Tom, Rozdzial

 501     1, 5 |           czasem utknął na drzewo abo i w błoto, ale się rychło podnosił
 502     1, 6 |              świat z wolna zatapiał się w szarych, mętnych szkliwach
 503     1, 6 |            każde, źdźbło każde dygotało w bezmiernym bólu.~A spod
 504     1, 6 |                 opustoszałe rozlały się w błotniste, gnijące kałuże.~
 505     1, 6 |              zgasiła światła i zatopiła w mrokach ziemię, że wszystko
 506     1, 6 |             trzęsły się z zimna i łkały w męce - do opuszczonych gniazd
 507     1, 6 |               ludzie wzdychali żałośnie w strasznej tęsknocie - w
 508     1, 6 |                 w strasznej tęsknocie - w nieutulonej tęsknocie za
 509     1, 6 |             świat, że Lipce całe tonęły w gęstych tumanach szarugi,
 510     1, 6 |          rozmiękłej drodze i pusto było w obejściach i przed domami,
 511     1, 6 |                wozów.~Staw szamotał się w ciasnych brzegach i przybierał
 512     1, 6 |             ciągle, bo aż się przelewał w niższych miejscach na drogę
 513     1, 6 |              ano dach, że to przeciekał w paru miejscach.~Pod wieczór
 514     1, 6 |                 zaczynało, to stara raz w raz wychodziła przed dom
 515     1, 6 |         wychodziła przed dom i patrzała w mgły, ku młynowi, i nasłuchiwała,
 516     1, 6 |               leżących nisko za młynem, w torfowiskach, wrzała jeszcze
 517     1, 6 |                i kupy wyciętych główek.~W dali przemglonej, nad rzeką,
 518     1, 6 |               których donoszono kapustę w płachtach, bo z powodu rozmiękłego
 519     1, 6 |              nawet i trepy zapadały się w rudy, torfiasty grunt po
 520     1, 6 |                 grunt po kostki, że raz w raz je zzuwała, żeby wylać
 521     1, 6 |              ciebie tyli, miętki jesteś w grzbiecie kiej kobieta po
 522     1, 6 |                 z Hanką i Kubą wycinała w podle.~- Skończymy bo i
 523     1, 6 |              nim i patrząc na majaczące w mgle kupy.~- I wasza niezgorsza,
 524     1, 6 |          trzeciego zagona.~- Co wam też w głowie, a toć dopiero na
 525     1, 6 |                 A jak to zrobił Sikora? W trzy tygodnie po pochowku
 526     1, 6 |             cudzego woza to złaź choć i w pół morza - mruknęła głucho
 527     1, 6 |          przyjdę, Józia, przyjdę...~- A w niedzielę chłopaki wyprawiają
 528     1, 6 |                 zarzynał się aż po osie w rozmiękłym, torfiastym gruncie,
 529     1, 6 |                gruncie, że na dołkach i w gorszych miejscach oboje
 530     1, 6 |              szumiał głucho wiatr i bił w drzewa na grobli, do której
 531     1, 6 |               odprowadzę, Jaguś, bo tam w drodze woda wyrwę zrobiła.~-
 532     1, 6 |               tak przy sobie, że biodro w biodro, ramię w ramię...~-
 533     1, 6 |               że biodro w biodro, ramię w ramię...~- A oczy to się
 534     1, 6 |                aże dziwno...~- Będziesz w niedzielę na muzyce u Kłębów?~-
 535     1, 6 |          zapytała miękko, zaglądając mu w oczy.~- Laboga, a dyć ino
 536     1, 6 |                 za nim, ale już zniknął w mgle, tylko odgłos jego
 537     1, 6 |             obejmowania, rozprężała się w sobie, bo ją brały takie
 538     1, 6 |             chwiał się i główki spadały w błoto... a przed oczami
 539     1, 6 |                  kłębiła się i jaśniała w rzece rozlewającej się szeroko.~
 540     1, 6 |               rozlewającej się szeroko.~W domu młynarza, stojącym
 541     1, 6 |                kanapach się wylegują... w cieple siedzą... słodko
 542     1, 6 |                się wreszcie do chałupy.~W izbie widno było i ciepło,
 543     1, 6 |                starego, któren siedział w głębokim milczeniu, patrzał
 544     1, 6 |             głębokim milczeniu, patrzał w ogień, przebierał ziarna
 545     1, 6 |            zajrzę tu jeszcze, bo może i w Lipcach ostanę na dłużej...~
 546     1, 6 |                  nie siedzielibyście to w chałupie i pacierze se przepowiadali...
 547     1, 6 |              pół roku, aż się i dzisiaj w połednie porachowali.~-
 548     1, 6 |                 Wam to ino przekpiwania w głowie i zabawa.~- Tyla
 549     1, 6 |            stały miski, i jedli wolno i w milczeniu. Jędrzych pilnował,
 550     1, 6 |              wzroku matki.~- Dobrodziej w domu? - zagadnęła pod koniec.~-
 551     1, 6 |                 na takie błoto? Tak Żyd w książkach siedzi.~- Mądry
 552     1, 6 |           Jambroży zapalił fajkę ,pykał w komin, to poprawiał głownie
 553     1, 6 |                 i dorzucał gałęzi i raz w raz spoglądał na kobiety,
 554     1, 6 |                 na kobiety, ważył cosik w głowie i układał.~- Były
 555     1, 6 |             Dobrodziej powiedział, że i w mieście nie spotkać piękniejszej:~
 556     1, 6 |               chłopaki, papierosy palą, w karczmie tańcują, gorzałkę
 557     1, 6 |                 ręką, a prawą puszczała w wir wrzeciono, że z warczeniem,
 558     1, 6 |              każecie, to pójdę. . wasza w tym głowa nie moja... -
 559     1, 6 |               kądzieli i zapatrzyła się w ogień bezmyślnie. i słuchała
 560     1, 6 |                 może... - umilkła i już w głowie układała sobie resztę ,
 561     1, 6 |             głowę, żeby wybierać! Matki w tym głowa, żeby zrobić,
 562     1, 6 |                    Zapatrzyła się znowu w okno, bo poczerniałe, zwiędłe
 563     1, 6 |         kołysane przez wiatr, zaglądały w szyby, ale wnet zapomniała
 564     1, 6 |            nawet o sobie samej, zapadła w takie prześwięte bezczucie,
 565     1, 6 |        bezczucie, jak ta ziemia rodzona w jesienne martwe noce - bo
 566     1, 6 |                  jako ta ziemia. Leżała w jakichś głębokościach nie
 567     1, 6 |                rozeznanych przez nikogo w bezładzie marzeń sennych -
 568     1, 6 |                   I długo tak siedziała w milczeniu, ino te oczy gwiezdne
 569     1, 6 |         świeciły się kiej spokojne wody w wiośniane południe, aż ocknęła
 570     1, 6 |               przyjdziesz?~- Przyjdę.~- W izbie będziemy obierali.
 571     1, 6 |                 za wójtem siedzą, co to w kopanie przyszedł z wojska...
 572     1, 6 |                  Czasami deszcz uderzał w szyby, jakby kto przygarścią
 573     1, 6 |             wiatr szumiał i baraszkował w sadzie albo dmuchał w komin,
 574     1, 6 |       baraszkował w sadzie albo dmuchał w komin, że głownie się rozsypywały
 575     1, 6 |                tak przenikliwie aż kury w sieni na grzędach krzekorzyć
 576     1, 7 |            długo a frasobliwie poglądał w omglony świat, czy się gdzie
 577     1, 7 |              zaraz z południa przeszedł w ulewę, jakoby kto upusty
 578     1, 7 |           niejeden ściółkę miał jeszcze w lesie, kto znów drew nie
 579     1, 7 |           wszystkie prawie, nie docięli w polu kapusty, po którą i
 580     1, 7 |                bo ano staw tak przybrał w nocy, źe musieli do dnia
 581     1, 7 |                zwieźli tej reszty, jaka w polu ostała.~Jagna już od
 582     1, 7 |               rady, chodziła ino z kąta w kąt, to patrzyła przez okna
 583     1, 7 |         georginii, powaloną przez falę, w ten świat zadeszczony i
 584     1, 7 |               rąk, a ona zapatrzała się w staw rozchlustany, któren
 585     1, 7 |                  jakby nogami wrośnięty w ziemię. A za wodą stał dom
 586     1, 7 |                się przyodziała na głowę w zapaskę i wyjrzała za próg
 587     1, 7 |          odechciewało wszystkiego... że w końcu aż się jej płakać
 588     1, 7 |         świąteczny... aż poczerwieniało w izbie od wełniaków pasiastych...
 589     1, 7 |                 i wstążkę, ustroiła się w nią i długo przeglądała
 590     1, 7 |                 i długo przeglądała się w lusterku.~- Niezgorzej...
 591     1, 7 |       Niezgorzej... trza się na wieczór w to przyodziać...pomyślała
 592     1, 7 |        najwięcej pomawiano ją, że z nim w sadzie nocami się schodzi,
 593     1, 7 |                jak dąb, mocny, dufający w siebie i przez to tak harny
 594     1, 7 |          sprawnie, że ino mu się robota w garściach paliła; grosz
 595     1, 7 |               rękę i tak gorąco patrzył w oczy, aż się dziewczyna
 596     1, 7 |                 puścił ją, bo posłyszał w sieniach kroki, sam zapalił
 597     1, 7 |             chcieli...~Wnetki, bo jakoś w pacierzy parę, nadeszła
 598     1, 7 |               musi być zła była, bo już w sieniach wywarła gębę na
 599     1, 7 |              mówił łagodnie i chciał ją w rękę pocałować.~- Ale, suka
 600     1, 7 |              przecknęła, schowała głowę w pierzynę i buchnęła płaczem
 601     1, 7 |                 ściśnie mocno... to się w niej wszystko trzęsie, moc
 602     1, 7 |              moc ją odchodzi i tak mdli w dołku, że już o niczym nie
 603     1, 7 |              przyodziać - że kowal jest w zgodzie z Boryną. Spotkałam
 604     1, 7 |                 może to i dobrze, że są w zgodzie, bo kowal pyskacz
 605     1, 7 |               kupa czerwonej kapusty, a w półkole, szeroko zatoczone,
 606     1, 7 |                się roboty.~Gwar się też w miarę podnosił, bo przybywało
 607     1, 7 |                jeszcze, a rej wodziła i w robocie, i w śmiechach,
 608     1, 7 |              rej wodziła i w robocie, i w śmiechach, bo starego nie
 609     1, 7 |             łaziła abo mruk.~- Czerwono w izbie, jakby od makowych
 610     1, 7 |                  Jaguś to kiejby ją kto w mleku wymył - zaczęła złośliwie
 611     1, 7 |              zamorskich krajach, co ino w gazetach wyczyta...~- Nie
 612     1, 7 |               książki pobożne ma takie, w których stoi wszystko, i
 613     1, 7 |                pod krzyżem albo i gdzie w polu, a do kościoła ino
 614     1, 7 |               po niemiecku, a we dworze w Drzazgowej - to z panienką,
 615     1, 7 |            panienką, co była la zdrowia w ciepłych krajach, też rozmówił
 616     1, 7 |                się z Kuby, któren niósł w płachcie kapustę i pchnięty
 617     1, 7 |                a gwar się czynił jakoby w ulu przed wyrojem, a śmiechy
 618     1, 7 |                na płachtę i stożyły się w coraz większą kupę. Antek
 619     1, 7 |             rozdziany był, że ostał ino w koszuli i w portkach pasiastych
 620     1, 7 |                że ostał ino w koszuli i w portkach pasiastych z wełniakowego
 621     1, 7 |                był urodny, że Jagna jak w obraz poglądała, a i nie
 622     1, 7 |               że nie patrzy, jeno sobie w głowie układała, jak to
 623     1, 7 |               mówią o bocianie, ino się w oczy roześmieje... nie tak
 624     1, 7 |                ni uprzęży nie ma a pies w budzie struty, no!~- Na
 625     1, 7 |               do kryminału, dadzą jeść, w cieple się wysiedzi, z kolegami
 626     1, 7 |               po kolei. Musiał mieć już w głowie, bo czerwony był
 627     1, 7 |               dzisiaj była i wystrojona w chustkę od niego.~Zaraz
 628     1, 7 |             ławę i z wolna jedli, a raz w raz pogadywali.~Z misek
 629     1, 7 |                 kupę, a łakomie wciągał w siebie zapachy, oblizywał
 630     1, 7 |                 przyciągał pasa, tak mu w kiszkach burczało z głodu. ~
 631     1, 7 |           przeciągnąć, kto zaś spojrzeć w niebo, czy się nie przejaśnia,
 632     1, 7 |          widział... Jak to tam może być w tym świecie? - myślała: -
 633     1, 7 |          uczyniła, deszcz tylko zacinał w szyby i psy jazgotały przed
 634     1, 7 |                zawstydzona kryjąc twarz w zapasce.~Nie pomogło to
 635     1, 7 |             dziwnej, co jej była wstała w sercu nie wiadomo za czym...~
 636     1, 7 |                parobki przytupywali raz w raz i podśpiewywali wesoło -
 637     1, 7 |                Naraz pies jął skowyczeć w sieni i tak przeraźliwie
 638     1, 7 |                 było słychać już gdzieś w opłotkach.~- I pies stworzenie
 639     1, 7 |             blade, jakby wypłakane oczy w ogniu i ozwał się cicho,
 640     1, 7 |               palcami ziarna różańca...~W owy czas daleki...~Kiej
 641     1, 7 |             okrutnie chciało, to se raz w raz przysiadał na wydmach,
 642     1, 7 |                paskudny, co bije z góry w ustałego ptaszka, tak ci
 643     1, 7 |              zapowietrzony bił racicami w piach a tarzał się jako
 644     1, 7 |        przyszedł do lasu...~Odpoczął se w cieniu niezgorzej, ochłodził
 645     1, 7 |                  przeżegnał się i wlazł w bór.~A bór był stary i gęsty,
 646     1, 7 |                parob piekielny, pomagał w te pędy i rwał suszki, rwał
 647     1, 7 |            jakże by... Pan ci Jezus był w swojej świętej osobie...~
 648     1, 7 |                 swoimi kumami przepadli w oparzeliskach.~Ostał się
 649     1, 7 |                 ino taki dziki pies, bo w ony czas pieski nie były
 650     1, 7 |                 i kiej ogłupiały pognał w cały świat.~A Pan Jezus
 651     1, 7 |               odpuście narodu jak drzew w boru abo tej trawy na łąkach -
 652     1, 7 |               na łąkach - aż gęsto.~Ale w kościele było pusto, bo
 653     1, 7 |                 kościele było pusto, bo w karczmie grali, a przed
 654     1, 7 |                  i obraza boska, jako i w te czasy bywa.~Wychodzi
 655     1, 7 |                to zboże pod wiatrem, to w tę, to w oną stronę się
 656     1, 7 |                pod wiatrem, to w tę, to w oną stronę się kolebie i
 657     1, 7 |                i kamienia szuka, a baby w krzyk i na płoty się drą,
 658     1, 7 |               drą, to na wozy, a dzieci w bek, a wszyscy krzyczą:~-
 659     1, 7 |   przespieczniejszyś ty przy mnie niźli w borze. Okrył go kapotą,
 660     1, 7 |               ino Burek...~...lizał raz w raz te święte, przebite
 661     1, 7 |             Jezus i patrzy, a tu nikogo w podle krzyża... ino jeden
 662     1, 7 |             pojrzał miłościwie na niego w tej godzinie i rzekł ostatnim
 663     1, 7 |                                I piesek w to oczymgnienie puścił ostatnią
 664     1, 7 |                rano biczyskiem... drugi w połednie rzemieniem, a trzeci
 665     1, 7 |             przymilkli, bo bali się, że w złości wszystko głośno wypowie,
 666     1, 7 |                albo biedotę taką, co to w dziesięcioro wisi u krowiego
 667     1, 7 |          Jagustynka na odchodnym rzekła w głos:~- Bóg zapłać za ugoszczenie,
 668     1, 7 |                Mało to dziewczyn! A dyć w każden czwartek ino wypatrują
 669     1, 7 |                 domu, bo inne mieszkały w drugiej stronie, ku młynowi.~-
 670     1, 7 |            przytuleni do siebie zginęli w ciemnościach.~
 671     1, 8 |                 wyszła, przyodziała się w zapaskę i chyłkiem przez
 672     1, 8 |                sad wpadła do Kłębów, co w podle siedzieli, pożyczyć
 673     1, 8 |                dzieci dorosłe i sam już w latach!~- Juści że niemłody,
 674     1, 8 |            jeden, przerzekł i drugi, aż w końcu stary Kłąb, że to
 675     1, 8 |          dziecko stoić - rzucił Kłąb.~- W kościele przesiaduje, a
 676     1, 8 |              nich z nowiną bieżyć, bych w pierwszej złości czego nie
 677     1, 8 |             czego nie oberwać.~Więc też w chałupie Borynów cicho było
 678     1, 8 |                 ugrabić.~Stary pozostał w domu.~A już od samego rana
 679     1, 8 |        przyrzucił i leżały do pół boków w gnoju, z Antkiem się pokłócił;
 680     1, 8 |                 przed dom i utytlał się w błocie; nawet na Józkę powstał,
 681     1, 8 |               Jagna, a mimo to dufności w siebie nie miał i dziadowi
 682     1, 8 |              poszli prędzej - ale ostał w domu, bo go powstrzymywały
 683     1, 8 |                  aż wrzeciono turkotało w powietrzu, nawijała nić
 684     1, 8 |            Przystawała ino przy nim raz w raz, aż w końcu rzekła:~-
 685     1, 8 |              ino przy nim raz w raz, aż w końcu rzekła:~- Nie idzie
 686     1, 8 |            zawołał radośnie i przysiadł w podle.~- Jakże, mam oczy.~
 687     1, 8 |          Chmiela" zaśpiewam, że rychtyk w dziewięć miesięcy chrzciny
 688     1, 8 |           ukrzywdzenie! Poszłam do nich w niedzielę, żeby chocia popatrzeć
 689     1, 8 |            pogospodarzyć tu na groncie, w ciepłej izbie pod pierzyną
 690     1, 8 |                   Rychło idzieta, co?~- W te minuty, zarno Szymon
 691     1, 8 |             szarym, smutnym przędziwem, w którym wieś cała zapadała,
 692     1, 8 |                chat i psy naszczekiwały w opłotkach, jak zwyczajnie
 693     1, 8 |               mówi, to wierzcie. Ja już w tym. Wyrychtujemy taką z
 694     1, 8 |                widzi mi się, ma konopie w ogonie!~- Nie nasza to rzecz.~-
 695     1, 8 |                 do chałupy Dominikowej.~W izbie było widno, zamieciono,
 696     1, 8 |                 bo i chłopaki siedzieli w izbie, usiedli na przysuniętych
 697     1, 8 |             motała na motowidło przędzę w parniki, a była dzisiaj
 698     1, 8 |               nią łakomymi oczami - ale w końcu zaczął:~- Że to plucha,
 699     1, 8 |            wytarł go połą kapoty, nalał w niego araku i rzekł poważnie: -
 700     1, 8 |             dorzucił Szymon poważnie.~- W wasze ręce, matko!~- Pijcie
 701     1, 8 |            gospodynią na wieś całą, no, w twoje ręce, Jaguś, nie wstydaj
 702     1, 8 |                odwracała do ściany, ale w końcu, przysłoniwszy twarz
 703     1, 8 |              Stara podała chleb, sól, a w końcu i wędzonej, suchej
 704     1, 8 |               na wąglikach wyczekuje.~- W karczmie to zrękowiny będziemy
 705     1, 8 |              choć oko wykol, zwyczajnie w pluchy jesienne. Wiatr szedł
 706     1, 8 |                  Wiatr szedł górą i bił w czuby drzew, że ino się
 707     1, 8 |               ciepał, że bryzgi rozbite w pianę padały na środek drogi
 708     1, 8 |            chlustały na twarze idących.~W karczmie też widno nie było,
 709     1, 8 |           godziny popijał, to juści, że w języku ni w nogach mocny
 710     1, 8 |                to juści, że w języku ni w nogach mocny już nie był.~
 711     1, 8 |              się, że we Francji... nie, w Italii to było, nie... alem
 712     1, 8 |            karmelków i wtykał je Jagusi w garście. - Naści, Jaguś,
 713     1, 8 |          odpowiadali i chcieli Jambroża w rękę całować, aż w końcu
 714     1, 8 |             Jambroża w rękę całować, aż w końcu Dominikowa odciągnęła
 715     1, 8 |                  A choćby i jutro! Nie, w sobotę na zapowiedzi damy
 716     1, 8 |                szynkwasu, że śmiała się w głos.~- A to ci, Jaguś,
 717     1, 8 |            rajcował a popijał Jambroży.~W karczmie gwar się podnosił
 718     1, 8 |              miejscu, nasłuchiwał i raz w raz pacierz mówił w głos,
 719     1, 8 |                 raz w raz pacierz mówił w głos, aż posłyszeli i sama
 720     1, 8 |               przegryźć i parę dwojaków w garść.~Tęgo sobie podpili,
 721     1, 8 |               razem gadali, a brali się w bary, a obłapiali, a całowali
 722     1, 8 |                to ino wpół ją chwytał a w ciemny kąt ciągnął.~Dominikowa
 723     1, 8 |             poprawił, pięścią grzmotnął w stół i krzyknął:~- Gospodarz
 724     1, 8 |                 stara grzmotnęła go ino w piersi, aż się potoczył
 725     1, 8 |            brali i tarzali po błocie.~A w karczmie po wyjściu kobiet
 726     1, 8 |              podśpiewywał, to opowiadał w głos:~- Czarny był,.. jak
 727     1, 8 |            gdzieś... wraziłem mu bagnet w kałdun... zakręciłem, że
 728     1, 8 |           sprzedał! - krzyknął Boryna i w zapamiętałości grzmotnął
 729     1, 8 |              wołał Boryna i bił pięścią w stół...~Młynarz poszedł,
 730     1, 8 |            poszedł, a oni jeszcze długo w noc radzili i odgrażali
 731     1, 9 |              cisza przygnietła świat.~A w Lipcach już od rana dzwony
 732     1, 9 |            ponurym głosem żałoby wołały w ten dzień smętny, w ten
 733     1, 9 |              wołały w ten dzień smętny, w ten dzień, co wstał blady,
 734     1, 9 |                 co wstał blady, spowity w mgły aż do tych dal zapadłych,
 735     1, 9 |                hymn rozlewał się ciężko w martwyrn , ogłuchłym powietrzu,
 736     1, 9 |           smutkiem dziwnym, aż zniknęły w borach. Patrzano, wzdychano
 737     1, 9 |                 krzyża położył na czole w obronie przed złem, i jęli
 738     1, 9 |                i topili oczy beztrwożne w tajemnicy, i szli spokojnie
 739     1, 9 |               Wieś była jakby zatopiona w ciężkiej, żałośliwej ciszy
 740     1, 9 |                 o wszystkim.~A wczoraj, w niedzielę, wyszły pierwsze
 741     1, 9 |         zapowiedzi starego z Jagusią...~W sobotę to jeździli do miasta,
 742     1, 9 |           pięścią a pazurami mu dały.~A w domu z nikim nie mówił,
 743     1, 9 |              zaraz legł spać, jak stał, w butach i kożuchu... aż rano
 744     1, 9 |                już dobrze po wschodzie, w najlepszą kapotę się przyodział,
 745     1, 9 |                 to się chyłkiem wysunął w opłotki - i tyla go już
 746     1, 9 |             zamknięty! Antek zaś gorzał w mękach coraz boleśniejszych
 747     1, 9 |              zacinał, żeby nie krzyczeć w głos i nie wyklinać, a chodził
 748     1, 9 |               izbie, to po obejściu, to w opłotki szedł lub na drogę
 749     1, 9 |                 drogę i powracał, padał w ganku na ławę i siedział
 750     1, 9 |         zapatrzony przed się i utopiony w bolu, co w nim rósł jeszcze
 751     1, 9 |               się i utopiony w bolu, co w nim rósł jeszcze i potężniał.~
 752     1, 9 |               Dom ogłuchł, ino płakania w nim się rozlegały, jęki
 753     1, 9 |              łaził po sadzie i zaglądał w okna, a nie miał go kto
 754     1, 9 |               na darmo, bo nie uradził.~W stajni na werku Kuba czyścił
 755     1, 9 |              uredzę... Puściłem go... a w jaki pacierz abo dwa...
 756     1, 9 |                 garści siekańca dostała w bok... a beczała jucha...
 757     1, 9 |                 i dorznąć musiałem...~- W lesie ostała, co? - pytał
 758     1, 9 |           pieniądze, Kuba, mam, jeszcze w jarmarek dali mi gospodarz
 759     1, 9 |                 serce tym skamleniem.~A w parę pacierzy po śniadaniu
 760     1, 9 |                      Pewnie że tak, ino w butach to zawżdy przystojniej... -
 761     1, 9 |                i zgodzę się do koni...a w mieście to już wszystkie
 762     1, 9 |                 to już wszystkie chodzą w butach, prawda, Kuba?~-
 763     1, 9 |                światła... że jeszcze mę w oczach ćmi... baczę... a
 764     1, 9 |         wydzierał, a krzyczał, a modlił w głos i dopraszał wspomożenia,
 765     1, 9 |                 wrzask się rozlegał, aż w uszach wierciło...~W zakrystii
 766     1, 9 |                 aż w uszach wierciło...~W zakrystii też było narodu
 767     1, 9 |            pieniędzy.~Witek ostał nieco w tyle, że go to po bosych
 768     1, 9 |            starszym zastąpia, pieniądze w garści ściskał - dopiero
 769     1, 9 |             organisty, zapomniał języka w gębie... Jakże, gospodarze
 770     1, 9 |                 prawie, bo i młynarzowa w kapeluszu kiej dziedziczka,
 771     1, 9 |               swoją... a wszyscy patrzą w niego... to nasłuchują...
 772     1, 9 |        nasłuchują... przypominają sobie w głos dusze różne... i po
 773     1, 9 |                 tak mu się ckno zrobiło w dołku, jakby już miał ostatnią
 774     1, 9 |          dostojał tak, bo go odepchnęli w kąt, pod kropielnicę, to
 775     1, 9 |            daremnie... i tak się trząsł w sobie, tak dygotał każdą
 776     1, 9 |                ustoić prosto; przysiadł w kącie na podłodze, od oczów
 777     1, 9 |              Matulu! Matulu! - skamlało w nim cosik i oździerało mu
 778     1, 9 |                jako ten ptaszek duszony w sidłach, dopiero Kuba go
 779     1, 9 |                 wszystkich za te zmarłe w czyścu ostające.~Witek przyklęknął
 780     1, 9 |                i drugi, ale zmorzyły go w końcu monotonne głosy modlitw,
 781     1, 9 |                jakie się odprawiały raz w rok w cmentarnej kaplicy,
 782     1, 9 |                się odprawiały raz w rok w cmentarnej kaplicy, pociągnęli
 783     1, 9 |                gasnął i zapadał z wolna w przerażające, smutne topiele
 784     1, 9 |              Zaduszek; tłumy szły drogą w surowym milczeniu, ino tupot
 785     1, 9 |                 proszalne dziadów łkały w powietrzu i opadały bez
 786     1, 9 |                topolami ku cmentarzowi; w mroku, co był już przytrząsł
 787     1, 9 |           składali to wszystko pobożnie w beczki - a były one księże,
 788     1, 9 |            reszta dziadowskie, a któren w nie nie kładł, to grosz
 789     1, 9 |            kładł, to grosz jaki wciskał w wyciągnięte ręce dziadowskie...
 790     1, 9 |           trwożnie szept pacierzy drgał w przyziemnej ciszy; czasem
 791     1, 9 |           czasem lament żałosny wił się w rozdzierających skrętach
 792     1, 9 |                  sieroce płacze kwiliły w omroczonych gąszczach niby
 793     1, 9 |        bolesnych żałości biły ku niebu, w świat cały szły...~Ludzie
 794     1, 9 |           lękliwie i trwożnie poglądali w dal omroczoną, niezgłębioną...~-
 795     1, 9 |            drzewa kolebały się im dusze w sennym poczuciu trwogi...~-
 796     1, 9 |           kałuże, co się jeszcze siwiły w mrokach, wieszali u krzyżów
 797     1, 9 |           pociemniało, Kuba powlókł się w głąb, na stary cmentarz.~
 798     1, 9 |               palił...wiatr jeno huczał w gałęziach a rwał liście
 799     1, 9 |             liście ostatnie i rzucał je w noc na zatracenie ostatnie...
 800     1, 9 |    oszczędzonych skibek chleba, rwał je w glonki, przyklękał i rozrzucał
 801     1, 9 |         krześcijańska, co cię wypominam w wieczornym czasie, pożyw
 802     1, 9 |                 Ksiądz żywić nie da!... w beczki drugie kładą, ale
 803     1, 9 |                   To leżą ci, co ich to w boru pobili... juści...
 804     1, 9 |              lampki tliły się wciśnięte w piasek, wiatr zawiewał i
 805     1, 9 |              słowa pacierzy, i niósł je w noc czarną...~- Juści...
 806     1, 9 |                 we dworze za furmana... w ogiery ino jeździli ze starszym
 807     1, 9 |                 do koni mnie wziął, bym w ogiery po ojcu jeździł...
 808     1, 9 |                   pobite leżą na śmierć w ogrodzie!... Jezu! Jezu!
 809     1, 9 |                  a białe ich pnie, niby w gzła śmiertelne przyodziane,
 810     1, 9 |       śmiertelne przyodziane, majaczyły w mrokach... Ludzie się rozchodzili...
 811     1, 9 |                 uciekały na pola, a psy w całych Lipcach poczęły wyć
 812     1, 9 |                drzew, z trwogą patrzano w okna, czy nie stoją, nie
 813     1, 9 |             stoją, nie jawią się ci, co w dniu tym błądzą, przygnani
 814     1, 9 |               się, duszo krześcijańska, w czyścu ostająca...~Wśród
 815     1, 9 |                 ten wieczór Zaduszek...~W izbie u Antków siedział
 816     1, 9 |                 Boryny, któren do późna w noc siedział u Jagusi.~Cicho
 817     1, 9 |           siedział u Jagusi.~Cicho było w izbie, że ino ten świerszcz
 818     1, 9 |                  A Roch przegarniał raz w raz kijaszkiem wągielki
 819     1, 9 |             podąża...~Jako te drzewiny, w nagości stojące o zwieśnie,
 820     1, 9 |               zwieśnie, Pan przyodziewa w listki zielone a kwiatuszki
 821     1, 9 |               jako te osty się pleni, i w bory urasta!~A wszystko
 822     1, 10|              Antek nic nie rzekł, szedł w podle i wypatrywał w mrokach,
 823     1, 10|              szedł w podle i wypatrywał w mrokach, pomiędzy drzewami.~
 824     1, 10|                 się po drodze i tak bił w topole, i miotał nimi, aż
 825     1, 10|            trafiła na plebanię... - Ale w dzień ją zaprzęgali... a
 826     1, 10|                Polazł ją szukać, rychło w czas. Klacz ma ze dwadzieścia
 827     1, 10|               nie zwojuje sobie, któren w zapamiętałości rękę podnosi
 828     1, 10|             przed karczmę, świeciło się w oknach i jakieś głosy wydzierały
 829     1, 10|           wzieni, piją se la uciechy... W niedzielę ich pognają w
 830     1, 10|                 W niedzielę ich pognają w tylachny świat, to się cieszą.:.~-
 831     1, 10|               słuchał, rzucił się nieco w bok i zginął w ciemnościach,
 832     1, 10|                się nieco w bok i zginął w ciemnościach, a ksiądz poszedł
 833     1, 10|             kobyły...~Antek zaś poszedł w dół wsi, ku młynowi, a drugą
 834     1, 10|              nieco posiedzi, a nie tam, w chałupie ojcowej...Albo
 835     1, 10|                 patrzył pustym wzrokiem w noc i nasłuchiwał szamotań
 836     1, 10|          pacierz, bych go nie zapomnąć.~W kuźni czerwono było od ogniska,
 837     1, 10|              młota i z sykiem topił się w błotnistej ziemi.~- A co? -
 838     1, 10|                 okucia, i zapatrzył się w ogień.~Kowal pracował tęgo,
 839     1, 10|               No i co?~- A cóż by, nic! W kościele bym to samo usłyszał.~-
 840     1, 10|                 stole... Przywitali się w milczeniu.~- Uczy się to? -
 841     1, 10|                 też uczy już od wczoraj w ojcowej izbie.~- Chciałam
 842     1, 10|              panienka więcej uczona, bo w szkołach była we Warszawie...~-
 843     1, 10|                 krzyknął ugodzony jakby w samo serce.~- Są takie we
 844     1, 10|             jeszcze takie słowo, aż wam w pięty pójdzie...~- Rzeknij
 845     1, 10|             Antek, byś nie żałował.~- A w mojej chałupie ludzi nie
 846     1, 10|             żalenia się po kątach, trza w oczy stanąć i prosto powiedzieć,
 847     1, 10|            przypomnienie i drżeć począł w sobie, aż rznąć przestał.~-
 848     1, 10|              Przeciw temu nie powstawaj w oczy, a przychwalaj i mów,
 849     1, 10|             redzę, a nie stracisz. Moja w tym głowa, że już tak pokieruję,
 850     1, 10|                raz jeszcze, staremu się w niczym nie przeciw,~przychwalaj,
 851     1, 10|                  Ino prędko idź, bym ci w pysk nie dał i za wrota
 852     1, 10|               popuszczę...~Takiś to ty! W pysk chciałeś mi dać, za
 853     1, 10|               zrobili. - Dłużyło mu się w domu czekać.~Ale szedł wolno,
 854     1, 10|            tylko całymi stadami babrały w stężałym błocie i po rowach,
 855     1, 10|                 że całkiem się zatracił w tej robocie i do południa
 856     1, 10|                 redzi... Juści, musi on w tym co mieć...-Myślał o
 857     1, 10|              dzieci i wszystkie razem a w głos sylabizowały... Roch
 858     1, 10|                 dookoła nich z różańcem w ręku, nasłuchiwał, czasem
 859     1, 10|                słaby, jakby ptaszęcy, a w piersiach mu cięgiem rzęziało...~-
 860     1, 10|             groszy za dzień bierze... a w chałupie tyla gąb... że
 861     1, 10|               dużo mi trza?... Żeby ino w porę... i co dnia... to...~-
 862     1, 10|          wszystko - szeptał cichutko.~- W izbie jest miejsce, to się
 863     1, 10|               ciepło mieli...~- A dyć i w oborze, i przy koniach spałbym,
 864     1, 10|                 a my te dwanaście rubli w rok... bośmy przeciech i
 865     1, 10|      nieśmiałością, rzuciła jakie słowo w rozmowę, jaką wiódł Antek
 866     1, 10|           siostrą; wywodził swoje żale, w czym mu już i przywtarzała,
 867     1, 10|          groźnie. Siedzieli więc prawie w milczeniu i czekali; czasem
 868     1, 10|                powietrze, ckniło mu się w chałupie i niepokój w nim
 869     1, 10|               się w chałupie i niepokój w nim rósł i strach, sam nie
 870     1, 10|            niecierpliwił się, a rad był w duszy, że tamtego tak długo
 871     1, 10|                ale mu ręce drżały i raz w raz zaprzestawał roboty.
 872     1, 10|           chałupę... Nie, nie miłowanie w nim wzrastało, ino złość
 873     1, 10|                  ognisty!... Hej, a tam w sadzie...a wtedy w lesie...
 874     1, 10|                a tam w sadzie...a wtedy w lesie... a kiedy razem powracali
 875     1, 10|                   Od trzech tygodni był w gorączce, w oczekiwaniu
 876     1, 10|                 tygodni był w gorączce, w oczekiwaniu jakiegoś cudu,
 877     1, 10|                tym nikomu, ino to nosić w sobie jako zarzewie, jako
 878     1, 10|              zwalał na zachód, i stożył w góry przeogromne. Zimno
 879     1, 10|               ogromny, czerwony księżyc w pełni, aż łuny biły nad
 880     1, 10|               jakby pożar buchał gdzieś w głębi lasów.~Boryna przyodział
 881     1, 10|            lasów.~Boryna przyodział się w zwyczajne szmaty i poszedł
 882     1, 10|              zwyczajne szmaty i poszedł w podwórze do gospodarstwa,
 883     1, 10|               Robotę ma pilną, to ostał w domu...~- Juści... robotę...
 884     1, 10|               pod oknem i układał sobie w głowie, co ma rzec, a drżał
 885     1, 10|                  Zapis zrobiłem, a ślub w niedzielę... to wam rzeknę~-
 886     1, 10|                tak chciał, a zechcę, to w ten mig zapiszę wszystko...~-
 887     1, 10|                pogrzebaczem tak dziabał w głownie, aż iskry się sypały -
 888     1, 10|           rzucił z taką mocą pogrzebacz w ogień, aż się głownie potoczyły
 889     1, 10|              się, grozić, bić pięściami w stół, wykrzykiwać a wypominać
 890     1, 10|        wściekłość buchała z niego i raz w raz już starego chwytał
 891     1, 10|                 i wsi całej nie czynić. W izbie podniósł się taki
 892     1, 10|             wszyscy razem krzyczeli, aż w końcu, kiedy im już zabrakło
 893     1, 10|                ostatka, trzasnął go tak w pysk, aż rymnął łbem na
 894     1, 10|               wypowiedzieli, a żgało go w serce jakby nożem...~- Nie
 895     1, 10|               daruję!- przysięgał sobie w duszy. - Jakże, na Jagusię... -
 896     1, 10|      zazdrośniki, wiadomo! - wykrzyknął w głos, ale coraz więcej mu
 897     1, 10|              posprzątała ślady bitwy, a w końcu, choć i późno, podała
 898     1, 10|               jednak do Jagny, choć się w oknach świeciło, zawrócił
 899     1, 10|                 Późno już było, światła w domach gasły, ino bielone
 900     1, 10|           jeszcze, twarz miał obwiązaną w okrwawioną szmatę, ale się
 901     1, 10|                 nieco.~- Wynośta mi się w ten mig z chałupy, żeby
 902     1, 10|             wiaderkiem i ukradkiem prał w potoku jakieś szmaty skrwawione...~
 903     1, 10|                których się dość zebrało w opłotkach i w ganku, żeby
 904     1, 10|              dość zebrało w opłotkach i w ganku, żeby to Hance pomóc,
 905     1, 10|                pomóc, a głównie, by się w głos użalać i pyskować a
 906     1, 10|                 A u starego obiad jedli w ponurym milczeniu.~Stary
 907     1, 11|               na rozświcie i cięgiem mi w głowie stoi że już dzisiaj
 908     1, 11|            ciszej... z lękliwą nadzieją w sercu...~- Co by zaś markotno
 909     1, 11|            Stara nie odrzekła, stłumiła w sobie żal, jaki nagle ją
 910     1, 11|               duży, świt zatopił ziemię w srebrzystej, połyskliwej
 911     1, 11|         zarzewiem.~Dominikowa umyła się w sieni i cicho chodziła po
 912     1, 11|              chodziła po izbie, ale raz w raz poglądała na Jagnę,
 913     1, 11|              tyla już zrobione... zapis w skrzynce... - Nie, nie!
 914     1, 11|          zaczerwienione, rozpalone oczy w świt i modliła się długo
 915     1, 11|            długo o czymś rozmyślała, bo w końcu rzekła:~- A przywtórzę
 916     1, 11|                    A bo to chłopaki idą w świat? Ostają...~- Tyla
 917     1, 11|                sielnie obserwują..~- Ma w tym kowal jakieś wyrachowanie,
 918     1, 11|            buczała...~Nie przeszkadzała w tym Dominikowa, ino nowe
 919     1, 11|                 się naprzód.~Przymrozek w nocy był niezgorszy, że
 920     1, 11|              się czyniło, pod płotami i w cieniach siwiało jeszcze,
 921     1, 11|                 już we wsi wrzało kieby w ulu. Z pół wsi szykowało
 922     1, 11|       wełniakami i stroikami różnymi...~W chałupach był niemały rwetes
 923     1, 11|                te piosenki weselne.~A i w chałupie Dominikowej uczynił
 924     1, 11|          zamieszanie, jak to zwyczajnie w dzień taki!~Dom był świeżo
 925     1, 11|            wczoraj nawtykali świerczyny w strzechę, to w szpary ścian,
 926     1, 11|               świerczyny w strzechę, to w szpary ścian, gdzie się
 927     1, 11|                 jedliną - pachniało jak w borze na zwiesnę.~A i wewnątrz
 928     1, 11|                spojrzała... że nie było w Lipcach chałupy bez tych
 929     1, 11|          strzyżek...~Ogarnęła się nieco w komorze i wyszła nalepiać
 930     1, 11|               płótnem , to porządkowała w komorze albo się przemawiała
 931     1, 11|              przed dom i patrzyła długo w świat. A żadnej radości
 932     1, 11|                 świat. A żadnej radości w sobie nie czuła , żadnej .
 933     1, 11|                gdzieś przed się, choćby w cały świat... ale gdzie?
 934     1, 11|                    Wczoraj, kiedy prała w stawie, przeszedł i ani
 935     1, 11|                mózgu i zatopiły ją całą w ogniu, i obwinęły jej duszę
 936     1, 11|             taką mocą, a tak wyraziście w niej odżyły, że rady sobie
 937     1, 11|              Bóg przykazał , jak zawżdy w naszym gospodarskim stanie
 938     1, 11|              zdrowie nie wyszły! Poszła w służbę do miasta Pakulanka
 939     1, 11|                  że dzieciaka udusiła i w kryminale siedzi... albo
 940     1, 11|                po siostrze, dorobił się w mieście sielnie, że teraz
 941     1, 11|               niejedną wieś znała i rok w rok do Częstochowy z kompaniami
 942     1, 11|         przekpinami i naśmieszliwie, bo w końcu rzekła:~- Ostaw warkocz,
 943     1, 11|                na drodze słychać!~- Idę w te pędy. Moiściewy, obaczę
 944     1, 11|            długo, bezmyślnie zapatrzona w okno. Kolebała się w niej
 945     1, 11|         zapatrzona w okno. Kolebała się w niej dusza jak woda i raz
 946     1, 11|               niej dusza jak woda i raz w raz biła, jakby o kamień
 947     1, 11|              jaki, o przypomnienia...~A w domu gwar się czynił coraz
 948     1, 11|          słoniny albo i srebrnego rubla w papierku - wszystko to w
 949     1, 11|                w papierku - wszystko to w podzięce za prosiny weselne,
 950     1, 11|                i z wolna przygasał.~Ale w Lipcach huczało jakby na
 951     1, 11|               Najpierwsze szły skrzypki w parze z fletem, a za nimi
 952     1, 11|             dorodne, kiej sosny śmigłe, w pasie cienkie, w barach
 953     1, 11|                śmigłe, w pasie cienkie, w barach rozrosłe, taneczniki
 954     1, 11|            przystrojeni pięknie, że ino w słońcu grały pasiaste portki,
 955     1, 11|             dalej społem, i już wszyscy w jeden głos śpiewali pod
 956     1, 11|               drużbami wali! - krzyknął w okna i poleciał do Kuby.~
 957     1, 11|              zagrali na ganku, a Boryna w ten mig wyszedł, drzwi na
 958     1, 11|             który, a przez to, że mocno w sobie podufały i rozrosły,
 959     1, 11|             miał z dala widną, i powagę w twarzy niemałą; pośmiewał
 960     1, 11|         przystrajały ją jeszcze kobiety w komorze mocno zawartej i
 961     1, 11|                parobcy drzwi pchali, to w deskach szparutki czynili
 962     1, 11|                izbę, po sieniach stali, w opłotkach nawet. Nie bele
 963     1, 11|               dla prosiąt miód!~Dopiero w jakie dwa pacierze otwarli
 964     1, 11|                 najśliczniejsza stojała w pośrodku, a cała w białościach,
 965     1, 11|              stojała w pośrodku, a cała w białościach, w aksamitacln,
 966     1, 11|         pośrodku, a cała w białościach, w aksamitacln, w piórach,
 967     1, 11|             białościach, w aksamitacln, w piórach, we wstęgach, w
 968     1, 11|                 w piórach, we wstęgach, w srebrze a złocie - że się
 969     1, 11|            wszystkimi. Brały ją kobiety w ramiona, obejmowały i podawały
 970     1, 11|                 się przed dom, ustawili w porządku należytym i ruszyli
 971     1, 11|            miała zaplecione nad czołem, w nich koronę wysoką, ze złotych
 972     1, 11|         spódnica biała rzęsisto zebrana w pasie, gorset z błękitnego
 973     1, 11|          Macieja.~Jako ten dąb rozrosły w boru po śmigłej sośnie,
 974     1, 11|                on następował po Jagusi, w biedrach się ino kołysał,
 975     1, 11|               bo mu się zdało, że Antka w ciżbie uwidział.~A za nimi
 976     1, 11|           krwawym brzaskiem, a oni szli w tych łunach wolno, że aż
 977     1, 11|                 łunach wolno, że aż się w oczach mieniło od tych wstążek,
 978     1, 11|              pośpiewywał, bo druhny raz w raz zawodziły cieniuśkimi
 979     1, 11|                 drogę popłakiwała i jak w obraz wpatrywała się w córkę,
 980     1, 11|              jak w obraz wpatrywała się w córkę, że nic nie słyszała,
 981     1, 11|                  co do niej zagadywali.~W kościele już Jambroży zapalał
 982     1, 11|               ołtarzu.~Ogarnęli się ino w kruchcie, uporządkowali
 983     1, 11|                 kruchcie, uporządkowali w pary i ruszyli przed ołtarz,
 984     1, 11|                piosenką, dobrze, iż się w czas pomiarkował!~Wracali
 985     1, 11|                zapraszać!~Muzyka rznęła w sieniach, więc co który
 986     1, 11|               makami... - a na przedzie w pierwszą parę Jagusia z
 987     1, 11|          parobcy uczynili wielkie koło, w którym zaczęła tańcować!
 988     1, 11|           którym zaczęła tańcować! Krew w niej zagrała, aż się jej
 989     1, 11|                i białe zęby połyskiwały w zarumienionej twarzy; tańcowała
 990     1, 11|                uciechy pięściami walili w stoły i pokrzykiwali siarczyście.~
 991     1, 11|                 wpół i wichrem zakręcił w miejscu, a muzykantom rzucił:~-
 992     1, 11|           chłopcy, a krzepko!~Krzyknęli w instrumenty z całej mocy,
 993     1, 11|            instrumenty z całej mocy, aż w izbie się zakotłowało.~Boryna
 994     1, 11|                też, tańcował! A okręcał w miejscu, a zawracał, a hołubce
 995     1, 11|                miotał i zawijał, że się w jeden kłąb zwarli i jak
 996     1, 11|          dziewczynę brał i puszczał się w tany, na nic już nie bacząc !~
 997     1, 11|              przy pierwszych chrzcinach w kumotry mnie proś! - wołał
 998     1, 11|                 wołał młynarz biorąc go w ramiona.~Wnet się pobratali
 999     1, 11|                 butelkami i kieliszkami w garściach, a do każdego
1000     1, 11|               bo się już brać poczynali w ramiona i sielnie kumać!~