Tom, Rozdzial

 7501     3, 35|        świecie nie wiedziała... mogła się to przeciwić?... a teraz
 7502     3, 35|            jedna Antkowa zaopiekowała się nią poczciwie, nie cofając
 7503     3, 35|       Rozmyślała gorączkowo, żałoście się w niej kajść zapodziewały,
 7504     3, 35|            tego nie było... i wójt by się nie ważył... i... - skarżyła
 7505     3, 35|              ważył... i... - skarżyła się. Żyłaby se spokojnie jak
 7506     3, 35|               gwałtownie i nachylając się nad nim zasyczała nienawistnie:~-
 7507     3, 35|            ulżyło jej galańcie, miała się już na kim odbijać za swoje
 7508     3, 35|            sobie szykują. Rozwydrzyły się chłopy na dziedzicu i myślą,
 7509     3, 35|          kijami a krzykiem, to Miemcy się ulękną i Podlesia nie kupią.~
 7510     3, 35|            Podlesia nie kupią.~Ledwie się hamował ze złości.~- A może
 7511     3, 35|           hamował ze złości.~- A może się i wyrzekną kupna, kto wie?...~-
 7512     3, 35|                wszystkie famielie już się sprowadziły, studnie kopią,
 7513     3, 35|             aktu nie podpisali~- Mnie się przysięgali, jako już po
 7514     3, 35|            jakoś kalkuluje i zdaje mi się...~- Grzela! - przerwał
 7515     3, 35|          przerwał gwałtownie - Grzela się pcha na pierwszego, a głupi
 7516     3, 35|               mówił Rocho uśmiechając się nieco, gdyż kowal jaże wyrywał
 7517     3, 35|         zawiadamia, Hanka, że możecie się z Antkiem widywać raz na
 7518     3, 35|             zbladła kiej ściana, oczy się przyćmiły łzami, rozwiedła
 7519     3, 35|           twarz przed obrazami.~Rocho się wyniósł cichuśko, siedział
 7520     3, 35|          jeszcze ten papier uśmiechał się zarówno rozradowany, zaś
 7521     3, 35|             klęczała na środku modląc się całą duszą, że dziw się
 7522     3, 35|               się całą duszą, że dziw się jej serce nie rozpękło z
 7523     3, 35|    westchnienia i szepty gorące zdały się całą izbę wypełniać błyskami,
 7524     3, 35|           krzywd wszelkich.~Podniesła się wreszcie i ocierając łzy
 7525     3, 35|              takie złe nie będzie.~Aż się zdziwił, tak nagle się przemieniła:
 7526     3, 35|             Aż się zdziwił, tak nagle się przemieniła: oczy się zaiskrzyły,
 7527     3, 35|           nagle się przemieniła: oczy się zaiskrzyły, krew zagrała
 7528     3, 35|        bladych policzkach, prostowała się, jakby jej z dziesięć lat
 7529     3, 35|         dziesięć lat ubyło.~- Uwińcie się ze sprzedażą, zróbcie, co
 7530     3, 35|           rozpowiadajcie! Powróci, to się i tak dowiedzą, zaś potem
 7531     3, 35|             zastawu: kowal nie będzie się was czepiał.~Nauczał cicho.
 7532     3, 35|               maciory, przedrzeźniała się z boćkiem, a Łapie, któren
 7533     3, 35|            przeciek wracają!~I śmiała się, popłakując na przemian,
 7534     3, 35|              przypominać, iż czas już się szykować do kościoła. Hej,
 7535     3, 35|       szczęście, ponosiło, że chciało się jej śpiewać, chciało się
 7536     3, 35|              się jej śpiewać, chciało się lecieć we świat i krzykać
 7537     3, 35|            świat i krzykać zbożom, co się do nóg kłaniały ze chrzęstem,
 7538     3, 35|             powiedział, ale domyśliła się łacno wszystkiego z półsłówek
 7539     3, 35|                długo medytował, długo się ważył spoglądając na brata,
 7540     3, 35|        przyjść na pacierze.~- Z kimże się to żenisz? - spytała z urągliwym
 7541     3, 35|              Gołębianką.~Nie odezwała się, krzątając się pilnie kole
 7542     3, 35|               odezwała się, krzątając się pilnie kole garnków i komina.
 7543     3, 35|               podkładał drewek i choć się ogień buzował; dmuchał w
 7544     3, 35|         przeczekawszy z pacierz ozwał się znowu, jeno jakoś pewniej:~-
 7545     3, 35|              I przyjęła cię, co? - aż się jej broda trzęsła ze śmiechu.~-
 7546     3, 35|            przyjęła, juści.~- Trafiło się ślepej kurze ziarno: jeszcze
 7547     3, 35|             nie, taka wywłoka!~Szymek się zmarszczył, ale czekał,
 7548     3, 35|             kiej znowu Szymek rozparł się na ławce i młodszy jął majdrować
 7549     3, 35|            burknął hardo, rozpierając się na ławie jeszcze szerzej.~-
 7550     3, 35|                    Nie dam i żenić ci się nie przyzwolę! - buchnęła.~-
 7551     3, 35|          przez waszego przyzwoleństwa się obędę!~- Szymek, pomiarkuj
 7552     3, 35|            obędę!~- Szymek, pomiarkuj się i ze mną nie zadzieraj!~
 7553     3, 35|               nie zadzieraj!~Pochylił się naraz przed nią i pokornie
 7554     3, 35|           siebie ze złością.~- Ani mi się waż przeciwić, bo cię wygonię
 7555     3, 35|             pięściami.~Ale Szymek już się nie uklęknął, matczyne słowa
 7556     3, 35|              że zakipiał, wyprostował się hardo i rodowa Paczesiów
 7557     3, 35|        wrzasnęła rozjuszona oglądając się za czym do ręki.~- To sam
 7558     3, 35|           podłogę obleczenia. Rzuciła się z wrzaskiem do obrony, próbowała
 7559     3, 35|         krzyczeć wniebogłosy. Oganiał się jeszcze kiej od muchy uprzykrzonej,
 7560     3, 35|       gdziesik w słabiznę, otrząchnął się z taką złością, że padła
 7561     3, 35|              jak długa, ale w ten mig się zerwała i chyciwszy pogrzebacz
 7562     3, 35|          chciał tej bitki z matką, to się jeno obraniał jeszcze, jak
 7563     3, 35|       napełnił izbę. Jędrek, zanosząc się od płaczu, biegał dookoła
 7564     3, 35|      wszedłszy właśnie na to, rzuciła się ich rozbrajać, ale na darmo,
 7565     3, 35|            ale na darmo, bo co Szymek się uchylił i w bok uskoczył,
 7566     3, 35|              oddawać zaczął. Sczepili się kiej psy i taczając się
 7567     3, 35|               się kiej psy i taczając się po izbie, tłukli się o ściany
 7568     3, 35|         taczając się po izbie, tłukli się o ściany i sprzęty ze strasznym
 7569     3, 35|      rozdzielić - cóż, kiej przypięła się do niego niby pijawka i
 7570     3, 35|             ocipką na izbę; potoczyła się i niby kloc całym ciężarem
 7571     3, 35|             gary pełne wrzątku, komin się rozwalił i wszystko się
 7572     3, 35|               się rozwalił i wszystko się zapadło...~Juści, co zaraz
 7573     3, 35|             bacząc na ból ni na tlące się kiecki, porywała się jeszcze
 7574     3, 35|            tlące się kiecki, porywała się jeszcze na niego.~- Wynoś
 7575     3, 35|          jeszcze na niego.~- Wynoś mi się, wyrodku przeklęty!... Wynoś
 7576     3, 35|           wyrodku przeklęty!... Wynoś się!... - ryczała nieprzytomnie.~
 7577     3, 35|       zmoczonymi szmatami, alić i tak się wydzierała.~- Żebych cię
 7578     3, 35|            ułapił za gardziel, trząsł się cały, słowa nie mogąc wykrztusić
 7579     3, 35|             wykrztusić ni wiedząc, co się dzieje.~A ledwie się niecoś
 7580     3, 35|               co się dzieje.~A ledwie się niecoś uspokoiło, gdy naraz
 7581     3, 35|               gdy naraz stara wyrwała się kobietom z rąk, skoczyła
 7582     3, 35|           Ponieśli ją na łóżko.~Ludzi się naszło, że zapchali izbę,
 7583     3, 35|             zapchali izbę, w sieniach się już gnietli, a i przez okno
 7584     3, 35|       zaciętością, bezwolnie chytając się pazurami za węgieł.~Nie
 7585     3, 35|               molestowania, z miejsca się nie ruszył i zaprzestał
 7586     3, 35|                  pedziałem, nie ruszę się stąd, to się nie ruszę!... -
 7587     3, 35|                nie ruszę się stąd, to się nie ruszę!... - wrzasnął
 7588     3, 35|           nowe straszne jęki rozległy się w izbie: to Jambroż opatrywał
 7589     3, 35|        pozostała.~Wkrótce i uspokoiło się całkiem. Dominikowa ucichła,
 7590     3, 35|        ucichła, od kościoła roznosiło się ciche, brzęczące granie
 7591     3, 35|               jeno niekiedy zatrzęsła się jaka gałązka i zamrowiły
 7592     3, 35|              jaka gałązka i zamrowiły się cienie, ptactwo pomilkło,
 7593     3, 35|            leżąc przed nimi wpatrywał się w dym Mateuszowego papierosa,
 7594     3, 35|           niebieską pajęczyną wynosił się ponad strzechę.~Jagna wyszła
 7595     3, 35|               do stawu.~Wtedy Mateusz się podniósł, przyobiecując
 7596     3, 35|         żałości a smutku pełne, że mu się serce zatłukło.~- Co ci
 7597     3, 35|              Jaguś? choraś?...~Drzewa się zakolebały bez szumu, sypiąc
 7598     3, 35|             wtedy na ogrodach i jużeś się nie pokazał...~- Boś me
 7599     3, 35|               Rzekłam!... Wydrzeć bym się mogła, a nikto by się nie
 7600     3, 35|             bym się mogła, a nikto by się nie pokwapił!... Kto ta
 7601     3, 35|              wodę nogami. Mateusz też się cosik zamedytował.~Cichość
 7602     3, 35|            cosik zamedytował.~Cichość się znowu przędła; granie organów
 7603     3, 35|                granie organów sączyło się kojącą, cichuśką smugą,
 7604     3, 35|              koliste gurby roztaczały się od nóg Jagusinowych kiej
 7605     3, 35|           kiej węże pręgowate, cienie się mrowiły po nadbrzeżnej gładzi,
 7606     3, 35|             latać spojrzenia i wiązać się między sobą...~Mateusza
 7607     3, 35|              nieprzyjazny... - ozwała się cichuśko.~- Nigdym ci krzyw
 7608     3, 35|               co go dusiło, pohamował się jeszcze, że jeno krótko
 7609     3, 35|        chwycił, łzy jak groch sypnęły się po rozognionej twarzy.~-
 7610     3, 35|               tak me spoił... a nikto się za mną nie upomni... nikto
 7611     3, 35|               mną nie upomni... nikto się nie ulituje, a wszyscy na
 7612     3, 35|            winowata?.. co? - skarżyła się z boleścią.~- Ja mu, ścierwie,
 7613     3, 35|           przywtórzyła zawzięcie.~Już się nie odezwał, jeno poleciał
 7614     3, 35|       rozmyślając o Mateuszu, że może się za nią ujmie, a krzywdzić
 7615     3, 35|         wychodził z kościoła, zaroiły się wnet drogi a rozgłośniały
 7616     3, 35|           chorej.~Wnet ci rozgwarzyła się cała wieś, rozgwarzyły się
 7617     3, 35|            się cała wieś, rozgwarzyły się izby a sienie i progi; po
 7618     3, 35|           skamłania piesków roznosiły się w skwarnej ciszy.~Tylko
 7619     3, 35|             było głucho i pusto: nikt się nie pokwapił z odwiedzinami.
 7620     3, 35|             głowy nie stracił i wziął się po drugiej stronie domu
 7621     3, 35|     rozpytywała o wszystko, turbowała się wielce o chorą, a ukradkiem,
 7622     3, 35|         choćby do jutra! - rozgniewał się, a że akuratnie Jagna odprowadzała
 7623     3, 35|           Hankę w opłotki, przyłączył się do niej, nawet nie spojrzawszy
 7624     3, 35|               chłopów czeka.~Obejrzał się. Jagna patrzyła za nimi,
 7625     3, 35|              za nimi, więc odwracając się śpiesznie, zapytał cicho,
 7626     3, 35|              w milczeniu. Hanka czuła się głęboko dotknięta całą sprawą.~-
 7627     3, 35|              choć cały świat wie, jak się tłucze z parobkami, głosu
 7628     3, 35|             albo i Balcerkowej; jedna się mści na tobie za Szymka
 7629     3, 35|             jak wół widne.~- Na darmo się trudzi Balcerkowa, na darmo!...
 7630     3, 35|               Dominikowej Szymek musi się ożenić z Nastką: już ja
 7631     3, 35|            miał kto załagodzić, mieli się słuchać kogo.~- Juści, wójt
 7632     3, 35|              Byłby czas: dyć wszystko się rozwodzi jak te koła bez
 7633     3, 35|             zrazu cała wieś napierała się iść, jak wtedy na bór.~Zebrali
 7634     3, 35|             jak wtedy na bór.~Zebrali się oczekując z niecierpliwością
 7635     3, 35|               nie uchwalim! - zaśmiał się Kłąb.~- Byłby zaraz. z tego
 7636     3, 35|               dalej powiódł, niźli mu się chciało.~- Mówił będę, bo
 7637     3, 35|               prawo znam i naczalstwa się nie bojam, jeno wam, ciemnym
 7638     3, 35|               Wrzeszczał, że stropili się taką zuchwałością i niejednemu
 7639     3, 35|              me, ani be... Młodsze co się bez zimę uczyły u Rocha,
 7640     3, 35|           Grzela.~Na to sołtys wsunął się w gromadę i zaczął mówić
 7641     3, 35|           rzekłem mu wiela, że zeźlił się na mnie i jął wpierać, jako
 7642     3, 35|        ludziom... Trza go ostrzec, by się miał na baczności.~- Zła
 7643     3, 35|               ale ja dobrze baczę, co się działo w tę wojnę panów,
 7644     3, 35|               po ludziach, przeżegnał się i zawołał:~- Pora już! chodźmy
 7645     3, 35|              a za nim chłopy wywalili się na środek drogi, zaś z tyłu
 7646     3, 35|          nieszpór, słońce przetaczało się ku lasom, niebo wisiało
 7647     3, 35|            nawet dalsze wsie wynosiły się przed oczyma kieby na dłoni,
 7648     3, 35|               wolno pod wzgórze. Kurz się wzbił za nimi, że jeno niekiedy
 7649     3, 35|         zadzierzyste, a oczy wynosiły się hardo, nieustępliwie.~Zaś
 7650     3, 35|               w garście pluł i prężył się kiejby do skoku.~W godnym
 7651     3, 35|             bo jeżeli któremu wyrwało się jakie słowo, wnet ścichnął
 7652     3, 35|            była na rajcowanie, każden się stulał w sobie i krzepą
 7653     3, 35|            odpocząć, ale i teraz nikt się nie odezwał; błądzili jeno
 7654     3, 35|             błyszczała w słońcu, pola się zieleniły jak okiem sięgnąć,
 7655     3, 35|         pastwiskach pod lasem gmerały się rozsypane stada, dym niebieską
 7656     3, 35|              niebieską strugą wynosił się pod borem z jakiegoś ogniska
 7657     3, 35|              granie fujarek roznosiło się po całej ziemi strojnej
 7658     3, 35|           Rocho, dobrze miarkując, że się ociągać poczynają.~Skręcili
 7659     3, 35|       modraków spóźnione owsy żółciły się całe od ognich, pszenice
 7660     3, 35|               zręby budynków wznosiły się już niedaleko, spalony sad
 7661     3, 35|      szkieletami drzew, wyciągających się boleśnie ku niebu, otaczał
 7662     3, 35|               kole domu a pobok pasły się tęgie krowy i konie.~Musieli
 7663     3, 35|            dojrzeć idących, gdyż jęli się zrywać, przysłaniać oczy
 7664     3, 35|             głowami, a ze zbóż sypało się gęste, nie milknące strzykanie
 7665     3, 35|               niekajś głos przepiórki się wyrywał.~A chociaż spieczona
 7666     3, 35|         kamienie coraz bliżej, Niemcy się ani poruszyli, jakby nic
 7667     3, 35|               słysząc, a jeno lubując się piwskiem i tą słodkością,
 7668     3, 35|              i kije zaciskając; serca się zatłukły, gorący dygot warem
 7669     3, 35|               zasychały, ale grzbiety się prężyły i ślepie rozgorzałe
 7670     3, 35|              rozgorzałe hardo wżerały się w Miemców, a z twarzy kieby
 7671     3, 35|       półkolem stanęła gromada cisnąc się i przywierając ramionami.~
 7672     3, 35|           odpowiedzieli, nie ruszając się z miejsc. Jeno ten stary,
 7673     3, 35|               ze siwą brodą, podniósł się i pobladły wodził oczyma
 7674     3, 35|        przyszli pierwsi, to może piwa się z nami napijecie... na sąsiedzką
 7675     3, 35|           sapanie a krótkie przydechy się rozległy, Lipczaki barzej
 7676     3, 35|             rozległy, Lipczaki barzej się zwarły, dreszcz przejął
 7677     3, 35|           stanęli jak jeden, wynieśli się naprzeciw zwartą kupą i
 7678     3, 35|        wyglądały oknami, dzieci kryły się po sieniach, zaś jakieś
 7679     3, 35|       przygina i leda chwila runie na się rogami, aż Rocho przerwał:~-
 7680     3, 35|            buchnął, krzyczeli kłębiąc się a szwargocąc zajadle, trząchając
 7681     3, 35|             niejeden z pięściami darł się ku chłopom i wygrażał, ale
 7682     3, 35|            paląc srogimi oczyma, ręce się im jeno trzęsły, a zęby
 7683     3, 35|              spokojnie, szeroko i jak się patrzy, ale Niemiec poczerwieniawszy
 7684     3, 35|            nasze i pozostanie, a komu się to nie podoba, niech idzie
 7685     3, 35|            buchnął Grzela.~- Wynoście się sami, póki was gonić nie
 7686     3, 35|                  drwił stary, ale już się trząsł ze złości, a i drugie
 7687     3, 35|             złości, a i drugie ledwie się hamowały.~- Wszarze przeklęte!~-
 7688     3, 35|          wrzeszczeli po swojemu wijąc się w kupie kiej przydeptane
 7689     3, 35|               zaklął Mateusz, jeno że się nie ulękli, krzycząc coraz
 7690     3, 35|            coraz głośniej i całą kupą się przysuwając.~Rocho, bojąc
 7691     3, 35|             przysuwając.~Rocho, bojąc się bitki, ogarniał chłopów,
 7692     3, 35|              spokoju niewolił, ale mu się wyrywali krzycząc jeden
 7693     3, 35|             ździebko wypuścić!~- Damy się to; chłopcy? z całego narodu
 7694     3, 35|              chłopcy? z całego narodu się wytrząsają!~- I na swoim
 7695     3, 35|              wołali drudzy zachęcając się a cisnąc coraz bliżej i
 7696     3, 35|             Rocha na stronę i wysunął się przed Niemców, kiej wilk
 7697     3, 35|             kreminałem i przekpiwacie się z nas! Dobra, ale teraz
 7698     3, 35|         zapamiętali... jako ogień ima się słomy, ale zeźre i murowańce,
 7699     3, 35|            zeźre i murowańce, a chyta się i zboża choćby na pniu...
 7700     3, 35|          Stali już z bliska, ślepiami się jeno bodąc, przestępując
 7701     3, 35|            głowami kiej kamienie, już się wyciągały pazury i niejeden
 7702     3, 35|         chłopy rade nierade odwracały się półbokiem i czujnie, pilnując
 7703     3, 35|      odchodzili, tym ci szydliwiej za się krzykając:~- Ostajta z Bogiem,
 7704     3, 35|             srodze gębowali.~Zmierzch się już kładł na ziemiach, słońce
 7705     3, 35|         przegarniał zboża, że kłoniły się dzwoniąc kłosami, wilgotniały
 7706     3, 35|         dziecińskie wrzaski roznosiły się od wsi, żabie rechoty grały
 7707     3, 35|               sołtys.~- Nie turbujcie się, już my w tym, że ustąpią -
 7708     3, 35|             Pryczek Adam.~- A mnie by się widziały w pośrodku, te
 7709     3, 35|               inszy parobek.~- Ja bym się darł o te od Woli.~- Cie,
 7710     3, 35|         uspakajał Grzela, bo już byli się sprzeczać zaczęli.~- Jeżeli
 7711     3, 35|            zaczęli.~- Jeżeli dziedzic się zgodzi, a odda wam Podlesie,
 7712     3, 35|           czeka, niemały trud - ozwał się Rocho.~- Wydolim! wydolim
 7713     3, 35|           obaczycie! ~- Człowiek bych się wparł w ziemię kiej drzewo
 7714     3, 35|         poprobuje wyrwać!~Rozgwarzali się między sobą, coraz prędzej
 7715     3, 36|               że caluśki świat pokrył się był sinawą modrością kiej
 7716     3, 36|         źrebak, któren ze rżeniem jął się dobierać do klaczy, Pietrek
 7717     3, 36|             to trwało, bo biały dzień się już robił, zorze zrumieniły
 7718     3, 36|             po gniazdach i na wsi już się kajś niekaj rozlegały beki
 7719     3, 36|               ostry brzęk rozdzwaniał się przenikliwie.~Hanka co jeno
 7720     3, 36|             Hanka co jeno rozdziawszy się z drogi pobiegła do Boryny;
 7721     3, 36|               jakby słuchał, ale wnet się zwalił w pościel i zaciągnąwszy
 7722     3, 36|           ruszył na ostatku i jeszcze się łakomie za się oglądał,
 7723     3, 36|              i jeszcze się łakomie za się oglądał, kiej ten kot odegnany
 7724     3, 36|          kośbę.~Słońce właśnie co ino się pokazywało, ogromne i rozczerwienione,
 7725     3, 36|          rozczerwienione, dzień robił się ciepły, na spiekotę znowuj
 7726     3, 36|            ciepły, na spiekotę znowuj się miało.~Kosiarze ruszyli
 7727     3, 36|              kto pacierz mruczał, kto się jeszcze przeciągał i ślepie
 7728     3, 36|              mgły, kępy olch widziały się kiej krze dymiące, rzeka
 7729     3, 36|        kwiliły kajś niekaj, a żarzące się od wschodu powietrze pachniało
 7730     3, 36|           portki do kolan, rozstawili się pobok i wparłszy drzewce
 7731     3, 36|               kożuch, niejeden dobrze się zapoci - rzekł Mateusz stając
 7732     3, 36|              rzekł trzeci rozglądając się po niebie.~- Skoro człowiek
 7733     3, 36|               deszcz uprosi - zaśmiał się czwarty.~- Prawda to była
 7734     3, 36|        zaczynaj, Mateusz.~Przeżegnali się wraz, Mateusz przyciągnął
 7735     3, 36|          przyciągnął pasa, rozkraczył się nieco, przygiął bary, w
 7736     3, 36|            czynili toż samo, wcinając się posobnie w omgloną łąkę
 7737     3, 36|             ze świstem i trawy kładły się ciężko osypując ich rosą
 7738     3, 36|           spod nóg, ale oni, kołysząc się z prawej strony na lewą,
 7739     3, 36|               niestrudzenie wpierając się w łąkę piędź za piędzią,
 7740     3, 36|               Zaś nim słońce wyniesło się nad wieś, już całe łąki
 7741     3, 36|       błyskały sine ostrza, roznosiły się zgrzytliwe ostrzenia i wszędy
 7742     3, 36|            niebiosy", ale latoś stało się jakby na przekór. Miasto
 7743     3, 36|         człowiek w gorączce, i kładły się we wieczory zionące spiekotą,
 7744     3, 36|              więdły, robactwo rzuciło się na drzewa, owoc oblatywał,.
 7745     3, 36|            różności przednowek stawał się coraz cięższy, zwłaszcza
 7746     3, 36|             wszystko w polach jeszcze się poprawi, nawet już na tę
 7747     3, 36|           różnych, a to o sądy za las się kłopotali, a to wójtowe
 7748     3, 36|        sianokosy, odetchnęli, biedota się wnet rozbiegła po dworach
 7749     3, 36|              nowiny, do kos przypięli się z radością.~Nie zapomnieli
 7750     3, 36|              o gwałt.~Chłopy naśmiały się z tego do woli.~Właśnie
 7751     3, 36|         płomieniami; wszystko zdawało się roztapiać w rozżarżonym
 7752     3, 36|      rozżarżonym powietrzu, trzęsącym się kieby ten war na wolnym
 7753     3, 36|    piaszczystym i każdy rak, gmerzący się w prześwietlonych cieniach
 7754     3, 36|               brzegów, cichość wlekła się nad ziemiami słoneczną,
 7755     3, 36|             nie dziś, to jutro Miemcy się wynieść muszą! - mówił Mateusz
 7756     3, 36|            Hanka.~- A tak będzie, jak się spodoba dziedzicowi - warknął
 7757     3, 36|           kłótliwie Kobus rozciągając się pod drzewem.~- Jakże, to
 7758     3, 36|                  Jakże, to nie zlękli się waszych wrzasków i nie uciekli? -
 7759     3, 36|               nie uciekli? - wtrąciła się po swojemu Jagustynka, ale
 7760     3, 36|        wczoraj, jako dziedzic pogodzi się z nami.~- Jeno mi dziwno,
 7761     3, 36|        syknęła stara.~- I młynarz też się pono wstawiał we dworze
 7762     3, 36|              zgodę z Lipcami, młynarz się zlęknął, że Niemcy mogą
 7763     3, 36|              że kaj Miemce siądą, tam się już żaden Żydek nie pożywi.~-
 7764     3, 36|          pożywi.~- To i dziedzic boją się chłopów, kiej o zgodę zapobiega?...~-
 7765     3, 36|              A zgadliście, matko, ten się najwięcej boją, zarno waju
 7766     3, 36|          Mateusz, gdyż od wsi pokazał się Witek pędzący.~- Gospodyni,
 7767     3, 36|           wrzeszczał już z dala.~- Co się stało? ogień czy co? - zerwała
 7768     3, 36|               ogień czy co? - zerwała się trwożnie.~- A to... to gospodarz
 7769     3, 36|              nie rozumiejąc zgoła, co się tam stało:~A oto co było.
 7770     3, 36|              mamrotał cięgiem, zrywał się z pościeli, to szukał czegoś
 7771     3, 36|      uspakajała wylękła, gdyż wydawał się całkiem przytomny i groźnie
 7772     3, 36|         począć, gdyż naraz przechylił się i leciał bezwładnie na ziemię.~-
 7773     3, 36|       bezwładnie na ziemię.~- Nie bój się, Hanuś... zemgliło me...
 7774     3, 36|            świtania... - jąkała bojąc się przeciwić.~Rozglądał się
 7775     3, 36|              się przeciwić.~Rozglądał się bystro i cięgiem gadał,
 7776     3, 36|           całkiem płanych i znowu jął się gdziesik wyrywać, chciał
 7777     3, 36|              gdziesik wyrywać, chciał się ubierać i o buty wołał,
 7778     3, 36|              o buty wołał, to chwytał się za głowę i tak przeraźliwie
 7779     3, 36|             przeraźliwie jęczał, jaże się na drogi rozchodziło. Hanka
 7780     3, 36|       powiedział.~Na odwieczór naszło się narodu, bo zdawał się konać,
 7781     3, 36|          naszło się narodu, bo zdawał się konać, że Hanka już mu gromnicę
 7782     3, 36|              mu gromnicę wtykała, ale się jakoś uspokoił i zasnął.~
 7783     3, 36|              przywarte oczy, to ozwał się znowu z dziwnym prześmiechem:~-
 7784     3, 36|            prześmiechem:~- Nie frasuj się, Michał... już teraz wam
 7785     3, 36|          niezadługo dojdę...~Odwrócił się do ściany i więcej nić nie
 7786     3, 36|                z którą też wyprawiały się jakieś dziwności.~Przestała
 7787     3, 36|               Magdzie z taką mocą, iż się nie przeciwiły, ile co każda
 7788     3, 36|            miała swojej roboty.~I już się nie ruszyła z chałupy, jakiś
 7789     3, 36|             puszyste równie łąk roiły się od ludzi a pobrzęków i gwarów,
 7790     3, 36|          płonęły w słońcu, piesneczki się rozlegały hukliwie, dzwoniły
 7791     3, 36|          sczerwienione słońce kłoniło się nad bory i powietrze zawrzało
 7792     3, 36|          wszystkie zboża i trawy jaże się trzęsły od muzyki świerszczów,
 7793     3, 36|             była trybularzem, toczyły się po drogach ciężkie, opasłe
 7794     3, 36|      zdeptanych wycinkach rozsiadały, się gęsto kopice i stogi, kiej
 7795     3, 36|            Borynowej chałupy wciskały się te wszystkie głosy ludzi
 7796     3, 36|            osłaniające od żarów, siał się zielonawy, senny mrok, brzęczały
 7797     3, 36|              ziewnął niekiedy i szedł się połasić do Jagny, siedzącej
 7798     3, 36|            kiej zimne noże,~Na próżno się odwracała, na próżno chciała
 7799     3, 36|             każdego kąta, w powietrzu się unosiły i świeciły jednako
 7800     3, 36|              nieprzeparcie, że dawała się na ich wolę, patrząc w nie
 7801     3, 36|             niekiedy, jakby wyrywając się ze strasznego snu, błagała
 7802     3, 36|            gdyż drżał nieco, twarz mu się kurczyła w jakimś niemym
 7803     3, 36|             sinych policzkach toczyły się ciężkimi kroplami łzy.~Uciekała
 7804     3, 36|            owiał zapach leków, cofała się pośpiesznie:~I znowu płakała.~
 7805     3, 36|            wychodziła za dom i niesła się tęskliwymi oczyma po świecie
 7806     3, 36|       ostawiona przez stado, skarżyła się rzewliwie.~I tak bez przemian
 7807     3, 36|              zwozić siano, gdyż miało się na odmianę, kokoty piały,
 7808     3, 36|        gradowe chmury i wiater zrywał się kołujący.~Wyglądali burzy
 7809     3, 36|             było z niego pociechy, co się odświeżyło powietrze.~Ale
 7810     3, 36|        świętojańskie robaczki mrowiły się we stawie; kolacje jedli
 7811     3, 36|        fujarce i śmiechy rozdzwaniały się kajś niekaj, ptaki już zaczynały
 7812     3, 36|              głos Jagustynki rozlegał się co chwila, niecąc wybuchy
 7813     3, 36|             Ani śladu Antka, natknęła się tylko raz na Tereskę przywartą
 7814     3, 36|         czekającą.~Mateusz, nie mogąc się dogadać z Jagusią, mrukliwą
 7815     3, 36|              dzisiaj i niechętną, jął się ze złości spierać z Pietrkiem,
 7816     3, 36|               wzywa.~Wkrótce rozeszli się wszyscy, tylko jeden Mateusz
 7817     3, 36|               jeden Mateusz coś długo się ociągał, że dopiero w dobry
 7818     3, 36|               a w odpowiedzi posypały się rozszlochane słowa i rzęsisty
 7819     3, 36|               ta nowina nie przedarła się do mózgu, gdyż ani się poruszył,
 7820     3, 36|      przedarła się do mózgu, gdyż ani się poruszył, ni spojrzał na
 7821     3, 36|       rozprawiała ze sobą i potaczała się kiej pijana. Ciemnościom
 7822     3, 36|           nadziejach, nawet bydlątkom się zwierzyła przy udoju, bych
 7823     3, 36|               sił i cierpliwości.~Noc się już czyniła, wieś kładła
 7824     3, 36|              już czyniła, wieś kładła się spać, Jagusia, powróciwszy
 7825     3, 36|                pogasiwszy światła też się położyła.~Wszystek świat
 7826     3, 36|               Wszystek świat pogrążał się w głębokiej cichości odpoczywania.~
 7827     3, 36|            snem przywierane. ~Księżyc się wtoczył na granatowe, wysokie
 7828     3, 36|          migotem przesiane, i wznosił się coraz wyżej, leciał kiej
 7829     3, 36|             sen, a drzewiny, pławiące się w księżycowych brzaskach,
 7830     3, 36|              zadrgały niekiedy, jakby się im dzień marzył, czasem
 7831     3, 36|          ścian i ze sadów rozchodziły się ciche dychania, ludzie spali
 7832     3, 36|             na powietrzu, powierzając się z dufnością nocy.~I w Borynowej
 7833     3, 36|             Jagusine oddechy trzepały się kiej skrzydła motyle.~Noc
 7834     3, 36|             gdy naraz Boryna poruszył się na łóżku jakby przecykając,
 7835     3, 36|               dość długo, rozglądając się nieprzytomnie, a niekiedy
 7836     3, 36|       podłodze.~Wyjrzał oknem i jakby się budził z ciężkiego snu,
 7837     3, 36|               ciężkiego snu, zdało mu się, że to już duży dzień, że
 7838     3, 36|                   powtarzał, żegnając się wielekroć razy i zaczynając
 7839     3, 36|          zaczynając pacierz rozglądał się zarazem za odzieniem, po
 7840     3, 36|             dokoła siebie, pacierz mu się rwał, iż jeno poniektóre
 7841     3, 36|          bezdźwięcznie.~Skołtuniły mu się naraz w mózgu wspominki
 7842     3, 36|             to jakby odgłosy tego, co się dokoła niego działo przez
 7843     3, 36|           skiby na rżyskach i budziło się teraz nagle, kłębiło w mózgu
 7844     3, 36|               świat parło, że porywał się co chwila za jakimś majakiem,
 7845     3, 36|             jakimś majakiem, lecz nim się go uczepił, już mu się rozłaził
 7846     3, 36|            nim się go uczepił, już mu się rozłaził w pamięci jako
 7847     3, 36|            zgniłe przędze, i dusza mu się chwiała, kiej płomień nie
 7848     3, 36|               kiej płomień nie mający się czym podsycić.~Tyle jeno
 7849     3, 36|               jeno teraz wiedział, co się może śnić o pierwszej zwieśnie
 7850     3, 36|               na wolności, że cięgiem się jeno w kółko obraca z przywyku.~
 7851     3, 36|             szelest kroków przebudził się, zawarczał i poznawszy swojego
 7852     3, 36|     przystanął przed domem i skrobiąc się w ucho ciężko się głowił,
 7853     3, 36|            skrobiąc się w ucho ciężko się głowił, jakie go to pilne
 7854     3, 36|               po dawnemu, rozglądając się frasobliwie po świecie.~
 7855     3, 36|              w dzień, księżyc wynosił się już nad chałupą, że modry
 7856     3, 36|        chałupą, że modry cień zesuwał się z białych ścian, wody stawu
 7857     3, 36|        milczeniu, jedne ptaszyska, co się wydzierały zapamiętale po
 7858     3, 36|               Z nagła przypomniało mu się cosik, bo poszedł śpieszno
 7859     3, 36|          pośrodku podwórza, obracając się na wszystkie strony, bo
 7860     3, 36|               wszystkie strony, bo mu się wydało, że skądciś wołają.~
 7861     3, 36|              Żuraw studzienny wynosił się tuż przed nim, cień długi
 7862     3, 36|          zastąpił mu drogę, srebrzące się liście szemrały cosik cichuśko.~-
 7863     3, 36|              woła? - myślał dotykając się drzew.~Łapa, chodzący wciąż
 7864     3, 36|           przepomniał; rozsypywało mu się wszystko w pamięci kiej
 7865     3, 36|            znów gdzieś naprzód; motał się w one złudy jak to wrzeciono
 7866     3, 36|            wiedącymi na pole, natknął się na bróg ów nieszczęsny,
 7867     3, 36|              odskoczył, rozwidniło mu się na mgnienie, błyskawicą
 7868     3, 36|           mgnienie, błyskawicą rzucił się wstecz czasu, wyrywał z
 7869     3, 36|               nasrożoną twarzą rzucił się na słupy, gotowy bić i zabijać,
 7870     3, 36|             pobok ziemniaków, ciągnął się długi szmat podorówki, przystanął
 7871     3, 36|             pół nieba, ziemie pławiły się w przymglonych brzaskach
 7872     3, 36|               białawe tumany i wlekły się nad zbożami kiej przędze,
 7873     3, 36|       zielonawe ściany żyta pochylały się nad miedzę pod ciężarem
 7874     3, 36|               aż nagarnąwszy tyla, iż się ledwie podźwignął, przeżegnał
 7875     3, 36|         ledwie podźwignął, przeżegnał się, spróbował rozmachu i począł
 7876     3, 36|         począł obsiewać...~Przychylił się pod ciężarem i z wolna,
 7877     3, 36|            ptak jaki spłoszony zerwał się spod nóg, gonił przez chwilę
 7878     3, 36|              Boryna, zapatrzony przed się w cały ten urokliwy świat
 7879     3, 36|           siał niestrudzenie.~Potykał się o skiby, plątał we wyrwach,
 7880     3, 36|           plątał we wyrwach, niekiedy się nawet przewracał, jeno że
 7881     3, 36|           daleko, że już ptasie głosy się urywały i kajś w mglistych
 7882     3, 36|        odlatująca ze ziemie - i znowu się wyłaniał bliżej domów, w
 7883     3, 36|             kości rozciągnąć, i znowu się brał do tej płonej pracy,
 7884     3, 36|       ostatnią cosik dziwnego zaczęło się dziać: niebo poszarzało
 7885     3, 36|               mroków, że ziemia zdała się kolebać.~Przeciągły, złowróżbny
 7886     3, 36|            powiał od borów.~Zatrzęsły się drzewa samotne, deszcz poschniętych
 7887     3, 36|      zaszemrał po kłosach, zakołysały się zboża i trawy, a z niskich,
 7888     3, 36|            rozdygotanych pól podniósł się cichy, trwożny, jękliwy
 7889     3, 36|        Zielone pióra jęczmion trzęsły się jakby w płaczu i gorącymi
 7890     3, 36|    utrudzonych.~- Gospodarzu! - zdały się skamleć żyta zastępujące
 7891     3, 36|              wreszcie, że rozglądając się wołał cicho:~- Dyć jestem,
 7892     3, 36|         Przystanął zdumiony, zdało mu się, że wszystko ruszyło naprzeciw,
 7893     3, 36|       opasywały go zagony, cały świat się podnosił i walił na niego,
 7894     3, 36|            pomroki śmiertelnej, niebo się rozwarło przed nim, a tam
 7895     3, 36|         utrudzony parobku...~Zachwiał się Boryna, roztworzył ręce,
 7896     3, 36|               Pańskiej godzinie.~Świt się nad nim uczynił, a Łapa
 7897     4, 37|                      Rozdział 1~I tak się ano było zmarło Maciejowi
 7898     4, 37|           ujadał, tak wył, tak ciskał się do drzwi, a kiej mu otworzyli,
 7899     4, 37|    przyodziewy i wylatywał obzierając się, czy za nim lecą, że Hankę
 7900     4, 37|           straszny podniosła, zbiegli się wnet wszyscy na pole do
 7901     4, 37|               ale już całkiem widział się być zeskrzytwiałym, leżał
 7902     4, 37|          chałupie, Hanka rozkrzyczała się wniebogłosy, Józka z rykiem
 7903     4, 37|    wniebogłosy, Józka z rykiem tłukła się o ściany, Witek buczał wraz
 7904     4, 37|               tylko jeden Pietrek, co się był pokręcił tu i owdzie,
 7905     4, 37|                Że zaś w mig rozniesło się po wsi, to ledwie co słońce
 7906     4, 37|             ledwie co słońce wyniesło się chyla tyla nad chałupy,
 7907     4, 37|              ani na chwilę, roznosząc się na całą wieś.~Dopiero kiej
 7908     4, 37|            Jagustynką i Jagatą, która się była przywlekła z tym ochfiarnym
 7909     4, 37|           ochfiarnym pacierzem, wziąć się do obrządzania umarlaka.
 7910     4, 37|            zmarłego. - Kostucha, kiej się jej spodoba, ułapi cię za
 7911     4, 37|              na księżą oborę i oprzej się!~Nawet Jagustynka była jakaś
 7912     4, 37|            wyrzekła żałośnie:~- Tyrał się jeno chudziaczek po świecie,
 7913     4, 37|                  Bo złe dzieci tak by się nie biadoliły. Posłuchajcie
 7914     4, 37|            Posłuchajcie ano...~- Bych się waju tylachna ostało po
 7915     4, 37|              ostało po kim, to byście się do siódmego potu wydzierali
 7916     4, 37|               za gardło i serce jakby się zakrzepło na lód, że ledwie
 7917     4, 37|            jeszcze zrozumieć, wsparła się o ścianę, gdyż się jej widziało,
 7918     4, 37|            wsparła się o ścianę, gdyż się jej widziało, jakoby ją
 7919     4, 37|             dusiła, a ona nie poredzi się przebudzić, jeno się kala
 7920     4, 37|          poredzi się przebudzić, jeno się kala cała w potach i w męce
 7921     4, 37|            trupa, i co trochę zrywała się kajś uciekać, a ostawała,
 7922     4, 37|               ona tylko jedna, chocia się w niej trzęsła każda kosteczka
 7923     4, 37|          Szczęściem, że Hanka wrychle się opamiętała i chociaż jeszczech
 7924     4, 37|         Opowiedziała po porządku, jak się to stało.~- Dobrze, co mu
 7925     4, 37|           Tylachna wycierzpiał, to mu się należała.~- Chudziaszek,
 7926     4, 37|               już miało być, to i tak się stało! Tyla się nachorzał,
 7927     4, 37|              to i tak się stało! Tyla się nachorzał, jakże, toć więcej
 7928     4, 37|               Panu Bogu dziękować, co się już nie morduje - wyrzekł.~-
 7929     4, 37|      Poredzimy se sami. Nie frasujcie się, już ja wszystko wyrychtuję.~
 7930     4, 37|               oczy nie patrzył. Wziął się Jambrożowi pomagać i ubiery
 7931     4, 37|       bobrowały.~Aż Jagustynka ozwała się kąśliwie: ~- Byście tam
 7932     4, 37|           namawiał kowal, jakby chcąc się go pozbyć.~- Ochfiarowałem
 7933     4, 37|               pozbyć.~- Ochfiarowałem się, to i zrobię. Nieprędko
 7934     4, 37|            zrobię. Nieprędko trafi mi się drugi taki gospodarz. Zrób
 7935     4, 37|             jaki kapnie. Na organistę się uczy, a przy głupim chrzcie
 7936     4, 37|           usłużyć nie poredzi - ozwał się za nim wzgardliwie.~Hanka
 7937     4, 37|             niechta chudziak rozeprze się choćby po śmierci - powiedział
 7938     4, 37|           teraz i we czterech deskach się zmieści - szepnęła Jagustynka,
 7939     4, 37|      wiekuista! Bych ci... - zaniesła się znowu.~A Mateusz jeno głową
 7940     4, 37|             to była niedziela, zabrał się wnet do roboty; wszelaki
 7941     4, 37|          porządek stolarski znajdował się w chałupie, a suche dębowe
 7942     4, 37|       przysłanego mu do pomocy.~Dzień się już był wyniósł dawno, słońce
 7943     4, 37|           wszystkie sady i pola jakby się z wolna pogrążały w tym
 7944     4, 37|               a okna. ~Jambroż uwijał się i śpieszył aż do potu z
 7945     4, 37|       patrzyła na drogę, spodziewając się leda chwila Antka.~Godziny
 7946     4, 37|           Konia jeno zmacha i niczego się nie przewie... juści - tłumaczył
 7947     4, 37|          niedziela, zaś po drugie, co się przez smarowania nikaj nie
 7948     4, 37|              nie wstrzymam - skarżyła się przed siostrą.~- Jeszcze
 7949     4, 37|              przed siostrą.~- Jeszcze się nim nacieszycie, jeszcze
 7950     4, 37|              nim nacieszycie, jeszcze się wama da we znaki - syknął
 7951     4, 37|             na sumę i Jambroż zbierał się do kościoła, przykazując
 7952     4, 37|         sadłem Borynowych butów, gdyż się tak zeschły, co nie sposób
 7953     4, 37|             wraz z Mateuszem ponieśli się kajś na wieś, a Weronka
 7954     4, 37|             poszła, w chałupie ostały się jeno same kobiety i Witek,
 7955     4, 37|       kościoła, zaś u Borynów zrobiło się całkiem cicho, tyle jeno,
 7956     4, 37|         litanię za umarłego, roznosił się kiej to ptasie ćwierkanie
 7957     4, 37|          Pokrótce i nabożeństwo snadź się rozpoczęło, gdyż od kościoła
 7958     4, 37|     rozpoczęło, gdyż od kościoła jęły się rozkrążać w przypołudniowej
 7959     4, 37|           samo słońce, prześmiechnęła się znacząco i z sercem pełnym
 7960     4, 37|               nieco żalnie.~Zamodliła się znowu na długą chwilę, powłócząc
 7961     4, 37|      przerosłe żółtą ognichą, pławiły się trzepotliwie w cichym, nagrzanym
 7962     4, 37|           Jakiś ptak wielgachny ważył się nad rozkwitłą koniczyną,
 7963     4, 37|               dołkach lny niebieściły się bledziuśkim kwiatem, niby
 7964     4, 37|            zapachem kwiatów, co tliły się nieprzeliczone we zbożach
 7965     4, 37|           radością i same łzy cisnęły się do oczów.~- Świętaś ty i
 7966     4, 37|                szepnęła gorąco bierąc się z powrotem do pacierza.~
 7967     4, 37|              zatrzeszczało, obejrzała się uważnie; pod wiśniami o
 7968     4, 37|           sparło ze złości. Odwróciła się plecami, jeno co już nie
 7969     4, 37|              już nie poredziła zebrać się na modlitwę, bo dawne urazy
 7970     4, 37|               domów, a we zbożach, co się ździebko kłoniły za słońcem,
 7971     4, 37|        zahuczał i przepiórki odzywały się po swojemu.~Ale upał wzmagał
 7972     4, 37|             swojemu.~Ale upał wzmagał się coraz barzej i prażył już
 7973     4, 37|              już niemiłosiernie.~Suma się wnet skończyła i nad stawem
 7974     4, 37|              trzewików, zaś drogi tak się zamrowiły ludźmi, wozami
 7975     4, 37|             modrawą, w której wynosił się straszliwy majestat śmierci.~
 7976     4, 37|             lot podniebny, a poniesie się tam, kaj od wiek wieka wszystkie
 7977     4, 37|           onej drogi dalekiej.~Już mu się ano dusza korzyła przed
 7978     4, 37|           leżała jakby prześmiechając się leciuśko wśród świateł,
 7979     4, 37|            kto wzdychał żałośnie, kto się bił w piersi i modlił gorąco,
 7980     4, 37|            pogwary wzdychliwe trzęsły się kiej te przejmujące siąpania
 7981     4, 37|           młodzi, całe Lipce tłoczyły się w izbie i w sieniach, zaś
 7982     4, 37|        sieniach, zaś do okien cisnęło się tyla dzieci i tak swywoliły,
 7983     4, 37|             go nie posłuchał, trzymał się dzisiaj Józki, a niekiedy
 7984     4, 37|            rozwodził ręce i zadumywał się nad człowieczą smutną dolą.~
 7985     4, 37|     popłakując wraz z nimi, a sielnie się wyżalając, nad sierotami.~
 7986     4, 37|              ta była niegłodna użalań się nad sobą, ale zawdy tak
 7987     4, 37|           uciekła do sadu i zaszywszy się w gęstwę, siedziała tam
 7988     4, 37|           roboty kole trumny.~- Że to się jeszcze śmie pokazywać na
 7989     4, 37|             jej wynadgrodzi!- zaśmiał się kowal. Szczęściem, że przysłali
 7990     4, 37|           gdyż wójtowa rozczapierzała się kiej indyczka, gotowa zrobić
 7991     4, 37|              nie do zniesienia. Parno się przy tym robiło i dziwnie
 7992     4, 37|              listek i ni jedno źdźbło się nie zaruchało, a chociaż
 7993     4, 37|              jednak słoneczny war lał się jeszcze żywym ogniem i tak
 7994     4, 37|        pomdlałe chwasty i kwiaty.~Ryk się naraz wydarł przeciągły
 7995     4, 37|               księżego byka! - ozwała się Płoszkowa goniąc oczami
 7996     4, 37|               oczami krowę, szarpiącą się na postronku.~- Młynarz
 7997     4, 37|            Jagustynka, ale żadnej już się nie chciało mówić.~Siedziały
 7998     4, 37|      nieustający głos Jagaty modlącej się przy umarłym.~Dopiero kiej
 7999     4, 37|   przedzwonili na nieszpory, rozeszły się do domów, a Hanka posłała
 8000     4, 37|             nią do proboszcza ugodzić się o pogrzeb ojcowy.~Witek