Tom, Rozdzial

 9501     4, 43|      przypołudnie, gdy wszystko zdało się już puszczać ostatnią parę
 9502     4, 43|       rozmigotanym wrzątku, przyćmiło się nagle słońce i zmętniało,
 9503     4, 43|         wszystkich stron, opuszczając się coraz niżej i groźniej.~
 9504     4, 43|               dalekie grzmoty, zerwał się krótki wiatr, po drogach
 9505     4, 43|            wiatr, po drogach wzniosły się skłębione tumany, słońce
 9506     4, 43|      skłębione tumany, słońce rozlało się kieby żółtko w piasku, ściemniało
 9507     4, 43|            raptem i na niebie zaroiły się roje błyskawic, jakby kto
 9508     4, 43|             chałupy.~Naraz skotłowało się wszystko do dna, słońce
 9509     4, 43|                słońce zgasło, uczynił się dziki mąt i rozszalała się
 9510     4, 43|            się dziki mąt i rozszalała się taka zawierucha, że w skołtunionych
 9511     4, 43|            skołtunionych mrokach lały się jeno strugi oślepiających
 9512     4, 43|           pioruny, grzmoty przewalały się po niebie, szumiała ulewa
 9513     4, 43|              może z godzinę, aż zboża się pokładły i drogami pociekły
 9514     4, 43|       przestało na chwilę i zaczynało się wyjaśniać, to znowu grzmiało,
 9515     4, 43|         większych szkód, dopiero kiej się już prawie do cna uspokoiło
 9516     4, 43|         ostatniej chmury zwieszającej się nad wsią trzasnął piorun
 9517     4, 43|        stanęła w ogniu, na wsi zerwał się strachliwy wrzask i kto
 9518     4, 43|              było o ratowaniu, paliła się od góry do dołu kieby ta
 9519     4, 43|            poniektóre dachy zaczynały się kurzyć i gęsto leciały skry
 9520     4, 43|         niebezpieczeństwo i zaczynali się rozchodzić, przysunęła się
 9521     4, 43|            się rozchodzić, przysunęła się do niej Kozłowa i ująwszy
 9522     4, 43|             do niej Kozłowa i ująwszy się pod boki zakrzyczała urągliwie:~-
 9523     4, 43|           jeno a doszczekując:~- Dmij się, pani wójtowo, dmij, odbiję
 9524     4, 43|              jej nie słuchał, stodoła się dopaliła, przywalili błotem
 9525     4, 43|             przywalili błotem dymiące się zgliszcza i porozchodzili
 9526     4, 43|             zgliszcza i porozchodzili się do domów, ostała jeno wójtowa
 9527     4, 43|         machnął ręką i poszedł.~Burza się już przetoczyła na bory
 9528     4, 43|              na bory i lasy, pokazało się słońce, po modrym niebie
 9529     4, 43|            przed samą chałupą natknął się niespodzianie na Jagusię,
 9530     4, 43|           dnie leżeć w sadzie, krosty się już podgoiły galancie i
 9531     4, 43|         maścią, gdyż Hanusia krzywiła się na wielki rozchód masła
 9532     4, 43|              wołanie, i z ptakami, co się były zlatywały do kruszyn
 9533     4, 43|            zdążyła dziękować, rozległ się kajś głos Hanki, a Jagna
 9534     4, 43|           Macie już krowę? - zdumiała się niezmiernie.~- A mamy! Co,
 9535     4, 43|             ci wszystko rozpowiem, to się złapiesz za głowę i nie
 9536     4, 43|       świtaniu poczułam, że cosik tak się cocha o węgieł, jaże się
 9537     4, 43|              się cocha o węgieł, jaże się buda zatrzęsła, myślę sobie,
 9538     4, 43|         świnia jakaś podeszła wytrzeć się z błota. Przyłożyłam się
 9539     4, 43|              się z błota. Przyłożyłam się i jeszczek nie usnęłam,
 9540     4, 43|                Przetarłam oczy, bo mi się zdało, że mnie jeszcze śpik
 9541     4, 43|                Juści, byłam pewna, że się odbiła od stada, Szymek
 9542     4, 43|              przywiązana. Jakże, sama się przeciek na postronek nie
 9543     4, 43|          przeszła i noc, rozpytywałam się na wsi, pytałam nawet dworskiego
 9544     4, 43|             głupi nie uwierzy.~Ośmiał się na to i na odchodnym powieda:~-
 9545     4, 43|               Krowa wasza, nie bójcie się, nikt jej wam nie odbierze!~
 9546     4, 43|              mu do nóg dziękować, ale się wyrwał.~- A jak spotkacie
 9547     4, 43|          Jacek dał wam krowę!~- Zaśby się nalazł kto drugi taki poczciwy
 9548     4, 43|           naszczekiwać radośnie, kury się rozgdakały zestraszone,
 9549     4, 43|            cichym żalem, przyglądając się uważniej obojgu. Wydali
 9550     4, 43|               uważniej obojgu. Wydali się jej nie do poznania przemienieni,
 9551     4, 43|              sobie przemyślnie, nosił się godnie i prawił kieby mądrala.~-
 9552     4, 43|               półwłóczek, no! Wiedzie się im niezgorzej.~- A niech
 9553     4, 43|               wspomógł.~- Antek wziął się za Szymkiem! - aż przystanęła
 9554     4, 43|                 Poczekajta, udobrucha się matka, to wam jeszcze coś
 9555     4, 43|               czegoś wzdychał drapiąc się frasobliwie po głowie, a
 9556     4, 43|          głowie, a Jagusia zapatrzyła się na Lipce, całe w łunach
 9557     4, 43|           oczy.~- Cóż ci to? krzywisz się kieby po occie.~Jął wyrzekać,
 9558     4, 43|          occie.~Jął wyrzekać, jako mu się mierzi życie i wieś, i wszystko,
 9559     4, 43|           gdzie go oczy poniosą.~- To się ożeń, a miał będziesz odmianę -
 9560     4, 43|             wraz pomieszana.~- Spytaj się jej! Każda za cie pójdzie,
 9561     4, 43|             do poufałości.~Nie bronił się, a jeno zaczął z innej beczki.~-
 9562     4, 43|                 wyrzekła z mocą, jaże się zastanowił, a szczerze powiedziała,
 9563     4, 43|                gdyż żaden nie widział się jej milszym nad drugiego,
 9564     4, 43|            ciężko, z lubością oddając się spominkom o nim, że Mateusz,
 9565     4, 43|            nim, że Mateusz, nie mogąc się dogadać, zawrócił z powrotem
 9566     4, 43|          teraz porabia, co?~Zatargała się gwałtownie, ktosik ją objął
 9567     4, 43|            namiętnie wójt.~Wyrwała mu się z pazurów rozzłoszczona.~-
 9568     4, 43|          takiego narobię piekła, jaże się cała wieś zleci.~- Cichoj,
 9569     4, 43|         świńtuch i tyla! I ani ważcie się mnie czepiać.~Odbiegła go
 9570     4, 43|            krowy w opłotkach, zabrała się więc żwawo do wieczornych
 9571     4, 43|    wieczornych obrządków, ale trzęsła się ze złości i nie mogąc się
 9572     4, 43|             się ze złości i nie mogąc się uspokoić, skoro się jeno
 9573     4, 43|             mogąc się uspokoić, skoro się jeno ściemniało, zebrała
 9574     4, 43|              jeno ściemniało, zebrała się znowu bieżyć.~- Zajrzę do
 9575     4, 43|            teraz chodziła, wysługując się im na różne sposoby, aby
 9576     4, 43|          nowego.~I pokrótce zajarzyły się w mrokach oświetlone okna
 9577     4, 43|           dziw trupem nie padła, nogi się pod nią ugięły, serce zakotłowało
 9578     4, 43|            pociekły jej z oczów i tak się w niej rozśpiewała radość,
 9579     4, 43|        rozśpiewała radość, że chciało się jej śmiać i krzyczeć, i
 9580     4, 43|            całować te drzewa, i tulić się do tych pól pośpionych w
 9581     4, 43|          szeptała niekiedy, porywając się nagle jak ptak i leciała,
 9582     4, 43|               już późny wieczór, kiej się znalazła z powrotem, w oknach
 9583     4, 43|             było już ciemno, świeciło się tylko u Borynów, kaj się
 9584     4, 43|              się tylko u Borynów, kaj się zebrało sporo narodu, i
 9585     4, 43|       Jasiowym powrocie.~Ale na darmo się przewracała z boku na bok,
 9586     4, 43|           matka zachrapała, podniesła się cichuśko i przyokrywszy
 9587     4, 43|               cichuśko i przyokrywszy się w zapaskę siadła pod domem
 9588     4, 43|          Borynów, za stawem, świeciło się jeszcze po jednej stronie
 9589     4, 43|             odgłosy rozmów.~Wpatrzyła się zrazu w drżące na wodzie
 9590     4, 43|         zapomniała o wszystkim grążąc się w mgławych i rozmigotanych
 9591     4, 43|               a czasem z pól podnosił się upalny, rozpachniony wzdych
 9592     4, 43|              i przejmował serce, jaże się prężyła rozwierając ramiona.
 9593     4, 43|            słodkości, jak pęd, któren się pręży i wzbiera w sobie...
 9594     4, 43|          szczęścia.~U Borynów cięgiem się świeciło i na drodze stróżował
 9595     4, 43|               podsłuchał, gdyż zeszli się na cichą, przyjacielską
 9596     4, 43|          ciemnawo, jakiś ogarek słabo się ćmił na okapie, że jeno
 9597     4, 43|            rozeznać w gęstwie, zeszło się bowiem ze dwadzieścia chłopa,
 9598     4, 43|              to wyszło la wsi, jeżeli się zgodzą na postawienie szkoły
 9599     4, 43|              radzili, boć nie obeszło się bez kłótni a sprzeciwieństw,
 9600     4, 43|  sprzeciwieństw, ale w końcu zgodzili się na jedno i nim zaświtało,
 9601     4, 43|               nim zaświtało, rozeszli się śpiesznie, gdyż nazajutrz
 9602     4, 43|     Przyjedzie, przyjedzie!~I kłoniła się bezwolnie, jakby nad jutrem,
 9603     4, 43|               lękiem a radością dając się temu, co miało się stać.~ ~
 9604     4, 43|              dając się temu, co miało się stać.~ ~
 9605     4, 44|              dochodziło, skwar czynił się coraz większy i naród już
 9606     4, 44|             coraz większy i naród już się wszystek zgromadził przed
 9607     4, 44|      pokrzywionymi wierzbami, ale tam się jeno lśniły kałuże, ostałe
 9608     4, 44|            wczorajszej ulewie, toczył się z wolna jakiś zapóźniony
 9609     4, 44|               jeno ze strachu - ozwał się z kupy jakiś głos.~- Ruchajta
 9610     4, 44|           kupy jakiś głos.~- Ruchajta się, ludzie! Ja tu po urzędzie,
 9611     4, 44|                Wójcie, a to jeno Boga się bójcie - zaśmiał się któryś
 9612     4, 44|             Boga się bójcie - zaśmiał się któryś z rzepeckich.~- A
 9613     4, 44|            prawieczne drzewa wynosiły się nad nią, kościelna wieża
 9614     4, 44|             ramiona krzyżów wychylały się spoza kamiennego ogrodzenia
 9615     4, 44|              sól nie starczyło, to mu się jeno w pas kłaniali, jaki
 9616     4, 44|             naczelnika, to przymawiał się o słomę na powrósła, że
 9617     4, 44|           uchwalcie na szkołę, bo jak się będziecie sprzeczali, to
 9618     4, 44|         sprzeczali, to naczelnik może się rozgniewać i gotów wam jeszcze
 9619     4, 44|              z dobrej woli! - zdumiał się Płoszka.~- Prawda, ale nie
 9620     4, 44|            wiecie to: pan z panem zna się, a chłopu zasię.~Płoszka
 9621     4, 44|            jednego niewoląc, że w mig się o tym rozniesło między gromadą.~
 9622     4, 44|                A niemała kupa żebrała się narodu, zeszło się bowiem
 9623     4, 44|            żebrała się narodu, zeszło się bowiem przeszło dwieście
 9624     4, 44|                bo każda wieś znaczyła się jenszymi ubierami, ale skoro
 9625     4, 44|          jenszymi ubierami, ale skoro się jeno rozeszło, jako trzeba
 9626     4, 44|              chce sam naczelnik, jęli się mieszać, przechodzić z kupy
 9627     4, 44|            rzepecka szlachta trzymała się z osobna, zadzierzyście
 9628     4, 44|             biedota była taka, że jak się z nich prześmiewali, trzech
 9629     4, 44|             grochowiny, poroztrząsała się po placu, sporo chroniło
 9630     4, 44|              po placu, sporo chroniło się w cieniu smętarza i przywozach.~
 9631     4, 44|           przywozach.~Głównie cisnęli się pod wielką karczmę, stojącą
 9632     4, 44|               tym gaju cienistym, tam się najskwapniej ciżbiąc, bo
 9633     4, 44|               spieka jednak podnosiła się okruteczna, dogrzewało,
 9634     4, 44|            gębę i krzyczała:~- Śpiesz się, Magda! A żebyś kulasy połamała,
 9635     4, 44|            szyby, jakieś dziecko jęło się wydzierać wniebogłosy, kajś
 9636     4, 44|          zbożach i drodze.~- Widzi mi się, co będą ugaszczali naczelnika -
 9637     4, 44|         półkoszek napitków.~- Schlają się jak łoni.~- Abo to nie mogą,
 9638     4, 44|             ano przyszły.~- Jak wilki się włóczą, że ni pomiarkować,
 9639     4, 44|        młynarz, a nieco z dala kręcił się kowal pilnie nasłuchujący.~-
 9640     4, 44|               nasłuchujący.~- Młynarz się łasi kieby ten głodny pies!~-
 9641     4, 44|              ten głodny pies!~- Bo go się boją, ten mu najmilejszy!~-
 9642     4, 44|         poredziwszy ze sobą, rozeszli się między łudzi prawiąc im
 9643     4, 44|              ktoś westchnął, podrapał się frasobliwie albo strzygnął
 9644     4, 44|        ślepiami, ku strażnikom kupiąc się zarazem coraz ciaśniej.~
 9645     4, 44|             przekpinkami, jaże ośmiał się niejeden, a w trzeciej gromadzie
 9646     4, 44|         uchwalać.~Naród przysłuchiwał się w skupieniu kolebiąc się
 9647     4, 44|              się w skupieniu kolebiąc się to w tę, to w drugą stronę,
 9648     4, 44|             podatki, a do tego nikomu się nie śpieszyło.~Niepokój
 9649     4, 44|              Antek, ale i strach było się przeciwić naczelnikowi a
 9650     4, 44|               urzędami.~Jeden oglądał się na drugiego, każden się
 9651     4, 44|               się na drugiego, każden się głowił z osobna, zaś wszystkie
 9652     4, 44|               zaś wszystkie obzierali się na bogatszych, ale młynarz
 9653     4, 44|     najpierwsi z drugich wsi trzymali się jakoś na uboczu, stojąc
 9654     4, 44|              ma głosować - i odwrócił się do kowala, któren przyświarczał
 9655     4, 44|   przyświarczał wszystkim, ale kręcił się niespokojnie między gromadą
 9656     4, 44|              gromadą przewąchując, co się święci, a do pisarza zachodził,
 9657     4, 44|              częstował tytuniem i tak się taił ze swoimi zamysłami,
 9658     4, 44|             trzyma.~Ale większość już się skłaniała głosować przeciw
 9659     4, 44|             przeciw szkole, rozsypali się po placu i nie bacząc na
 9660     4, 44|               pójdź no tu który!~Nikt się jednak nie poruszył, jakby
 9661     4, 44|       przyszlim tu na posługi - ozwał się jakiś hardy głos.~- Niech
 9662     4, 44|        przetrząsnąć kałduna - zaśmiał się któryś, że to pisarz miał
 9663     4, 44|            wójt od podwórza, przebrał się za karczmę i pognał tyłami
 9664     4, 44|     pisarzowej przewinął i obtarł, to się ździebko przewietrzy.~-
 9665     4, 44|          jeszcze nie widać - dziwował się któryś, ale na to rzekł
 9666     4, 44|              prześmiechem:~- Niegłupi się pokazywać!~Spojrzeli na
 9667     4, 44|    natarczywie Mateusz.~Kowal skręcił się kiej przydeptana glista
 9668     4, 44|              i odmruknąwszy cosik jął się przeciskać do młynarza,
 9669     4, 44|              za cóż postawią? - ozwał się któryś z kupy.~- Głupiś!
 9670     4, 44|           dziedzicem sprawa - zwrócił się do Lipczaków - z naczelnikiem
 9671     4, 44|           wszystkich stron, ale chłop się nie ulęknął i skoro się
 9672     4, 44|               się nie ulęknął i skoro się jeno przyciszyło, znowuj
 9673     4, 44|            zawdy tak było, że panowie się buntują, naród judzą, do
 9674     4, 44|            jeno was, chłopów! Panowie się za wami nie upomną, nie,
 9675     4, 44|           wami nie upomną, nie, wyprą się wszystkiego kiej judasze
 9676     4, 44|              pańszczyznę! - podniesły się wołania.~- Grzela powieda -
 9677     4, 44|           dawać ani grosza, przeciwić się, a juści, tylko parobkowi
 9678     4, 44|       postawić szkołę niźli przeciwić się urzędom. A że po naszemu
 9679     4, 44|               stronę trzymajmy! A drą się między sobą panowie, nie
 9680     4, 44|               nie nasza sprawa, niech się ta kłyźnią i zagryzają,
 9681     4, 44|             morówka nie minie.~Zwarli się kole niego gęstwą i zakrzyczeli
 9682     4, 44|            próżno i poniektóre za nim się ujmowały. Grzelowe stronniki
 9683     4, 44|       drugiemu rzec swoje! Wydzierają się i myślą, co największe głowacze!
 9684     4, 44|              proboszcz! Prześmiewajta się, juchy, a ja wam rzeknę,
 9685     4, 44|              bywało pod te roki, kiej się to panowie buntowały; dobrze
 9686     4, 44|             niech przestanie - wyrwał się jakiś głos.~- A tera - ciągnął
 9687     4, 44|            jucha! Baran!~Stary zeźlił się srodze, ale jeno powiedział:~-
 9688     4, 44|      Gruchnęły śmiechy i wraz zaczęli się odwracać podnosząc oczy
 9689     4, 44|              wlazł stójka i chyciwszy się komina patrzył w dal.~-
 9690     4, 44|              z Przyłęku!~Gromada jęła się ściągać pod dom i zwierać
 9691     4, 44|          Rychtyk i słońce przetoczyło się ździebko na bok, za kalenicę,
 9692     4, 44|       kalenicę, że spod okapu wysuwał się coraz większy cień, w którym
 9693     4, 44|          nosie majstrował.~Pisarz jął się na gwałt przebierać w świąteczny
 9694     4, 44|            całym domu znowu podniesły się wrzaski pisarzowej, brzęk
 9695     4, 44|               w jakieś Zdrowaś zjawił się i wójt. Stanął w progu czerwony
 9696     4, 44|            ozory to powiedzenie, jaże się kałduny zatrzęsły z uciechy,
 9697     4, 44|               uroczyście:~- Rozstąpta się, ludzie! Naczelnik!~Jakoż
 9698     4, 44|         Naczelnik!~Jakoż powóz ukazał się na drodze i podskakując
 9699     4, 44|             kieby kije.~Naczelnik dał się wysadzić i rozebrać z białego
 9700     4, 44|              obleczenia i odwróciwszy się powłókł oczami po gromadzie,
 9701     4, 44|              żółtawą bródkę, nasrożył się, kiwnął głową i wszedł do
 9702     4, 44|          Powóz odjechał, chłopi znowu się zwarli dokoła stołu rozumiejąc,
 9703     4, 44|       rozumiejąc, iż zaraz rozpocznie się zebranie, ale przeszło dobre
 9704     4, 44|             cały pacierz, a naczelnik się nie pokazywał, jeno z pisarzowych
 9705     4, 44|         pisarzowych pokojów roznosiły się brzęki szkła, śmiechy i
 9706     4, 44|              nozdrzach.~A że mierziło się już czekanie i słońce przypiekało
 9707     4, 44|              barzej, to jaki taki jął się chyłkiem przebierać ku karczmie,
 9708     4, 44|            zakrzyczał:~- Nie rozłazić się! A którego zbraknie, ten
 9709     4, 44|               A którego zbraknie, ten się zapisze do sztrafu...~Juści,
 9710     4, 44|               do sztrafu...~Juści, co się jeszczek wstrzymali klnąc
 9711     4, 44|          środka i zasłonił.~- Wstydzą się chlać na oczach!~- Lepiej,
 9712     4, 44|             rząd z kancelarią, wyrwał się żałosny i długi bek, a po
 9713     4, 44|      postronku sporego ciołka, któren się opierał ze wszystkiej mocy,
 9714     4, 44|            zadarł ogona i pognał, ino się za nim zakurzyło.~- Łapaj
 9715     4, 44|             posyp mu soli na ogon, to się wróci!~- Jaki to zuchwały,
 9716     4, 44|               Dogadywali przekpiwając się ze stójki, któren ganiał
 9717     4, 44|             kiej wójt przykazał wziąć się do wymiatania aresztu i
 9718     4, 44|               niemało pomagał bojając się, bych się czasem nie zachciało
 9719     4, 44|             pomagał bojając się, bych się czasem nie zachciało tam
 9720     4, 44|               aresztant.~- Nie bójcie się, po gorzałce do cna straci
 9721     4, 44|               oczów, jął znowu kręcić się wśród ludzi przypominając
 9722     4, 44|              jak ma głosować. ~- Jeno się nie bójta! - dodawał - prawo
 9723     4, 44|             przymusi.~Ale nie zdążyli się jeszcze ludzie porozkładać
 9724     4, 44|        prędzej! zaczynamy!~- Nawąchał się dobrego jadła, to go ponosi!
 9725     4, 44|         Mamrotali gniewnie, zbierając się ociężale przed kancelarią.~
 9726     4, 44|            zestrachane gwarem porwały się z dachu krążąc roztrzepotaną
 9727     4, 44|               ze strażników prężących się u proga.~Wszystkie oczy
 9728     4, 44|               Wszystkie oczy zwróciły się na drzwi, ale wyszedł z
 9729     4, 44|             papierem w ręku i wcisnął się za stół.~Wójt zatrząsł dzwonkiem
 9730     4, 44|              Nie rozumiemy! - zerwały się mnogie głosy.~Strażnicy
 9731     4, 44|          mnogie głosy.~Strażnicy jęli się pilnie rozglądać w gromadzie.~
 9732     4, 44|         rozglądać w gromadzie.~Pisarz się skrzywił, ale już czytał
 9733     4, 44|      przekładając na polskie.~Zrobiło się cicho, słuchali w skupieniu,
 9734     4, 44|      rozważając każde słowo i patrząc się w niego kieby w obraz.~Pisarz
 9735     4, 44|            szkoły.~Skończył, ale nikt się nie odezwał, każden coś
 9736     4, 44|              coś ważył w sobie, kuląc się jeno, jakby pod ciężarem
 9737     4, 44|              podatku, aż dopiero wójt się ozwał:~- Słyszeliście dobrze,
 9738     4, 44|         przeciek nie głusim! - ozwali się tu i owdzie.~- A któren
 9739     4, 44|        wystąpi, a swoje rzeknie.~Jęli się trącać łokciami, wypychać
 9740     4, 44|         naprzód, drapać, spozierać na się i na starszych, lecz nikto
 9741     4, 44|            nie miał śmiałości wyrywać się pierwszy.~- Kiej tak, uchwalmy
 9742     4, 44|        wszyscy jednogłośnie zgadzacie się? - zapytał uroczyście pisarz.~-
 9743     4, 44|          rzekł wielce łaskawie:~- Jak się macie, gospodarze?~- Bóg
 9744     4, 44|             pierwsi z brzega kolebiąc się pod naporem gromady pchającej
 9745     4, 44|             naporem gromady pchającej się naprzód, aby posłuchać naczelnika,
 9746     4, 44|              mówić po swojemu, ale mu się cięgiem odbekiwało.~Strażnicy
 9747     4, 44|           Poszedł ścierwo i nie plącz się pod nogami! - zaklął ktoś
 9748     4, 44|              przejął niejednego, tłum się zakołysał, poszły trwożne
 9749     4, 44|         krzyków.~Naczelnik zmarszczył się groźnie.~Wójt struchlał,
 9750     4, 44|             nosa okulary, jeno Grzela się nie strwożył, wparł w niego
 9751     4, 44|         Płoszka wystąpił i skłoniwszy się nisko zaczął pokornie:~-
 9752     4, 44|          zaczął pokornie:~- Dopraszam się łaski wielmożnego naczelnika,
 9753     4, 44|          uchwalić uchwalim, ale widzi się nama, co za dużo złoty i
 9754     4, 44|              taka szkoła, moje uczyły się bez trzy roki, a też ni
 9755     4, 44|          ludzie, ciszej!~- Rozbrykały się barany, a wilk jeno patrzeć,
 9756     4, 44|            przez drugiego, że uczynił się srogi gwar, każden bowiem
 9757     4, 44|       przepierał drugich, rozgrzewali się coraz barzej, rozbili się
 9758     4, 44|             się coraz barzej, rozbili się na kupy i wszędy zawrzały
 9759     4, 44|               czym, większość srożyła się coraz zuchwalej, wygadując,
 9760     4, 44|               cosik z pisarzem, dając się im wygadać do woli, a kiej
 9761     4, 44|            wygadać do woli, a kiej mu się widziało, co mają już dosyć
 9762     4, 44|               spokoili sołtysi.~A nim się do cna przyciszyło, rozległ
 9763     4, 44|              cna przyciszyło, rozległ się jego głos rozkazujący:~-
 9764     4, 44|              Srogo przemówił, jeno co się nie ulękli, a Kłąb chlasnął
 9765     4, 44|             to niechże i nama pozwolą się ruchać, jak komu wyrosły
 9766     4, 44|              że w naszej szkole muszą się uczyć po naszemu.~- Karpienko!
 9767     4, 44|                  miarkujcie...~I wraz się rozstąpili czyniąc wolne
 9768     4, 44|            wolne przejście, a tłocząc się za nimi przed naczelnika
 9769     4, 44|               raz po raz ktoś wyrywał się z kupy z ozorem: ~- Każde
 9770     4, 44|               huknął Antek, zatrzęsły się śmiechy, a on wołał rozjuszony:~-
 9771     4, 44|      poczerwieniał z gniewu, lecz nim się zebrał na słowo, naczelnik
 9772     4, 44|              prawo za nami! nie bójta się niczego! - krzyknął zuchwale
 9773     4, 44|            Ale w gromadzie zagotowało się z nagła kieby w tym kotle,
 9774     4, 44|          prawić, krzyczeć i sprzeczać się zajadle, że już nie dosłyszał
 9775     4, 44|             Jakby ich zły opętał, tak się wydzierali zapalczywie,
 9776     4, 44|          przyszło i laczego?~Spierali się o szkołę, o Antka, o wczorajszy
 9777     4, 44|               zaś la samego sprzeciwu się kłyźnił, że powstał taki
 9778     4, 44|              wrzask i zamieszanie, co się już widziało, jako leda
 9779     4, 44|                jako leda chwila wezmą się za łby i orzydla. Próbował
 9780     4, 44|        oprzytomnieli nieco, ściszając się nawzajem.~Naczelnik nie
 9781     4, 44|         nawzajem.~Naczelnik nie mogąc się doczekać cichości, zakrzyczał
 9782     4, 44|              młynarz i drugie rzucili się między ludzi przyniewalać
 9783     4, 44|          ostało na miejscu, naczelnik się zmarszczył i przykazał,
 9784     4, 44|           głosowali imiennie.~Strapił się tym Grzela, dobrze rozumiejąc,
 9785     4, 44|         głosować; to nie będzie śmiał się przeciwić.~Ale już nie było
 9786     4, 44|                lub robił krzyżyk, gdy się jej przeciwił.~Długo się
 9787     4, 44|              się jej przeciwił.~Długo się wlekło, gdyż ludzi było
 9788     4, 44|       postawił mi kreskę! - wydzierał się któryś, a za nim wielu świarczyło
 9789     4, 44|             to samo; zaś gorętsi jęli się skrzykiwać.~- Nie dać, podrzeć
 9790     4, 44|              chcąc nie chcąc, musieli się poodsuwać na boki, zaś naczelnik
 9791     4, 44|          powozu i ruszył.~Kłaniali mu się pokornie, ani spojrzał na
 9792     4, 44|            przyłóż, a nie spodziejesz się, jak udrze cię kłami gorzej
 9793     4, 44|         wezwyczajony do oporu.~- Boja się bele czego, to i niełatwo
 9794     4, 44|             bele czego, to i niełatwo się wezwyczai.~- Moiściewy,
 9795     4, 44|             Przyłęka podszedł skarżąc się przed Grzelą:~- Chciałem
 9796     4, 44|              i pisarz zapisał, jak mu się spodobało.~- Tyla było oszukaństwa,
 9797     4, 44|          zaklął Mateusz i odwróciwszy się do gromady zakrzyczał: -
 9798     4, 44|               kiejśta głupie.~Zaczęli się odcinać, ktoś nawet pysk
 9799     4, 44|                to mu powiedzą. Znajdą się takie!~- Kaj strażniki? -
 9800     4, 44|               Lipiec.~Grzela zakręcił się po karczmie i ani spostrzegli,
 9801     4, 44|       karczmie i ani spostrzegli, jak się wyniósł i szedł ku wsi miedzami
 9802     4, 44|              wsi miedzami rozglądając się pilnie dokoła.~ ~
 9803     4, 45|             Rozdział 9~Antek obzierał się za gromadą kieby ten kot
 9804     4, 45|               sporą gałąź i wsparłszy się o płot obstrugiwał, pasując
 9805     4, 45|          mogli najpowolniej, zrównali się z nim pokrótce.~- Kajże
 9806     4, 45|             bym z duszy, ale widzi mi się, co nam kaj indziej drogi
 9807     4, 45|              drogi wypadną.~Rozejrzał się prędko, na drodze ni żywej
 9808     4, 45|               ruszył z nimi trzymając się kole płota i pilnie bacząc,
 9809     4, 45|            nie obskoczyli.~Zmiarkował się starszy i dalejże pogadywać
 9810     4, 45|              popuścił ni słowa.~Antek się jeno prześmiechał wyciągając
 9811     4, 45|           strzyknąwszy przez zęby jął się użalać, jak to on nie zazna
 9812     4, 45|             do maci, ale Antek, że mu się to już zmierziły te kluczenia,
 9813     4, 45|            tyla jeno jest profitu, co się po wsiach naszczekają pieski,
 9814     4, 45|             ostatniej chałupy, rzucił się z nagła na Antka i krzyknął
 9815     4, 45|            kamratowi:~- Bierz go!~Źle się jednak wybrali, bo nim poredzili
 9816     4, 45|               nie wygracie... nie dam się i czterem... a kły powybijam
 9817     4, 45|                  Ha! ha! sławno, a to się nam udała szutka! - i trzymając
 9818     4, 45|           udała szutka! - i trzymając się za boki, niby to od śmiechu,
 9819     4, 45|            inaczej zawrzeszczał:~- My się jeszcze zobaczym, panie
 9820     4, 45|             Hale, strach go sparł, to się żartem wykręca, pogadam
 9821     4, 45|           odpocząć nieco, gdyż trząsł się jeszcze cały i spotniał
 9822     4, 45|              jadle, bo służba cięgiem się kręciła kole nich, szczękały
 9823     4, 45|          wszystko - myślał dobierając się do chleba ze serem, jaki
 9824     4, 45|        zakwakała kaczka i rozchodziło się senne nukanie żab, z gąszczów
 9825     4, 45|               żab, z gąszczów trzęsły się cichuśkie pogłoski stworzeń
 9826     4, 45|              muzyka koników podnosiła się raz po raz i przycichała,
 9827     4, 45|             jeno było żywe, przytaiło się w cieniach przed pożogą,
 9828     4, 45|           lasom niedalekim, ale skoro się wysunął z cieniów na drogę
 9829     4, 45|             godzinę Południca zwaliła się na świat i wysysała spieczonymi
 9830     4, 45|               takiemi! Bele strażnika się ulękną... jakby im przykazali
 9831     4, 45|              każdemu źle, każden wije się kieby nadeptany piskorz
 9832     4, 45|              biedy zipie, to gdzie im się ta kłopotać o takie sprawy.
 9833     4, 45|             co mu potrza - zafrasował się wielce za wszystkich i serdecznie
 9834     4, 45|              unieść do słońca.~Głowił się i wzdychał, a tyla mu jeno
 9835     4, 45|             juści, taki gorąc - ozwał się pierwszy przystając nieco.~-
 9836     4, 45|           przygarbiony kark, przypiął się do taczki niby pijawka,
 9837     4, 45|              i srogi upał, to chociaż się wydzierał ze sił do ostatka
 9838     4, 45|              odpoczywać.~- Nuchim; ty się spóźnisz na szabes! - upominał
 9839     4, 45|        spóźnisz na szabes! - upominał się płaczliwie. - Nuchim, ty
 9840     4, 45|             dwa... trzy... - i rzucał się na taczkę z krzykiem rozpaczy,
 9841     4, 45|               koło zapiszczało i kurz się podniósł. Żyd dreptał pobok
 9842     4, 45|           pieniądze.~- Nie gniewajcie się, to ja dam śliczne kuraski
 9843     4, 45|               po znajomości!~Zakasłał się, jaże mu ślepie na wierzch
 9844     4, 45|           zwolnił nieco kroku, chycił się taczek i wlókł się poglądając
 9845     4, 45|             chycił się taczek i wlókł się poglądając nań łzawie.~-
 9846     4, 45|        wiedział, bo rzekł rozglądając się trwożliwie dokoła:~- Wiecie,
 9847     4, 45|             wy też powiadacie?~- Może się miał pytać o pozwolenie?
 9848     4, 45|             Czy nieprawda?~- Widzi mi się, co nie o to idzie, aby
 9849     4, 45|            Głupiś, pomogłem ci, bo mi się tak spodobało.~Ruszył ostro
 9850     4, 45|           nieba, zaś po ziemi skrzyła się rozmigotana rzeka słońca.
 9851     4, 45|               sosny i brzozy tłoczyły się gęstą, pomieszaną ciżbą,
 9852     4, 45|       pomieszaną ciżbą, a dołem tulił się do grubachnych pni drobny
 9853     4, 45|           świerkowe zagaje rozpychały się hardo, pnąc się chciwie
 9854     4, 45|            rozpychały się hardo, pnąc się chciwie ku słońcu.~Na drodze
 9855     4, 45|            wczorajszej burzy i walały się połamane wierzchoły i gałęzie,
 9856     4, 45|            gdzieniegdzie przedzierało się słońce, pełzając niby te
 9857     4, 45|            kajś pod drzewem zadrzemał się niechcący. Przebudził go
 9858     4, 45|         podszedł do niego. Przywitali się zwyczajnie, po sąsiedzku.~-
 9859     4, 45|             usłyszawszy wszystko, jak się odbywało, jaże oczy szeroko
 9860     4, 45|              ze zdumienia.~- I wyście się tak głośno, otwarcie o polską
 9861     4, 45|              gęby cholewy.~- A żeście się to ważyli z tym wystąpić
 9862     4, 45|            przyszło do głowy upominać się o polską szkołę?~- Skąd!
 9863     4, 45|               pytał ciszej pochylając się ku niemu.~- Dzieci też i
 9864     4, 45|              Roch nie na próżno kręci się po wsiach - ciągnął tak
 9865     4, 45|               oczy, dziedzic zakręcił się jakoś niespokojnie, zagadując
 9866     4, 45|              to był prędki, ozgniewał się i krzyknął:~- A wara ci,
 9867     4, 45|         chłopskiej łaski, to z każdym się bratał. Ścierwo! Sam niewart
 9868     4, 45|          przezywa od chamów! - srożył się kopiąc ze złości muchary
 9869     4, 45|              znajome głosy, rozejrzał się uważnie: pod krzyżem tuliła
 9870     4, 45|           uważnie: pod krzyżem tuliła się w cieniu brzózek jakaś bryka
 9871     4, 45|                całkiem pewny, jako mu się przywidziało, ale nie, stojali
 9872     4, 45|           dziwnie roześmiani.~Zdziwił się niemało nastawiając przy
 9873     4, 45|            boru, on jechał i spotkali się - pomyślał, ale w tym oczymgnieniu
 9874     4, 45|        wątpiach.~- Nic drugiego, jeno się zmówili! - lecz dojrzawszy
 9875     4, 45|           taką jakąś świętą, uspokoił się odetchnąwszy z niezmierną
 9876     4, 45|           wyrozumieć Jagusi, dlaczego się tak była wystroiła do boru?
 9877     4, 45|               ślepiami, gdy wypinając się naprzód wzdętymi piersiami
 9878     4, 45|              Prawie ksiądz, a chce mu się zabawiać kiej dzieciak -
 9879     4, 45|          niechta, a niechta...~Próżno się jednak otrząchał, zadra
 9880     4, 45|               nie wskóra - rozjątrzał się coraz barzej - poniektóra
 9881     4, 45|             spostrzegł kogo; uspokoił się dopiero pod wsią, gdyż dojrzał
 9882     4, 45|               ręku, najmłodszy tarzał się przed nią w piasku, a stadko
 9883     4, 45|                  zakrzyczała zrywając się na nogi. - Pilusie, pilu,
 9884     4, 45|       rozeznałem dobrze; ale zdało mi się, co Jagusię - a widząc,
 9885     4, 45|            widząc, że stara skrzywiła się jakoś niechętnie, dorzucił
 9886     4, 45|               głowie, Jasio zadawałby się z taką...~- Taka dobra jak
 9887     4, 45|           może i lepsza! - rozgniewał się srodze.~Organiścina chybciej
 9888     4, 45|           zaruchała drutami wpatrując się jakoś pilnie w pończochę. -
 9889     4, 45|            prawie już ksiądz... - Ale się jej spomniały różne księżowskie
 9890     4, 45|               ją niepokój, poskrobała się drutem po głowie, postanawiając
 9891     4, 45|                postanawiając rozpytać się obszerniej, lecz Antka już
 9892     4, 45|               drodze od lasu podniósł się tuman kurzawy i toczył się
 9893     4, 45|            się tuman kurzawy i toczył się ku niej coraz prędzej, a
 9894     4, 45|              wodzie nie pasą! - śmiał się pohuśtując brata, któren
 9895     4, 45|         piszczał z radości.~- Nie bój się, już ja cię odpasę - szeptała
 9896     4, 45|                Skoczył wyganiać, gdyż się były dorwały żyta łuskając
 9897     4, 45|              podróży.~- Patrz no, jak się bęben umazał! - zauważyła
 9898     4, 45|         wskazując na małego.~- Dobrał się do moich jagód. Jedz, Stasiu,
 9899     4, 45|             mi usypała... - zrumienił się wstydliwie.~- Właśnie przed
 9900     4, 45|              go łagodnie, rozmarzając się myśleniem, jak to on zostanie
 9901     4, 45|               ale młynarzom zachciało się zrobić z niego doktora!
 9902     4, 45|         zrobić z niego doktora! A tak się nim pysznili, tak nosy zadzierali,
 9903     4, 45|        kryminale, mają pociechę! - aż się trzęsła z jakiejś mściwej
 9904     4, 45|        kruszyno, tylko ty nie mieszaj się do niczego.~- U nas nawet
 9905     4, 45|            zgryzoty! Boże mój, zmiłuj się nad nami!~- Niech się mama
 9906     4, 45|          zmiłuj się nad nami!~- Niech się mama o mnie nie boi.~- Przecież
 9907     4, 45|          przymierać. Wiesz, proboszcz się teraz sam godzi z chłopami
 9908     4, 45|              twoją naukę - zaskarżyła się boleśnie.~Jasio zaczął ją
 9909     4, 45|             żeby nie uciekły, musiały się wyroić na plebanii. Proboszcz
 9910     4, 45|            smętarza, gdy naraz sypnął się na nich brzękliwy szum,
 9911     4, 45|        Pszczoły! trzymajcie konie, bo się spłoszą.~Jakoż nad placem
 9912     4, 45|             huczał ogromny rój, niósł się górą kieby rozbrzęczana
 9913     4, 45|         sposobnego miejsca, to zniżał się przepływając między drzewami,
 9914     4, 45|      kropidłem, zaś Jambroż skradając się bokami, w cieniach, przydzwaniał
 9915     4, 45|            ścian, ale naraz poderwały się ździebko i szły prosto na
 9916     4, 45|           kajś w rowie, konie zaczęły się rwać, aż furman skoczył
 9917     4, 45|        skoczył zakryć im ślepie, gęsi się rozleciały, a jeno Jasiu
 9918     4, 45|           ryknął proboszcz puszczając się w cwał za nimi, dopadł z
 9919     4, 45|      przemiękłymi skrzydłami, zaczęły się osadzać w dzwonnicznym oknie.~-
 9920     4, 45|           prędzej, bo uciekną! Ruszaj się, kulasie! Jak się masz,
 9921     4, 45|              Ruszaj się, kulasie! Jak się masz, Jasiu, zrób no ognia
 9922     4, 45|               trzeba je podkurzyć, to się uspokoją! - wrzeszczał zgorączkowany,
 9923     4, 45|               komina, zaś ksiądz piął się w górę i dosięgnąwszy pszczół
 9924     4, 45|          Podkurz, Jasiu, od spodu, bo się rozłażą! - rozkazywał zgarniając
 9925     4, 45|           gołymi rękami pszczoły; nic się bowiem nie bojał, chociaż
 9926     4, 45|              ogromny.~- Uważać! burzą się, mogą ciąć! - ostrzegał
 9927     4, 45|        rozbrzęczanych, jakby w każdym się roiło.~A kiedy ksiądz zajął
 9928     4, 45|           roiło.~A kiedy ksiądz zajął się obsadzaniem pszczół, Jasio,
 9929     4, 45|           głodny i utrudzony, wysunął się cichaczem do domu.~Juści,
 9930     4, 45|             domu.~Juści, co ucieszyli się nim niezmiernie, a co tam
 9931     4, 45|               do jadła, jaże cały dom się trząsł od wrzasków i bieganiny;
 9932     4, 45|               wójtów brat, rozpytując się niespokojnie, czy nie widzieli
 9933     4, 45|              frasobliwie i nie wdając się w rozmowy poleciał dalej
 9934     4, 45|            Jasia na plebanię. Ociągał się, zwłóczył, ale iść musiał.~
 9935     4, 45|         miodem po ćwierć ula! Wyroiło się więcej, Ambrożemu kazałem
 9936     4, 45|          oddaniu! Zły o byka, to mści się na mnie, jak może, rabuś
 9937     4, 45|             sio! - zajęczał opędzając się chusteczką od much, padajacych
 9938     4, 45|             siedzi w cytadeli.~- Żeby się choć na tym skończyło! Doigrał
 9939     4, 45|             na tym skończyło! Doigrał się, co? A mówiłem, a przekładałem,
 9940     4, 45|              pstro i dalejże wybierać się z motyką na słońce... A
 9941     4, 45|              coraz słabiej, opędzając się przed muchami. - Zapamiętaj
 9942     4, 45|             na siebie i nie spoufalaj się ż chłopami, bo kto się zada
 9943     4, 45|      spoufalaj się ż chłopami, bo kto się zada z plewami, tego świnie
 9944     4, 45|            jeździł na oklep i zadawał się z pastuchami!~Strasznie
 9945     4, 45|      pastuchami!~Strasznie chciało mu się jechać, ale zlazł jak niepyszny
 9946     4, 45|          wieczorne pacierze, ale mógł się to zebrać w sobie, kiedy
 9947     4, 45|            wrzeszczały dzieci kąpiące się w stawie, kajś znów śmiechy
 9948     4, 45|             stawie, kajś znów śmiechy się zatrzęsły, to ryki krów,
 9949     4, 45|             to księże perliczki darły się przenikliwie i cała wieś
 9950     4, 45|           rozbrzęczany, że cięgiem mu się myliło, a gdy nareszcie
 9951     4, 45|             go wołać na kolację.~- Co się tam stało? Biją się czy
 9952     4, 45|                Co się tam stało? Biją się czy co?~- Józef Wachnik
 9953     4, 45|      kancelarii trochę pijany i pobił się ze swoją. Dawno się już
 9954     4, 45|             pobił się ze swoją. Dawno się już babie należała porządna
 9955     4, 45|            porządna frycówka. Nie bój się, nic jej nie będzie.~- Ależ
 9956     4, 45|           Ledwie tknął jadła i czując się wielce zdrożony, zaraz położył
 9957     4, 45|               zdrożony, zaraz położył się spać. Ale rano, jak tylko
 9958     4, 45|         podrażnił księże indory, jaże się rozbulgotały, przywitał
 9959     4, 45|            nawet te prosięta grzejące się na słońcu, nawet pokrzywy
 9960     4, 45|            jeden! wariacie!~A on snuł się i promieniał jako ten dzień
 9961     4, 45|        hukliwą nutą, z chóru podniósł się grubachny głos, od którego
 9962     4, 45|            przed ołtarzem - i zaczęło się nabożeństwo.~Jasio, chociaż
 9963     4, 45|                a w przerwach żarliwie się modlił, jednak dostrzegł
 9964     4, 45|            dopiero po południu wyrwał się na wieś odwiedzać znajomków.~
 9965     4, 45|           przestrzał, cosik zaruszało się w kącie, a jakiś głos zachrypiał:~-
 9966     4, 45|              to ja, Jagata! - uniesła się rozkładając ręce ze zdumienia -
 9967     4, 45|           świadkach.~- A nie przykrzy się wam samej? - głos mu nasiąkł
 9968     4, 45|           pecyną i dzionek zleci, ani się człowiek spodzieje. A nocami
 9969     4, 45|      niewidzące oczy.~- A te moje, co się im już dawno pomarło, a
 9970     4, 45|             głowie i rzekła: "Nie bój się, sieroto, gospodynią se
 9971     4, 45|               i błyska, i coś takiego się dzieje, czego już zgoła
 9972     4, 45|             nie rozbierze. Zrobiło mu się jakoś strasznie, ale nie
 9973     4, 45|           strasznie, ale nie poredził się oderwać od tej kruszyny
 9974     4, 45|               proszalna modlitwa sama się już rwała z warg roztrzęsionych.~
 9975     4, 45|      roztrzęsionych.~Stara przecknęła się i unosząc głowę szepnęła
 9976     4, 45|              pod jakąś ścianą grzejąc się w słońcu i ciesząc oczy
 9977     4, 45|         wysoko, wysoko, dzieci bawiły się po drogach, rumieniły się
 9978     4, 45|             się po drogach, rumieniły się po sadach jabłka dojrzewające,
 9979     4, 45|            biły młoty, jaże rozlegało się na całą wieś, ktoś wóz rychtował,
 9980     4, 45|           ktoś kosę nakuwał sposobiąc się do żniw, pachniał chleb
 9981     4, 45|               kobiety, chusty suszyły się po płotach, ruszali się
 9982     4, 45|               się po płotach, ruszali się po polach i obejściach,
 9983     4, 45|               było, jak zawdy, gmerał się rój ludzki wśród trosk i
 9984     4, 45|               kto tam pierwszy stoczy się z brzega.~Zaśby ta komu
 9985     4, 45|             tego.~Więc i Jasio prędko się otrząsnął ze smutku i poszedł
 9986     4, 45|      odwiedził chorą Józkę; nasłuchał się wyrzekań wójtowej; przyjrzał
 9987     4, 45|          wyrzekań wójtowej; przyjrzał się w kuźni, jak kowal stalił
 9988     4, 45|               i przędła wełnę, dziwił się temu, gdyż oczy miała przewiązane.~-
 9989     4, 45|               rękami i sczerwieniwszy się kiej wiśnia uciekła do chałupy.~-
 9990     4, 45|              mleka, to może pan Jasio się przechłodzi!~Wyniesła pokrótce
 9991     4, 45|              i bladła, to czerwieniła się na przemian, nie śmiejąc
 9992     4, 45|              I cały czas nie odezwała się do niego ani słowa i dopiero
 9993     4, 45|            strasznie ponosiło, że aby się nie dać pokusić, wpadła
 9994     4, 45|               wpadła do sadu, chyciła się oburącz jakiegoś drzewa
 9995     4, 45|         jakiegoś drzewa i przytulając się do niego stanęła bez tchu
 9996     4, 45|           niebądź posądzenie; zdziwił się tylko teraz, że od jego
 9997     4, 45|               wystrojona, że Jasio aż się zdumiał.~- Cóż to, idziecie
 9998     4, 45|              cztery wiatry! - ośmiała się kraśniejąc kieby róża, że
 9999     4, 45|     organiścianki wraz z Jasiem i tak się im wkrótce zrobiło wesoło,
10000     4, 45|               wziął książkę i powlókł się jak zwykle w pole, i tam