               gęsto brzózkami obsadzona i zboża stały ze stron obu.~
10414     4, 37|         trzymająca się Jagny, zgarbiona i na wpół ślepa, zawiedła
10415     4, 37|                co przywtórzyli skwapnie i gorąco, jakby czepiając
10416     4, 37|          duszami tej pieśni serdecznej.~I już tak rozśpiewani, a pełni
10417     4, 37|                jął wspierać w pośrodku, i ponieśli ją żółtymi drożynami
10418     4, 37|                 okwieconych mogił, traw i krzyżów, za kaplicę, kaj
10419     4, 37|                kaj w gąszczach leszczyn i bzów czekał już grób świeżo
10420     4, 37|                wybrany.~Straszne płacze i krzyki zatargały powietrzem.~
10421     4, 37|         zatargały powietrzem.~Chorągwie i światła okoliły jamę głęboką,
10422     4, 37|              głęboką, naród się skłębił i cisnął spozierając trwożnie
10423     4, 37|              trwożnie w ten dół żółtawy i pusty...~A kiedy prześpiewali
10424     4, 37|         wywalonego piachu, odwrócił się i rzekł grzmiąco:~- Narodzie
10425     4, 37|                z tabakiery, kichnął raz i drugi, a potoczywszy załzawionymi
10426     4, 37|          powiadacie.~A ja wam mówię, że i pierwszego gospodarza, i
10427     4, 37|                i pierwszego gospodarza, i poczciwego człowieka, i
10428     4, 37|                 i poczciwego człowieka, i prawego katolika chowacie...
10429     4, 37|                 Znałem go bowiem od lat i zaświadczam, , jako żył
10430     4, 37|             Boga chwalił, spowiadał się i komunikował, a biedotę wspomagał.~
10431     4, 37|               Płacze jęły kwilić dokoła i wzdychy rwały się coraz
10432     4, 37|                  jeno co żałośliwiej:~- I pomarł chudziaczek, pomarł!~
10433     4, 37|              stada najtłustszego barana i w biały dzień na wszystkich
10434     4, 37|                przed wrotami raju, puka i skamle żałośnie, aż święty
10435     4, 37|               Pietr zapyta:~- Któżeś to i czego potrzebujesz?~- Borynam
10436     4, 37|        potrzebujesz?~- Borynam z Lipiec i miłosierdzia Pańskiego proszę...~-
10437     4, 37|              ale nie puszcza go jeszcze i rzecze:~- A jeno nie łżyj,
10438     4, 37|          śpiewania janielskie dosłyszał i dzwonki, jakby na Podniesienie,
10439     4, 37|                  a jeno te psy wściekłe i te swynie smrodliwe. I tak
10440     4, 37|         wściekłe i te swynie smrodliwe. I tak jest źle na świecie,
10441     4, 37|                 jest źle na świecie, że i nie wypowiedzieć wszystkiego...~
10442     4, 37|                najlepszą łąkę, a wypasą i stratują.~Bych chociaż tę
10443     4, 37|              księże, bo nie przepuszczą i ukradną.~Gorzałkę jeno piją,
10444     4, 37|              jeno piją, rozpustę czynią i w służbie Bożej całkiem
10445     4, 37|           opuszczają, pogany te pieskie i chrystobije, że drugie Żydy,
10446     4, 37|              Żydy, a stokroć poczciwsze i bogobojniejsze.~- I to w
10447     4, 37|          poczciwsze i bogobojniejsze.~- I to w lipeckiej parafii tak
10448     4, 37|             brwie srożyć, oczami toczyć i rzekł wytrząchając pięścią
10449     4, 37|                a łąki, a boru po kawale i tak się to sprawiata!...
10450     4, 37|           rozgniewał się jeszcze barzej i kiej nie tupnie nogą a krzyknie:~-
10451     4, 37|             poprawią do trzech niedziel i pokutę czynią, a jak nie
10452     4, 37|                przycisnę głodem, pożogą i choróbskami, że mnie popamiętają
10453     4, 37|            proboszcz powiadał, do serca i tak napominająco, i takim
10454     4, 37|               serca i tak napominająco, i takim gniewem Bożym groził,
10455     4, 37|             takim gniewem Bożym groził, i tak pięściami wytrząchał,
10456     4, 37|        podniesły dokoła, naród zapłakał i bił się w piersi a kajał...~
10457     4, 37|                to padł za wszystkich... I wołał do zgody. Wołał do
10458     4, 37|              wybije ta ostatnia godzina i przyjdzie stanąć przed strasznym
10459     4, 37|           jednak księża skończyli swoje i odeszli wraz z dziedzicem,
10460     4, 37|              kiej spuścili w dół trumnę i jęli na nią sypać piasek,
10461     4, 37|           krzyki, a takie lamenty, coby i najkwardszego skruszyło.~
10462     4, 37|            ryczała Magda, ryczała Hanka i stryjeczne, płakały bliskie
10463     4, 37|             stryjeczne, płakały bliskie i dalekie, powinowate i zgoła
10464     4, 37|           bliskie i dalekie, powinowate i zgoła obce, a już może najrzewliwiej
10465     4, 37|            świecie, padła kajś w piasek i zanosiła się takim żałosnym
10466     4, 37|            wszystkie płacze, te szlochy i biadania też się skarżyły
10467     4, 37|            skarżyły na dolę nieubłaganą i na tę wieczną krzywdę człowieczą.~
10468     4, 37|               po drodze przyklękał, kto i ten pacierz mówił za pomarłe,
10469     4, 37|             jeno się błąkał wśród mogił i smutnie deliberował, a drugie
10470     4, 37|            zwyczajnie bywa po pochowku.~I kiej oklepali mogiłę, a
10471     4, 37|                 pomiędzy siebie sieroty i pociągnęli sporą gromadą
10472     4, 37|        rozsiedli, zaraz podano gorzałkę i chleby.~Przepili godnie,
10473     4, 37|          powadze, przegryźli coś niecoś i organista zaczął czytać
10474     4, 37|         umarłego; wtórowali mu ochotnie i gorąco, przerywając jeno
10475     4, 37|                  pojadały słodki placek i pod przewodem organiściny
10476     4, 37|      organiściny zaśpiewały tak rzewnie i przejmująco, jaże kury zagdakały
10477     4, 37|               kury zagdakały po sądzie. I tak ano wspominając poczciwie
10478     4, 37|            pojadał, popijał, popłakiwał i śpiewał za jego duszę pobożne
10479     4, 37|               jak przystało w taką porę i za takiego gospodarza...~
10480     4, 37|                 prażone mięso z kapustą i groch szczodrze omaszczony.~-
10481     4, 37|                  Kowal wyrzeka, co były i pono się kajś podziały.~-
10482     4, 37|            wyskrzybując miski do czysta i strzegąc się Hanki, która
10483     4, 37|                 dźwignął się nad stołem i z kieliszkiem w garści jął
10484     4, 37|                 nieboszczyka tak górnie i z takimi łacińskimi przepowiadkami,
10485     4, 37|          kazaniu.~Gwar się już podnosił i gęby czerwieniały, że to
10486     4, 37|                to flacha często krążyła i szkło galanto brząkało,
10487     4, 37|               omackiem szukał kieliszka i drugą ręką kuma obejmował
10488     4, 37|               wyciągnął tę żałobną nutę i wypominać próbował, ale
10489     4, 37|          świarcząc sobie przyjacielstwa i raz w raz przepijając, a
10490     4, 37|         kieliszka wymykali się chyłkiem i wiedli ku karczmie. Tylko
10491     4, 37|           siebie. Juści, co pił tyla co i drugie, a może i więcej,
10492     4, 37|                tyla co i drugie, a może i więcej, gdyż sam się przymawiał
10493     4, 37|                 oczy cięgiem przecierał i ciężko wzdychał.~Trącił
10494     4, 37|              wzdychał.~Trącił go któryś i na ucieszne powiadki wyciągał. ~-
10495     4, 37|                 Psi po mnie jeno zawyją i baba w garnek rozbity zadzwoni -
10496     4, 37|              Dobrze pamiętam! Mój Jezu, i tylachno już różnego narodu
10497     4, 37|             mnie!...~Podniósł się nagle i wyszedł prędko do sadu;
10498     4, 37|            siedział za chałupą do późna i płakał...~Juści, co się
10499     4, 37|               dziedzic pogadawszy z tym i owym o różnościach, wziął
10500     4, 37|        kieliszek, przepił do wszystkich i powiedział do Hanki:~- Jeśli