Tom, Rozdzial

 5001     3, 27|               czasu.~Słońce podniesło się już dość wysoko i ludzie
 5002     3, 27|               ludzie zewsząd zbierali się do kościoła, co trocha wysypując
 5003     3, 27|         kościoła, co trocha wysypując się z opłotków, że po drogach
 5004     3, 27|             niby te maki czerwieniały się kobiece przyodziewy i brzmiały
 5005     3, 27|        krzykami dzieci, zabawiających się ciskaniem kamieni po wodzie
 5006     3, 27|               na słomę przed doły, by się same zabawiały, zajrzała
 5007     3, 27|               na dawne miejsce modląc się półgłosem na koronce, że
 5008     3, 27|         książce nie umiała.~Dzień już się podnosił ku południowi,
 5009     3, 27|             miodem ciekące, otwierały się na światło niby te dzioby
 5010     3, 27|           ściany, a czasem i pszczoła się pokazywała, z brzękiem padając
 5011     3, 27|            patrzące spod płotów, albo się pilnie nosiła po krzach,
 5012     3, 27|              wiosną powietrzu prężyły się głosy śpiewów dalekich,
 5013     3, 27|           deszcz rzęsisty rozsypywały się w mdlejące dźwięki dzwonków.~
 5014     3, 27|           dźwięki dzwonków.~Czas snuł się wolno i cicho, bo kiej słońce
 5015     3, 27|                jeno że wrony, czające się złodziejsko za gąsiętami,
 5016     3, 27|              za gąsiętami, przewijały się nisko nad stawem krzyk niecąc
 5017     3, 27|               cień wielgachny poniósł się po ziemi.~Hanka modliła
 5018     3, 27|               po ziemi.~Hanka modliła się żarliwie, bacząc na dzieci,
 5019     3, 27|             zawżdy, bez ruchu i przed się zapatrzony.~Domierał se
 5020     3, 27|           inszą stronę patrzał; Hance się jeno wydawało, co na jej
 5021     3, 27|          patrzących.~Mój Jezu, kto by się był tego spodziewał! Taki
 5022     3, 27|               przeznaczeń mocy, która się jawisz, kiej się nikto nie
 5023     3, 27|                która się jawisz, kiej się nikto nie spodzieje, czy
 5024     3, 27|             skończyła koronkę i wziąć się musiała do południowych
 5025     3, 27|              w kościele; gwarno stało się w izbie i na ganku, że to
 5026     3, 27|               nie mogła i zakrztusiła się, aż wodą popijając, albo
 5027     3, 27|            kiej wszedł Rocho. Rzucili się witać radośnie, bo bliskim
 5028     3, 27|               radośnie, bo bliskim im się stał niby ten dziaduś rodzony,
 5029     3, 27|             ten dziaduś rodzony, a on się witał cicho, każdemu coś
 5030     3, 27|          srodze i troskliwie obzierał się po izbie. Hanka warowała
 5031     3, 27|            śmiejąc pytać.~- Widziałem się z Antkiem! - rzekł cicho
 5032     3, 27|            patrząc na nikogo.~Zerwała się ze skrzyni, strach ją przejął
 5033     3, 27|               tam tak źle, nie bójcie się.~- Bo Kozioł rozpowiadał,
 5034     3, 27|             Kiej ociec mówili, że jak się podpasie, to przedadzą -
 5035     3, 27|         wszystko, co potrzeba, na nic się nie oglądając. Powiedziałem,
 5036     3, 27|              śledztwo skończą... A to się przewlecze że to wieś cała,
 5037     3, 27|           patrząc jej w oczy.~- Pytał się to o chałupę, o dzieci,
 5038     3, 27|        wszystkich we wsi?..~Strasznie się jej wiedzieć chciało, zali
 5039     3, 27|            nie miarkując niczego samu się wygadał, długo się biedząc,
 5040     3, 27|               samu się wygadał, długo się biedząc, nie potrafiła,
 5041     3, 27|           sposobny czas przeszedł, bo się już rozniesło po wsi o jego
 5042     3, 27|            przed nieszporami, zaczęły się schodzić kobiety, ciekawe
 5043     3, 27|               przyźbie rozpowiadał co się był o każdym z osobna wywiedział,
 5044     3, 27|          babskie ciche chlipanie jęło się wzmagać w gromadzie, gdzie
 5045     3, 27|               gdzie i słowo żałośliwe się wyrwało...~A potem zaś na
 5046     3, 27|             prawie chałupy, a widział się jako ten świątek z ową białą
 5047     3, 27|            jakby jasnością napełniały się izby, a w sercach zakwitały
 5048     3, 27|               do Agaty, iż wieś stała się podobna do grobu otwartego;
 5049     3, 27|              niby po zarazie widziało się w Lipcach, kiej to większą
 5050     3, 27|            już i nie wypowiedzieć, co się w umęczonych duszach działo!~
 5051     3, 27|             działo!~Trzecia niedziela się kończyła, a Lipce jeszcze
 5052     3, 27|             kończyła, a Lipce jeszcze się nie uspokajały, naprzeciw
 5053     3, 27|        chałupach czy na dworze, gdzie się jeno naród kupił, nieustannie
 5054     3, 27|         pacierz dziadowski, rozlegały się wyrzekania i żądza odemsty
 5055     3, 27|               i żądza odemsty pleniła się w sercach kiej to diabelskie,
 5056     3, 27|               zielsko, że same pięści się zaciskały i krwawe, zawzięte
 5057     3, 27|          krwawe, zawzięte słowa rwały się piorunami.~To juści, że
 5058     3, 27|        poszedł na nieszpory, zbierali się jeno po opłotkach, po drogach
 5059     3, 27|             Jedna Hanka spokojniejsza się uczuła i tak rada z mężowej
 5060     3, 27|              tego wypowiedzieć.~Skoro się rozeszły kobiety, wraz też
 5061     3, 27|               Hanka zaś z Józką udały się do chlewu wieprzka oglądać.~
 5062     3, 27|               był spasiony, to uwalił się zaraz w gnojówce i ani chciał
 5063     3, 27|               w gnojówce i ani chciał się ruszyć.~- Nie dawaj mu już
 5064     3, 27|               już dzisiaj jeść, niech się oczyści.~- Akuratnie i zapomniałam
 5065     3, 27|               odwieczerzu...~- Odziej się i bieżyj do Jambroża, niech
 5066     3, 27|           przyprawy...~- Zachciało ci się przewietrzyć!... nie potrza:
 5067     3, 27|        wyparzyć.~Józka rada, że mogła się wyrwać na wieś, pognała
 5068     3, 27|       Jambroża.~Ale Hanka nie wybrała się do karczmy, zaraz bowiem
 5069     3, 27|                zaraz bowiem przywlókł się jej ociec, stary Bylica,
 5070     3, 27|               kraju łóżka rozglądając się po izbie. Hanka przypadła
 5071     3, 27|             Dyć jestem. Nie ruchajcie się ino, doktór wzbrania - szeptała
 5072     3, 27|             Swojego bronić! nie dajta się, chłopy!~Krzyczał, ale słowa
 5073     3, 27|                Krzyczał, ale słowa mu się rwały, jął się trząść i
 5074     3, 27|               słowa mu się rwały, jął się trząść i gibać w Hanczynych
 5075     3, 27|             naraz strasznie, wyprężył się i padł w tył, oczy mu się
 5076     3, 27|             się i padł w tył, oczy mu się zwarły, zarzęział.~- Umiera!...
 5077     3, 27|         puszczając z rąk gromnicę, że się potrzaskała w kawałki.~-
 5078     3, 27|          czegoś...~Szeptał nachylając się nad nim, ale stary odepchnął
 5079     3, 27|               Magda z płaczem rzuciła się do niego, ale snadź jej
 5080     3, 27|          ustąpcie, nie sprzeciwiajcie się... - błagała.~- Wyjdź, Magda,
 5081     3, 27|           błagała.~- Wyjdź, Magda, ja się z tego miejsca nie ruszę -
 5082     3, 27|        Dosłyszał to stary i uniósłszy się, tak groźnie spojrzał wskazując
 5083     3, 27|            wskazując mu ręką drzwi że się wyniósł kiej ten pies kopnięty,
 5084     3, 27|            nagła przycichł, rozejrzał się i wpadł do sadu i przebrawszy
 5085     3, 27|           wpadł do sadu i przebrawszy się chyłkiem pod szczytowe okno
 5086     3, 27|           wydarli...~- Gdzie?~Trzęsła się już ze wzruszenia.~- We
 5087     3, 27|       skończył już, posiniał i zwalił się na pościel, oczy mu przygasły
 5088     3, 27|           oczy mu przygasły i zasnuły się mgłą, bełkotał jeszcze cosik,
 5089     3, 27|               cosik, i jakby próbował się podnieść.~Hanka zakrzyczała
 5090     3, 27|            oczyma, daleki od tego, co się przy nim działo.~Długi czas
 5091     3, 27|               zapadał, izba pogrążała się w cieniach, kiej wyszli
 5092     3, 27|               już jeno w stawie tliły się resztki zórz zachodnich.~
 5093     3, 27|               bo będzie źle...~- Tyle się waszych gróźb bojam, co
 5094     3, 27|            szydziła urągliwie.~Rzucił się ku niej i może by doszło
 5095     3, 27|          przyjacielsku poredzacie, że się po całej wsi roznosi...~
 5096     3, 27|              ją, co wlazło, i poniósł się na wieś. ~Noc wkrótce zapadła
 5097     3, 27|               ni jeden gwiezdny migot się nie przedzierał, wstawał
 5098     3, 27|        trzaskał na kominie, wieczerza się dogotowywała, kilka starszych
 5099     3, 27|     skrzypicach taką nutę żałosną, aż się im na płacz zbierało; jeno
 5100     3, 27|          roztrzęsiona w sobie, że jej się płakać chciało. Juści, że
 5101     3, 27|    podszczuwając jeszcze. Łapa rzucił się zajadle w sad...~- Huzia
 5102     3, 27|               chcą docierać.~Rozeszli się wnet wszyscy i wkrótce śpik
 5103     3, 28|       Jambroża ino patrzeć.~- Nie bój się, równo z dniem nie przykusztyka,
 5104     3, 28|               Hale, przedzwoni i wnet się zjawi, bo Rocho mają go
 5105     3, 28|            ostro Hanka i przyokrywszy się zapaską na głowę, wysunęła
 5106     3, 28|            zapaską na głowę, wysunęła się śpiesznie na wczesny i galanto
 5107     3, 28|            rozkisły poranek.~Dzień co się był dopiero stał, chmurny,
 5108     3, 28|         dżdżem, oślizgłe drogi siwiły się opite wodą, a poczerniałe
 5109     3, 28|           drzewiny, skurczone, jawiły się kajś niekaj dygotliwym cieniem,
 5110     3, 28|         skołtunionych przysłon grążył się drżący, cichy bulgot kropel
 5111     3, 28|           przedzwaniać, zaczerwieniły się gdzieniegdzie przyodziewy
 5112     3, 28|               kobiet, przebierających się suchszymi miejscami do kościoła.~
 5113     3, 28|      przyśpieszała, rachując, że może się z Jambrożym spotka już na
 5114     3, 28|               dnia o tej porze kręcił się przed stawem ślepy koń księdzowy
 5115     3, 28|         patrzeć.~Pomyślała obzierając się na próżno za Jambrożym,
 5116     3, 28|        zapoconą majaczyły ruchającymi się cieniami; minęła karczmę
 5117     3, 28|               minęła karczmę i wzięła się na prawo roztaplaną, polną
 5118     3, 28|             siostrą pogwarzy, z którą się już była całkiem pojednała
 5119     3, 28|               I... by nie pomagał, to się wyleguje pod kożuchem i
 5120     3, 28|           kożuchem i stęka, i chorobą się wymawia - odparła chmurnie
 5121     3, 28|              łystach liże.~Wzdrygnęła się, bo jakoż chałupa przeciekała
 5122     3, 28|    opuszczenie.~- Kiej Stacho był, to się zdało, że nic w chałupie
 5123     3, 28|      chciałabym najprędzej, ale Rocho się dowiedział, co dopiero we
 5124     3, 28|             puszczali, to w niedzielę się zbierę i powiezę chudziakowi
 5125     3, 28|           skibkę chleba?~- Nie frasuj się, narządzę więcej, by la
 5126     3, 28|            Nie za odrobek. Kumałam ci się niezgorzej z biedą i wiem,
 5127     3, 28|           wyciekło wszystko, a nowego się nie złoży. Tyleśmy się dorobili,
 5128     3, 28|         nowego się nie złoży. Tyleśmy się dorobili, że z gromadą trzymał!...~-
 5129     3, 28|            poszedł z drugiemi swojego się dobijać, i wy tam jaką morgę
 5130     3, 28|                handluj głodem i ciesz się, że jeść kiedyś będziesz!...~-
 5131     3, 28|           swoim jestem i sama oganiać się muszę kiej od psów i pilnować,
 5132     3, 28|       odchodzi z turbacji!~Wspomniała się jej noc dzisiejsza.~- Za
 5133     3, 28|            woli...~- Jakże?~Podniosła się niespokojnymi oczyma ogarniając
 5134     3, 28|            Nic wielkiego, jeno to, że się nażyje dobrego po grdykę;
 5135     3, 28|              dobrego po grdykę; stroi się, po kumach spaceruje i święto
 5136     3, 28|            zapaskę na głowę.~- Ale co się naużywa, tego jej nikto
 5137     3, 28|            Łacno o rozum temu, któren się na nic nie ogląda! Hale,
 5138     3, 28|              bo wieprzka bijemy. Jeść się wama nie chce?~- Jeść!...
 5139     3, 28|           pojękiwał radośnie gramoląc się z barłogu.~Hanka zaś, pełna
 5140     3, 28|               go wyniośle, nie wdając się w rozmowę.~Żyd się jeno
 5141     3, 28|             wdając się w rozmowę.~Żyd się jeno uśmiechał, bo i tak
 5142     3, 28|             wracając do domu, ale żal się jej zrobiło wydatku zbędnego,
 5143     3, 28|       przygotowań. Jambroży nagrzewał się przed kominem wiodąc swoim
 5144     3, 28|            dopiero po śniadaniu wezmą się do spowiedzi. Ale też ziąb
 5145     3, 28|            ziąb narzekają! - zdziwiła się Józka.~- Głupia, na wnątrzu
 5146     3, 28|           wasza, babciu, ale widzi mi się, że wama cosik ozór skiełczał
 5147     3, 28|        gorzałce pomoczyć, co? - śmiał się zacierając ręce.~- Jeszczech
 5148     3, 28|         gorzałki.~- Bo wczas, jeszcze się zlecą, w dyrdy bieżyć będą
 5149     3, 28|       wytrząchać grzechy.~- I polenić się, co nowego posłyszeć i świeżych
 5150     3, 28|            nabrać...~- Od wczoraj już się dziewuchy szykowały - pisnęła
 5151     3, 28|          warknęła cicho.~- Kijaszkiem się zastawię i nie ugryziecie,
 5152     3, 28|        ostatnie...~Jagustynka cisnęła się ze złością, ale nie odrzekła,
 5153     3, 28|        wywodził z chlewu opierającego się silnie wieprzka.~- Nieckę
 5154     3, 28|     Przynieśli wnet, wieprzek czochał się o węgieł i pokwikiwał z
 5155     3, 28|          coraz gęstszy i mgły zwalały się na sad. Łapa jeno naszczekiwał
 5156     3, 28|               kilkoro dzieci wieszało się na płotach, ciekawie naglądając.~
 5157     3, 28|          ciekawie naglądając.~Jambroż się przeżegnał, pałę nieco wziął
 5158     3, 28|       przeżegnał, pałę nieco wziął za się i jął zachodzić wieprzkowi
 5159     3, 28|              rękę odwiódł, przechylił się bokiem tak mocno, jaże mu
 5160     3, 28|            puścił u koszuli, naprężył się i kiej nie huknie w wieprzkowy
 5161     3, 28|             już obu rękoma, że zwalił się na bok wierzgając kulasami,
 5162     3, 28|            Łapa! widzisz go, juchy mu się chce, post przeciek! - ozwał
 5163     3, 28|                post przeciek! - ozwał się wreszcie odganiając psa
 5164     3, 28|              i dysząc ciężko. Zmęczył się był nieco.~- W ganku oparzycie?~-
 5165     3, 28|               z rana do kościoła, ani się spodziewając, co ma nastąpić;
 5166     3, 28|               oczyma.~Zrazu sprawiali się cicho, często obzierając
 5167     3, 28|              cicho, często obzierając się na chorego, ale że się nie
 5168     3, 28|     obzierając się na chorego, ale że się nie poruchiwał nawet, zabaczyli
 5169     3, 28|       Chodźcie na śniadanie, znajdzie się czym przepić.~Juści, że
 5170     3, 28|           czym przepić.~Juści, że nim się zabrał do ziemniaków z barszczem,
 5171     3, 28|           jadle siedział krótko, wnet się zabierając do roboty i wszystkich
 5172     3, 28|        pospólnie robił, że to zarówno się znała na soleniu i przyprawie
 5173     3, 28|               Józka zaś rada czepiała się bele czego, by ino przy
 5174     3, 28|            prędko wywożą, bo widzi mi się, że dzisiaj nie skończą
 5175     3, 28|               kiej w chałupie czyniło się coraz gwarniej, bo co trocha
 5176     3, 28|          wpadała jaka kuma zamawiając się bele czym, po sąsiedzku,
 5177     3, 28|           wielce rozradowana, puszyła się sielnie, że szlachtuje świniaka,
 5178     3, 28|         przypochlebnych, i ugwarzając się niemało, bo to ledwie jedna
 5179     3, 28|               odpust waliły, a dzieci się też sporo plątało po kątach
 5180     3, 28|      rozganiać.~Bo to i we wsi czynił się ruch nadspodziewanie, coraz
 5181     3, 28|         stawem kieby w procesji wciąż się czerwieniły babskie przyodziewy,
 5182     3, 28|               ciepły wiater przewalał się po sadach albo zaś nawet
 5183     3, 28|             czas, że słońce przedarło się z chmur i kieby złotem posuło
 5184     3, 28|           zwiesnę, kiej czas podobien się czyni w matyjaśności do
 5185     3, 28|               a sama nie miarkuje, co się z nią wyprawia.~Juści, że
 5186     3, 28|           robota a pogwary szły, jaże się rozlegało. Jambroży się
 5187     3, 28|               się rozlegało. Jambroży się zwijał, poganiał drugich,
 5188     3, 28|             obwaliłem, że do połednia się nie ruszą.~- Hale, łaznowski
 5189     3, 28|        piaskiem sieje i niezgorzej im się dzieje! - westchnął Jambroży.~-
 5190     3, 28|          zabiega, grosza szczędzi, to się i dorobił - tłumaczył Jambroży.~-
 5191     3, 28|         tłumaczył Jambroży.~- Dorobił się! Drze z narodu, jak ino
 5192     3, 28|            swoim i nieraz dobrze musi się nagłowić!~- Juści, że nauczny,
 5193     3, 28|               kiej wryta.~- Dziwujesz się wieprzkowi? - zaśmiała się
 5194     3, 28|            się wieprzkowi? - zaśmiała się Jagustynka. ~- Nie mogliście
 5195     3, 28|        naciskiem Hanka.~Jaguś cisnęła się naprzód kieby do kłótni,
 5196     3, 28|            ale dała spokój, zakręciła się jeno po izbie, wzięła różańce
 5197     3, 28|             słowa, choć wargi trzęsły się jej ze złości utajonej.~-
 5198     3, 28|             jako prościutko do kowala się poniesła.~-A niech se idzie,
 5199     3, 28|              niech se idzie, poskarży się ździebko, to jej ulży!~-
 5200     3, 28|            kowal i bez srogiej kłótni się nie ubędzie.~- Ino ich patrzeć! -
 5201     3, 28|              Jagustynka.~- Nie bójcie się, wytrzymam, nie ustraszą
 5202     3, 28|              nie ustraszą me - ozwała się z uśmiechem.~Jagustynka
 5203     3, 28|         przesłoniałych śledzi, wzięli się znowu do roboty.~Właśnie
 5204     3, 28|              było z twarzy, że ledwie się hamował.~- Nie wiedziałem,
 5205     3, 28|          grubą, że szukać! - zaśmiała się stara podsuwając mu pod
 5206     3, 28|              ni kosteczki.~- Wściekła się baba!... Antków to wieprzak
 5207     3, 28|         gorszym jeszcze judaszem stał się la narodu! - mówiła groźnie,
 5208     3, 28|             ręce jęły drżeć i trzepać się po odzieniu, taką chęć poczuł
 5209     3, 28|         powlec po izbie i skopać, ale się jeszcze zdzierżył, ludzie
 5210     3, 28|             mogąc wykrztusić. Ale ona się nie ulękła, bierąc nóż do
 5211     3, 28|              oścież drzwi.~- Nie chcę się z wami prawować tu i kłócić -
 5212     3, 28|             nie zwojujecie!~Uspokoiła się znowu.~- Mówił co jeszcze
 5213     3, 28|            Łagodny już był, uśmiechał się do niej.~- Ni... leżał cicho,
 5214     3, 28|                   Przerwał wwiercając się oczyma w jej twarz. - Opłaciłoby
 5215     3, 28|               jej twarz. - Opłaciłoby się poszukać, broń Boże śmierci,
 5216     3, 28|              Boże śmierci, to jeszcze się kaj zapodzieją albo kto
 5217     3, 28|             trzymali, to o tym, gdyby się pieniądze znalazły, możem
 5218     3, 28|            spółkę wiedzieć. Znalazłby się większy grosz, to by było
 5219     3, 28|          wojska! - szeptał nachylając się do niej.~- Prawdę mówicie...
 5220     3, 28|            juści... - jąkała strzegąc się, by z czym się nie wyrwać.~-
 5221     3, 28|               strzegąc się, by z czym się nie wyrwać.~- Rachuję, że
 5222     3, 28|       rozumiejąc.~Zaklął z cicha, ale się teraz utwierdzał coraz bardziej
 5223     3, 28|         zaświtało we łbie, to może mu się leda pacierz całkiem rozwidnić...~-
 5224     3, 28|          niego niemała. Przewiadywała się też nieraz i kaj jeno mogła,
 5225     3, 28|            Mówili co rozważniejsi, że się nijakiej prawdy dobić nie
 5226     3, 28|               wrychle obmierzło, gdyż się w robocie pomagać ofiarowywała.~-
 5227     3, 28|             ofiarowywała.~- Nie trudź się, uradzim sami, mało się
 5228     3, 28|               się, uradzim sami, mało się to w chałupie naharujesz!~
 5229     3, 28|             samym odwieczerzu zjawiła się znowu Jaguś, ale wespół
 5230     3, 28|            ale wespół z matką.~Witały się, kieby w najlepszej zgodzie
 5231     3, 28|              ni nawet gorzałki, miała się jednak na baczności. Ale
 5232     3, 28|        mruknęła Dominikowa zabierając się do opatrzenia głowy chorego.~-
 5233     3, 28|           sygnaturka sprawia, że bije się pięścią pokutnie, a drugiemu
 5234     3, 28|               odejmę? Tyla mojego, co się pośmieję.~- Kto sieje zło,
 5235     3, 28|               kościele służy, a gotów się by i z grzychem pokumać,
 5236     3, 28|           srogimi oczyma.~- Przeciwić się dobremu i ze złym kumać
 5237     3, 28|             na izbę. Jambroż zakręcił się gniewnie, ale zdzierżał
 5238     3, 28|       kościele... A i reszta zwarzyła się też pod jej sowimi ślepiami,
 5239     3, 28|            trwożnie.~Jakże, cała wieś się jej bojała; już pono niejeden
 5240     3, 28|            blichowanego wosku, nosiła się po izbie. Nie odzywała się
 5241     3, 28|            się po izbie. Nie odzywała się również zabierając się z
 5242     3, 28|       odzywała się również zabierając się z Jagną do pomagania tak
 5243     3, 28|             chłodniej la mięsa, mniej się w izbie pali... - zarządziła
 5244     3, 28|      zataczając statki z Jagusią.~Tak się to prędko stało, że nim
 5245     3, 28|               to prędko stało, że nim się Hanka mogła sprzeciwić,
 5246     3, 28|             zapalili światło, zabrali się pośpiesznie do robienia
 5247     3, 28|           mięso w długachne flaki, że się skręcały po stole, kiej
 5248     3, 28|               Niech spróbuje! Zmówiły się i z tym przyleciały?~Nie
 5249     3, 28|            tym przyleciały?~Nie mogła się uspokoić.~- Nim Jambroż
 5250     3, 28|             trzaskał na kominie i tak się galanto buzowało, że w całej
 5251     3, 28|             garach parkotały gotujące się różności, z których czyniono
 5252     3, 28|        rączków se szczędzi, parobkiem się wyręcza! - wołała rozłoszczona
 5253     3, 28|              na stół z garnka dymiącą się wątrobę i dutki, gdy jakiś
 5254     3, 28|              były, takim ścierwom nic się złego nie stanie - szepnęła
 5255     3, 28|       procesach, zadrżała.~- Przewiem się nieco i zaraz przyletę...~
 5256     3, 28|         śpiesznie.~Ale kawał wieczoru się przewlekło i Jambroży zdążył
 5257     3, 28|         Kozłów czy ta u Pryczków pono się przytuliła na skonanie.~
 5258     3, 28|        wieczornych obrządków.~Wieczór się ciągnął z wolna i przykrzył
 5259     3, 28|           ciągnął z wolna i przykrzył się wielce a dłużył, że to i
 5260     3, 28|              że to i ciemnica zwaliła się na świat, iż pięści nie
 5261     3, 28|               ziębiący, wiater ciepał się raz po raz o ściany i tratował
 5262     3, 28|              drzewiny z szumem tłukły się w ciemnościach, a niekiedy
 5263     3, 28|        wróciła.~- Plucha i błocko, to się jej nie chciało po omacku
 5264     3, 28|              i napęczniałe przewalały się po zmętniałym niebie, a
 5265     3, 28|             hulał po polach i barował się z drzewami, a wody stawu
 5266     3, 28|            zaś dopiero nazajutrz rano się zjawiła, ale mroczna kiej
 5267     3, 28|               od Hanki, że to wczoraj się lenił i nie zdążył; poganiał
 5268     3, 28|            prażył i jeździł, aż błoto się otwierało.~- Wałkoń jucha,
 5269     3, 28|             jucha, na bydlątkach tera się odbija! - rzekła stara ciskając
 5270     3, 28|            stara ciskając na gęsi, bo się przywiedły całym stadem
 5271     3, 28|              niej Józka: nie odezwała się siedząc kiej ten mruk i
 5272     3, 28|          Jagna ni krokiem nie ruszała się z chałupy, że już nie mogąc
 5273     3, 28|             do chorego, to zamówiwszy się o coś, wlazła do komory.~-
 5274     3, 28|            sposobniejszą porę.~- Trza się wziąć do szykowania podaronków -
 5275     3, 28|       pomyślała żałośnie przyglądając się kiełbasom, rozwieszonym
 5276     3, 28|        przywołała Józki.~- Przyodziej się pieknie i rozniesiesz po
 5277     3, 28|              to nie ślecie?~- Później się da, po połedniu... juści,
 5278     3, 28|             posobnie, ino nie zagaduj się tam z dzieuchami, bo robota
 5279     3, 28|        wyprawiwszy Józkę, przyodziała się nieco cieplej i pobiegła
 5280     3, 28|               starej.~- I... najadłam się tam patrzeniem, jaże me
 5281     3, 28|             choćby rodzonych, piesków się ano spuszcza...~- Co wy
 5282     3, 28|          wygnały !~- Hale, przywlekła się do nich w sobotę i zaraz
 5283     3, 28|              Kozłowej leży! A któż by się spodział, że taka litościwa !~-
 5284     3, 28|               ze współczuciem.~- Tyle się już ludzkiej biedy najadłam,
 5285     3, 28|            Człowiek nie kamień, broni się przed sobą choćby tą złością
 5286     3, 28|            złością na cały świat, ale się nie obroni, przyjdzie taka
 5287     3, 28|               i w ten piasek dusza mu się rozsypie żałosny.~Zaniesła
 5288     3, 28|            rozsypie żałosny.~Zaniesła się płaczem i długo się trzęsła
 5289     3, 28|          Zaniesła się płaczem i długo się trzęsła nos głośno wycierając,
 5290     3, 28|             reszta w barłogu kiej psy się gnieździ... nie pomarła
 5291     3, 28|          zdrowego kiej krzemień, żeby się jeno odchował, bo Florka
 5292     3, 28|        śmiercią pomarły, nie męczyłby się naród co nabiedniejszy.~-
 5293     3, 28|              nabiedniejszy.~- A komuż się to we wsi przelewa? wszędzie
 5294     3, 28|        turbacje niemałe mają... jeden się frasuje, czym by lepszym
 5295     3, 28|       pieniądz rozpożyczył, ale żaden się nie poturbuje o biedotę,
 5296     3, 28|            podsunął o tym, to może by się zlitowały... - tłumaczyła.~-
 5297     3, 28|      Moiściewy, dobrze one wiedzą, co się z narodem biednym dzieje,
 5298     3, 28|           dzieje, boć tą biedą ludzką się ano pasą i na niej tłuścieją...
 5299     3, 28|             późna przy Florce, kobiet się też naschodziło i powiadały,
 5300     3, 28|           naschodziło i powiadały, co się we wsi dzieje, powiadały...~-
 5301     3, 28|        krzyknęła naraz Hanka zrywając się na równe nogi, bo wiatr
 5302     3, 28|           trzasnął wrótniami, że dziw się nie rozleciały. Wywarła
 5303     3, 28|           sprowadził.~- Już i tak wóz się w polu po sękle zarzyna.~-
 5304     3, 28|          przemyśliwając wciąż, jak by się do tych ojcowych pieniędzy
 5305     3, 28|       drzewiny rozciapane i szamocące się z wichurą. Postrzępione,
 5306     3, 28|            sine chmurzyska przewalały się po niebie kiej roztrzęsione
 5307     3, 28|               snopy, a wiater jeszcze się wciąż wzmagał i tak jakoś
 5308     3, 28|           poszycia na chałupie jeżyły się niby szczotka. Ziąb przy
 5309     3, 28|               psich figlów i gdzie by się zabawić...~- Cóż chcecie?...
 5310     3, 28|              więcej nikogo.~- A kajże się to Michał podział?...~-
 5311     3, 28|               więc już prosto rzuciła się do komory, choć drzwi były
 5312     3, 28|               spleśniały, czy aby zda się do siewu... - jąkał zaskoczony
 5313     3, 28|              szukać potrza...~Wysilał się na spokój.~- Przede mną
 5314     3, 28|           wrzasku narobię, że pół wsi się zbiegnie i obaczy, coś ty
 5315     3, 28|         ptaszek! - groziła.~Rozejrzał się dobrze po ścianach i ustąpił
 5316     3, 28|              bych mogli, na śmierć by się przebodli tymi rozgorzałymi
 5317     3, 28|            wodę piła, długo nie mogąc się opamiętać po tym wzburzeniu.~-
 5318     3, 28|               prawo jak i wy! - wcale się nie ulękła jej krzyku.~-
 5319     3, 28|               kiej ten pies, zmówiłaś się z nim, dobrze, ale bacz,
 5320     3, 28|             było na podorędziu.~- Bić się chcesz! bij! popróbuj ino,
 5321     3, 28|               gębusię tak sprawię, aż się czerwoną oblejesz i rodzona
 5322     3, 28|               wiada zgoła, na czym by się to skończyło, bo już pazury
 5323     3, 28|            pazury rozczapierzały drąc się coraz bliżej siebie, gdyby
 5324     3, 28|               ostała na izbie, ruchać się nie mogąc z przerażenia,
 5325     3, 28|          serce kołatało, łzy posypały się kiej groch. Aż w końcu oprzytomniała,
 5326     3, 28|           ściskaną w garści, buchnęła się na łóżko, w boleściwym,
 5327     3, 28|           pociechę albo Żydowinom, co się ze swarliwości a głupoty
 5328     3, 28|             chorób, mało głodowań, to się jeszcze w pojedynkę za łby
 5329     3, 28|           złością dokładają.~Zadyszał się tą przemową, Hankę zaś przejęła
 5330     3, 28|               Antku -)... a teraz już się pono z wójtem zmawia... -
 5331     3, 28|                że skoro ją dojrzę, to się jaże we mnie gotuje ze złości,
 5332     3, 28|              ja ją krzywdzę?~Zdumiała się wielce, nie mogąc wymiarkować,
 5333     3, 28|             mogąc wymiarkować, w czym się Jagnie krzywda dzieje.~Rocho
 5334     3, 28|        dziecińskie głowiny, tulące mu się do kolan, i zabierał się
 5335     3, 28|              się do kolan, i zabierał się do wyjścia.~- Zajrzę do
 5336     3, 29|                Rozdział 4~Rocho wlókł się wolno drogą nad stawem,
 5337     3, 29|               niego siepał, iż ledwie się na nogach utrzymał, a po
 5338     3, 29|              wielce tym wszystkim, co się we wsi działo, to jeno raz
 5339     3, 29|            wzdychał żałośnie. Tak źle się bowiem działo w Lipcach,
 5340     3, 29|         głodem przymierał, że choroby się krzewiły, że się kłócili
 5341     3, 29|              choroby się krzewiły, że się kłócili barzej i za łby
 5342     3, 29|             łoni, i drzewiej, do tego się już był naród wezwyczaił
 5343     3, 29|            role, wody opadły i ziemia się prawie prosiła o pługi,
 5344     3, 29|        zwiesnę zwyczajnie, a tu krowy się cieliły, drób się lągł,
 5345     3, 29|               krowy się cieliły, drób się lągł, maciory się prosiły,
 5346     3, 29|                drób się lągł, maciory się prosiły, w ogródkach też
 5347     3, 29|           szczotką, oziminy podnosiły się w chyżym roście, skowronki
 5348     3, 29|            połyskliwemu, ku niebu, co się co dnia, niby ta płachta
 5349     3, 29|               martwego śpiku i prężył się a przystrajał do zwiesnowych
 5350     3, 29|             był czy pogoda, rozlegały się wesołe przyśpiewy i kukania,
 5351     3, 29|               błyskały pługi, ruchali się ludzie, konie rżały i wozy
 5352     3, 29|    sprawiedliwości nie wydrze!...~Źle się działo, tak źle, że nawet
 5353     3, 29|               że to Lipczaki wynosiły się hardo nad wszystkie, a wieś
 5354     3, 29|          szlachty niejeden przebierał się do Lipiec na kryjome przewiady.~
 5355     3, 29|              do spowiedzi rozpytywali się pilnie o uwięzionych srożąc
 5356     3, 29|             na krzywdzicieli i wielce się litując nad dolą pokrzywdzonego
 5357     3, 29|           często przystawał, chroniąc się od wiatru za grubsze drzewa
 5358     3, 29|          poglądał daleki...~A widniej się jakoś zrobiło i cieplej,
 5359     3, 29|            uprzykrzony wiater wzmagał się z godziny na godzinę, że
 5360     3, 29|          godzinę, że jeden szum niósł się całym światem, i już co
 5361     3, 29|            cieńsze drzewiny pokładały się z jękiem, trzepiąc gałęziami
 5362     3, 29|               z taką mocą, że wszyćko się ruchało: i sady, i płoty,
 5363     3, 29|               i pojedyńcze drzewa, aż się zdało, jako z nim w jedną
 5364     3, 29|             nawet to blade słońce, co się spoza rozwalonych chmur
 5365     3, 29|               chmur wysupłało, wydało się również uciekającym po niebie,
 5366     3, 29| rozczapierzonymi skrzydłami nie mogąc się uporać z pędem, dały się
 5367     3, 29|              się uporać z pędem, dały się nieść wichurze i ze strachliwym
 5368     3, 29|        strachliwym krzykiem rozbijały się o wieżę i rozchwiane drzewa.~
 5369     3, 29|             zapomniawszy, aż poruszył się z nagła, doszły go bowiem
 5370     3, 29|             swarliwe głosy.~Rozejrzał się bystro: po drugiej stronie
 5371     3, 29|              w opłotkach, czerwieniła się kupa kobiet z jakimiś ludźmi
 5372     3, 29|              tam z ciekawością, co by się stało nie wiedząc.~Ale dojrzawszy
 5373     3, 29|     najbliższe opłotki, a stamtąd jął się ostrożnie przebierać sadami
 5374     3, 29|               wszystkich stron cisnąc się do starszych, a poszturchując
 5375     3, 29|  poszturchując między sobą, aż ciasno się uczyniło w opłotkach, i
 5376     3, 29|               w opłotkach, i wywalili się na drogę, nie bacząc na
 5377     3, 29|                to jakieś osobne głosy się wydzierały, ale co by, nie
 5378     3, 29|         pięściami pod wójtowy nos, że się ten cofał, a reszta przytwierdzała
 5379     3, 29| rozwścieczonych. Kobusowa zaś uwijała się po bokach, próżno chcąc
 5380     3, 29|               po bokach, próżno chcąc się przedrzeć do strażników,
 5381     3, 29|             którymi co chwila trzęsły się zaciśnięte pięście, a gdzieniegdzie
 5382     3, 29|               cosik tłumaczył drapiąc się frasobliwie po głowie, a
 5383     3, 29|          napór, że strażnicy wysunęli się ostrożnie z kupy nad staw
 5384     3, 29|           ruszył za nimi odszczekując się niekiedy, a grożąc chłopakom,
 5385     3, 29|               by zaprzęgły!~- Same by się wzięły do roboty, a nie
 5386     3, 29|          wójtem już od rana naradzały się w karczmie.~- Nachlały się
 5387     3, 29|            się w karczmie.~- Nachlały się gorzałki i dalejże chodzić
 5388     3, 29|            jak jest w Lipcach - ozwał się Rocho, próżno chcąc przekrzyczeć
 5389     3, 29|   ukrzywdzeniu żyjemy!...~- Wójta bym się bojała!... Figura zapowietrzona!...
 5390     3, 29|         chłopów pobrali!...~- A niech się zjawią, wnet jakaś bieda
 5391     3, 29|           Mnie zaś do sądu podali, że się sadze zapaliły!...~- A mnie
 5392     3, 29|            Krzyczały spólnie, ciżbiąc się do Rocha, aż uszy zatykał
 5393     3, 29|          wrzasku.~- A dyć przyciszcie się! Gadaniem nic nie poredzi!
 5394     3, 29|     pociągniem z mietłami!... - darła się zawzięcie Kobusowa.~- Pójdę,
 5395     3, 29|            Kobusowa.~- Pójdę, ino już się rozejdźcie!... Przecież
 5396     3, 29|                   prosił gorąco bojąc się powrotu strażników.~Że zaś
 5397     3, 29|              południe na kościele, tu się zaczęły z wolna rozchodzić
 5398     3, 29|             To wszystko patrzy, jakby się na Lipcach mściły za las!... -
 5399     3, 29|            Zawżdy pan z panem łacniej się zmówi, w przyjacielstwie
 5400     3, 29|         przyjacielstwie żyją, a mścić się na Lipcach zapowiadał!...~-
 5401     3, 29|               do pacierza.~- Zleciały się kiej sroki, a pyskowały,
 5402     3, 29|            Bóg broni!...~- Jakże, ten się drapie, kogo swędzi!...~-
 5403     3, 29|       Wracacie to do dzieci?~Podniósł się był z ławy.~- Rozpuściłem
 5404     3, 29|               to już nie wiada, co by się z nami wszystkimi stało!...~-
 5405     3, 29|          wstępując po chałupach:~Wieś się już uspokoiła nieco; jeszcze
 5406     3, 29|                ale większość rozeszła się szykować warzę obiednią,
 5407     3, 29|         wichury uprzykrzonej, zaroiło się wszędy od ludzi, że w obejściach,
 5408     3, 29|            przeciech ino same kobiety się zwijały a dziewczyniska,
 5409     3, 29|             dziewczyniska, zaś trafił się chłopak, to jeszcze taki
 5410     3, 29|             ojcami siedziały.~Zwijali się żwawo, jeszczek popędzając
 5411     3, 29|               każdej chałupie głowiły się ciężko gospodynie, jak tu
 5412     3, 29|           szło, że połowa wytrząchała się z desek po drodze, a dzieuchy
 5413     3, 29|            gnój na wozie oklepał, jak się należało, i konia batem
 5414     3, 29|             znawożoną ziemię; jeno że się ruchała kiej mucha w smole,
 5415     3, 29|              rozwiewało.~- Nie śpiesz się tak, jeszcze wydolisz!... -
 5416     3, 29|        jeszcze wydolisz!... - zaśmiał się wchodząc na zagon.~- Jakże...
 5417     3, 29|             niechby wyrósł, to zwieje się w kołtuny i położy!~Pokazywał,
 5418     3, 29|             bo głupia nie zmiarkowała się, siejąc jak popadło.~- A
 5419     3, 29|             tchu złapać.~Sczerwieniła się strasznie, ale bojała pytać.~
 5420     3, 29|               ale bojała pytać.~Rocho się jeno uśmiechnął, ale odchodząc
 5421     3, 29|              We święta mu powiem, jak się to sielnie przypinasz do
 5422     3, 29|             na spółkę i klęły swarząc się między sobą.~- Poredzim,
 5423     3, 29|              do źróbka... - tłumaczył się z płaczem starszy, kiej
 5424     3, 29|    wykrzykiwał zuchowato, rozglądając się strachliwie, czy kto nie
 5425     3, 29|            napędzał...~A zauważył, że się kajś zbytnio smucą i wyrzekają -
 5426     3, 29|          dobrodzieja...~Aż w końcu to się już narodowi począł widzieć
 5427     3, 29|             Nad moc jednego człowieka się trudził pomagając i broniąc
 5428     3, 29|             wzięcia chłopów, trzymało się więcej boską Opatrznością
 5429     3, 29|              że z dniem każdym więcej się mnożyło bied, potrzeb, skamłań
 5430     3, 29|        dojrzał, jaki to upadek wszędy się wkrada...~Mało bowiem, że
 5431     3, 29|           było na każdym kroku: płoty się ano waliły miejscami, gdzie
 5432     3, 29|            ściany, a niejedna chałupa się wypinała, daremnie prosząc
 5433     3, 29|             było komu oczyścić.~I tak się działo ze wszystkim, że
 5434     3, 29|              wylegiwały maciory, a co się zaś pochyliło, co oberwało,
 5435     3, 29|               dnia na dzień, krzepiąc się tą nadzieją...~Ale chłopy
 5436     3, 29|           powracali i ni sposobu było się dowiedzieć, kiej ich puszczą.
 5437     3, 29|                od Gołębiów, i powlókł się do wójta na drugi koniec
 5438     3, 29|               wciąż hurkotał ciskając się coraz barzej, a tak miecąc
 5439     3, 29|              ma! - Jagustynka zjawiła się przed nim niespodziewanie.~
 5440     3, 29|          wargami.~- A wam co?~Zdumiał się, bo zawżdy byli z sobą jakby
 5441     3, 29|              nie spoglądając.~- A jak się ma wasz we wojsku? zdrowy?
 5442     3, 29|          srogimi oczyma.~Sczerwieniła się i uciekła za młyn.~Pokiwał
 5443     3, 29|        grzechem, ale na młynicy, choć się paliły lampki, w tym roztrzęsionym
 5444     3, 29|           mógł jej odnaleźć: schowała się przed nim. Młyn zaś tak
 5445     3, 29|               leda mgnienie rozlecieć się miało, aż Rocho dał spokój
 5446     3, 29|           nieboraczek. ~Tymczasem noc się już stała zupełna; wskroś
 5447     3, 29|           rozkolebanych drzew trzęsły się gdzieniegdzie zapalone światła,
 5448     3, 29|               przyprószone, i gwiazdy się coraz rzęsiściej wysypywały,
 5449     3, 29|          większej i całym światem już się przewalał.~I wiał tak bez
 5450     3, 29|         świecie roztrzęsie.~Uspokoiło się dopiero nad ranem, ale ino
 5451     3, 29|               jęły huczeć i przewalać się nad światem, a łyskawice
 5452     3, 29|            dobrym już rankiem całkiem się uspokoiło, deszcz przestał
 5453     3, 29|               radośnie, a choć słońce się nie pokazało, jednak miejscami
 5454     3, 29|            jednak miejscami rozrywały się niskie, białawe chmury i
 5455     3, 29|           lament powstał i krzyki, bo się pokazało tyle szkód po wichurze,
 5456     3, 29|              każdej chałupie pokazała się jakaś szkoda, że wszystkie
 5457     3, 29|             wszystkie opłotki zaroiły się kobietami, a biadania i
 5458     3, 29|              biadania i płacze sypały się jako ten deszcz rzęsisty.~
 5459     3, 29|              zaś, rychło zwiedziawszy się o nieszczęściu, gęsto ciągnęli
 5460     3, 29|         ciągnęli za nią.~Jakoż prawda się okazała: z chałupy Stachowej
 5461     3, 29|             nadłamane krokwie chwiały się nad szczytem; komin też
 5462     3, 29|               nad szczytem; komin też się zwalił, że ostał z niego
 5463     3, 29|               i nie widziała zanosząc się coraz cięższym szlochaniem.~-
 5464     3, 29|            boleśnie, że niejednej łzy się puszczały z żalu.~- I gdzie
 5465     3, 29|           puszczały z żalu.~- I gdzie się podziejem nieszczęśliwe?
 5466     3, 29|              stracił.~Naraz poruszyli się wszyscy, rozstępując a chyląc
 5467     3, 29|         Stachowa?~Odsłonili ją, w bok się odsuwając, ale ona nic nie
 5468     3, 29|           szepnęła jej Hanka.~Zerwała się wtedy, a spostrzegłszy księdza
 5469     3, 29|              zawodzącym.~- Uspokójcie się, nie płaczcie!... cóż poradzić?...
 5470     3, 29|             Bóg jeszcze łaskaw!~- Cud się stał prawdziwy.~- Mogło
 5471     3, 29|            ostała z chałupy, boć dach się zwalił do cna i razem z
 5472     3, 29|               tymi sierotami... A kaj się teraz podzieję? co pocznę? -
 5473     3, 29|                  zaryczała znowu drąc się za włosy rozpacznie.~Ksiądz
 5474     3, 29|             pocieszenie.~Hanka zajęła się gorliwie siostrą i ojcem,
 5475     3, 29|               ojcem, a reszta ciżbiła się przy dobrodzieju wlepiając
 5476     3, 29|          poszemrywały w zwiększającej się kupie, to płacz dzieciński
 5477     3, 29|     nasuniętych na czoło zapasek, żal się taił i leżała troska chmurna
 5478     3, 29|         wszyscy spokojni, z poddaniem się znosząc ten dopust Boży.
 5479     3, 29|             przy tym: odrobi to, kiej się już złe stanie? zapobieży?...~
 5480     3, 29|           ścisnął, a dzieci tulące mu się z piskiem do kolan przytulił
 5481     3, 29|               nie traćcie, a wszystko się na dobre obróci. Jakże to
 5482     3, 29|              chałupa trzeszczała, ale się nic nie bojałam, bo nie
 5483     3, 29|           naraz kiej nie huknie, kiej się nie zatrzęsie, kiej cosik
 5484     3, 29|           myślałam, że wszystek świat się przewala. Skoczyłam z łóżka
 5485     3, 29|             wszystko trzeszczy, łamie się, na głowę leci... ledwiem
 5486     3, 29|               sieni zdążyła i chałupa się za mną zapadła... Jeszczem
 5487     3, 29|          zebrała, kiej i komin obalił się z hukiem... Na dworze zaś
 5488     3, 29|             ziemniaczanego wciągnęłam się z dziećmi i tak do świtania
 5489     3, 29|          Cielna?~- Leda dzień powinna się ocielić.~- Przyprowadźcie
 5490     3, 29|               do mojej obory, zmieści się, do trawy może tam postać.,.
 5491     3, 29|               tam postać.,. Ale gdzie się wy podziejecie?.. mówię:
 5492     3, 29|            szczekać i na ludzi rzucać się zajadle, a kiej go odegnali,
 5493     3, 29|         przeraźliwie zawył.~- Wściekł się czy co? czyj to? - pytał
 5494     3, 29|                 pytał ksiądz chroniąc się ździebko za baby.~- Dyć
 5495     3, 29|             ręce do kobiet, cisnących się je całować, odchodził z
 5496     3, 29|               zaś babski, ugwarzywszy się ździebko i naużalawszy nad
 5497     3, 29|     naużalawszy nad pokrzywdzoną, jął się rozchodzić dość śpiesznie,
 5498     3, 29|             Sikorzyna.~- A to do mnie się przenieście, na drugą stronę,
 5499     3, 29|           powiedział.~I zaraz zaczęły się przenosiny.~Chałupa Sikorów
 5500     3, 29|      przenosić pozostałą chudobę i co się jeno poradziło naprędce