Tom, Rozdzial

 2001     1, 8 |            któren wybałykował przed dom i utytlał się w błocie; nawet
 2002     1, 8 |              dufności w siebie nie miał i dziadowi wierzyć nie bardzo
 2003     1, 8 |                drogę wyglądał abo zgoła i z ganku na Jagusiną chałupę
 2004     1, 8 |          chciało mu się bieżyć do wójta i pognać, by poszli prędzej -
 2005     1, 8 |                 a świecące urągliwością i naśmiechliwe...~- Czarownica
 2006     1, 8 |           Jagustynka łaziła po chałupie i obejściu z prząślicą pod
 2007     1, 8 |          obejściu z prząślicą pod pachą i naglądała - przędła, aż
 2008     1, 8 |                 powietrzu, nawijała nić i szła dalej, do gęsi, do
 2009     1, 8 |                włóczył się za nią senny i ociężały- nie odzywała się
 2010     1, 8 |           wiedziała, co go tak rozbiera i markoci, co nim tak rzuca,
 2011     1, 8 |            morgów pola jak złoto dałam, i co?... - splunęła ze złością. -
 2012     1, 8 |              gruchnął siekierę o ziemię i krzyknął:~- Na psa taka
 2013     1, 8 |               nić, zwinęła na wrzeciono i cicho, trochę z obawą rzekła:~-
 2014     1, 8 |          Rzekliście! - zawołał radośnie i przysiadł w podle.~- Jakże,
 2015     1, 8 |               poszłam, gront odpisałam, i co?...~- Ja ta nie odpiszę
 2016     1, 8 |          sprawiedliwości nie kupiłam... i na starość na poniewierkę,
 2017     1, 8 |                kto nic nie ma, dobra mu i Jezusowa łaska, dobra...
 2018     1, 8 |              przespać tłusto se podjeść i uciechy zażyć...~I jęła
 2019     1, 8 |              podjeść i uciechy zażyć...~I jęła z taką gorącością wygadywać
 2020     1, 8 |             wszystko, że Boryna powstał i poszedł na wieś do wójta,
 2021     1, 8 |               na wieś do wójta, jako że i mroczeć poczynało.~- Rychło
 2022     1, 8 |             zarno Szymon przyjdą.~Jakoż i przyszedł, i poszli już
 2023     1, 8 |             przyjdą.~Jakoż i przyszedł, i poszli już razem do karczmy,
 2024     1, 8 |                się napić jaki kieliszek i wziąć araku na poczęstunek.
 2025     1, 8 |       poczęstunek. Jambroży już tam był i wnet przystał do nich, ale
 2026     1, 8 |           odpiją, to zabierzcie kobiety i przychodźcie duchem - zawołał
 2027     1, 8 |                otwierało; mrok gęstniał i pokrywał świat szarym, smutnym
 2028     1, 8 |                wybłyskiwać światła chat i psy naszczekiwały w opłotkach,
 2029     1, 8 |                weselisko.~- Wyprawi abo i nie wyprawi! - odrzekł zgryźliwie,
 2030     1, 8 |                kolejno ze wszystkimi bo i chłopaki siedzieli w izbie,
 2031     1, 8 |        przysuniętych do komina stołkach i jęli pogadywać to o tym,
 2032     1, 8 |                nie na zwiesnę idzie, to i nie dziwota!~- Zwieźliście
 2033     1, 8 |          Zwieźliście już kapustę, co?~- I.. ostało tam na kapuśnisku
 2034     1, 8 |             odpowiadała stara spokojnie i chodziła oczami za Jagną,
 2035     1, 8 |                    Że to plucha, błocko i ćma, tośwa z Szymonem wstąpili
 2036     1, 8 |            stargujemy u was, matko...~- I we świecie coś niecoś stargować
 2037     1, 8 |         powrózek, a z takiego to choćby i smok, a nie zerwie się...
 2038     1, 8 |               się... No, wiela, matko?- i jął wyciągać butelkę z kieszeni...~-
 2039     1, 8 |                zwiesnę jej idzie, dobra i robotna, że mogłaby jeszcze
 2040     1, 8 |                płone...~- La drugiej to i przy matce o to nietrudno! -
 2041     1, 8 |               stara błysnęła ino oczami i rzekła prędko:~- Szukajcie
 2042     1, 8 |                 znajdziemy urodniejszej i u lepszej maci!~- Rzekliście!;..~-
 2043     1, 8 |             kapoty, nalał w niego araku i rzekł poważnie: - Słuchajcie,
 2044     1, 8 |                 powiem; urzędnik jestem i moje słowo to nie ten ptaszek,
 2045     1, 8 |                  co se pisknie, fiuknie i tylaś go już widział! Szymon,
 2046     1, 8 |               gospodarz, ociec dzieciom i sołtys!... Miarkujcie se
 2047     1, 8 |            jakie figury do was przyszły i z czym, miarkujcie!~- Dyć
 2048     1, 8 |        miarkujcie!~- Dyć wiem, Pietrze, i uważam.~- Mądraście kobieta,
 2049     1, 8 |                   Mądraście kobieta, to i to wiecie, że prędzej czy
 2050     1, 8 |             matko~Cackaj, czesz, strzeż~I jeszcze dopłać komu-~Żeby
 2051     1, 8 |                 już na świecie jest, to i nie zmieni. Chyba kapkę
 2052     1, 8 |              cóż, Jaguś, odpijesz?...~- I... ja ta wiem... - pisknęła
 2053     1, 8 |                   Jakże, gospodarz taki i zadawałby się z pierwszą
 2054     1, 8 |                   Dzieci macochę wyżeną i...~- Mówili Maciej, coby
 2055     1, 8 |               wójt nalał nowy kieliszek i zwrócił się z nim do Jagny.~-
 2056     1, 8 |             kiej dąb, panią se będziesz i gospodynią na wieś całą,
 2057     1, 8 |                 zapaską, upiła ździebko i wylała resztę na podłogę...~
 2058     1, 8 |            podała chleb, sól, a w końcu i wędzonej, suchej kiełbasy
 2059     1, 8 |               oczy pojaśniały wszystkim i języki się rozwiązały. Jagna
 2060     1, 8 |                ale ją wójt zatrzymał.~- I ciele beczy, kiej je od
 2061     1, 8 |                   kiej na pochowku...~- I nie dziwota, jedynaczka
 2062     1, 8 |                już ano wódki zbrakło, a i tam pan młody kiej na wąglikach
 2063     1, 8 |                przyodziały świąteczniej i wnet wychodzili.~- A chłopaki
 2064     1, 8 |                  Siostrzyne zmówiny, to i la nich uciecha - zauważył
 2065     1, 8 |              parobki żałosne miny mieli i poglądali na mać niespokojnie.~-
 2066     1, 8 |              drodze. Chodźta, Jędrzych, i ty, Szymek, a kapoty weźta;
 2067     1, 8 |             choć chłopy były pod powałę i rozrosłe jako te grusze
 2068     1, 8 |              jak było potrza, to choćby i po stołku, a do kudłów sięgła
 2069     1, 8 |              stołku, a do kudłów sięgła i po pyskach sprała, a posłuch
 2070     1, 8 |            sprała, a posłuch musiał być i uważanie.~Poszli do karczmy.~
 2071     1, 8 |              jesienne. Wiatr szedł górą i bił w czuby drzew, że ino
 2072     1, 8 |              drzew, że ino się kolebały i aż kładły na płoty z szumem;
 2073     1, 8 |             płoty z szumem; staw huczał i tak się ciepał, że bryzgi
 2074     1, 8 |            pianę padały na środek drogi i nierzadko chlustały na twarze
 2075     1, 8 |            szynkwasie Żyd postawił arak i słodką, i asencję, a do
 2076     1, 8 |                 postawił arak i słodką, i asencję, a do tego śledzie,
 2077     1, 8 |             śledzie, placek z szafranem i jakieś wymyślne kukiełki
 2078     1, 8 |            zapraszał Jambroży. - Miałem i ja kobietę, ino już całkiem
 2079     1, 8 |                 całą złotówkę karmelków i wtykał je Jagusi w garście. -
 2080     1, 8 |              naści...a już by la ciebie i ptasiego mleka nalazł...
 2081     1, 8 |                nijakiej nie będzie... - i zaczął ją wpół brać a niewolić
 2082     1, 8 |                brać a niewolić do picia i jadła. Jagna spokojnie wszystko
 2083     1, 8 |             wszystko przyjmowała, zimno i obojętnie, jakby to nie
 2084     1, 8 |                poczęli, jeden po drugim i na przekładankę arak ze
 2085     1, 8 |            przekładankę arak ze słodką, i wszyscy wraz mówić zaczęli,
 2086     1, 8 |        Dominikowa podpiła se niezgorzej i nuż wywodzić różności, nuż
 2087     1, 8 |                przepijali do nich gęsto i zachęcali.~- Pijta, chłopaki,
 2088     1, 8 |              baczym - razem odpowiadali i chcieli Jambroża w rękę
 2089     1, 8 |              odciągnęła Borynę pod okno i zaraz do niego, prosto z
 2090     1, 8 |             córkę. - Ułapił ją za szyję i całował.~- Obiecaliście
 2091     1, 8 |                 po zapisie, co moje, to i jej...~- Hale, żeby to śmiałe
 2092     1, 8 |              mojego! Wszystko moje - to i Jagusine wszystko.~- Bóg
 2093     1, 8 |          ździebko jesteście, a przecież i tak kużden śmiertelny, bo
 2094     1, 8 |            strzymam - nie bójcie się!~- I nieboja wilcy zjedli.~-
 2095     1, 8 |               koło Łukaszowych?~- Dobra i psu mucha, kiej głodny -
 2096     1, 8 |           Jagusię po ojcu wypadnie pięć i z morga lasu... zapiszcie
 2097     1, 8 |                 morga lasu... zapiszcie i wy sześć. Te sześć morgów
 2098     1, 8 |                Przeciech że tak, bez to i swatów posłałem, ale bójcie
 2099     1, 8 |                   Moiściewy, mądrzyście i wy, że szukać, miarkujecie
 2100     1, 8 |                  nikt wama nie odmierzy i nie weźmie - a co jest Jagusine,
 2101     1, 8 |            zwiesnę omętrę się sprowadzi i już wasze, możecie se obsiewać...
 2102     1, 8 |                że to nie krzywda wasza, i te sześć morgów zapiszecie.~-
 2103     1, 8 |          zapiszę...~- Kiedy?~- A choćby i jutro! Nie, w sobotę na
 2104     1, 8 |               sobotę na zapowiedzi damy i zaraz pojedziemy do miasta.
 2105     1, 8 |                się, Maciej ujął ją wpół i wiódł do gromady, ale mu
 2106     1, 8 |            gromady, ale mu się wymknęła i podeszła do braci, z którymi
 2107     1, 8 |              się podnosił coraz większy i ludzi przybywało, bo jaki
 2108     1, 8 |          wodzony przez psa, znalazł się i siedział na widnym miejscu,
 2109     1, 8 |             widnym miejscu, nasłuchiwał i raz w raz pacierz mówił
 2110     1, 8 |             mówił w głos, aż posłyszeli i sama Dominikowa dała mu
 2111     1, 8 |                dała mu wódki, przegryźć i parę dwojaków w garść.~Tęgo
 2112     1, 8 |                 a obłapiali, a całowali i każden drugiemu był bratem
 2113     1, 8 |              każden drugiemu był bratem i przyjacielem, zwyczajnie,
 2114     1, 8 |                Ino Żyd uwijał się cicho i stawiał coraz nowe kwarty
 2115     1, 8 |               stawiał coraz nowe kwarty i butelki z piwem, a zapisywał
 2116     1, 8 |              mało kto go kiedy słyszał, i cięgiem do Jagusi ciągnął
 2117     1, 8 |               cięgiem do Jagusi ciągnął i słodkości jej prawił, po
 2118     1, 8 |           wszystkich ułapić ją za szyję i całować, choć go i ciągotki
 2119     1, 8 |                szyję i całować, choć go i ciągotki sielne brały, że
 2120     1, 8 |                że czas już do domu iść, i jęła synków wołać, żeby
 2121     1, 8 |                pięścią grzmotnął w stół i krzyknął:~- Gospodarz jestem,
 2122     1, 8 |         Jędrzych, też już mocno pijany, i odciągał za kapotę brata.~-
 2123     1, 8 |           jestem! Chcę ostać, to ostanę i gorzałkę pił będę... dosyć
 2124     1, 8 |                 piersi, aż się potoczył i opamiętał wnet, a Jędrzych
 2125     1, 8 |              Jędrzych nadział mu czapkę i wyprowadził na drogę, ale
 2126     1, 8 |            zatoczył się, chwycił płotka i jął krzyczeć i mamrotać:~-
 2127     1, 8 |           chwycił płotka i jął krzyczeć i mamrotać:~- Gospodarz jestem,
 2128     1, 8 |           matula idą! - jęczał Jędrzych i płakał rzewnymi łzami.~Wkrótce
 2129     1, 8 |          Wkrótce nadeszła stara z Jagną i zabrała synów spod płota,
 2130     1, 8 |              byli ździebko za łby brali i tarzali po błocie.~A w karczmie
 2131     1, 8 |             Boryna ze swatami, Jambroży i dziad zarówno że wszystkimi
 2132     1, 8 |              wyprostował się jak struna i cofał się wolno, aż mu drewniana
 2133     1, 8 |           doczekał, bo naraz się porwał i wyszedł z karczmy, tylko
 2134     1, 8 |                 z czerwoną twarzą, siwy i z małymi, bystrymi oczkami.
 2135     1, 8 |          Pijecie se, gospodarze! Ho, ho i wójt, i sołtys, i Boryna!
 2136     1, 8 |              gospodarze! Ho, ho i wójt, i sołtys, i Boryna! Wesele
 2137     1, 8 |                Ho, ho i wójt, i sołtys, i Boryna! Wesele czy co!~-
 2138     1, 8 |             sprzedał! - krzyknął Boryna i w zapamiętałości grzmotnął
 2139     1, 8 |                    Sprzedał! Prawo jest i na dziedzica, i na kużdego,
 2140     1, 8 |              Prawo jest i na dziedzica, i na kużdego, prawo jest... -
 2141     1, 8 |                nie damy! - wołał Boryna i bił pięścią w stół...~Młynarz
 2142     1, 8 |             jeszcze długo w noc radzili i odgrażali się dworowi.~
 2143     1, 9 |           Deszcze ustały, drogi ociekły i stężały nieco, wody spłynęły,
 2144     1, 9 |               bruzdach, a gdzieniegdzie i po nizinach a łęgach siwiały
 2145     1, 9 |           Zaduszny, szary, bezsłoneczny i martwy, że nawet wiatr nie
 2146     1, 9 |              biły wolno a bezustannie - i żałosne, rozbolałe dźwięki
 2147     1, 9 |                 do tych bezkresów ziemi i nieba, siny, do niezgłębionej
 2148     1, 9 |               zaczęły płynąć stada wron i kawek...~Szły wysoko, wysoko,
 2149     1, 9 |                że ledwie okiem rozeznał i ledwie uchem pochwycił tę
 2150     1, 9 |                jękami, huczał po wsiach i lasach żałością, płynął
 2151     1, 9 |                światem całym, że ludzie i pola, i wsie zdały się już
 2152     1, 9 |                całym, że ludzie i pola, i wsie zdały się już być jednym
 2153     1, 9 |          Ptactwo płynęło wciąż, aż dziw i lęk ogarniał, bo szły coraz
 2154     1, 9 |           ogarniał, bo szły coraz niżej i coraz większymi stadami,
 2155     1, 9 |                  a głuchy szum skrzydeł i krakań wzmagał się, potężniał
 2156     1, 9 |           krakań wzmagał się, potężniał i huczał niby burza nadciągająca...
 2157     1, 9 |                Zataczały kręgi nad wsią i jak kupa liści porwana przez
 2158     1, 9 |              biciem dzwonów zerwały się i czarną chmurą leciały ku
 2159     1, 9 |              chybi, śniegi wnet spadną.~I wychodzili przed chałupy
 2160     1, 9 |             czole w obronie przed złem, i jęli się przyodziewać do
 2161     1, 9 |                przyodziewać do kościoła i wychodzić, bo dzwony wciąż
 2162     1, 9 |               wskroś mgieł po ścieżkach i dróżkach.~Smutek przejmujący
 2163     1, 9 |               rozpamiętywań żałośliwych i wspominek o tych, co już
 2164     1, 9 |          kochany! Mój Jezu! - wzdychali i podnosili szare, jak ta
 2165     1, 9 |            szare, jak ta ziemia, twarze i topili oczy beztrwożne w
 2166     1, 9 |                 beztrwożne w tajemnicy, i szli spokojnie składać ofiary
 2167     1, 9 |                spokojnie składać ofiary i pacierze za zmarłych.~Wieś
 2168     1, 9 |            kościoła dochodziły czasami.~I u Borynów ciszej było niźli
 2169     1, 9 |           morgów Jagusi... Wrócił późno i z twarzą podrapaną, bo że
 2170     1, 9 |                 z nikim nie mówił, choć i Antek cięgiem nasuwał mu
 2171     1, 9 |                spać, jak stał, w butach i kożuchu... aż rano Józia
 2172     1, 9 |            Józia, cichoj! Zdarzy się to i niektóremu, co nigdy gorzałki
 2173     1, 9 |             pije... - powiedział wesoło i zaraz od rana poszedł do
 2174     1, 9 |                od rana poszedł do Jagny i już tam do późna przesiedział,
 2175     1, 9 |       przesiedział, że próżno z obiadem i wieczerzą nań czekali. ~
 2176     1, 9 |                 wieczerzą nań czekali. ~I dzisiaj wstał późno, już
 2177     1, 9 |               Witkowi sadłem wysmarować i nowe wiechetki ze słomy
 2178     1, 9 |               okręcił, kapelusz nadział i niecierpliwie wyglądał przez
 2179     1, 9 |            chciał się z nią widzieć, aż i dopatrzył, że weszła na
 2180     1, 9 |            chyłkiem wysunął w opłotki - i tyla go już dnia tego widzieli...~
 2181     1, 9 |            Józka cały dzień popłakiwała i tłukła się po izbie, jak
 2182     1, 9 |             mękach coraz boleśniejszych i sroższych - ani jadł, ni
 2183     1, 9 |             jeszcze, nieprzytomny zgoła i nie wiedzący, co się z nim
 2184     1, 9 |            uczyniły się jeszcze większe i płonęły szklisto, jakby
 2185     1, 9 |                żeby nie krzyczeć w głos i nie wyklinać, a chodził
 2186     1, 9 |              opłotki szedł lub na drogę i powracał, padał w ganku
 2187     1, 9 |         powracał, padał w ganku na ławę i siedział godzinami, zapatrzony
 2188     1, 9 |         godzinami, zapatrzony przed się i utopiony w bolu, co w nim
 2189     1, 9 |             bolu, co w nim rósł jeszcze i potężniał.~Dom ogłuchł,
 2190     1, 9 |              wywarte na rozcież do obór i chlewów, że inwentarz łaził
 2191     1, 9 |               inwentarz łaził po sadzie i zaglądał w okna, a nie miał
 2192     1, 9 |                 stary Łapa naszczekiwał i zaganiał, ale na darmo,
 2193     1, 9 |            nabożnym przyglądał się temu i wyzierał okienkiem, żeby
 2194     1, 9 |               nie strzelał, tęgom nabił i gruchnęło kiej z harmaty...~-
 2195     1, 9 |                by nie posłyszał borowy, i dorznąć musiałem...~- W
 2196     1, 9 |                  Kiej przykazujecie, to i nie powiem, a Józi to można?~-
 2197     1, 9 |               kup se co...~- Nie powiem i tak, ino mnie weźcie kiedy
 2198     1, 9 |                być, wezmę cię, wezmę!~- I dacie mi choć ten raziczek
 2199     1, 9 |            dobrze, nauczę cię - szepnął i pogładził chłopaka po głowie...
 2200     1, 9 |                zaraz pojadę do Warszawy i zgodzę się do koni...a w
 2201     1, 9 |                  baczysz to jeszcze? ~- I jak! Pięć roków miałem,
 2202     1, 9 |               mę Kozłowa przywieźli, to i baczę dobrze... juści...
 2203     1, 9 |               baczę... a dom kiele domu i takie wielgachne niczym
 2204     1, 9 |                dobrze, Kuba... przeciem i dachów nie dojrzał... a
 2205     1, 9 |                 widzi mi się ze szyb... i takie cięgiem dzwonienie...~-
 2206     1, 9 |                      Kościołów tyla, to i nie dziwota!~- Pewnie, bo
 2207     1, 9 |               bo już weszli na cmentarz i jęli się przepychać przez
 2208     1, 9 |               krzyczał, a modlił w głos i dopraszał wspomożenia, a
 2209     1, 9 |         wspomożenia, a jak niektórzy to i na skrzypkach pogrywali,
 2210     1, 9 |                na skrzypkach pogrywali, i pieśni wyciągali jękliwymi
 2211     1, 9 |             drugie na piszczałkach libo i harmonikach, że wrzask się
 2212     1, 9 |               Kuba docisnął się przódzi i niemałą litanię imion podał
 2213     1, 9 |            organiście, któren zapisywał i brał za każdą duszę po sześć
 2214     1, 9 |              duszę po sześć groszy albo i po trzy jajka, jeśli kto
 2215     1, 9 |                pchał, jak mógł, choć ta i niejeden burknął, że to
 2216     1, 9 |               ino, cała wieś prawie, bo i młynarzowa w kapeluszu kiej
 2217     1, 9 |             kapeluszu kiej dziedziczka, i kowalowie, i wójt ze swoją...
 2218     1, 9 |               dziedziczka, i kowalowie, i wójt ze swoją... a wszyscy
 2219     1, 9 |             sobie w głos dusze różne... i po dziesięć... i po dwadzieścia
 2220     1, 9 |               różne... i po dziesięć... i po dwadzieścia imion podają...
 2221     1, 9 |            familię... za ojców, dziadów i pradziadów... A on co?...
 2222     1, 9 |               ino gębę szeroko otworzył i te oczy modre i stojał nieruchawy
 2223     1, 9 |                otworzył i te oczy modre i stojał nieruchawy jako ten
 2224     1, 9 |               nieruchawy jako ten głupi i serce mu się skurczyło z
 2225     1, 9 |               mógł złapać tego dechu... i tak mu się ckno zrobiło
 2226     1, 9 |               jak te różańce żałosne... i próżno je chciał powstrzymać...
 2227     1, 9 |              powstrzymać... daremnie... i tak się trząsł w sobie,
 2228     1, 9 |            podłodze, od oczów ludzkich, i płakał rzewnymi, sierocymi
 2229     1, 9 |                    skamlało w nim cosik i oździerało mu duszę do dna.
 2230     1, 9 |                 mój, Jezu!... - chlipał i zanosił się jako ten ptaszek
 2231     1, 9 |                dopiero Kuba go odnalazł i zawołał:~- Witek, dałeś
 2232     1, 9 |                się z nagła, wytarł oczy i z mocą jął iść do stołu...
 2233     1, 9 |                 jął iść do stołu... tak i on poda imiona... co ta
 2234     1, 9 |             Zadzierżysto powiódł oczami i pewnym głosem podał imiona:
 2235     1, 9 |                imiona: Józefy, Marianny i Antoniego, te, co mu pierwsze
 2236     1, 9 |                  Zapłacił, wziął resztę i poszedł z Kubą na kościół
 2237     1, 9 |                 na kościół pomodlić się i wysłuchać, jak ksiądz wypomni
 2238     1, 9 |            wyciągnął z zanadrza koronkę i jął odmawiać wszystkie Zdrowaś
 2239     1, 9 |              odmawiać wszystkie Zdrowaś i Wierzę, jakie ksiądz nakazywał;
 2240     1, 9 |                ksiądz nakazywał; zmówił i on pacierz jeden i drugi,
 2241     1, 9 |               zmówił i on pacierz jeden i drugi, ale zmorzyły go w
 2242     1, 9 |         monotonne głosy modlitw, ciepło i wyczerpanie płaczem, to
 2243     1, 9 |           ździebko wsparł o biedro Kuby i zasnął...~.......................................................................~ ~
 2244     1, 9 |                zmęczone powieki. gasnął i zapadał z wolna w przerażające,
 2245     1, 9 |             zmroków; wiatr się poruszył i przeciągał po polach z jękiem,
 2246     1, 9 |                chwiały się niespokojnie i cichy a bolesny szum gałęzi
 2247     1, 9 |              nad głowami, ino te grania i śpiewy proszalne dziadów
 2248     1, 9 |               dziadów łkały w powietrzu i opadały bez echa...~Przed
 2249     1, 9 |                Przed wrótniami, a nawet i wśród mogił, pod murem,
 2250     1, 9 |                  jakie mieli niektórzy, i chwiały się żółte płomyki
 2251     1, 9 |         wyczesanego, to grzybów wianek, i składali to wszystko pobożnie
 2252     1, 9 |                księże, były organistowe i Jambrożego, a reszta dziadowskie,
 2253     1, 9 |         wyciągnięte ręce dziadowskie... i szeptał imiona zmarłych,
 2254     1, 9 |             świętojańskie, jęły jaśnieć i migotać światełka wskróś
 2255     1, 9 |                 światełka wskróś mroków i gąszczów drzew, i traw zeschniętych.~
 2256     1, 9 |                mroków i gąszczów drzew, i traw zeschniętych.~Głuchy,
 2257     1, 9 |              opadało na cmentarz głuche i ciężkie milczenie, że ino
 2258     1, 9 |                cicho, szeptali lękliwie i trwożnie poglądali w dal
 2259     1, 9 |            ciężko z kamienną rezygnacją i wlekli się dalej , przysiadali
 2260     1, 9 |                 na ból - jak te drzewa, i jak te drzewa kolebały się
 2261     1, 9 |                 dusz umęczonych zamętem i podnosili twarze zakrzepłe
 2262     1, 9 |              podnosili twarze zakrzepłe i wyczerpane jak ta ziemia
 2263     1, 9 |             mrokach, wieszali u krzyżów i ruchami tych drzew rozchwianych
 2264     1, 9 |                 rzucali serca strwożone i wybuchali świętym płaczem
 2265     1, 9 |             świętym płaczem oddania się i rezygnacji.~Kuba z Witkiem
 2266     1, 9 |               grobach cicho było, pusto i mroczno - tam leżeli zapomniani,
 2267     1, 9 |            leżeli zapomniani, o których i pamięć umarła dawno - jako
 2268     1, 9 |              pamięć umarła dawno - jako i te dnie ich, i czasy, i
 2269     1, 9 |             dawno - jako i te dnie ich, i czasy, i wszystko; tam jeno
 2270     1, 9 |                 i te dnie ich, i czasy, i wszystko; tam jeno ptaki
 2271     1, 9 |               jakieś krzyczały złowrogo i smutnie szeleściła gęstwa,
 2272     1, 9 |        gałęziach a rwał liście ostatnie i rzucał je w noc na zatracenie
 2273     1, 9 |            drzewa kiej te ptaki oślepłe i jakby skamlały~o zmiłowanie...~
 2274     1, 9 |                 je w glonki, przyklękał i rozrzucał po mogiłach.~-
 2275     1, 9 |                z tego.,. Księdzowe albo i dziadoskie świnie mają wyżerkę...
 2276     1, 9 |             wypominki ano odganiają go, i te pacierze, i te światła...
 2277     1, 9 |            odganiają go, i te pacierze, i te światła...A i Pan Jezus
 2278     1, 9 |              pacierze, i te światła...A i Pan Jezus sam chodzi se
 2279     1, 9 |            chodzi se dzisiaj po świecie i liczy; gospodarz kochany,
 2280     1, 9 |             baczę, jak matula mówili, a i stare ludzie przytwierdzają...~-
 2281     1, 9 |                świecie! - szeptał Witek i oglądał się bacznie...~-
 2282     1, 9 |                 to ino święte widzą abo i zasie pokrzywdzone najbarzej...~-
 2283     1, 9 |           Patrzcie no, a tam się świeci i ludzie jakieś są- zawołał
 2284     1, 9 |                 boru pobili... juści... i moje pany tam leżą... i
 2285     1, 9 |                 i moje pany tam leżą... i matka moja... juści...~Przedarli
 2286     1, 9 |              Przedarli się przez gąszcz i przyklęknęli u mogił zapadłych
 2287     1, 9 |          przyklęknęli u mogił zapadłych i tak rozwianych, że ledwie
 2288     1, 9 |              zeschłych badyli dziewanny i cisza, zapomnienie, śmierć. . .~
 2289     1, 9 |                   Jambroży z Jagustynką i Kłąb stary klęczeli przy
 2290     1, 9 |                w piasek, wiatr zawiewał i kołysał światłami, i rwał
 2291     1, 9 |           zawiewał i kołysał światłami, i rwał słowa pacierzy, i niósł
 2292     1, 9 |                  i rwał słowa pacierzy, i niósł je w noc czarną...~-
 2293     1, 9 |               było matce, a ojcu Pieter i na przezwisko Socha, jako
 2294     1, 9 |               na przezwisko Socha, jako i mnie jest.- A potem dziedzic
 2295     1, 9 |         jeździlim cięgiem... strzylałem i ja niezgorzej... że młodszy
 2296     1, 9 |               dworze... Dobrze baczę... i kiej wszystkie szły... wzieni
 2297     1, 9 |                wszystkie szły... wzieni i mnie... Bez cały rok byłem...
 2298     1, 9 |             człowiek... na bary wziąłem i wyniesłem... a potem do
 2299     1, 9 |               ciepłych krajów pojechał, i mnie kazał starszemu panu
 2300     1, 9 |                    a śniegi były po pas i mrozy siarczyste...baczę...
 2301     1, 9 |         wszystko spalone... a stary pan i pani starsza, i matula moja...
 2302     1, 9 |               stary pan i pani starsza, i matula moja... i ta Józefka,
 2303     1, 9 |               starsza, i matula moja... i ta Józefka, co za pokojówkę
 2304     1, 9 |                   Mario! - jęczał cicho i łzy jak groch sypały mu
 2305     1, 9 |                 tak gęsto po twarzy, że i już nie obcierał... pojękiwał
 2306     1, 9 |                 pojękiwał ino z żałości i utęsknienia, bo jak żywe
 2307     1, 9 |                pełne dziwnych szelestów i głosów przejmujących zapanowało
 2308     1, 9 |             tajemnicą pełną przerażenia i zamętu - aż stado wron zerwało
 2309     1, 9 |              wron zerwało się z kaplicy i z krzykiem uciekały na pola,
 2310     1, 9 |               szybki błyskały światełka i płynęły ciche śpiewy pobożnych
 2311     1, 9 |          płynęły ciche śpiewy pobożnych i głośne modlitwy odmawiane
 2312     1, 9 |              błądzą, przygnani tęsknotą i wolą Bożą... czy nie jęczą
 2313     1, 9 |         wieczerzy, żegnały się pobożnie i szeptały:..~- Naści, pożyw
 2314     1, 9 |              wędrownik z Ziemi Świętej, i czytał a powiadał pobożne
 2315     1, 9 |               czytał a powiadał pobożne i święte historie. Ludzi było
 2316     1, 9 |           historie. Ludzi było dość, bo i Jambroży z Jagustynką i
 2317     1, 9 |                 i Jambroży z Jagustynką i Kłębem przyszli, i Kuba
 2318     1, 9 |           Jagustynką i Kłębem przyszli, i Kuba z Witkiem, i Józia
 2319     1, 9 |             przyszli, i Kuba z Witkiem, i Józia z Nastusią; nie było
 2320     1, 9 |                 raz kijaszkiem wągielki i cichym głosem mówił: ~...
 2321     1, 9 |           radość, po wesele, po zwiesnę i ono przyobleczenie wieczne...~
 2322     1, 9 |                 jeno żałość a turbacja!~I złość jako te osty się pleni,
 2323     1, 9 |                 jako te osty się pleni, i w bory urasta!~A wszystko
 2324     1, 9 |                  A wszystko próżne jest i daremne - jako to próchno,
 2325     1, 10|                Rozdział 10~ ~Na ambonie i każdemu z osobna to mówię,
 2326     1, 10|                nie rzekł, szedł w podle i wypatrywał w mrokach, pomiędzy
 2327     1, 10|                 przewalał się po drodze i tak bił w topole, i miotał
 2328     1, 10|              drodze i tak bił w topole, i miotał nimi, aż się przyginały
 2329     1, 10|                 się przyginały z jękiem i szumiały rozsrożone.~- A
 2330     1, 10|                 ją naprzód wypuścił no, i zapodziała się... Ślepa
 2331     1, 10|              zalezie gdzie między płoty i jeszcze nogi połamie! -
 2332     1, 10|          jeszcze nogi połamie! - Biadał i bardzo troskliwie szukał,
 2333     1, 10|                się, to go ino skrzyczał i jeszcze zabrał, żeby kobyły
 2334     1, 10|              żeby kobyły szukać! Juści, i kobyły szkoda, choć ta i
 2335     1, 10|                i kobyły szkoda, choć ta i ślepa, i stara, ale zawżdy
 2336     1, 10|                szkoda, choć ta i ślepa, i stara, ale zawżdy człowiekowi
 2337     1, 10|       pierwszyzna!~- A ty się opamiętaj i nie pomstuj, boć to ojciec
 2338     1, 10|            złością.~- Grzech śmiertelny i obraza boska. A nic ten
 2339     1, 10|    zapamiętałości rękę podnosi na ojców i przeciwi się przykazaniom
 2340     1, 10|            wiedział, co rzec na to.~- A i to ci jeszcze powiem, że
 2341     1, 10|             więcej nie ścierpię! Choćby i zbój, choćby i ukrzywdziciel,
 2342     1, 10|         ścierpię! Choćby i zbój, choćby i ukrzywdziciel, ale że ojciec
 2343     1, 10|                 porywczo ksiądz.~- Może i pójdę, bo co mi tutaj robić,
 2344     1, 10|           ciszej, łzawo jakoś.~- Bajesz i tyle. Drudzy i jednego zagona
 2345     1, 10|                   Bajesz i tyle. Drudzy i jednego zagona nie mają,
 2346     1, 10|                 mają, a siedzą, pracują i jeszcze Panu Bogu dziękują.
 2347     1, 10|                rzucił urągliwie.~- Żonę i dzieci masz, toś o tym pamiętać
 2348     1, 10|          karczmę, świeciło się w oknach i jakieś głosy wydzierały
 2349     1, 10|                 się zejść miały dzisiaj i uredzić... względem tego
 2350     1, 10|              nieco głosem.~- A nie damy i tyla! Ociec chce się prawować,
 2351     1, 10|             chce się prawować, ale Kłąb i te, co z nim trzymają, powiedają,
 2352     1, 10|               chcą, a rąbać nie pozwolą i choćby całą wsią iść przyszło,
 2353     1, 10|               iść przyszło, to pójdą, a i z siekierami, i z widłami,
 2354     1, 10|                pójdą, a i z siekierami, i z widłami, jak wypadnie,
 2355     1, 10|              Maria! To by się bez bitki i jakiego nieszczęścia nie
 2356     1, 10|                  rzucił się nieco w bok i zginął w ciemnościach, a
 2357     1, 10|                  bo usłyszał turkot kół i ciche, żałosne rżenie kobyły...~
 2358     1, 10|               biło z jej chałupy, jasne i wesołe jakieś... przystanął,
 2359     1, 10|                bieżał, do kowala - rady i on nijakiej nie da, ale
 2360     1, 10|                 chałupie ojcowej...Albo i ten ksiądz! Do roboty go
 2361     1, 10|          poganiać. Kobietę mu wypomniał i dzieci... baczy on ją dobrze,
 2362     1, 10|             dość obmierzły jej płakania i ta jej pokorność, i te jej
 2363     1, 10|            płakania i ta jej pokorność, i te jej psie, skamlące oczy...
 2364     1, 10|              jej psie, skamlące oczy... i gdyby nie ona!... Żeby to
 2365     1, 10|              Jezus mój! - jęknął ciężko i porwał go dziki, szalony
 2366     1, 10|             gardziel, dusić, rozdzierać i bić aż do śmierci!...~Ale
 2367     1, 10|             kogo?... Nie, nie wiedział, i złość ustąpiła nagle, jak
 2368     1, 10|           patrzył pustym wzrokiem w noc i nasłuchiwał szamotań wichury,
 2369     1, 10|                się przewalała po sadach i tak ciepała drzewami, aż
 2370     1, 10|                  aż kładły się na płoty i chlastały go gałęziami po
 2371     1, 10|               go gałęziami po twarzy... i wlókł się wolno, ociężale,
 2372     1, 10|           rychło zapomniał, gdzie idzie i z czym?..~- Ojcowa jest
 2373     1, 10|               rozżarzone węgle warczały i buchały krwawym płomieniem;
 2374     1, 10|             czerwone mocno, aż huczało, i deszcz iskier rozpryskiwał
 2375     1, 10|             rozpryskiwał się spod młota i z sykiem topił się w błotnistej
 2376     1, 10|                    zapytał po chwili.~- I... cóż by zaś! - odparł
 2377     1, 10|          których kilka stało do okucia, i zapatrzył się w ogień.~Kowal
 2378     1, 10|             nagrzewał żelazo raz po raz i kuł, dzwonił do taktu młotem,
 2379     1, 10|             ukradkiem poglądał na Antka i uśmiech złośliwy wił mu
 2380     1, 10|            Byłeś pono u dobrodzieja? No i co?~- A cóż by, nic! W kościele
 2381     1, 10|              chłopak sylabizował głośno i wodził zastruganym patykiem
 2382     1, 10|               ojcowej izbie.~- Chciałam i ja tam słać Jaśka, ale mój
 2383     1, 10|                mój nie da, że to u ojca i że panienka więcej uczona,
 2384     1, 10|           ustąpię! - krzyczał prawie.~- I głową muru nie przebijesz,
 2385     1, 10|                 nie przebijesz, choćbyś i trykał jak ten baran! -
 2386     1, 10|                nie wygra!~Zapalił fajkę i jął mu przekładać, tłumaczyć,
 2387     1, 10|         przekładać, tłumaczyć, łagodzić i tak kręcić, aż się Antek
 2388     1, 10|             kręcić, aż się Antek poznał i krzyknął:~- Ty z nim trzymasz!,~-
 2389     1, 10|                pilno.~- Tylem wziął, co i ty!~- Hale, tyle... a statki,
 2390     1, 10|         wycyganił od ojca? Bacze dobrze i te gąski, te prosiaki i
 2391     1, 10|                 i te gąski, te prosiaki i kto tam zliczy! A ciołek,
 2392     1, 10|              niedawno, to nic?~- Mogłeś i ty brać.~- Złodziej nie
 2393     1, 10|               choćbym miał skapieć...~- I... nie tyla ci tam o ten
 2394     1, 10|           Latałeś za Jagną, to ci teraz i markotno.~- Widziałeś?... -
 2395     1, 10|            serce.~- Są takie we wsi, co i widziały, a nie raz...~-
 2396     1, 10|           właśnie wójt wchodził do izby i witał się ze wszystkimi;
 2397     1, 10|              również jął bronić starego i usprawiedliwiać.~- Dobrze
 2398     1, 10|      usprawiedliwiać.~- Dobrze was poił i wypasał kiełbasami, to i
 2399     1, 10|                i wypasał kiełbasami, to i nie dziwota, że go bronicie...~-
 2400     1, 10|                  oto pijanica jesteście i judasz, i przeniewierca!
 2401     1, 10|            pijanica jesteście i judasz, i przeniewierca! A rzeknę,
 2402     1, 10|          gromadzkie pieniądze balujecie i dobrzeście za to wzięli
 2403     1, 10|                 psów, trzasnął drzwiami i wyszedł...~Ulżyło mu rzetelnie;
 2404     1, 10|           nazajutrz rano przy śniadaniu i ze zdumieniem zobaczył kowala
 2405     1, 10|         zrzuconych ze sąsieka do omłotu i jął cicho mówić:~- Na psa
 2406     1, 10|                Na psa wszystkie kłótnie i o co jeszcze? O to głupie
 2407     1, 10|            pierwszy przyszedł do ciebie i pierwszy wyciągam rękę do
 2408     1, 10|             rękę, spojrzał podejrzliwie i mruknął:~- Juści, że ino
 2409     1, 10|               se lekuje... - wykrzyknął i jął nakładać słomę do lady.~-
 2410     1, 10|               nakładać słomę do lady.~- I tom mu przypomniał... -
 2411     1, 10|                   rzucił skromnie kowal i uśmiechnął się chytrze.~-
 2412     1, 10|                urzędnik!...~- Ryfa jest i tyla, poniechaj go. Umyśliłem
 2413     1, 10|           poniechaj go. Umyśliłem cosik i z tym do ciebie przychodzę...
 2414     1, 10|        dokumentnie... Na nic tam złości i żalenia się po kątach, trza
 2415     1, 10|              kątach, trza w oczy stanąć i prosto powiedzieć, co się
 2416     1, 10|                 ma...~Będzie dobrze abo i nie będzie, ale trza wszystko
 2417     1, 10|          wykładać, kiej zapis zrobił!~- I złością z nim nie poredzi!
 2418     1, 10|                 odebrać - bacz to sobie i la tego nie potrza mu się
 2419     1, 10|           przybladł na to przypomnienie i drżeć począł w sobie, aż
 2420     1, 10|         powstawaj w oczy, a przychwalaj i mów, że dobrze robi, i zapis,
 2421     1, 10|      przychwalaj i mów, że dobrze robi, i zapis, miał wolę, to zrobił...
 2422     1, 10|           resztę nam przyobieca - tobie i mojej, a przy świadkach! -
 2423     1, 10|                dodał chytrze.~- A Józka i Grzela? - zapytał z niechęcią.~-
 2424     1, 10|            pazurami... sąd jeszcze jest i sprawiedliwość, nie bój
 2425     1, 10|                  cztery morgi - na mnie i na twoją...~- Ale go nie
 2426     1, 10|               mojej! A tyle roków sieje i zbiera! Zapłaci wam dobrze
 2427     1, 10|                Zapłaci wam dobrze za to i z procentami... Przywtórzę
 2428     1, 10|                 znacie się dobrze... to i ona mogłaby ci pomóc coś
 2429     1, 10|              idź, bym ci w pysk nie dał i za wrota nie wyciepnął! -
 2430     1, 10|     przestraszony, bo Antek puścił kosę i szedł ku niemu blady, ze
 2431     1, 10|              słowa, aż kowal porwał się i uciekł co tchu.~- Rozum
 2432     1, 10|            Antek przejrzał jego zamysły i gotów jeszcze wydać przed
 2433     1, 10|                  zdecydował natychmiast i mimo obawy przed Antkiem
 2434     1, 10|                się spotkamy! - pomyślał i poszedł ku młynarzowi, ale
 2435     1, 10|                 wstąpił jeszcze do domu i przykazał żonie pięknie
 2436     1, 10|               przyodziać, dzieci zabrać i zaraz, jak przedzwonią południe,
 2437     1, 10|              robić!... Nic sama nie rób i nie miarkuj, boś głupia,
 2438     1, 10|               beknij, ojcowe nogi obłap i proś... a słuchaj dobrze,
 2439     1, 10|              dobrze, co ojciec powiedzą i co Antek przódzi mówił będzie...~
 2440     1, 10|                zrobić, com redził... to i lepiej, że kobieta przy
 2441     1, 10|             stary go wypędzi... Tak abo i nie, a zawsze się cosik
 2442     1, 10|                 ręce, nacisnął kaszkiet i zapiął kapotę, bo wietrzno
 2443     1, 10|                kapotę, bo wietrzno było i ziąb przejmujący szedł od
 2444     1, 10|                  Przymrozek będzie albo i pluchy nowe - szepnął przystając
 2445     1, 10|            szepnął przystając na moście i spoglądając po niebie...
 2446     1, 10|              czarnych, pochylonych olch i wierzb rosochatych czerwieniły
 2447     1, 10|               babrały w stężałym błocie i po rowach, zarzuconych opadłymi
 2448     1, 10|             zarzuconych opadłymi liśćmi i śmieciami, i dzieci krzyczały
 2449     1, 10|            opadłymi liśćmi i śmieciami, i dzieci krzyczały przed domami.
 2450     1, 10|                 ich doczekam! - szepnął i poszedł na dół.~Antek zaś
 2451     1, 10|              się zatracił w tej robocie i do południa narznął tyle,
 2452     1, 10|                 rzucił, przeciągnął się i poszedł do chałupy.~- Co
 2453     1, 10|          postanawiał... - Cygan on jest i judasz, ale może i dobrze
 2454     1, 10|                 jest i judasz, ale może i dobrze redzi... Juści, musi
 2455     1, 10|                 mieć...-Myślał o kowalu i zajrzał na drugą stronę,
 2456     1, 10|                na drugą stronę, ojcową, i wnet się cofnął, bo tam
 2457     1, 10|                 ze dwadzieścioro dzieci i wszystkie razem a w głos
 2458     1, 10|         sylabizowały... Roch je nauczał i pilnie baczył, by psich
 2459     1, 10|                a często gęsto przysiadł i cierpliwie wykładał, jako
 2460     1, 10|                wykładał, jako tam stoi, i pytał, a dzieciska hurmem
 2461     1, 10|            podrażni... a tak głośno, że i po drugiej stronie słychać
 2462     1, 10|                    Hanka gotowała obiad i pogadywała z ojcem swoim,
 2463     1, 10|         zachodził, że to schorowany był i ledwie się już ruchał.~Siedział
 2464     1, 10|           całkiem, wargi mu się trzęsły i głos miał słaby, jakby ptaszęcy,
 2465     1, 10|        śniadanie, co? - pytała cicho.~- I... po prawdzie to Weronka
 2466     1, 10|             Weronka zabaczyła mi dać... i nie upominałem się, nie...~-
 2467     1, 10|              przychodzą! - zawołała, bo i przy tym gniewała się ze
 2468     1, 10|                 wszystko, co pozostało, i oddać nie chciała, to się
 2469     1, 10|               oddać nie chciała, to się i prawie nie widywały.~- Bo
 2470     1, 10|             Stach młóci u organisty, to i tam poje i jeszcze czterdzieści
 2471     1, 10|                organisty, to i tam poje i jeszcze czterdzieści groszy
 2472     1, 10|                 chałupie tyla gąb... że i tych ziemniaków nie starczy...
 2473     1, 10|            Prawda... że dwie krowy mają i mleko jest... że masło i
 2474     1, 10|                i mleko jest... że masło i sery do miasta nosi i ten
 2475     1, 10|             masło i sery do miasta nosi i ten grosz jaki zbierze...
 2476     1, 10|                     dzieci tyla... a to i wełniaki ludziom tka...
 2477     1, 10|                 wełniaki ludziom tka... i przędzie, i haruje jak ten
 2478     1, 10|              ludziom tka... i przędzie, i haruje jak ten wół... a
 2479     1, 10|             trza?... Żeby ino w porę... i co dnia... to...~- A to
 2480     1, 10|                 ciepło mieli...~- A dyć i w oborze, i przy koniach
 2481     1, 10|            mieli...~- A dyć i w oborze, i przy koniach spałbym, byle
 2482     1, 10|               się aż tą prośbą błagalną i łzy jęły mu kapać z zapadłych,
 2483     1, 10|              ale kożuszysko się wytarło i nic mę nie grzeje... i łóżko
 2484     1, 10|          wytarło i nic mę nie grzeje... i łóżko mi wziena... a po
 2485     1, 10|           szczapy drzewa nie pozwoli... i każdą łyżkę strawy wypomina...
 2486     1, 10|                jedna! Wzięła pół grontu i pół chałupy, i wszystko,
 2487     1, 10|               pół grontu i pół chałupy, i wszystko, i taki wam daje
 2488     1, 10|                pół chałupy, i wszystko, i taki wam daje wycug! Do
 2489     1, 10|               iść! Jeść mieli wam dawać i opał, i to, co wam do ubieru
 2490     1, 10|                 mieli wam dawać i opał, i to, co wam do ubieru potrzeba,
 2491     1, 10|                w rok... bośmy przeciech i dług spłacili... co, nie
 2492     1, 10|                jesteście, prawda... ale i te parę złotych, co od was,
 2493     1, 10|          wycyganiła ode mnie... a potem i dać było potrza... Jakże
 2494     1, 10|               Jakże dziecko... - Umilkł i siedział cichy, skulony,
 2495     1, 10|               kowalowa weszła z dziećmi i jęła się witać, zabrał węzełek,
 2496     1, 10|            Hanka narządziła po kryjomu, i wyniósł się po cichu.~Boryna
 2497     1, 10|         postanowiła zatem czekać choćby i do nocy; Hanka narządziła
 2498     1, 10|           narządziła pod oknem warsztat i przeciągała pacześny wątek
 2499     1, 10|             pacześny wątek przez płochy i tylko niekiedy, choć i z
 2500     1, 10|           płochy i tylko niekiedy, choć i z nieśmiałością, rzuciła