Tom, Rozdzial

    1     1, 1 |          zaraz odrzekła, wyprostowała się nieco, powlekła ciężko starymi
    2     1, 1 |          łaską przechyrlam, a jeszcze się coś niecoś grosza uścibi -
    3     1, 1 |              a łzy jak groch posypały się po jej twarzy szarej i zradlonej
    4     1, 1 |           jeżem na końcu, przeżegnała się i poszła szeroką, wyboistą
    5     1, 1 |             raz w raz tylko odwracała się ku wsi, ku polom, na których
    6     1, 1 |             dymy pastusich ognisk, co się snuły nisko nad ścierniskami -
    7     1, 1 |              ale oczy ześlizgiwały mu się z czerwonych liter i leciały
    8     1, 1 |             błądziły lub zatrzymywały się na parobku, pochylonym nad
    9     1, 1 |               te... - zawołał unosząc się nieco i chodził już oczami
   10     1, 1 |             nawrotem pługa, podrywały się ciężko, padały zaraz na
   11     1, 1 |                bo zostaje!~Uśmiechnął się, bo jakoż po bacie prawa
   12     1, 1 |               doszły do drogi, uniósł się żywo poklepał je przyjaźnie
   13     1, 1 |             zgrzebnych skib rozciągał się aż ku wsi, leżącej nisko
   14     1, 1 |        zeschłe twarde skiby kładły za się cienie mocne i chłodne.~
   15     1, 1 |          rozbłysłe w słońcu, migotała się w skrętach rzeka spod olch
   16     1, 1 |             której do lasów wyciągało się długie, splątane nieco przędziwo
   17     1, 1 |         srebrnawej szarości rozlewały się strugi złota - łubiny żółciły
   18     1, 1 |         strugi złota - łubiny żółciły się kwiatem pachnącym, to bielały
   19     1, 1 |               topoli z wolna wspinały się na wzgórza i pochylały ku
   20     1, 1 |               ku lasom.~Ksiądz ocknął się z zapatrzenia, bo długi,
   21     1, 1 |            długi, żałosny ryk rozległ się gdzieś niedaleko, aż wrony
   22     1, 1 |         niedaleko, aż wrony poderwały się z krzykiem i skośnym rzutem
   23     1, 1 |            zapowietrzona... Wściekłaś się czy co! - wołała zadyszana;
   24     1, 1 |               obłokiem.~A potem wlókł się ciężko po piaszczystej drodze
   25     1, 1 |          dalej, lżej już, bo zaczynał się spadek łagodny.~A potem
   26     1, 1 |           brzózek i do domu... na nic się konie zmachają.~I poszedł
   27     1, 1 |              Rzędy kobiet czerwieniły się na kopaniskach... rozlegał
   28     1, 1 |               kopaniskach... rozlegał się gruchot zsypywanych do wozów
   29     1, 1 |            stada krów srokatych pasły się na ugorach... długie, popielate
   30     1, 1 |             popielate zagony rdzawiły się młodą szczotką zbóż wschodzących...
   31     1, 1 |            niby płaty śniegów bieliły się na wytartych, zrudziałych
   32     1, 1 |           gdzieś zaryczała... ogniska się paliły i długie, niebieskie
   33     1, 1 |               warkocze dymów ciągnęły się nad zagonami... Wóz zaturkotał
   34     1, 1 |        pożółkłych... to znowu śpiewka się zerwała lub krzyk nie wiadomo
   35     1, 1 |          powstały leciał nisko, tłukł się po bruzdach i dołach i tonął
   36     1, 1 |        drogach, nad którymi pochylały się jarzębiny o krwawych, ciężkich
   37     1, 1 |     przesłonecznionego kurzu podnosił się za bronami, wydłużał i pełzał
   38     1, 1 |          niego niby z obłoku wychylał się bosy chłop, z gołą głową,
   39     1, 1 |          odetchnąć, to znowu obejrzał się na swoje siwki, to przyglądał
   40     1, 1 |            swoje siwki, to przyglądał się chłopakom, obtłukującym
   41     1, 1 |            jest gapie gniazdo - ozwał się śmielszy.~Ksiądz się uśmiechnął
   42     1, 1 |            ozwał się śmielszy.~Ksiądz się uśmiechnął dobrotliwie i
   43     1, 1 |        odpowiedzieli razem, prostując się, i ruszyli wszyscy do ucałowania
   44     1, 1 |                  A to wy, Anna, jakże się macie? - zwrócił się do
   45     1, 1 |            jakże się macie? - zwrócił się do młodej, przystojnej kobiety
   46     1, 1 |            rękę i pocałowała.~- Jakże się ma ten wasz chłopak, com
   47     1, 1 |          zapłać dobrodziejowi, zdrów, się chowa i coś niecoś bałykuje.~-
   48     1, 1 |         klonów czerwonych, rozwiązały się im języki.~- Lepszego to
   49     1, 1 |             swój kosz na kupę żółcącą się na rozkopanej ziemi, pełnej
   50     1, 1 |               zeschłych łęcin.~Wzięli się chyżo za robotę i w cichości,
   51     1, 1 |              i rzucał do kosza, przed się stojącego.~Ludzi. było kilkanaścioro,
   52     1, 1 |         komorników, a za nimi bieliły się dwa krzyżaki, u których
   53     1, 1 |                spytała Anna podnosząc się.~- A stara Agata.~- Na żebry...~-
   54     1, 1 |        Obrobiła krewniaków, wysłużyła się im bez lato, to już ją puściły
   55     1, 1 |            kobieta.~- A tyle dziewuch się starzeje albo i służby szukać
   56     1, 1 |             Juści, abo to im matka da się żenić... abo to im popuści...~-
   57     1, 1 |              i druga dziedziczka, ino się stroi... a myje, a w lusterku
   58     1, 1 |        kościele siaduje, a na książce się modli, a na odpusty chodzi!~-
   59     1, 1 |              słowo powiedziała, to mu się zaraz taki kołtun zbił i
   60     1, 1 |               znowu Jagustynka.~- Tym się krzywda nie stanie, bo ma
   61     1, 1 |              ano chłop Hanki... cieka się on za Jagną kiej ten pies.:.~-
   62     1, 1 |               robi, ino żre a wysypia się, to nie ma urodna być...~
   63     1, 1 |             ino do chałupy, bo krowie się cosik stało.~- Jezus Maria,
   64     1, 1 |             wypędził z zagajów. Krowa się zlachała, bo taka śpaśna...
   65     1, 1 |           pije, ani żreć nie żre, ino się tarza, a ryczy, że loboga!~-
   66     1, 1 |      odsłonięte do kolan nogi bieliły się po roli. Józka biegła przodem. ~
   67     1, 1 |               swoją redliną, posuwali się z wolna, kopiąc leniwiej,
   68     1, 1 |              nie poganiał.~Słońce już się przetaczało na zachód i
   69     1, 1 |          biegiem szalonym czerwieniło się kołem ogromnym i zsuwało
   70     1, 1 |         polach; sunął bruzdami, czaił się po rowach, wzbierał w gąszczach
   71     1, 1 |          gąszczach i z wolna rozlewał się po ziemi, przygaszał, ogarniał
   72     1, 1 |             tyłko raz w raz wychylały się z niej głowy potężne i rogi
   73     1, 1 |               ówdzie, to gęsi zerwały się z pastwisk i stadami leciały,
   74     1, 1 |              A tak i bydlątka żal, co się zmarnuje.~- Gospodyni Boryna
   75     1, 1 |          Boryna jeszcze krzepki, może się ożenić, a głupi by był,
   76     1, 1 |        sześćdziesiąt roków.~- Nie bój się, Wawrzku, każda młódka pójdzie
   77     1, 1 |           kiele woza,~Aj, nie trzymaj się osi,~Aj, nie daj chłopu
   78     1, 2 |               oddzielał od drogi, już się zebrało dość narodu; kilka
   79     1, 2 |              gnał dzieci na drogę, co się były wieszały na płotach
   80     1, 2 |               nie pomagało, wyciągała się coraz dłużej, niekiedy podnosiła
   81     1, 2 |             je po cholewie, przyjrzał się pod zorzę ostrzu i przeciął
   82     1, 2 |         zajrzał jej w oczy, przyjrzał się ozorowi, obtarł zakrwawione
   83     1, 2 |              lśniącą skórę i zabierał się do odejścia.~- Na ten pochowek
   84     1, 2 |         głuchy, ciężki turkot rozległ się z drugiej strony stawu,
   85     1, 2 |             zagajów i co granula zara się pokładała i stękała, jaże
   86     1, 2 |          garści pobiegł przodem.~Baby się rozstąpiły, a Witek, który
   87     1, 2 |        strachu, nawet Hanka podniosła się na progu i stała bezradna,
   88     1, 2 |           krowa! A to człowiek ruszyć się z domu nie może, bo zaraz
   89     1, 2 |              przy kopaniu- tłumaczyła się cicho Hanka.~- A bo ty co
   90     1, 2 |               trza dorznąć, choć tyla się wróci! - rzekł w końcu,
   91     1, 2 |            pod okapem obory, rozdział się ze spencerka, zawinął rękawy
   92     1, 2 |               rękawy koszuli i zabrał się do zarzynania...~Hanka z
   93     1, 2 |              sam spokojnie przyglądał się jatce.~- Nie bucz, głupia!
   94     1, 2 |              złością do żony i zabrał się do wyprzęgania i rozbierania
   95     1, 2 |         rzemień z bioder, ale chłopak się nie pokazał.~Ludzie się
   96     1, 2 |               się nie pokazał.~Ludzie się porozchodzili, bo rozumieli,
   97     1, 2 |         szkoda i taka markotność musi się skończyć bitką, jako że
   98     1, 2 |            drzewami, mało przeciskało się światła, a i mroczało już
   99     1, 2 |          świętych, co rzędem czerniły się na bielonych ścianach; izba
  100     1, 2 |            swobodnego miejsca.~Boryna się rozzuł i poszedł do ciemnego
  101     1, 2 |              A na ławie pod oknem już się dymiło jadło; od ogromnego
  102     1, 2 |            tygla z kapustą rozchodził się zapach słoniny, jak od jajecznicy,
  103     1, 2 |             Przecięch, tylo krowa, to się złachała w tym gonieniu,
  104     1, 2 |           złachała w tym gonieniu, że się w niej cosik zapaliło.~-
  105     1, 2 |            rada niezmiernie, że ociec się udobruchali.~- Powiedzcie
  106     1, 2 |            ziemniaki zwiezą, to niech się wezmą do krowy, trza ją
  107     1, 2 |            wrychle jeść i wstał, bych się nieco przyogarnąć, ale takie
  108     1, 2 |          senność, że jak stał, rzucił się na łóżko by się z pacierz
  109     1, 2 |                rzucił się na łóżko by się z pacierz przedrzymać.~Hanka
  110     1, 2 |               swoją stronę i krzątała się po izbie, i coraz to wychylała
  111     1, 2 |           izbie, i coraz to wychylała się przez okno spojrzeć na Antka,
  112     1, 2 |              na Antka, który pożywiał się na ganku, przed domem; odsadził
  113     1, 2 |          ganku, przed domem; odsadził się od miski obyczajnie i z
  114     1, 2 |             spozierając czasami przed się na staw - bo zachód już
  115     1, 2 |               był i na wodzie czyniły się złotopurpurowe tęcze i płomienne
  116     1, 2 |        krwawych pereł.~Wieś zaczynała się mrowić i wrzeć ruchem; na
  117     1, 2 |               stawu, ciągle podnosiły się kurzawy i turkoty wozów,
  118     1, 2 |        czerwonych georginii wychylały się zza kamiennego płotu i paliły
  119     1, 2 |              między opłotkami uwijała się wysoka postać, ale twarzy
  120     1, 2 |            ojcowe chrapanie rozlegało się aż na ganku.~Poszedł na
  121     1, 2 |               i raz jeszcze przyjrzał się krowie.~- Juścik, ojcowa
  122     1, 2 |              i wyporządził.~- Zmieści się i krowa, zmieszczą się i
  123     1, 2 |        Zmieści się i krowa, zmieszczą się i ziemniaki-szeptał Kuba,
  124     1, 2 |                Słońce zgasło, wieczór się robił, świeciły jeszcze
  125     1, 2 |       wieczora. Chałupy malały, jakby się przypłaszczały do ziemi,
  126     1, 2 |        przypłaszczały do ziemi, jakby się tuliły do drzew sennie pochylonych,
  127     1, 2 |               a Hanka z Józią uwijały się koło gospodarstwa, bo gęsi
  128     1, 2 |        nakarmić, bo z kwikiem cisnęły się do sieni i wsadzały żarłoczne
  129     1, 2 |          dojeniu.~Jakoż Józia zabrała się doić pierwszą z brzegu,
  130     1, 2 |           chlastała ogonem, oganiając się od much.~- Ale... bom to
  131     1, 2 |             uciekł... a granula zarno się jęła pokładać, a porykiwać,
  132     1, 2 |            pierwszyzna, ale zawdy tak się bojam...bo nijakiej wytrzymałości
  133     1, 2 |          Głupiś, parobek tyli, a boja się... już ja przełożę tatusiowi.. .~-
  134     1, 2 |                  Przełożę, Witek, ino się już nie bojaj!~- Kiej tak...
  135     1, 2 |               cudło. - Obacz ino, jak się sam rucha.~Postawił go na
  136     1, 2 |               nakręcił, i ptak zaczął się kiwać, podnosić nogi długie
  137     1, 2 |                   Bociek, Jezu, a dyć się rucha kiej żywy! - zawołała
  138     1, 2 |               z ciebie mechanik! I to się sam tak rucha, co?~- A sam,
  139     1, 2 |        podnosił nogi i szedł.~Zaczęli się śmiać serdecznie i bawić
  140     1, 2 |         zdumienie.~- Józia! - rozległ się głos Boryny sprzed chałupy.~-
  141     1, 2 |             powracając do izby, gdzie się odział w nową kapotę białą,
  142     1, 2 |              czarny kapelusz, okręcił się czerwonym pasem i poszedł
  143     1, 2 |             że to człek nigdy obrobić się nie obrobi, ino cięgiem
  144     1, 2 |              w jarzmie... że i wyspać się nie ma czasu ni odpocząć... -
  145     1, 2 |             od czasu do czasu i wlókł się wolno; bolały go wszystkie
  146     1, 2 |            rozbierały.~A tu ani odbić się na kim, ani wyżalić, nic...
  147     1, 2 |             sposób, nie przygodziłoby się tak granuli... gospodyni
  148     1, 2 |         nikomu dać nie dała i cięgiem się z babami za łby wodziła...
  149     1, 2 |            przed dzieciskami... A jak się wszystko darzyło!... i cielaki,
  150     1, 2 |              trochę w głębi.~W oknach się świeciło i pieski ujadać
  151     1, 2 |              mnie, krowem dorznął, to się tam jaka sztuczka la was
  152     1, 2 |            zapłać... Boryna, widzi mi się, co?...~- A juści, żeście
  153     1, 2 |            jest.~- Ho, ho! tyle roków się człek telepie po tej świętej
  154     1, 2 |              po tej świętej ziemi, to się i wie różnie.~- A gdzieście
  155     1, 2 |            bom głodny kiej wilk - jak się macie, Macieju; a wy czego,
  156     1, 2 |          dobrze podjadł...~- Bierzcie się ano za łyżkę, nie zaszkodzi
  157     1, 2 |         rzucił dziad.~Boryna wzdragał się, ale w końcu, że słonina
  158     1, 2 |          raziła mu nozdrza, przysiadł się do ławki i pojadał z wolna,
  159     1, 2 |           przylewała. Dziadowski pies się kręcił i skamlał zdziebko
  160     1, 2 |              i ty dostaniesz, nie bój się... uspokajał go dziad i
  161     1, 2 |            imię Ojca i Syna! Wściekła się czy co?~- Ho, ho, stary
  162     1, 2 |           majster! - Wójtowie poczęli się śmiać.~- Staremu prędzej
  163     1, 2 |              śmiać.~- Staremu prędzej się przytrafi, bo praktyk ci
  164     1, 2 |      nieboszka peda: "Weźmiem, przyda się w domu, co mamy przynajmować?
  165     1, 2 |           nieboszka pedo: "Nie turbuj się, umie pono wełniaki i płótno
  166     1, 2 |        uścibie". No i ostała, odpasła się ino i zarno się postarała
  167     1, 2 |               odpasła się ino i zarno się postarała o przychówek...
  168     1, 2 |              złotych wartała, żegnała się, bo ciężka była, zapaliły
  169     1, 2 |              bo ciężka była, zapaliły się w niej wątpia, żem dorznąć
  170     1, 2 |          tłumaczyć i przekładać, żeby się wstrzymał, jako w pierwszej
  171     1, 2 |               pierwszej złości zawsze się źle radzi, bo stał za dworem,
  172     1, 2 |              i powiedział:~- Bobyście się, Macieju, ożenili i miałby
  173     1, 2 |               do swego wieku, a zaraz się wam zgoi wszystko - dodała
  174     1, 2 |            postawiła wójtowa.~Żachnął się Boryna, ale zamedytował
  175     1, 2 |          głowy nie przyszło. Boć jaka się tam kobieta nadarzy, a zawżdy
  176     1, 2 |        gospodarstwa chodzić będą, abo się nad wami użalą - zagadała
  177     1, 2 |           pierzynę narządzą - zaśmiał się wójt. A we wsi tyle jest
  178     1, 2 |            tyle jest dziewuch, że jak się idzie między chałupami,
  179     1, 2 |                rozpustnik... czego mu się zachciewa...~- A Zośka Grzegorzowa
  180     1, 2 |           stary młódkę bierze, diabeł się cieszy, bo profit z tego
  181     1, 2 |             sobie tam u wójtów, że mu się ta myśl strasznie udała,
  182     1, 2 |              ówdzie spoza drzew mżyły się słabe światełka... czasem
  183     1, 2 |              z łąk, że drzewa poczęły się lekko chybotać.~Boryna nie
  184     1, 2 |             przyszedł, a tylko puścił się w dół, przeszedł most, pod
  185     1, 2 |            woda z bełkotem przelewała się do rzeki i waliła głucho
  186     1, 2 |            wody leżały ciche i lśniły się czarniawo, pobrzeżne drzewa
  187     1, 2 |          gdzie jaśniej było, odbijały się gwiazdy niby w zwierciadle
  188     1, 2 |        nieboszce jest - przygodziłoby się. Ale stara Dominikowa to
  189     1, 2 |         kartofliskiem, żyto, widzi mi się, posiały latoś, tak... Pięć
  190     1, 2 |          rozmyślał, liczył, rozmarzał się gospodarsko, aż czasem i
  191     1, 2 |               chałupą Jagny.~Świeciło się u nich jeszcze i przez otwarte
  192     1, 2 |            wzrok w izbę.~Lampka tliła się nad okapem, ale w kominie
  193     1, 2 |          okapem, ale w kominie musiał się buzować tęgi ogień, bo słychać
  194     1, 2 |      wzdychała ciężko, to znowu brała się skubać pióra, aż gęś zagęgała
  195     1, 2 |              zagęgała boleśnie i rwać się poczęła z krzykiem z jej
  196     1, 2 |               bić skrzydłami, że puch się rozwiał po izbie białym
  197     1, 2 |              mu uderzyło do głowy, aż się podrapał, zapiął pętlę i
  198     1, 2 |               wchodził w opłotki, gdy się obejrzał na jej dom, bo
  199     1, 2 |         stąpania zadudniły, i rozległ się chlupot wody nabieranej,
  200     1, 2 |             wskroś ciemni i mgieł, co się były zwlekały z łąk, śpiew
  201     1, 2 |            były zwlekały z łąk, śpiew się ozwał przyciszony:~Ja za
  202     1, 2 |             pogasły.~Na niebo wtaczał się zza lasów księżyc w pełni
  203     1, 2 |             spali już wszyscy, rozzuł się po cichu i zaraz legł spać.~
  204     1, 2 |           gadania na Jagnę, że mąciło się w nim wszelakie rozeznanie,
  205     1, 2 |        wiedział, co począć, że uniósł się nieco, i jak to było zwyczajnie,
  206     1, 2 |           było zwyczajnie, chciało mu się du drugiego łóżka zawołać
  207     1, 2 |             poradzić:~- Maryś ! Żenić się czy to się nie żenić z Jagną?...~
  208     1, 2 |              Maryś ! Żenić się czy to się nie żenić z Jagną?...~Ale
  209     1, 2 |               sierotą, która poradzić się nikogo nie ma; to ino westchnął
  210     1, 2 |          westchnął ciężko, przeżegnał się i jął mówić zdrowaśki za
  211     1, 3 |            gwiazdy pobladłe, gdy ruch się uczynił w Borynowym obejściu.~
  212     1, 3 |       Borynowym obejściu.~Kuba zwlókł się z wyrka i wyjrzał przed
  213     1, 3 |               ale już zorze rozpalały się na wschodniej stronie i
  214     1, 3 |            oszroniałych - przeciągnął się z lubością, ziewnął parę
  215     1, 3 |            Kuba, zaraz! - i przytulał się do legowiska.~- Pośpij se
  216     1, 3 |              ciągnął ją za sobą; umył się pod studnią, przygładził
  217     1, 3 |                wyleniałe włosy, co mu się były pozwijały w kołtuny,
  218     1, 3 |               oknach chałupy zapalały się krwawe brzaski zórz, a gęste,
  219     1, 3 |            gęste, białe mgły zwlekały się z wolna ze stawów, kołysały
  220     1, 3 |              palcach koronkę i modlił się długo a biegał oczami po
  221     1, 3 |             aż pies zawarczał, zwinął się i spał dalej.~- Ale, do
  222     1, 3 |               pies wylazł, przeciągał się, ziewał, machał ogonem,
  223     1, 3 |                przysiadł wpodle i jął się drapać i czynić zębami w
  224     1, 3 |        wszystkim świętym. Amen! - Bił się długo w piersi, a powstając,
  225     1, 3 |         wesele !~A że robotny był, to się zajął obrządkiem - wóz wytoczył
  226     1, 3 |            lasu, po ściółkę - nie bój się, ściółka letka, nie zgonię
  227     1, 3 |             czas, a świniaś. Utytlesz się zawdy kiej maciora - pogadywał
  228     1, 3 |              pies pochwycił i schował się do budy, bo świnie ano leciały
  229     1, 3 |             koniec przyszło. Widzi mi się, co jutro zgotują mięsa...
  230     1, 3 |               do tego jadła i powlókł się budzić Witka...~- Słońce
  231     1, 3 |               Słońce ino, ino - zarno się pokaże... Krowy trza wypędzać.~
  232     1, 3 |            Witek mamrotał coś, bronił się, przykładał do kożucha,
  233     1, 3 |              szybach a z chałupy nikt się nie pokazywał...~Witek siedział
  234     1, 3 |              progu obory i podrapywał się zajadle, i przeziewał, a
  235     1, 3 |            dachów do studni i trzepać się w korycie, to przyniósł
  236     1, 3 |            nieco jego ciałem, gmerały się trochę, churchał na nie,
  237     1, 3 |             ust własnych, aż ożywiały się, otwierały oczy i poczynały
  238     1, 3 |            oczy i poczynały wydzierać się do ucieczki; wtedy prawą
  239     1, 3 |                wtedy prawą ręką czaił się po ścianie i raz w raz zagarnął
  240     1, 3 |              kaletnicy obory, czesały się dziobkam i szczebiotały
  241     1, 3 |              ptaszek wyfruwał, rzucał się za nim, biegł kilka kroków
  242     1, 3 |            polu - mruczał Witek i tak się zatopił w rozgrzewaniu jaskółek,
  243     1, 3 |         stanął przed nim.~- Ptaszkami się, ścierwo, zabawiasz, co?~
  244     1, 3 |        ścierwo, zabawiasz, co?~Porwał się, by uciekać, ale już gospodarz
  245     1, 3 |        pilnujesz, co? Najlepsza krowa się zmarnowała, co?... Ty znajdku,
  246     1, 3 |              świszczał, a chłopak wił się kiej piskorz i wrzeszczał:~-
  247     1, 3 |          Hanka wyjrzała z chałupy, co się dzieje, a Kuba splunął i
  248     1, 3 |              a Kuba splunął i schował się do stajni.~A Boryna łoił
  249     1, 3 |         posinioną i z nosa puściła mu się krew, krzyczał wniebogłosy
  250     1, 3 |            wniebogłosy i cudem jakimś się wyrwał, chwycił się obu'
  251     1, 3 |            jakimś się wyrwał, chwycił się obu' rękami z tyłu za portki
  252     1, 3 |             zza pazuchy i rozsypywała się po drodze.~Boryna pogroził
  253     1, 3 |       pogroził jeszcze za nim, opasał się i wrócił do chałupy, i zajrzał
  254     1, 3 |               już na dwa chłopa, a ty się jeszcze wylegujesz! - krzyknął
  255     1, 3 |           krzyknął do syna.~- Zmogłem się wczoraj kiej bydlę, to muszę
  256     1, 3 |          wczoraj kiej bydlę, to muszę się wywczasować.~- Do sądu pojadę...
  257     1, 3 |              mi jechać...~- Przecięch się nie ozedrę, dwóch robót
  258     1, 3 |      oczymgnienia nie ma, ino kłyźnij się ze wszystkimi! - myślał
  259     1, 3 |          wszystkimi! - myślał i wziął się do obleczenia, ale zły był
  260     1, 3 |         wątpiach poczujesz. Na nikogo się spuścić, ino haruj i haruj!~
  261     1, 3 |             izbie a butami.~- Słuchać się powinny, a nie słuchają!
  262     1, 3 |               to?- myślał.~- Widzi mi się, co bez kijaszka z nimi
  263     1, 3 |              bez kijaszka z nimi obyć się nie obędzie, bez twardego!
  264     1, 3 |          obędzie, bez twardego! Dawno się im to należało, zaraz po
  265     1, 3 |             nieboszczki, kiej kłyźnić się zaczęły o gronta, ale się
  266     1, 3 |             się zaczęły o gronta, ale się jeszcze wagował, żeby zgorszenia
  267     1, 3 |         wiadomo. Ale dobrością z nimi się nie skończy, nie!... - Tu
  268     1, 3 |    poczekaj-myślał ze złością. - Póki się ino rucham, nie powąchasz
  269     1, 3 |               Jutro niedziela, ludzie się już zwiedziały, to się ich
  270     1, 3 |         ludzie się już zwiedziały, to się ich tu naleci; ino nie borguj
  271     1, 3 |         Pośladek ostaw la nas; zawoła się Jambroża to zasoli i przyprawi...~-
  272     1, 3 |         umieją...~- Ale, podzieliłby, się kiej wilk z owcą.~- Magdzie
  273     1, 3 |         Podjadł se niezgorzej, opasał się pasem, przygładził poślinioną
  274     1, 3 |             włosy, ujął bat i jeszcze się rozglądał po izbie...~-
  275     1, 3 |             przepomniał. - Chciało mu się zajrzeć do komory, ale się
  276     1, 3 |            się zajrzeć do komory, ale się powstrzymał, bo Józka patrzała,
  277     1, 3 |               bo Józka patrzała, więc się przeżegnał i ruszył.~A już
  278     1, 3 |         grabka albo i chojkę - przyda się.~Wóz ruszył i już był w
  279     1, 3 |        oszroniałych strzech podnosiły się oparyn i woda skapywała,
  280     1, 3 |           siwy mróz; po stawie wlekły się ostatnie zrzedłe mgły i
  281     1, 3 |               słońce.~We wsi poczynał się już zwykły ruch: poranek
  282     1, 3 |               powietrze, to i raźniej się poruszali, i zgiełkliwiej;
  283     1, 3 |            obu stronach stawu i krzyk się wzmagał, bo drogi były zatłoczone
  284     1, 3 |                ciężkiej kurzawy, jaka się była wznosiła z orosiałych
  285     1, 3 |            jakie jagniątko głupie, co się nie usuwało przed źrebicą,
  286     1, 3 |           powyrzynane koleiny pokryły się rdzawo-złocistym kobiercem
  287     1, 3 |             ale potem opadła i wlekła się wolno bo drga, choć nieznacznie,
  288     1, 3 |              topoli na pola, pławiące się w różowym, porankowym świetle,
  289     1, 3 |            kieby motyl złoty, odrywał się od maci ,spadał kolisto
  290     1, 3 |                 szepnął, przyjrzawszy się pod światło szarym zagonom,
  291     1, 3 |             narządził! Żyto, widzi mi się, wczoraj posiały. - Ogarnął
  292     1, 3 |              to osiczyna drżąca tulił się do czerwonych, potężnych
  293     1, 3 |            gdzieniegdzie przedzierało się słońce i pełzało niby złote
  294     1, 3 |               ukrzywdzić - abo i same się nie damy, nie... Dworowi
  295     1, 3 |            damy, nie... Dworowi widzi się dużo, a nam mało. Zarno...
  296     1, 3 |             na... Wio! głupia, sroków się będzie bojała! - Trzepnął
  297     1, 3 |           dźwigała Bożą Mękę, kłóciły się sroki tak zajadle, aż źrebica
  298     1, 3 |               pod siedzenie, otrzepał się ze słomy i ruszył prosto
  299     1, 3 |            trzy mosiężne talerze, aby się nieco przyogolić - wyszedł
  300     1, 3 |         papierem, przez który sączyła się krew.~Sądy nie były jeszcze
  301     1, 3 |      wydeptanych stopniach, to kupili się pod oknami i raz w raz zaglądali
  302     1, 3 |         gromadzie swoich świadków, to się zeźlił zarno, jako że skory
  303     1, 3 |              mycia.~- Dyć zara, zrobi się wszyćko, zrobi! - I spocony,
  304     1, 3 |              aż wreszcie drzwi sądowe się otwarły i naród począł napełniać
  305     1, 3 |              obcierał rękawem, uwijał się za czarnymi kratami, dzielącymi
  306     1, 3 |             zielonym piecem.~A narodu się nawaliło, że ani palca wetknąć,
  307     1, 3 |            ani palca wetknąć, i parli się coraz krzepciej na kraty,
  308     1, 3 |             gwar zrazu cichy podnosił się z wolna, szemrał, przewalał
  309     1, 3 |             go ten wiater żenie, a on się zakolebie i gwarzy, i szumi,
  310     1, 3 |               pazury wyciągać i drzeć się do niego przez gęstwę ludzką,
  311     1, 3 |             spadła z głowy i dzieciak się rozkrzyczał, że nie wiada,
  312     1, 3 |             że nie wiada, na czyrn by się skończyło, gdy naraz Jacek
  313     1, 3 |            skończyło, gdy naraz Jacek się zerwał, otworzył drzwi i
  314     1, 3 |              na grube karki....~Cicho się zrobiło, że słychać było
  315     1, 3 |              głosem oznajmił, że sądy się rozpoczynają.~Potem sekretarz
  316     1, 3 |         kiwnął głową potakująco.~Sądy się rozpoczęły.~Pierwsza szła
  317     1, 3 |            końmi koniczyny.~Pogodzili się - matka dostała pięć rubli,
  318     1, 3 |              lejbik.~Sprawa o woranie się.~Odłożona z braku dowodów.~
  319     1, 3 |                czasem tylko podnosiły się skargi abo chlipanie, abo
  320     1, 3 |               snop, że nikto poruszyć się nie mógł i zrobił się taki
  321     1, 3 |        poruszyć się nie mógł i zrobił się taki gorąc, iż ani odetchnąć
  322     1, 3 |           stał przy kracie, przysunął się nieco do Paczesiowej przywitać,
  323     1, 3 |                Niski chłop przepychał się ze środka tak gwałtownie,
  324     1, 3 |       Bartłomiej Kozioł?~Chłop drapał się frasobliwie po gęstych,
  325     1, 3 |          Bartłomiej Kozioł, dopraszam się łaski prześwietnego sądu! -
  326     1, 3 |            ogromna kobieta, wpychając się siłą za kraty.~- A wy czego?~-
  327     1, 3 |               A wy czego?~- Dopraszam się łaski, a dyć ja żona tego
  328     1, 3 |             Bartka Kozła - i kłaniała się ręką ziemi, aż wyrurkowanym
  329     1, 3 |           świadka? ni, jeno dopraszam się...~- Woźny; wyrzuć ją za
  330     1, 3 |              pchał zadem.~- Dopraszam się prześwietnego sądu, kiej
  331     1, 3 |            Kozioł, a usłyszy!~Zaczęło się wreszcie badanie.~- Jak
  332     1, 3 |               wreszcie badanie.~- Jak się nazywacie?~- Hę?... a, przezywam?...
  333     1, 3 |               wiedzą...~- Głupiś. Jak się nazywacie? - indagował nieubłaganie
  334     1, 3 |          Pięćdziesiąt i dwa, widzi mi się, będzie na zwiesnę.~- Gospodarz?...~-
  335     1, 3 |               mówił głucho i obzierał się znacznie na żonę.~- Oskarżeni
  336     1, 3 |           świnia Paczesiowej znalazła się u was?...~- Świnia Paczesiowa..
  337     1, 3 |               świnia żadna; dopraszam się łaski wielmożnego sądu,
  338     1, 3 |           łaciaty.~- Dobrze, ale skąd się wziął u was?~- Niby u mnie?...
  339     1, 3 |           dokumentnie rzeknę, z czego się pokaże la prześwietnego
  340     1, 3 |         chciała.~Ale Bartkowa rzuciła się do niej z krzykiem.~- Co!
  341     1, 3 |               synowski, ty!~- Uciszyć się! - zawołał sędzia.~- Stulta
  342     1, 3 |          podciągając parcianki, bo mu się był obertelek oberwał.~Uciszyło
  343     1, 3 |           obertelek oberwał.~Uciszyło się zaraz, a baby, że to blisko
  344     1, 3 |              blisko było do chwycenia się za łby, stały już cicho,
  345     1, 3 |             łby, stały już cicho, ino się oczami jadły a wzdychały
  346     1, 3 |             chrząka?... Oglądnąłem za się niczego nie widno, cicho
  347     1, 3 |              w koniczynę i obejrzałem się... juści, że cosik lizie
  348     1, 3 |               u złego... Przeżegnałem się, a że i skóra mi ścierpła,
  349     1, 3 |             jakże, abo to wiadomo, co się po nocach tłucze?... A wszyscy
  350     1, 3 |         prosiak, nie złe. Ozgniewałem się, bo co se ten głupi myśli -
  351     1, 3 |                 ona za mną. Gorąco mi się zrobiło, bo laboga, taka
  352     1, 3 |               kamionki, a ona kiej mi się nie rzuci pod kulasy - rymnąłem
  353     1, 3 |            Opętana czy co?... Ledwiem się pozbierał, a ona kiej nie
  354     1, 3 |               i to niecałą, bo na wsi się zwiedziały, a Dominikowa
  355     1, 3 |         Dominikowa.~- Gdzie? Spytajta się Kruczka i drugich piesków.
  356     1, 3 |        podciągając parcianek.~Zaczęło się przesłuchiwanie świadków.~
  357     1, 3 |            jako świnia jej, i żegnała się, i biła w piersi, że prawda
  358     1, 3 |               pożałuje - ale domagała się wielkim głosem sądu i karyza
  359     1, 3 |             sędziego, a Kozłowa darła się za kratę z krzykiem zaprzeczań
  360     1, 3 |               nasłuchiwał, a obzierał się na swoją Magdusię.~Naród
  361     1, 3 |            uwagi złośliwe albo śmiech się rozległ głuchy pod powałą,
  362     1, 3 |               groźbą.~Sprawa ciągnęła się długo, aż do przerwy, w
  363     1, 3 |               naradę, a naród wysypał się do sieni i przed dom odetchnąć
  364     1, 3 |               kto ze swoimi świadkami się zmówić, kto wywodzić krzywdy
  365     1, 3 |             spanie ani jadła dość, że się u sąsiadów pożywiać musiała,
  366     1, 3 |            ogromnym płaczem i rzuciła się na kolana przed sędziami
  367     1, 3 |              śpij!..."~Izba zatrzęsła się śmiechem.~- Abo nie, co?
  368     1, 3 |             nieszczęśliwa!... Abo tom się mogła obronić przed tylim
  369     1, 3 |              co chciał... A gdzież ja się podzieję z tym dzieciąteczkiem,
  370     1, 3 |              sąd nie mógł powstrzymać się od śmiechu, a naród aż huczał
  371     1, 3 |         huczał z uciechy, przyglądali się dziecku, to Borynie i raz
  372     1, 3 |              Boryna wdowiec, ożeniłby się z nią, a chłopak zdałby
  373     1, 3 |               z nią, a chłopak zdałby się do pasionki...~- Lenieje
  374     1, 3 |              Bo gospodarna, raz w rok się myje, coby na mydło nie
  375     1, 3 |               Cichojta! To grzych tak się naśmiewać nad biedotą! -
  376     1, 3 |          pomilkli, i jaki taki drapał się po łbie ze wstydu.~Sprawa
  377     1, 3 |              wstydu.~Sprawa skończyła się na niczym.~Boryna poczuł
  378     1, 3 |              winien, ale zawżdy bojał się ludzkiego obmówiska, no
  379     1, 3 |             Szymkiem do karczmy napić się i przegryźć coś niecoś,
  380     1, 3 |            rozeznać nie mogę! Napijwa się jeszcze!~- Bóg zapłać, pijcie
  381     1, 3 |              przódzi, Macieju!~Napili się raz i drugi, zjedli drugi
  382     1, 3 |            bułek dla Józi i zabierali się do powrotu.~- Siadajcie,
  383     1, 3 |               pojechali.~Szymek wlókł się za nimi wolno, bo w jedną
  384     1, 3 |               i oszołomiony sądem, to się ino kiwał sennie w półkoszkach
  385     1, 3 |        zdzierał czapkę ze łba, żegnał się nabożnie i wpatrzony nieprzytomnie
  386     1, 3 |          czarną łatę miała..."~Słońce się już było przetaczało ku
  387     1, 3 |             bezzębnymi wargami, jakby się modliła po cichu; czasem
  388     1, 3 |            karmika, bo w zapusty może się zdać...~- Pewnie, pewnie...
  389     1, 3 |              jastrzębimi oczami wpiła się w niego, ale Boryna, że
  390     1, 3 |            nie rzekli ni słowa, jakby się tą niemotą mocując ze sobą.~
  391     1, 3 |          zasię tak prosto rzeć, co mu się Jaguś udała?...Honor przeciech
  392     1, 3 |       przewiew nijaki nie przedzierał się z pól, a słońce wisiało
  393     1, 3 |     namarnował siebie i konisków! com się nakłyźnił i nabiegał, że
  394     1, 3 |               Bóg zapłać. Strażnikowi się kłaniaj, pisarza obłapiaj
  395     1, 3 |              Nie płacą podatków, most się popsowa, wścieknie się pies,
  396     1, 3 |           most się popsowa, wścieknie się pies, który weźmie kłonicą
  397     1, 3 |               mu z tego ostanie, kiej się urząd skończy...~- Myślicie...~-
  398     1, 3 |      dobrodziejem koty drze.~- Aże mu się darzy, to ino bez kobietę;
  399     1, 3 |           próżnicy! Ino ten stary, co się ruchać nie może, łyżki sam
  400     1, 3 |             zapis, a i co najpierwsze się wama nie sprzeciwią...~-
  401     1, 3 |            który cały ten czas burzył się w sobie i przegryzał, wybuchnął:~-
  402     1, 3 |             ma nijakiego, a wszystkie się żrą ze sobą kiej psy.~-
  403     1, 3 |            część dawali. Ze starszych się ino prześmiewają! Ścierwy,
  404     1, 3 |             złe, ubieru nawet wstydzą się niektórzy!~- To wszystko
  405     1, 3 |              wszystko bez to, że Boga się nie boją...~- Bez to i nie
  406     1, 3 |   Panajezusowego, przyjdzie.~- Ale co się przódzi narodu namarnuje,
  407     1, 3 |                A wójt? Z dobrodziejem się drą, ludzi buntują a tumanią,
  408     1, 3 |              Pod smętarzem czerwienił się już z dala rząd kobiet pochylonych
  409     1, 3 |               dopływać z powiewem, co się był podnosił z nizinnych
  410     1, 3 |               dziwno... - uśmiechnęła się chytrze.~Skręcił z topolowej
  411     1, 3 |             klonów i tych krzyżów, co się z mogiłek pochylały ku polom,
  412     1, 3 |              i długie włókna czepiały się żółtych listków brzóz i
  413     1, 3 |              dołami, w których paliły się ognie, przesuszano len mokrawy
  414     1, 3 |             cały rząd kobiet pochylał się ciągle w krótkich a prędkich
  415     1, 3 |       drganiach, i tylko coraz któraś się prostowała, roztrzepywała
  416     1, 3 |              przed siebie.~Słońce, że się już było przetoczyło nad
  417     1, 3 |               Suchy kiej pieprz, jaże się łamie... - Znowu spojrzała
  418     1, 3 |               odjechał, ale raz w raz się obracał za nią, choć już
  419     1, 4 |                tuż za stodołami, pasł się dzisiaj cały inwentarz Borynowy
  420     1, 4 |          biczyskiem, bo chłopak mylił się i latał oczami po sadach.~-
  421     1, 4 |        ślepiasz po sadach?~- Widzi mi się, co są jeszcze jabłka u
  422     1, 4 |               ścierpiał...~- Widzi mi się, co źróbka idzie w Michałową
  423     1, 4 |              do biegnięcia.~- Nie bój się o źróbkę, a patrz pacierza...~
  424     1, 4 |       przysiadał na piętach, wykręcał się na wszystkie strony, a zoczywszy
  425     1, 4 |          grudką ziemi i śpiesznie bił się w piersi.~- A ochfiarowanie
  426     1, 4 |   ochfiarowanie i z wielką ulgą wziął się do śpiącego Łapy i jął z
  427     1, 4 |              baraszkować.~- Ale, gził się cięgiem będzie, kiej ten
  428     1, 4 |           Spiecz se ziemniaków. Co mu się zachciewa!~- Idą już do
  429     1, 4 |    gdzieniegdzie, pod przyzbami, myto się jeszcze, gdzie znowu czesano
  430     1, 4 |          przedzwonią, ale że nie mógł się doczekać, schował pęk ptaków
  431     1, 4 |             poczerwieniałe wino, Kuba się zatrzymał bezradnie, spozierając
  432     1, 4 |               wejść nie śmiał, cofnął się pod wielki klomb, pełen
  433     1, 4 |              po ścianach i przeżegnał się pobożnie, i westchnął, a
  434     1, 4 |          pobożnie, i westchnął, a tak się czuł olśniony tymi ślicznościami,
  435     1, 4 |               i koniecznie chciało mu się zmówić pacierz, jeno że
  436     1, 4 |               zmówić pacierz, jeno że się bojał klęknąć na błyszczącej,
  437     1, 4 |               wiedział, kiedy znalazł się na drodze...~- Cie, za te
  438     1, 4 |                 szeptał, przyglądając się pieniądzowi. Nieraz ci on
  439     1, 4 |             coraz hardziej, prostował się, jak mógł, i z góry, wyzywająco
  440     1, 4 |              przystało la niego, jeno się mocno jął przepychać przez
  441     1, 4 |     spojrzenie, jako ten pies, któren się tam ciśnie, gdzie go nie
  442     1, 4 |          dobroci, jakoby po spowiedzi się czuł abo zasie i lepiej.~
  443     1, 4 |               zasie i lepiej.~Zaczęło się nabożeństwo.~Uklęknął przy
  444     1, 4 |              niego... a wszędy lśniła się pozłota, jarzyły się świece
  445     1, 4 |           lśniła się pozłota, jarzyły się świece i stały bukiety papierowych
  446     1, 4 |            okien kolorowych wychylały się złote obręcze i święte,
  447     1, 4 |          twarz i głowę, całkiem jakby się unurzał w stawie przed zachodem,
  448     1, 4 |          słońce bije w wodę. I poczuł się jakoby w niebie w tych ślicznościach,
  449     1, 4 |              ślicznościach, że ruchać się nie śmiał, ino klęczał wpatrzony
  450     1, 4 |              skrzypiący głos rozlegał się najdonośniej.~- Beczycie,
  451     1, 4 |              mruknął, przerywając, bo się kościół uciszył. Ksiądz
  452     1, 4 |            zadarli głowy i wpatrywali się w dobrodzieja, któren w
  453     1, 4 |               w białej komży pochylił się nad narodem i czytał Ewangelię -
  454     1, 4 |             niego z okien, że widział się wszystkim jako ten anioł
  455     1, 4 |          zasie spuszczał oczy i kajał się w sumieniu - i obiecywał
  456     1, 4 |          wielkim głosem o upamiętanie się, błagał, zaklinał, prosił -
  457     1, 4 |              Kuba nie wytrzymał i jął się trząść w sobie z winy tych
  458     1, 4 |            gospodarze nawet, że płacz się uczynił w kościele, chlipanie,
  459     1, 4 |              pokutną modlitwą zwrócił się do ołtarza i padł na kolana -
  460     1, 4 |          twarzami na podłogę, aż kurz się podniósł i niby obłokiem
  461     1, 4 |           rozmowy z Panem, bo zaczęła się suma - organy huczały zgłuszonym,
  462     1, 4 |           potem głos księdza podnosił się z nagła od ołtarza i płynął
  463     1, 4 |              ino, rozkładał ręce, bił się w piersi i zamierał z tej
  464     1, 4 |           chociaż okrutnie chciało mu się wziąć całą - wzion jednako
  465     1, 4 |             ogarek prawie, bo spotkał się z surowym, karcącym wzrokiem
  466     1, 4 |             ujął monstrancję, obrócił się z nią do ludu, że padli
  467     1, 4 |               srebrny krzyż, kołysały się niesione feretrony, całe
  468     1, 4 |             buchało słońce, rozwijały się na wietrze pochylone chorągwie
  469     1, 4 |               dłonią świecę i trzymał się uparcie tuż przy księdzu,
  470     1, 4 |            nieprzytomny, że raz w raz się potykał i nadeptywał drugim
  471     1, 4 |             potężnym głosem, podnosił się jak słup, jak fala, zda
  472     1, 4 |               jak słup, jak fala, zda się, płynął i bił w słońce blade;
  473     1, 4 |          śpiżowymi ustami, aż trzęsły się lipy i klony, i raz w raz
  474     1, 4 |           jakiś czerwony liść odrywał się i niby ptak spłoszony spadał
  475     1, 4 |            nabożeństwie naród wysypał się na smętarz przykościelny;
  476     1, 4 |          wyszedł i z innymi Kuba, ale się dzisiaj nie śpieszył do
  477     1, 4 |               znajomkami, a przysuwał się do swoich gospodarzy, bo
  478     1, 4 |               w drugiej gromadzie, co się już była skupiła za wrotniami
  479     1, 4 |         rajcował donośnie a pośmiewał się, że aż rechotał, bo wykpis
  480     1, 4 |             niech Bóg broni dostać mu się na jęzór. Boryna ino strzygł
  481     1, 4 |              niemu a nadsłuchiwał, bo się bojał jego gadania, że to
  482     1, 4 |            nic nie wymiarkował, bo mu się nawinęły pod oczy Dominikowa
  483     1, 4 |              narodu na smętarzu, i że się witały to z tym, to z owym
  484     1, 4 |                 Dominikowa rozwodziła się cichym, nabożnym głosem
  485     1, 4 |       dobrodzieju, a Jagna rozglądała się po ludziach, jako że wzrostem
  486     1, 4 |               oczy rwała parobków, co się w kupę zbili przed wrótniami,
  487     1, 4 |           drugiej dziedzicównie z nią się nie mierzyć.~Dziewuchy ano
  488     1, 4 |             jak tęczą mazurską mienił się na niej, to na jej czarne
  489     1, 4 |             tak wyszyty złotem, że aż się w oczach mieniło, to na
  490     1, 4 |        różnobarwnych wstążek zwieszał się od nich na plecach i gdy
  491     1, 4 |               plecach i gdy szła, wił się za nią niby tęcza.~Ale Jagna
  492     1, 4 |               po głowach i natknąwszy się na wlepione w siebie oczy
  493     1, 4 |             siebie oczy Antka, oblała się rumieńcem i pociągnąwszy
  494     1, 4 |        krzyknęła za nią matka witając się z Boryną.~Zatrzymała się
  495     1, 4 |              się z Boryną.~Zatrzymała się na drodze, bo i parobcy
  496     1, 4 |                Splunął jeno i powlókł się do domu, bo i gospodarze
  497     1, 4 |             Spuścił oczy, bo wstyd mu się zrobiło i strach, żeby nie
  498     1, 4 |           cichy i ciepły.~Łapa kręcił się i skamlał, to obcierał się
  499     1, 4 |            się i skamlał, to obcierał się o nogi jedzących, zazierał
  500     1, 4 |               i gonił za wróblami, co się były wieszały po płotach,