Tom, Rozdzial

 4001     2, 23|             zaś wnet pomiarkowali, co się dzieje: krwawe błyski jęły
 4002     2, 23|            dzieje: krwawe błyski jęły się przeciskać do środka i dym
 4003     2, 23|               zapełniał jamę, porwali się z krzykiem, bijąc się o
 4004     2, 23|         porwali się z krzykiem, bijąc się o ściany, nie wiedząc wyjścia,
 4005     2, 23|          natrafił na przysłonę, wparł się całą mocą i razem z nią
 4006     2, 23|               padł na ziemię, ale nim się porwał, stary runął na niego
 4007     2, 23|               trafił dobrze, bo Antek się zerwał i nim stary ponowił,
 4008     2, 23|           pognał w cały świat.~Rzucił się wtedy stary do brogu, ale
 4009     2, 23|             brogu że kiej zły widział się w krwawym brzasku, bo ogień
 4010     2, 23|              bróg i z szumem miotając się, sycząc, bił w górę okropnym
 4011     2, 24|                        Rozdział 12~Co się działo w Lipcach po onej
 4012     2, 24|           wszystko a opowiedzieć; tak się bowiem zakotłowało we wsi
 4013     2, 24|          kieby na ten jarmarek.~Dzień się był podniósł ciężki i tak
 4014     2, 24|          pluchę nie zważał, schodzili się ze wszystkich stron i całymi
 4015     2, 24|          czego nowego dosłyszeć.~Gwar się też czynił niemały, bo coraz
 4016     2, 24|           podwórzu, a już zgoła ciżbą się gęstwili wpodle brogu, że
 4017     2, 24|             płomień, ale wnet rzucali się nań chłopi z osękami, dusili
 4018     2, 24|              już dobrze wiedziano, co się stało.~- Pogrzebta no, chłopaki,
 4019     2, 24|              pyskacze, ale! Na zabawę się zebrały i zęby będą szczerzyć
 4020     2, 24|            namełły ozorami - i rzucił się, by rozganiać.~- Zasie wam
 4021     2, 24|            poszedł w podwórze, a nikt się nawet nie ruszył z miejsca,
 4022     2, 24|               coś będzie, skoro razem się wynieśli.~- Pono już dawno
 4023     2, 24|          złość Antek podpalił. ~- Abo się to nie odgrażał?~- Cała
 4024     2, 24|              tym wiedziała.~- Musiało się na tym skończyć, musiało! -
 4025     2, 24|             weselu przepowiadałam, że się tak skończy - podjęła głośniej.~-
 4026     2, 24|                podjęła głośniej.~- Co się dzieje, mój Jezus! co się
 4027     2, 24|             się dzieje, mój Jezus! co się dzieje! - jęknęła Sochowa
 4028     2, 24|             jęknęła Sochowa chwytając się za głowę.~- Ano co, do kreminału
 4029     2, 24|              tyla!~- Sprawiedliwie mu się to należy: cała wieś mogła
 4030     2, 24|           jeno powiedzieli, że Boryna się pali, zaraz mnie tknęło,
 4031     2, 24|               była sielna i na prawie się znała.~- A nie złapał go
 4032     2, 24|                szeptały ciszej, zbiły się w kupę i zaczęły jedna przez
 4033     2, 24|             wzburzona złość, że gdyby się tak jawiła w tej chwili,
 4034     2, 24|           chybi z pięściami rzuciłyby się do niej.~Chłopi zaś w drugiej
 4035     2, 24|          piorunami, że niejedna pięść się wyciągała groźnie, gotowa
 4036     2, 24|               mu odjąć musiało, jeśli się na taką rzecz ważył!~Ale
 4037     2, 24|           gospodarzom, że Antek dawno się odgrażał podpaleniem, że
 4038     2, 24|             musi! A bo to nie zmawiał się wciąż z parobkami, nie buntował
 4039     2, 24|    zakrzyczeli i insi, a kowal rzucał się między ludzi, podjudzał,
 4040     2, 24|             dość już wzburzony zmącił się do dna i zakłębił, zaczęli
 4041     2, 24|         powieść, a insi, gorętsi, już się oglądali za kijami i chcieli
 4042     2, 24|       zrachował kijaszkiem...~Rejwach się podniósł, krzyki, klątwy,
 4043     2, 24|           takie zamieszanie, że naród się skłębił i miotał jako ten
 4044     2, 24|         gąszcz smagany wichurą, i jął się kolebać, bić kiej fala o
 4045     2, 24|            zważał na ich mowy, kużden się rwał, rzucał, krzykał, co
 4046     2, 24|          pomsty...~Naraz Kozłowa jęła się przedzierać naprzód i krzyczeć
 4047     2, 24|             nieprzytomne zgoła, darły się pobok niej na czoło przez
 4048     2, 24|           huczącym potokiem; podniósł się wrzask i pisk w wąskich
 4049     2, 24|        wąskich opłotkach, boć wszyscy się naraz cisnęli, wszyscy krzyczeli,
 4050     2, 24|      trząchali pięściami, przepychali się z mocą, że jeno oczy błyszczały
 4051     2, 24|           serca płomieniem - tłoczyli się coraz mocniej i prędzej,
 4052     2, 24|           Jezusem idzie! ksiądz!~Tłum się zatargał jakby na uwięzi,
 4053     2, 24|           drogę, przystawał, rozpadał się na bryzgi, ściszał, aż nagle
 4054     2, 24|          Przeszedł rychło, że widział się już jakoby za obmarzniętą
 4055     2, 24|              nagła pies obgoni, gniew się gdziesik podział, ten pęd
 4056     2, 24|            gwar umilkł, że rozglądali się po sobie, jakby przecknięci
 4057     2, 24|               z nogi na nogę, drapali się po łbach, coś niecoś przerzekali,
 4058     2, 24|    przerzekali, a że niejednemu wstyd się robiło, to jeno spluwał,
 4059     2, 24|        naciskał i chyłkiem przebierał się z gromady, która kiej ta
 4060     2, 24|          która kiej ta woda rozlewała się po drodze i ginęła z wolna
 4061     2, 24|            ginęła z wolna rozciekając się po opłotkach i chałupach.
 4062     2, 24|        jazgotała głośno i wygrażający się Jagnie i Antkowi, ale widząc,
 4063     2, 24|          sobie ulżyć złości, skłóciła się z Rochem, któren jej słowa
 4064     2, 24|         odnowy ognia dać pomoc.~Ostał się w podwórzu i kowal, ale
 4065     2, 24|               ale tak zeźlony tym, co się stało, że milczał, kręcił
 4066     2, 24|             stało, że milczał, kręcił się niespokojnie, zaglądał po
 4067     2, 24|                Boryna zaś nie pokazał się ani razu przez cały ten
 4068     2, 24|           czas, powiadali, że zakopał się w pierzyny i śpi, jedna
 4069     2, 24|              chałupę na naród i kryła się z nawrotem, że sama Jagustynka
 4070     2, 24|      nieprzystępna jak nigdy, że bali się jej pytać, bo tak odpowiadała,
 4071     2, 24|            reszta narodu rozpierzchła się na wsze strony, bych czasem
 4072     2, 24|             Lipcach tego dnia zrobiło się jakoby święto niespodziane,
 4073     2, 24|         radzono wszędzie, często ktoś się przemykał z chałupy do chałupy,
 4074     2, 24|              strażników pobił, wyrwał się z więzów i w cały świat
 4075     2, 24|             komina Borynowego sielnie się kurzyło, miarkowali z tego,
 4076     2, 24|          powiezą do kreminału, próżno się głowili a deliberowali,
 4077     2, 24|          wzrosła niepomiernie i snuły się przypuszczenia coraz insze
 4078     2, 24|            niepodobne do wiary...~Noc się z wolna zrobiła ciemna i
 4079     2, 24|             światła, i ludzie, kupiąc się po ciasnych izbach przed
 4080     2, 24|           przed ogniskami, uspokajali się po całodziennych wzruszeniach,
 4081     2, 24|          gadali o tym, a nikto prawdy się nie dowiedział, tyle jeno
 4082     2, 24|                ale natomiast wzniesła się sroga niechęć ku Jagnie
 4083     2, 24|             ni kawałka skóry! Dostało się przy tym i Dominikowej niemało,
 4084     2, 24|              jeszcze i barzej ciskały się na nią w złości, że nikto
 4085     2, 24|             że nikto nie wiedział, co się z Jagną dzieje, bo stara
 4086     2, 24|      współczucie dla Hanki, nad którą się szczerze litowano i żałowano
 4087     2, 24|            gniewy ostygły, wzburzenie się uciszyło i opadło, kużden
 4088     2, 24|            śniegiem mokrym, że trudno się było wychylić za chałupę,
 4089     2, 24|              za chałupę, słońce jakby się gdziesik zatraciło w tych
 4090     2, 24|         podmiękłe, sflażone zieleniły się od pluchy kiej pleśnią obrosłe,
 4091     2, 24|           brały przymrozki, że trudno się było utrzymać na olodowaciałych
 4092     2, 24|              jeno woda czasami zgurbi się nad nim, zmarszczy, połamie,
 4093     2, 24|             rana niemały ruch uczynił się po chałupach, bo przyogarniano
 4094     2, 24|          sperki, jeno biedota musiała się kuntentować śledziem, wziętym
 4095     2, 24|              po całej wsi rozwłóczyły się zapachy przepalonego szmalcu,
 4096     2, 24|                Niedźwiedniki włóczyły się znowu od chałupy do chałupy
 4097     2, 24|            zmierzchu padał. Zabawiano się ze wszystkiego serca, ile
 4098     2, 24|           flach i kieliszków, i naród się cicho rozchodził. że ostał
 4099     2, 24|              ni wesołych ostatków.~Co się tam działo w Hanczynej duszy
 4100     2, 24|            tej samej nocy dowiedziała się wszystkiego od Weronki.~
 4101     2, 24|               pierwsze dwa dni prawie się nie ruszała od przęślicy,
 4102     2, 24|               ni wiedziała dobrze, co się wokoło dzieje, nawet płaczów
 4103     2, 24|               ni siebie, aż ulitowała się nad nią Weronka i zajęła
 4104     2, 24|              nad nią Weronka i zajęła się dziećmi i starym, któren
 4105     2, 24|           dzieci, a zresztą nie mogła się przemóc choćby na to jedno
 4106     2, 24|      trzeciego dnia jakoś przebudziła się; przecknęła jakby ze snu
 4107     2, 24|            kieby zgoła inna podniesła się z tej martwicy, twarz miała
 4108     2, 24|               a sucho i usta zacinały się mocno, opadła przy tym do
 4109     2, 24|           wnet nastąpiła, nie dziwiła się temu siostra, a jeno tego
 4110     2, 24|            mogła zmiarkować, że Hanka się nie skarżyła na Antka, nie
 4111     2, 24|               powiedziała twardo:~Tak się teraz czuję kiej wdowa,
 4112     2, 24|              juści, że już sama muszę się poturbować o dzieciach i
 4113     2, 24|               inszych znajomków, bych się przewiedzieć, co się tam
 4114     2, 24|             bych się przewiedzieć, co się tam z Boryną dzieje... boć
 4115     2, 24|            jeszcze dni parę, wagowała się bowiem nawijać mu się przed
 4116     2, 24|        wagowała się bowiem nawijać mu się przed oczy tak prędko po
 4117     2, 24|             nawet śniadania, ogarnęła się, jak mogła najlepiej, dzieci
 4118     2, 24|         Weronczyną opiekę i zabierała się do wyjścia.~- Kaj się to
 4119     2, 24|       zabierała się do wyjścia.~- Kaj się to zbierasz tak rano? -
 4120     2, 24|           jeszcze poborguje - wyrwało się jej niechcący.~Skoczył na
 4121     2, 24|              na to wyszła. Nie bojała się już teraz krzyków jego ni
 4122     2, 24|            jakby obcym, a tak dalekim się jej widział, aż się sama
 4123     2, 24|           dalekim się jej widział, aż się sama temu dziwowała, a choć
 4124     2, 24|              na topolową drogę.~Dzień się zrobił dziwnie jasny i pogodny,
 4125     2, 24|               tęgi przymrozek jeszcze się był nie roztopił w odwildze,
 4126     2, 24|             drogach i rowach świeciły się kiej lustra, oszroniałe
 4127     2, 24|     oszroniałe zaś drzewa roziskrzały się w słońcu, płonęły i kieby
 4128     2, 24|             stado owiec wpadnie i tak się weprze, że ledwie im białe
 4129     2, 24|          Poweselał cały świat, lśniły się kałuże i mieniły się złotymi
 4130     2, 24|           lśniły się kałuże i mieniły się złotymi brzaskami wyszklone
 4131     2, 24|               drogach dzieci ślizgały się zawzięcie i pokrzykiwały
 4132     2, 24|    przeganiając stada wron włóczących się za żerem - a cudna, przesłoneczniona
 4133     2, 24|             milczenie, msza cicha już się odprawiała przed wielkim
 4134     2, 24|      opóźnieni.~Ale Hanka nie cisnęła się do ludzi, poszła w boczna
 4135     2, 24|            jeno gdzieniegdzie żółciły się złocenia o lodowych, skąpych
 4136     2, 24|            Matki litościwej, zatopiła się w modlitwie.~Tutaj dopiero
 4137     2, 24|            Panią całego narodu kajała się z win wszelkich, bo juści,
 4138     2, 24|               drugich, a to wynosząca się nad inne, a to kłótliwa
 4139     2, 24|               zjeść dobrze, i polenić się, a to w służbie Bożej opieszała -
 4140     2, 24|        żebrała miłosierdzia, i tłukła się w serdecznej prośbie jako
 4141     2, 24|       skrzydełkami w szyby, trzepocze się, piuka żałośnie, bych go
 4142     2, 24|          strumień modłów i płakań, co się kiej te krwawe perły rozsuwały
 4143     2, 24|              po zimnej podłodze.~Msza się skończyła i cały naród w
 4144     2, 24|               na świat, wielce czując się wzmożoną na siłach i dufna
 4145     2, 24|             jej krwi było. Roześmiała się jej dusza rozradowaniem,
 4146     2, 24|            wstąpiła przed ganek, Łapa się doń rzucił z takim skowytem
 4147     2, 24|              Hanka!... - i rozpłakało się dzieuszysko całując ją po
 4148     2, 24|              chałupy kochanej. Rychło się utuliła, bo stary jął się
 4149     2, 24|             się utuliła, bo stary jął się wypytywać o dzieci i ze
 4150     2, 24|              i ze współczuciem użalał się nad nią i jej zmizerowaniem;
 4151     2, 24|               w nim zaszła, postarzał się bowiem bardzo, wychudł na
 4152     2, 24|              Antka ni Jagny, strzegli się oboje tykać tych bolączek
 4153     2, 24|              godzinie Hanka zabierała się do wyjścia, stary przykazał
 4154     2, 24|               co dzień, nie wiada, co się ze mną stać może, to dawaj
 4155     2, 24|          plótł, co ino wiedział, bych się jej przypochlebić.~W chałupie
 4156     2, 24|       ujrzawszy Witka i tobołki ozwał się ze złością:~- Byłaś, widzę,
 4157     2, 24|               w gardziel wrażę, niech się udusi swoją dobrością, słyszysz,
 4158     2, 24|               i rozjuszona, że cofnął się zmieszany tym oporem niespodziewanym.~-
 4159     2, 24|    wykrzyknęła bez namysłu, że zwinął się jakby nożem pchnięty, ale
 4160     2, 24|             pchnięty, ale Hanka jakby się naraz wściekła, zalały ją
 4161     2, 24|               w tej minucie!...~Uląkł się jej rozwścieklenia, zatargało
 4162     2, 24|          rozwścieklenia, zatargało mu się cosik w piersiach, przychylił
 4163     2, 24|               w piersiach, przychylił się i nie wiedział, co rzec,
 4164     2, 24|              nie mógł pomiarkować, co się jej stało, a jeno jak ten
 4165     2, 24|       sponiewierany gnał gdzieś przed się, bez pamięci zgoła - jak
 4166     2, 24|               chwili pożaru wyrabiało się w nim cosik strasznego,
 4167     2, 24|           cosik strasznego, że jakoby się całkiem wściekł w sobie.
 4168     2, 24|              parę razy, a ino wałęsał się po wsi, w karczmie przesiadywał
 4169     2, 24|             oczów któren powie, niech się waży!- powiedział Mateuszowi
 4170     2, 24|            kompanami ,bo stowarzyszył się z najgorszymi we wsi, przystali
 4171     2, 24|          wszelkiej rozpusty i cięgiem się po wsi wałęsały, kiej wilki,
 4172     2, 24|               wilki, upatrując, co by się chycić dało i nieść Żydowi
 4173     2, 24|          zarówno było, jakie są, byle się jeno przy nim kompaniono,
 4174     2, 24|           przyjacielstwa zaklinał, by się ustatkował i do zguby nie
 4175     2, 24|          sobie co mówić, zapamiętywał się coraz barzej, jeszcze więcej
 4176     2, 24|              jeszcze więcej pił i już się całej wsi odgrażał.~I tak
 4177     2, 24|             całej wsi odgrażał.~I tak się stulał w, to jakieś zatracenie,
 4178     2, 24|         widząc, co wyprawia, oburzali się coraz mocniej, a że przy
 4179     2, 24|                to z wolna odstręczali się nawet dawni przyjaciele,
 4180     2, 24|                 w Dominikowej stodole się schodzili, juści, że skryto
 4181     2, 24|             ślady, ale zarówno bojała się Antka, gdyż zapowiedział
 4182     2, 24|             przez kogo zgrzeszy, temu się do niego nie spieszy, ale
 4183     2, 24|             pogodzili ze starym i już się do niego przeniesła.~Jakby
 4184     2, 24|           jeszcze o zmierzchu widział się z nią i ani słówkiem nie
 4185     2, 24|            nasypał w serce, że ledwie się doczekał wieczora i pobiegł.~
 4186     2, 24|      wyczekiwał przy przełazie, nawet się, nie pokazała, tak się tym
 4187     2, 24|          nawet się, nie pokazała, tak się tym rozjątrzył i uzuchwalił,
 4188     2, 24|         oczach z taką mocą, że cofnął się strwożony, zadygotał cały
 4189     2, 24|               z przerażenia, nie mógł się przemóc, a ino cicho, strachliwie,
 4190     2, 24|         strachliwie, chyłkiem poniósł się z nawrotem.~Nie mógł potem
 4191     2, 24|           mógł potem zrozumieć, czego się ulęknął, co się z nim stało,
 4192     2, 24|      zrozumieć, czego się ulęknął, co się z nim stało, zupełnie jak
 4193     2, 24|               dni następnych nie mógł się z nią zobaczyć, choć całe
 4194     2, 24|       wystawał przy przełazie i czaił się jak wilk. ~Nie spotkał jej
 4195     2, 24|            sposób pomówienia.~Spóźnił się nieco, bo nieszpory już
 4196     2, 24|               nieco, bo nieszpory już się zaczęły, kościół był pełny
 4197     2, 24|           płomieniem stoczków, mrowił się naród i warkotał kiej rzeka
 4198     2, 24|          warkotał kiej rzeka kołysząc się ku wielkiemu ołtarzowi rzęsiście
 4199     2, 24|               oświetlonemu, przepchał się aż do kraty i rozglądał
 4200     2, 24|            głos, chwilami zaś urywały się głosy, ścichały organy i
 4201     2, 24|         gdziesik spod nieba, rozlegał się płaczliwy, urywany głos
 4202     2, 24|               otworzył oczy, spotykał się z oczami księdza; któren
 4203     2, 24|              jakiejś gardzieli wyrwał się ten krzyk i buchnął taką
 4204     2, 24|          przepłakanym jękiem, aż mury się zatrzęsły, naród porwał
 4205     2, 24|               zatrzęsły, naród porwał się z klęczek, zakłębił i rozgrzmiał
 4206     2, 24|            jeszcze po kościele tłukły się jękliwe, bolesne echa i
 4207     2, 24|         gorących.~Nabożeństwo jeszcze się ciągnęło dość długo, ale
 4208     2, 24|            niezwalczony smutek czepił się duszy i tak ją rozpierał,
 4209     2, 24|              zdzierżyłby tych łez, co się cisnęły do oczów, że już
 4210     2, 24|       wygłaszać naukę.~Ludzie zaczęli się pchać naprzód, że ani myśleć
 4211     2, 24|         myśleć było o wyjściu, ruszyć się nawet nie mógł przyparty
 4212     2, 24|               zasłuchanej gęstwie już się zrywały płacze, już gdzieniegdzie
 4213     2, 24|      gdzieniegdzie żalne westchnienie się rozległo, to święte słowo "
 4214     2, 24|         mocniej i groźniej, rósł, zda się, w oczach wszystkich, olbrzymiał,
 4215     2, 24|        wszystkie i zdrożności, jakich się dopuszczali: a zakwardziałość
 4216     2, 24|              tak gorąco, że zatrzęsły się dusze w udręce grzeszności
 4217     2, 24|        grzeszności swojej, rozpłakały się żalami wszystkie serca i
 4218     2, 24|               a ksiądz naraz pochylił się ku Antkowi i ogromnym głosem
 4219     2, 24|            hukiem, jakby cały kościół się walił, obejrzał się jeno
 4220     2, 24|           kościół się walił, obejrzał się jeno jakby za ratunkiem,
 4221     2, 24|           jakby za ratunkiem, ale luz się robił dookoła, dojrzał zalękłe
 4222     2, 24|             groźne twarze, odsuwające się mimo woli kiej od zapowietrzonego,
 4223     2, 24|               wzywał, a potem zwrócił się do całego narodu, wyciągnął
 4224     2, 24|          wyciągnął ręce i wołał, bych się strzegli takiego zbója,
 4225     2, 24|          strzegli takiego zbója, bych się chronili przed takim, bych
 4226     2, 24|         zaraża wszystko i kala, a gdy się nie poprawi, złego nie naprawi,
 4227     2, 24|            zatracenie!~Antek odwrócił się nagle i wolno szedł do wyjścia,
 4228     2, 24|           szedł do wyjścia, ludzie mu się usuwali z drogi, że kieby
 4229     2, 24|              krzyk rozpaczliwy zerwał się na kościele, ale nie słyszał,
 4230     2, 24|           wietrzna, topole przyginały się z szumem, że niekiedy gałęź
 4231     2, 24|          twarzy, to znowu przyciszało się i drobny, przykry, marcowy
 4232     2, 24|                ryknął naraz chwytając się za głowę, bo w tym momencie
 4233     2, 24|               zamysły pomsty skłębiły się w nim i przewalały, jak
 4234     2, 24|            już zamknięty, w chałupach się świeciło, a po drogach tu
 4235     2, 24|             jest tam sporo ludzi, ale się nie zawahał i wszedł ostro,
 4236     2, 24|             największej kupy i chciał się witać ze znajomkami, któryś
 4237     2, 24|            podał, ale reszta odsunęła się żywo na wsze strony i spiesznie
 4238     2, 24|      spiesznie zaczęli wychodzić.~Nim się spostrzegł, został prawie
 4239     2, 24|             śnieg przemiękły i lśniły się we wodzie, pokrywającej
 4240     2, 24|  niewypowiedziana ciężkość zwaliła mu się na serce, poczuł się tak
 4241     2, 24|               mu się na serce, poczuł się tak samotnym, zbiedzonym
 4242     2, 24|               potrzebę czuł wyżalenia się i wejścia między ludzi,
 4243     2, 24|               na jego wejście porwali się zestraszeni, nawet Stacho
 4244     2, 24|               słówkiem nie odrzekł ni się gniewem zapalił, odeszła
 4245     2, 24|             złość i pomiarkowanie, co się z nim dzieje. Powlókł się
 4246     2, 24|             się z nim dzieje. Powlókł się wolno w noc, obchodził staw,
 4247     2, 24|         zatopioną w mrokach, znaczącą się jeno światełkami okien,
 4248     2, 24|              zewsząd, że jakby ruszyć się nie mógł i wyrwać z tych
 4249     2, 24|            sadów, i świateł! Nie mógł się pomiarkować, czuł jeno,
 4250     2, 24|              na rozbłysłe okna, bo mu się wydało, że go stróżują,
 4251     2, 24|           wiążą w pęta, że już ruchać się nie mógł ni krzyczeć, ni
 4252     2, 24|        oprzytomniał zupełnie i porwał się na nogi.~- Sprawiedliwie
 4253     2, 25|                Rozdział 13~Na zwiesnę się miało; ciągiem nieprzerwanym
 4254     2, 25|        rozkisłe dnie marcowe, że czas się ano uczynił zgoła psi, rozmiękły,
 4255     2, 25|           skołtunione ciemnice tłukły się po polach i tak przyduszały
 4256     2, 25|               że nim dusza pocieszyła się jasnością i kości poczuły
 4257     2, 25|               ciepło - już nowe mroki się roztrzęsały nad światem,
 4258     2, 25|         pluchy i flagi szły, aż dzień się niejeden widział jako ten
 4259     2, 25|            zimna skamlący:~Matyjasiło się to narodowi, że i nie wypowiedzieć,
 4260     2, 25|               i nie wypowiedzieć, tym się, jeno każden krzepił a pocieszał,
 4261     2, 25|             po rowach, a drogi lśniły się kiej te potoki bystre, zatapiała
 4262     2, 25|              przypołudniowej, czyniło się takie błocko, iż musieli
 4263     2, 25|               ciemnicami przejęte, że się już nieraz widziało, jakoby
 4264     2, 25|        chodzili spać o zmierzchu, tak się czas przykrzył, tyle jeno,
 4265     2, 25|                co tam, gdzie zbierały się prządki, jaśniały szybki
 4266     2, 25|               szum drzewin, tłukących się o płoty.~To i nie dziwota,
 4267     2, 25|          niebo, to jedną topielą siną się widziały, że nie wiada było
 4268     2, 25|          wiatry przemiatały, drzewiny się trzęsły i smutek wiał światem
 4269     2, 25|            coraz dłuższe, to i barzej się mierziło ludziom, boć nikto
 4270     2, 25|           młynarza, a reszta wałęsała się po chałupach, wysiadywała
 4271     2, 25|    sąsiedztwach, bych jakoś ten dzień się przewlókł - a jaki taki,
 4272     2, 25|                co starowniejszy, brał się narządzać pługi, to brony
 4273     2, 25|              niższych polach widziały się do cna wymarzłe, to niejednemu
 4274     2, 25|                to niejednemu kończyła się pasza i głód zaglądał do
 4275     2, 25|               znów ziemniaki pokazały się przemrożone, owdzie choroby
 4276     2, 25|           owdzie choroby zagnieździły się w chałupie, a do wielu przednowek
 4277     2, 25|       chałupie, a do wielu przednowek się dobierał.~Nie w jednej bo
 4278     2, 25|          mieli co robić, dziedzic jak się był zawziął, że żadnemu
 4279     2, 25|       biedniejszych gospodarzy robiła się taka, że dobrze stojał niejeden
 4280     2, 25|              różnych różności rodziły się we wsi ciągłe biadania,
 4281     2, 25|               jadło - toć i bez to aż się chałupy trzęsły od plotek,
 4282     2, 25|          przykładkę diabelską zwaliły się choroby różne na wieś, jak
 4283     2, 25|               insze choróbska zwaliły się na starszych, iż co drugi
 4284     2, 25|            przy tym i krowy zaczynały się cielić, i niektóra kobieta
 4285     2, 25|               to rwetes we wsi stawał się coraz większy i zamieszanie
 4286     2, 25|               ano sprawy naród burzył się w sobie i coraz niecierpliwiej
 4287     2, 25|       wyglądał zwiesny, boć wszystkim się widziało, że niech jeno
 4288     2, 25|           role, to i biedy a frasunki się skończą.~Ale wszystkim się
 4289     2, 25|            się skończą.~Ale wszystkim się widziało, że wiosna wolniej
 4290     2, 25|          gorsza, że ano krowy jeszcze się nie leniły i włos mocno
 4291     2, 25|              słońce zaświeciło, roiło się zaraz przed chałupami, ludzie
 4292     2, 25|         śmiechów!~Świat cały zajmował się płomieniami od słońca, gorzały
 4293     2, 25|            brzegi, drogi zaś widziały się jakby z topionego złota
 4294     2, 25|       czarniawo, drzewa nawet skrzyły się od rosy nieobeschłej, a
 4295     2, 25|               stopione śniegi jarzyły się ostrą białością, kiej te
 4296     2, 25|            niebo zmodrzało, odsłoniły się dale przymglone, zdziebko
 4297     2, 25|          wstawał radosny krzyk, dusze się rwały, we świat ponosiło,
 4298     2, 25|         gdziesik od wschodu i pławiły się w czystym powietrzu; każden
 4299     2, 25|              otwartych obór rozlegały się raz po raz tęskliwe poryki
 4300     2, 25|           bydlątek, konie rżały rwiąc się z uździenic na świat, gęsi
 4301     2, 25|       uciekały z jaj i przekrzykiwały się z gęsiorami po sadach, koguty
 4302     2, 25|            radośnie na wieś taplającą się w słońcu, że jeno szyby
 4303     2, 25|               największą, i dziwowali się wielce.~Tak ano to ciepło
 4304     2, 25|             ciepło zwodne czyniło, że się już ludziom widziało, jako
 4305     2, 25|        ludziom widziało, jako zwiesna się zaczyna, jako wnet z pługami
 4306     2, 25|               spoglądano na chmurzące się z nagła niebo, a ze smutkiem
 4307     2, 25|         smutkiem głębokim, gdy słońce się skryło i zimny wiatr powiał,
 4308     2, 25|          błotnej taplaniny niejednemu się widziało, jako tamte słoneczne
 4309     2, 25|           człowiek ozwar oczy, ledwie się obejrzał, ledwie coś niecoś
 4310     2, 25|               i tak ano w kółko, bych się jeno woli boskiej stało
 4311     2, 25|          bodaj w samo półpoście, czas się zrobił jeszcze gorszy niźli
 4312     2, 25|              deszcz, ale ludzie czuli się tak źle, jak nigdy do tela,
 4313     2, 25|      chmurzyskami tak gęsto, że darły się ano napęczniałymi brzuszyskami
 4314     2, 25|         mroczno na świecie, że płakać się ano chciało z tęskności
 4315     2, 25|          tęskności niezmożonej, nikto się już dzisiaj nie kłócił i
 4316     2, 25|             zmroczało nagle, podniósł się głuchy wiatr i bił wraz
 4317     2, 25|         ściany, to znowu staw barował się ano z pękającymi lodami,
 4318     2, 25|          lodami, bo raz po raz trzask się rozlegał i grochot, i wody
 4319     2, 25|               drzwi trzaskały i błoto się otwierało pod trepami, tak
 4320     2, 25|             nią po drogach, schodzili się do karczmy medytować i Żyda
 4321     2, 25|             ale żółtek jucha zapierał się i przysięgał, że nic nie
 4322     2, 25|           słowo padało, i lament babi się rozlegał, wzburzenie zaś
 4323     2, 25|             przytwierdzała zaklinając się na wszystkie świętości,
 4324     2, 25|               boru wycięli, powołując się na Jagustynkę, z którą się
 4325     2, 25|            się na Jagustynkę, z którą się była sielnie stowarzyszyła
 4326     2, 25|           ziemniaki, a Jaguś krzątała się kiele wieczorowych obrządków,
 4327     2, 25|           dobrą przykładką.~Nie ozwał się na to, a jeno do Jagny rzekł:~-
 4328     2, 25|             wleźć do kopców. Ruszajże się prędzej, kiej mówię! - krzyknął.~
 4329     2, 25|                że raz po raz rozlegał się jego gniewny głos w stajni,
 4330     2, 25|               spytała stara zbierając się do zniecenia ognia.~- A
 4331     2, 25|             bo ano od dnia pogodzenia się z żoną, na co tak rychło
 4332     2, 25|              z żoną, na co tak rychło się zgodził, aż się temu dziwowano,
 4333     2, 25|            tak rychło się zgodził, aż się temu dziwowano, przemienił
 4334     2, 25|            temu dziwowano, przemienił się do niepoznania. Zawżdy był
 4335     2, 25|           ustępliwy, ale teraz to już się zgoła na kamień przemienił.
 4336     2, 25|               pomogły jej przymilania się ni uroda, ni nawet złość,
 4337     2, 25|           wiedział o jej schodzeniach się z Antkiem. Nie pilnował
 4338     2, 25|           teraz była, że ze wszystkim się przed nią zwierzał i radził,
 4339     2, 25|               na świat poglądał, jeno się tak ozeźlił w sobie, że
 4340     2, 25|           juści, że do ziemi przygiąć się musiało i tak być, jako
 4341     2, 25|           wyprawiała, że na całą wieś się roznosiło. Piekło też wrzało
 4342     2, 25|               nim upodobali, zmagając się we złości całą mocą do tela,
 4343     2, 25|           nikto nie pamięta, a ostała się jeno żywa pamięć przeniewierstwa
 4344     2, 25|       nieprzebłagana złość - w Jagnie się też dusza znacznie przemieniła,
 4345     2, 25|    delikatniejsza od inszych.~Męczyła się też, mój Jezus, męczyła!~
 4346     2, 25|          ustępowała bez musu, broniła się, jak mogła, ale to jarzmo
 4347     2, 25|               wrócić do matki - stara się nie godziła, pograżając
 4348     2, 25|         znoszą domowe piekło, co dnia się bijają z chłopami i co dnia
 4349     2, 25|              poredziła tego, mierziło się jej życie coraz barzej i
 4350     2, 25|   nieopowiedziana tęskność rozrastała się w duszy, wiedziała to za
 4351     2, 25|               dnie swarów, kłótni tak się jej przykrzyły, iż była
 4352     2, 25|              tego wszystkiego garnęła się do Antka, choć go miłowała
 4353     2, 25|            pękło w niej i pomarło, że się już nie wyrywała do niego
 4354     2, 25|               staremu, a i bez to, iż się jej widziało, że wróci to
 4355     2, 25|           dnie głębokim serca krzewił się zjadliwy kiej trutka żal
 4356     2, 25|              rozczarowania. Przeciech się jej widział raniej jakimś
 4357     2, 25|           wszystkim - a teraz widział się jej takim samym jak i drugie
 4358     2, 25|             chłopy, gorszym nawet, bo się go barzej bojała niźli Boryny,
 4359     2, 25|        przerażał zawziętością. Bojała się go, wydawał się jej dzikim
 4360     2, 25|                Bojała się go, wydawał się jej dzikim i strasznym kiej
 4361     2, 25|              przerażenia, bo widziało się jej, że zły jest w nim i
 4362     2, 25|           całe piekło dookoła; robiło się jej wtedy tak straszno w
 4363     2, 25|               nagła rażona, pozwalała się brać, bo jakże opierać się
 4364     2, 25|            się brać, bo jakże opierać się takiemu smokowi?... a przy
 4365     2, 25|               co myślała, oddawała mu się również potężnie tym rzutem
 4366     2, 25|               ni razu nie zapamiętała się już do cna, nie; myślała
 4367     2, 25|            sobie.~Właśnie teraz snuło się jej to wszystko po głowie,
 4368     2, 25|           głosem starego i doszukując się go w podwórzu, Pietrek robił
 4369     2, 25|           głowę i ostrożnie przebrała się za przełaz, pod Płoszkową
 4370     2, 25|       burknęła niechętnie rozglądając się dokoła, noc bowiem była
 4371     2, 25|           kufy! - szepnęła odchylając się z obrzydzeniem:~- Bom pił,
 4372     2, 25|                nie drażnij!~- Kiej ci się nie podoba - nie przychodź,
 4373     2, 25|               nie będę.~- Przykrzy ci się już wychodzić do mnie, przykrzy...~-
 4374     2, 25|       tylachna, że i nie dziwota, jak się człowiekowi wypśnie to jakie
 4375     2, 25|               by coś mówić, a cięgiem się rozglądała chcąc już wracać.~
 4376     2, 25|               ci tak pilno...~- Bojam się, wszyscy w chałupie mogą
 4377     2, 25|         przódzi to choćby na całą noc się nie bojałaś, przemieniłaś
 4378     2, 25|             nie bojałaś, przemieniłaś się do cna...~- Nie pleć, co
 4379     2, 25|              do cna...~- Nie pleć, co się ta miałam przemienić?...~
 4380     2, 25|                  Przymilkli obejmując się mocno, czasem cisnęli się
 4381     2, 25|             się mocno, czasem cisnęli się do się goręcej, sprzągani
 4382     2, 25|          mocno, czasem cisnęli się do się goręcej, sprzągani nagłym
 4383     2, 25|        głębokim pragnieniem utopienia się w sobie - ale nie poredzili,
 4384     2, 25|               iż bezwolnie rozplątały się im ramiona, chłodli do siebie
 4385     2, 25|      kołatliwie, a na wargach plątały się słowa czułości i pocieszenia.
 4386     2, 25|         odparła unikliwie przysuwając się doń biedrem, bo żal jakiś
 4387     2, 25|              oczy łzami, że zachciało się jej płakać przed nim a przepraszać,
 4388     2, 25|            padł mu lodem na serce, aż się zatrząsł cały z bólu, i
 4389     2, 25|             może i przed którym ognać się trudno, juści! Przejrzałem
 4390     2, 25|           zapisał tylachna... A tobie się już mierzi że mną, wywijasz
 4391     2, 25|               mierzi że mną, wywijasz się kiej ten piskorz, cyganisz,
 4392     2, 25|            cyganisz, uciekasz, bojasz się mnie i patrzysz na mnie
 4393     2, 25|              krzywdy, złoście, jakimi się karmił od dawna, jakimi
 4394     2, 25|              złość porwała, że rzucił się do niej z pięściami, ale
 4395     2, 25|              pięściami, ale opamiętał się w ostatniej chwili, pchnął
 4396     2, 25|              zrozumiawszy z nagła, co się stało, ale nie nawrócił,
 4397     2, 25|             ale nie nawrócił, rzuciła się za nim z rozpaczą, zabiegła
 4398     2, 25|           zabiegła drogę i czepiła mu się szyi, to ją oderwał od siebie
 4399     2, 25|               płaczem okropnym, jakby się świat cały nad nią zawalał.~
 4400     2, 25|              czuła okropnie, że stała się jej krzywda, stała się jej
 4401     2, 25|          stała się jej krzywda, stała się jej taka straszna niesprawiedliwość;
 4402     2, 25|              rozpękało z bólu, dusiła się w sobie i chciało się jej
 4403     2, 25|          dusiła się w sobie i chciało się jej krzyczeć ze wszystkich
 4404     2, 25|              zmartwychwstałe, zwaliły się na nią ciężkim, twardym
 4405     2, 25|          chałupy...~Na ganku zetknęła się z Kłębiakiem, któren jeno
 4406     2, 25|               Migiem ta wieść rozlała się po wsi, buchnęła kiej pożar
 4407     2, 25|          gniewem srogim, że już drzwi się nie zamykały, tak biegali
 4408     2, 25|              każde słowo, rozglądając się trwożnie i nasłuchując czająco,
 4409     2, 25|      zapominali zgoła o sobie, a jeno się snuli po drogach, wystawali
 4410     2, 25|         mroźny wiater, że ziemia jęła się ścinać w grudę i obmoknięte,
 4411     2, 25|    przyduszone, szły wyraźniej.~Naraz się rozniesło, że poniektórzy
 4412     2, 25|             że poniektórzy gospodarze się zebrali i walą do wójta.
 4413     2, 25|              poszli do Kłęba, cisnęło się za nimi sporo ludzi, to
 4414     2, 25|          drogach i przy karczmie, czy się gdzie strażnik nie pokaże.~
 4415     2, 25|              nawet na drodze zbierało się coraz więcej narodu, każdy
 4416     2, 25|        pochylone do komina, na którym się palił ogień, a z boku stojał
 4417     2, 25|             cosik im prawił, pochylał się nisko i raz w raz bił pięścią
 4418     2, 25|            siebie chodzi, jako gotowi się jeszcze z dworem pogodzić,
 4419     2, 25|              na zgubę podać!...~Kobus się już był tak rozsierdził
 4420     2, 25|               nie sprzedadzą...~Jawił się na to Mateusz i zaczął nawoływać
 4421     2, 25|              trwogą patrzył na walącą się ciżbę, wchodzili w milczeniu,
 4422     2, 25|         bowiem nie pił, a jeno kupili się gęsto poredzając z cicha
 4423     2, 25|             do pierwszeństwa, jeno że się jeszcze każden wagował wystąpić
 4424     2, 25|             oglądał, aż dopiero Antek się wyrwał, na środek skoczył
 4425     2, 25|            kto przytwierdzał, boczono się nań, patrzono zyzem, niechętnie,
 4426     2, 25|          zyzem, niechętnie, odwracano się nawet plecami, że to jeszcze
 4427     2, 25|        krzyczał na końcu:~- Nie dajta się, chłopy, nie ustępujta,
 4428     2, 25|        Dzisiaj wama wzięli las, a jak się bronić nie będziecie, to
 4429     2, 25|         dobytek! Któż im wzbroni, kto się im sprzeciwi?...~Poruszył
 4430     2, 25|             im sprzeciwi?...~Poruszył się nagle naród, pomruk głuchy
 4431     2, 25|         głuchy poszedł po izbie, tłum się zakołysał gwałtownie, rozbłysły
 4432     2, 25|              sto pięści naraz wyrwało się nad głowy, i sto piersi
 4433     2, 25|               Nie damy! - huczeli, aż się karczma zatrzęsła od mocy.~
 4434     2, 25|             to potem i drugie rzucili się we środek i nuż krzyczeć,
 4435     2, 25|              Każdy wołał swoje, każdy się srożył, każden co innego
 4436     2, 25|             innego radził, że ciskali się zapamiętale, kiej te pieski
 4437     2, 25|               na nieprzyjacioły... To się i tumult srogi uczynił,
 4438     2, 25|                krzyki i sprzeciwy, bo się naród ozeźlił i krzywdą
 4439     2, 25|           wnątrzu, a na jedno zgodzić się nie mógł, bo nie było takiego,
 4440     2, 25|              pomsty powiódł...~Kupami się zwierali, a w każdej był
 4441     2, 25|            zaś wskroś gąszczu uwijali się przodownicy rzucając, gdzie
 4442     2, 25|       skrzeczała Kozłowa przeciskając się ku szynkwasowi.~- Zawdy
 4443     2, 25|      zapędzają, kaj chcą...~- Nie dać się, nie dać! Gromadą iść, rozgonić,
 4444     2, 25|      wrzasnęli naraz i znowuj pięście się podniosły groźnie, krzyk
 4445     2, 25|             na piaskach siedź, łajnem się ogrzewaj i zmiłowania Pańskiego
 4446     2, 25|           Długo tak krzyczeli ciepiąc się w różne strony, pomstując
 4447     2, 25|           niemałą, to niejednemu trza się było napić gorzałki dla
 4448     2, 25|               ochłody pili, a trzecim się przypominały nie dojedzone
 4449     2, 25|               z zawziętości i zaczęli się z wolna rozchodzić nic nie
 4450     2, 25|          któren już cały czas na boku się trzymał i cosik swojego
 4451     2, 25|             na jutro i cicho rozeszli się po chałupach.~Noc też już
 4452     2, 25|            przemarzłe drzewiny tłukły się w mrokach o siebie kiej
 4453     2, 25|              zaraz z północka gwiazdy się skryły, pociemniało i zrobiło
 4454     2, 25|         skryły, pociemniało i zrobiło się na świecie posępnie, straszno
 4455     2, 25|       gorączkowy, bo raz w raz zrywał się cichy płacz dzieciątek,
 4456     2, 25|          dzieciątek, to ktosik budził się cały w potach i takim strachu
 4457     2, 25|           spać nie dawały, że zrywali się wyglądać, czy nie złodzieje;
 4458     2, 25|   przerażających przeczuć i obaw.~Noc się wlekła długo i ciężko, oprzędzając
 4459     2, 25|          widzeń gorączkowych.~A skoro się jeno uczynił świt, że chyla
 4460     2, 25|               na pół ubrani pytać, co się stało i ostawali już przed
 4461     2, 25|             naród przetrwożony żegnał się i skrzepiał w sobie, boć
 4462     2, 25|             łeb i szyję przyodziewali się, że niejeden jeszcze w drodze
 4463     2, 25|             niejeden jeszcze w drodze się dopinał, a pacierz kończył
 4464     2, 25|      niektórymi gospodarzami.~Zaroiły się wnet drogi, opłotki, obejścia,
 4465     2, 25|                  krzykiem tym trzęsło się powietrze i huczała wieś
 4466     2, 25|              huczała wieś cała.~Dzień się już zrobił duży, a cichy
 4467     2, 25|            nogami słabą grudzią, wody się ścięły, że pełno było zamarzłych
 4468     2, 25|          milkli bezwiednie zatapiając się w sobie.~Tłum wciąż się
 4469     2, 25|               się w sobie.~Tłum wciąż się zwiększał, zajęli już cały
 4470     2, 25|          przybywali spóźnieni.~Witano się w milczeniu, każden stawał,
 4471     2, 25|               gdzie popadło, obzierał się naokół i czekał cierpliwie
 4472     2, 25|               był ano we wsi, to jemu się należało naród poprowadzić,
 4473     2, 25|              niego żaden gospodarz by się nie ruszył.~Stojali więc
 4474     2, 25|                to baranice zakolebały się mocniej, to czyjaś twarz
 4475     2, 25|            nieruchomieli, że widzieli się kiej te_ snopy, ustawione
 4476     2, 25|               dobrze, że obaj dworowi się wysługują i swój mają interes
 4477     2, 25|         ponuro i zawzięcie, że ksiądz się rozpłakał, nie przestając
 4478     2, 25|      wszystkie świętości zaklinać, by się opamiętali a do domów rozeszli,
 4479     2, 25|         Boryna, i cały naród do niego się odwrócił.~Maciej blady był
 4480     2, 25|            niego, ale oczy jarzyły mu się kiej wilkowi, szedł wyprostowany,
 4481     2, 25|          ludziach wodził, rozstąpiali się przed nim czyniąc wolne
 4482     2, 25|               Na las! Na las! - darły się drugie.~Dopiero kiej przycichło,
 4483     2, 25|             kiej przycichło, pochylił się, wyciągnął ręce~i jął wielkim
 4484     2, 25|       gospodarze a komorniki! Krzywda się nam wszystkim stała, krzywda
 4485     2, 25|         skargą - na darmo. Ale miarka się przebrała, tnie nasz bór!
 4486     2, 25|        wszystkie jak jeden! Nie bójta się niczego, ludzie, nie bójta,
 4487     2, 25|               Za mną, ludzie, zbierać się duchem, za mną! Na las! -
 4488     2, 25|         odwrzasnęli wraz wszyscy, rum się uczynił, tłum się zakołysał,
 4489     2, 25|        wszyscy, rum się uczynił, tłum się zakołysał, rozpękł i z krzykiem
 4490     2, 25|               leciał do domu sposobić się, że powstała gorączkowa
 4491     2, 25|              krzątanina, przybierania się, zaprzęgi, wyciągania sań,
 4492     2, 25|               kobiece lamenty, że ino się wieś trzęsła od przygotowań,
 4493     2, 25|              co pierwszymi.~Ustawiali się w rzędy, jak komu popadło,
 4494     2, 25|           wieś prawie cała na piechty się wybrała i zwarła się w gęstwę
 4495     2, 25|          piechty się wybrała i zwarła się w gęstwę kieby w ten zagon
 4496     2, 25|         przyodziewków, nad którym ino się trzęsły koły niezgorsze,
 4497     2, 25|            oczami i krzyknął żegnając się:~- W imię Ojca i Syna, i
 4498     2, 25|               mszą wychodził, żegnano się, zdejmowano czapki, bito
 4499     2, 25|               zdejmowano czapki, bito się w piersi, a jaki taki -
 4500     2, 25|        gdziesik w opłotkach, przebrał się do chałupy, skoczył na konia