Tom, Rozdzial

   1     1, 1 |         jakby ze srebra pług, uniósł go lekko, pociągnął konie lejcami,
   2     1, 1 |          księdza przy drodze okrążył go z dala i biegł na przełaj
   3     1, 1 |             ma ten wasz chłopak, com go to we żniwa chrzcił?~- Bóg
   4     1, 1 |             kobiet.~- Juści, chciały go też zabrać do miasta...
   5     1, 1 |             prosić biskupa, to byśwa go i nie mieli... Kopta no,
   6     1, 1 |         zaraz taki kołtun zbił i tak go pokręciło, Jezus!~- I ma
   7     1, 1 |              Ścierwy, wyrychtowałyby go, kiej moje mnie. Dałyby
   8     1, 2 |              z czwartej sadem, który go oddzielał od drogi, już
   9     1, 2 |         wiedział, czego szuka, żarła go ano taka strata.~- Witek!
  10     1, 2 |          dworskich zagajach i borowy go stamtąd wygonił.~- Ścierwy,
  11     1, 2 |              się sam rucha.~Postawił go na progu obory, nakręcił,
  12     1, 2 |              co?~- A sam, Józia, ino go kołeczkiem nakręcę, to już
  13     1, 2 |           obiedzie - o... - odwrócił go i ptak poważnie a śmiesznie
  14     1, 2 |              wlókł się wolno; bolały go wszystkie kości i żale za
  15     1, 2 |              żale za krową raz w raz go markociły i rozbierały.~
  16     1, 2 |           coraz wolniej, bo ociężało go rozdrażnienie, a potem przypomnienie
  17     1, 2 |        zwiesnę był pochował, ułapiło go za grdykę.~Ho! ho!... przy
  18     1, 2 |      pobożnie na jej intencję, i żal go jeszcze większy dusił, bo
  19     1, 2 |            od ludzi ochfiarnych, com go niósł na wotywy do Częstochowskiej
  20     1, 2 |             nie bój się... uspokajał go dziad i wciągał nozdrzami
  21     1, 2 |              z pieca.~- Ale, widzisz go, rozpustnik... czego mu
  22     1, 2 |         zasnąć nie mógł, to pierzyna go parzyła, że nogi spod niej
  23     1, 3 |         biedoto, pośpij! - Przyokrył go kożuchem i pokusztykał,
  24     1, 3 |            batem dostaniesz, widzisz go, owies mu pachnie, próżniakowi -
  25     1, 3 |             żłobu klaczy - grzmotnął go pięścią w zad, aż koń uskoczył
  26     1, 3 |             nie ruszysz, co?~Wyminął go i zajrzał do źróbki, co
  27     1, 3 |             ale już gospodarz chycił go krótko za kark i drugą ręką
  28     1, 3 |             do stajni.~A Boryna łoił go rzetelnie, wybijał mu na
  29     1, 3 |     powąchasz ty ani zagona! Widzisz go, mądrala! ~Kartofle już
  30     1, 3 |           czerniały lasy.~Boryna, że go ta cisza mroczyła sennością,
  31     1, 3 |             mógł sobie dać rady, tak go śpik rnorzył...~Ptaszki
  32     1, 3 |          Zaraz na wjeździe obstąpili go Żydzi i Żydówki i nuż zaglądać
  33     1, 3 |         samowar przed sam próg i tak go rozdmuchiwał cholewą zawzięcie,
  34     1, 3 |           rzucał łbem niby koń, kiej go giez ukąsi, bo płowe włosy
  35     1, 3 |      czerwonych i kłosów żytnich, co go ten wiater żenie, a on się
  36     1, 3 |          krzyknął Jacek, wpuszczając go.~- Wy Bartłomiej Kozioł?~
  37     1, 3 |          rozczapierzyła palce, jakby go chycić chciała.~Ale Bartkowa
  38     1, 3 |              krzykiem.~- Co! biłabyś go, suko jedna, biłabyś, czarownico,
  39     1, 3 |             przechodził tam nocą, to go ułapiło za grdykę i rzuciło
  40     1, 3 |         Tomka a owsem tego Jaśka, co go łoni do wojska wzieni, a
  41     1, 3 |           były srogie, ale rozebrało go nieco, że to nie był zwyczajny
  42     1, 3 |           był z przyrodzenia, to aże go złość porywała, że musi
  43     1, 3 |               Dominikowa przezierała go coś niecoś i miarkowala
  44     1, 3 |        niecoś i miarkowala zasię, co go tak markoci i rozbiera,
  45     1, 4 |        Wierzę".~Powtarzał prędko, bo go już kolana bolały od klęczenia,
  46     1, 4 |             do kościoła.~Kuba podjął go za nogi, ale był tak ogłuszony
  47     1, 4 |           Całą złotówkę, i na pokoje go wołał, i tyla dobrości mu
  48     1, 4 |                 Jezus! Aże za grdykę go coś ułapiło i łzy same leciały
  49     1, 4 |      gospodarze, i wszystkie, to ino go kulasem przezywali, a niezgułą,
  50     1, 4 |         któren się tam ciśnie, gdzie go nie wołają. Ale Kuba nic
  51     1, 4 |               głos organów zatapiały go jakoby w świętym śnie, jakoby
  52     1, 4 |          łyżkę i jął opowiadać, jaku go to ksiądz wezwał na pokoje,
  53     1, 4 |           padł zaraz, bo Hanka ujęła go wpół, a stary popatrzył
  54     1, 4 |   odpoczywało niedzielnie... A rwało go tak do karczmy, że wydzierżeć
  55     1, 4 |               Nie mówił on żonie, co go żarło we wątpiach, ni co
  56     1, 4 |        wypowiedzieć, niby zrozumiała go dobrze...~Zwyczajnie, jak
  57     1, 4 |                rozmyślał gorzko i aż go ścisnęło za serce... - Ten
  58     1, 4 |         zniecierpliwiona szturchnęła go w ramię.~- Śpisz to?...~-
  59     1, 4 |         sadami ku karczmie... paliła go ano ta złotówka...~A karczma
  60     1, 4 |           śmielej, bo błoga ciepłość go przejęła po gorzałce i dziwna
  61     1, 4 |         całego śledzia... - Mroczyła go już wódka i nieco rozbierała.~-
  62     1, 4 |      wypominał na ambonie i naganiał go do ożenku, ale Franek słuchać
  63     1, 4 |            Magdusia właśnie ciągnęła go w kąt, do nalepy, i cosik
  64     1, 4 |            głową, że młynarz słuchać go musi, bo jakby nie... to
  65     1, 4 |              popiele tak krzepko, aż go Jankiel budzić musiał, ale
  66     1, 4 |            mu się.~Jankiel przekonał go w końcu i porozumieli się
  67     1, 4 |              wytrzeźwiał i powietrze go rozebrało, to potaczał się
  68     1, 4 |            aż i wreszcie chyciło się go rozeznanie i żałość taka,
  69     1, 4 |              żeś. .~I żałość z nagła go objęła nad sobą, że przysiadł
  70     1, 5 |     Wyznaczył ci Pan Jezus twoje, to go się pilnuj i nie przestępuj,
  71     1, 5 |            dodać.~Kuba wypił, ale że go już nieco zamroczyła gorzałka,
  72     1, 5 |         najlepiej wiedzą!~Kuba byłby go za nogi ułapił z radości,
  73     1, 5 |              tuż za karczmą dopędził go organista, jadący bryczką
  74     1, 5 |            szynki - dodał spędziwszy go z mokrego piasku, w którym
  75     1, 5 |             ale się wstrzymał, jakby go coś tknęło, bo tylko machnął
  76     1, 5 |        szkodzi, mógł zachorować. Bił go przecież...~- Nie, bił ino
  77     1, 5 |           zmiękł, że to z tej strony go napocząć nie napocznie,
  78     1, 5 |              Jambroży, zły juści, że go to nie poprosili, bo od
  79     1, 5 |        Maciej, a tobie wara! Widzisz go, juchę. Za pan brat świnia
  80     1, 6 |             ogromny toboł, zarzuciła go na plecy i poniesła na wóz.~-
  81     1, 6 |          Szymek, bo noc! - naganiała go znosząc co chwila kapustę
  82     1, 6 |             był już ze staję, że ino go słychać było, jak klął na
  83     1, 6 |              Jezusowego idzie. Dawno go znam, już tu nieraz bywał
  84     1, 6 |                na jarmarku widziałam go zdrowym...~- Zięciaszek
  85     1, 6 |           zdrowym...~- Zięciaszek ci go tak sprał kołkiem, że aż
  86     1, 6 |              jak zapis zrobi, to już go tak narychtuję, żeby gront
  87     1, 6 |       pójdzie za Borynę... Juści, że go nawet woli od innych, bo
  88     1, 6 |              tak mówi pokracznie, że go i wymiarkować trudno...~
  89     1, 7 |        nieustępliwy, że mało kto się go nie bojał. A sposobna jucha
  90     1, 7 |              garściach paliła; grosz go się ino nie trzymał całkiem,
  91     1, 7 |        świata? - rzekła stara, jakby go dopiero spostrzegając.~-
  92     1, 7 |              was - hardo zawołał, bo go już złość brała~- Wara ci
  93     1, 7 |             niewinna...nie zwoływała go do chałupy... sam przyszedł...
  94     1, 7 |          zgodzie z Boryną. Spotkałam go, wiódł od starego sielnego
  95     1, 7 |          ciągnęła stara.~- Całe lato go nie było.~- Jakże, dwór
  96     1, 7 |          Jezusowego!~- Hale! Widział go tam kto? Cygani jucha, a
  97     1, 7 |          Dziad jest i nie dziad, kto go tam wie... ale pobożny człowiek
  98     1, 7 |         chodzi. Dobrodziej zapraszał go do siebie, na plebanię,
  99     1, 7 |         czworaki, to padał znowu, bo go popychali.~Józia go obroniła
 100     1, 7 |               bo go popychali.~Józia go obroniła i pomogła wstać,
 101     1, 7 |       kolegami wypraktykuje, że kiej go puszczą to jeszcze lepszy
 102     1, 7 |         wiedzieli, to miał i Burkiem go przezywał...~- Hale... No!
 103     1, 7 |         zrobić by nie zrobił, a mógł go kijaszkiem przetrącić abo
 104     1, 7 |            mnie niźli w borze. Okrył go kapotą, ospostarł nad nim
 105     1, 7 |            powiada:~- Nie zabijajcie go, ludzie, bo to też stworzenie
 106     1, 7 |          nijakiej nie ma... że zabić go trza koniecznie...~I chcieli
 107     1, 7 |             chciał odejść...~Ale już Go naród poznał i kiej nie
 108     1, 7 |            tak żebrali, tak całowali Go po rękach i po tych nogach
 109     1, 7 |           będzie a przyjacielem. Ino go szanujta i krzywdy mu nie
 110     1, 7 |              Burek siedzi tam, gdzie go obronił.~- Burek, a pódzi
 111     1, 7 |              mówiła chytrze ciągając go za język, ale Boryna, choć
 112     1, 8 |          chcąc, a słuchali i uważali go wszyscy.~Jeno nikt z dzieci,
 113     1, 8 |              niepokój i złość, jakie go roztrzęsały; Witka sprał,
 114     1, 8 |       prędzej - ale ostał w domu, bo go powstrzymywały oczy Jagustynki,
 115     1, 8 |            choć dobrze wiedziała, co go tak rozbiera i markoci,
 116     1, 8 |             chałupę, na ten sad, com go ano sama szczepiła, to synowa
 117     1, 8 |          Wyciągnął kieliszek, wytarł go połą kapoty, nalał w niego
 118     1, 8 |             pisknie, fiuknie i tylaś go już widział! Szymon, też
 119     1, 8 |             się drapać po głowie, bo go żałość ułapiła za serce;
 120     1, 8 |       zapraszał, gadał, jak mało kto go kiedy słyszał, i cięgiem
 121     1, 8 |             za szyję i całować, choć go i ciągotki sielne brały,
 122     1, 8 |                 Ale stara grzmotnęła go ino w piersi, aż się potoczył
 123     1, 9 |             ze słomy przyciąć - Kuba go wygolił, a on się pasem
 124     1, 9 |           wysunął w opłotki - i tyla go już dnia tego widzieli...~
 125     1, 9 |          zaglądał w okna, a nie miał go kto nagnać z powrotem, tyle
 126     1, 9 |               nie uredzę... Puściłem go... a w jaki pacierz abo
 127     1, 9 |             chłopaka po głowie... bo go tak ujął za serce tym skamleniem.~
 128     1, 9 |         Witek ostał nieco w tyle, że go to po bosych nogach srodze
 129     1, 9 |        garści ściskał - dopiero kiej go dopchnęli do stołu, wprost
 130     1, 9 |             ale nie dostojał tak, bo go odepchnęli w kąt, pod kropielnicę,
 131     1, 9 |              w sidłach, dopiero Kuba go odnalazł i zawołał:~- Witek,
 132     1, 9 |          jeden i drugi, ale zmorzyły go w końcu monotonne głosy
 133     1, 9 |              wypominki ano odganiają go, i te pacierze, i te światła...
 134     1, 9 |         przykucnął przy nim, bo ziąb go przejmował na wskroś.~-
 135     1, 10|            radę, po użalenie się, to go ino skrzyczał i jeszcze
 136     1, 10|               względem tego lasu, co go dziedzic sprzedał Żydom
 137     1, 10|          choć zakląć ze złości - ale go wnet cosik poderwało z miejsca,
 138     1, 10|              i ten ksiądz! Do roboty go będzie zaganiał! Hale, sam
 139     1, 10|               jęknął ciężko i porwał go dziki, szalony gniew, że
 140     1, 10|             się na płoty i chlastały go gałęziami po twarzy... i
 141     1, 10|               jako ten pacierz, bych go nie zapomnąć.~W kuźni czerwono
 142     1, 10|              zliczy! A ciołek, co ci go dał niedawno, to nic?~-
 143     1, 10|     kiełbasami, to i nie dziwota, że go bronicie...~- Bele czego
 144     1, 10|          Ryfa jest i tyla, poniechaj go. Umyśliłem cosik i z tym
 145     1, 10|              ale póki żyje, to zawdy go może odebrać - bacz to sobie
 146     1, 10|             mnie i na twoją...~- Ale go nie dał tobie ni mojej!
 147     1, 10|            nie żałuj, a obaczysz, że go narychtujemy... A nie da
 148     1, 10|              idzie na wyrobek, niech go stary wygoni, pomogę jeszcze
 149     1, 10|     Rozsrażał się coraz bardziej, bo go wściekłość porywała, że
 150     1, 10|            medytował... - Juści, kto go ta wie, co zrobi? Sklął
 151     1, 10|          zrobi, pokłócą się... stary go wypędzi... Tak abo i nie,
 152     1, 10|             oczy rozbłysły i dreszcz go przechodził mocny, ognisty!...
 153     1, 10|         chałupą! Nie wyszła, unikała go, na drodze już z dala omijała!...~
 154     1, 10|              im kradnie - a to kijem go choćby i na śmierć zakatrupię !~
 155     1, 10|           mocno Antek.~Stary uderzył go oczami i nic nie odrzekł,
 156     1, 10|           teraz do ostatka, trzasnął go tak w pysk, aż rymnął łbem
 157     1, 10|         Jagnę wypowiedzieli, a żgało go w serce jakby nożem...~-
 158     1, 10|       szczekać! Ścierwa! - ale żarły go te wspominki jak ogień...~
 159     1, 10|            jeszcze barzej rozbierała go złość i nienawiść; aż i
 160     1, 10|          całkiem wstać nie może, tak go ten kulas krzywy boli...~-
 161     1, 10|          krzywy boli...~- Hale, noga go boli! Wałkoń jeden, odpoczywać
 162     1, 10|           powiadał, co mu jest, choć go się Boryna pytał, ino że
 163     1, 10|        powracał znowu i wył... Witek go nawoływał, ale pies nie
 164     1, 11|          zrobi... a Jaguś poprowadzi go, gdzie ino zechce, bo stary
 165     1, 11|      wyrachowanie, ma! Ale pilnowała go będę... Z Antkami najgorzej,
 166     1, 11|         spowiedzi z Boryną, spotkali go przed kościołem... z miejsca
 167     1, 11|       mocniej cię kijem zleje...sama go obetniesz potem... Znałam
 168     1, 11|            ale wójt z Szymonem ujęli go pod boki i już prosto do
 169     1, 11|              na oczy nawijał.~Godnie go wprowadzili do Dominikowej;
 170     1, 11|           naród się rozstąpił, a oni go wiedli do izby szumno, z
 171     1, 11|          widziała niby ten obraz, co go naszają na procesjach, aż
 172     1, 11|                 wołał młynarz biorąc go w ramiona.~Wnet się pobratali
 173     1, 11|        dzierż, to i nie pozna; gdzie go zawiedziesz! - jedna po
 174     1, 11|  nieprzychylne głosy, bo nie lubiano go we wsi.~- Wesele dzisiaj,
 175     1, 11|              drzwiach siedział, nikt go nie słyszał - i mówić wszyscy
 176     1, 11|           wygadywał w karczmie.~- Że go to nie prosili do muzyki?~-
 177     1, 11|            gadał Jambroży, juści, że go niewiela słuchali, bo kużden
 178     1, 11|            na dziesięciu morgach, to go wszędy prosili - zajączkiem
 179     1, 11|         hulać w kole, nie bacząc, że go ta i prażyły drugimi powrósłami
 180     1, 12|            podle, warkał i polizywał go po twarzy.~Rychło obaj zasnęli.~
 181     1, 12|             Choć markotny był i śpik go morzył, zaniósł mu pełne
 182     1, 12|           psi łeb.~Gorączka mroczyła go coraz bardziej, więc jakby
 183     1, 12|          płotów i wyśpiewywał.~Darmo go Witek prosił i za rękaw
 184     1, 12|         skamlał, by szła do Kuby, to go w końcu wyciepnęła za drzwi
 185     1, 12|         Dobrze po śniadaniu obudziło go porykiwanie krów głodnych
 186     1, 12|        Ksiądz jest od tego, by gdzie go do chorego proszą, szedł.~-
 187     1, 12|             rozmawia... i do mnie by go wołać?... Te kobiety to
 188     1, 12|              jakoś z rzadka chwytały go bolenia, więc ino nasłuchiwał
 189     1, 12|             Łapą, któren nie opuścił go ani na chwilę, i pojadali
 190     1, 12|             przepada, ginie, a nawet go oczy człowiecze nie chycą.~
 191     1, 12|       obwinął w nowe szmaty, dopiero go otrzeźwił.~- Do szpitala
 192     1, 12|              wyjściu.~Noga przestała go boleć po opatrunku zdrętwiała
 193     1, 12|              sieni Jankla. Wciągnęli go wnet do izby.~Żyd czapkę
 194     1, 12|            syn !~- Cichojta! Przyjąć go czym, gorzałki mu dać! -
 195     1, 12|                 I... poniecha! Zmusi go do tego ktoś drugi, zmusi...~-
 196     1, 12|      powietrze i omdlał! Przeniosłem go na wyrko i zapaliłem latarkę,
 197     1, 12|            Prosto nie do wiary! Krew go mocno odeszła.~Kuba otworzył
 198     1, 12|         wszystkiej mocy... i oto nic go teraz nie boli, pomogło
 199     1, 12|            rychło, powiem Józi.~Roch go pogłaskał po twarzy i wyszli
 200     1, 12|           cicho jak ptaszek, bo krew go całkiem odeszła.~- Księdza
 201     1, 12|         zapominajcie o Kubie, trzeba go przypilnować! - zawołał
 202     1, 12|              ruszając.~- Nie ostawię go samego, nie zapomnę..~Wnet
 203     1, 12|           zapomniał o wszystkim, sen go brał i niósł w ćmę jakąś
 204     2, 13|             wychylił z chałupy, wnet go przycapiała za łeb i waliła,
 205     2, 13|      rozświetliły nieco.~- Naleciało go tyla, że i na całą zimę
 206     2, 13|              bolesny i jątrzący, ale go sobie przewłóczył przez
 207     2, 13|              ale sama czysta krzywda go piekła kiej ogień i rosła
 208     2, 13|            odwróciła od niego, jakby go nie znali, jakby przybłęda
 209     2, 13|     przybłęda był ze świata, omijali go kiej zapowietrzonego, nikt
 210     2, 13|           jest? - Zezuła trepy, bych go ino nie jątrzyć hałasem,
 211     2, 13|      ziemniakami tak zawiało, że ani go było rozeznać spod śniegów.~
 212     2, 13|              i stężał nieco, że trza go było krajać w cegły; zapocił
 213     2, 13|           czego nie oberwał! Widzisz go, krowa młoda, na piąty rok
 214     2, 13|             stała bez ruchu; jeszcze go takim nie znała.~- Ostaj
 215     2, 13|             bielizn śnieżnych. Rwała go tęsknota jakaś, parła, rzucała
 216     2, 13|              temu, ni nawrócić. Dola go rzuciła we świat.~Jeszcze
 217     2, 13|        kapieć, czego doczekiwać? Już go te wspominki przeżarły,
 218     2, 13|             w omgleniu polach, zimno go przejęło, że zęby mu szczękały
 219     2, 13|           jakby te szrony przysypały go doć dna i na wskroś przejęły,
 220     2, 13|           nagła duszę zgubił, pamięć go odeszła, oglądał się bezradnie,
 221     2, 13|          nosić jako te światła. Mróz go przeszedł ze strachu, zerwał
 222     2, 14|            cały dół rozwalony, jakby go świnie spyskały .Idźcie
 223     2, 14|              tam śmiała jeść!~Wzięła go przez zapaskę i przeglądała
 224     2, 14|         praktykuje, z łaski jeno mój go uczy, cóż robić?... Trza
 225     2, 14|       Przywarła oczami do domu, piła go, obejmowała sercem i brała
 226     2, 14|             sposobił! Na tartaku, co go to postawili przy młynie,
 227     2, 14|          buchnęła płaczem, obłapiała go za nogi, całowała po rękach,
 228     2, 14|              Niech przyjdzie, prosił go nie będę, robota jest, ale
 229     2, 14|              po wsi nocami, widzieli go ludzie nie raz jeden...~
 230     2, 14|           tym i dobrze rozumiała, że go tak pamięć krzywdy rzuca
 231     2, 14|          gnaty, cóż ja? Czy to umiem go zniewolić do się? czy to
 232     2, 15|             Antka na robotę; ostawił go na zajeździe wśród kloców
 233     2, 15|              na dzisiaj topora, trza go ino przyostrzyć, a na płask
 234     2, 15|             nie odzywał się jeno, bo go mocno dotknęło, że taki
 235     2, 15|           poganiał ludzi, i wszędzie go było pełno, zwijał się jako
 236     2, 15|       utrudzony i wyzbyty z sił, tak go bolały wszystkie kości,
 237     2, 15|            nie miała serca wypytywać go o nic, ale dogadzała mu,
 238     2, 15|           boso chodziła po izbie, by go ino nie przebudzić, a na
 239     2, 15|         Mateusz na okazję czekał, by go z roboty wygonić...~Antkowi
 240     2, 15|           patrzy jak ta trusia, byle go ino z roboty nie wygonił.~
 241     2, 15|              i rzekł:~- Poniechajcie go, płacą mu za to, by poganiał! -
 242     2, 15|        stawić w jeden dzień, a wolał go robić bez cały tydzień,
 243     2, 15|       świecie, pachniało słonko, tom go rzucił, a szli natenczas
 244     2, 15|              oczy pokazywał, że sami go omijali.~W gorącu takim,
 245     2, 15|                Jacek mu było, znałem go dobrze! - zawołał Bartek
 246     2, 15|         często gęsto to i po drogach go spotykają, po tych mogiłkach
 247     2, 15|          Kubę jakiegoś szuka, któren go miał pono z wojny wynieść
 248     2, 15|             weź ozór za zęby, bym ci go nie przyciął, a od gospodarzy
 249     2, 15|            pilnie baczył i stróżował go na każdym kroku, ino przyczepić
 250     2, 15|          Antka głęboko za pazuchę że go tam żywym ogniem piekła,
 251     2, 15|            łaskę posiadł, a tak samo go przegonią, niech się tylko
 252     2, 15|             z podwyżki, ani cieszyło go zbytnio, że Mateuszowi zmiękła
 253     2, 15|           powiadali na robocie, tyle go to obchodziło razem, co
 254     2, 15|     popędzany, a w kółko biega, póki go nie zatrzymają.~I tak szedł
 255     2, 15|          dnia przyspieszał kroku, by go nie ujrzeli zasłuchanego,
 256     2, 15|             wciąż się nim zajmuje~że go pilnują i śledzą na każdym
 257     2, 15|          przejrzeć na wskróś. Bolały go te oczy, bo jakby świdrem
 258     2, 15|         życie mu mierzło i przeżerał go smutek - głęboki smutek,
 259     2, 15|           się rano z kowalem, chciał go wyminąć, ale tamten zastąpił
 260     2, 15|            ze zgodą nie żeń, widzisz go, jaki mi przyjaciel! Zrobiłbyś
 261     2, 15|       wichurze , a przy tym drażniło go wszystko w chałupie, niecierpliwiło,
 262     2, 15|           organistów! Młynarz chciał go wygonić, jeśli dziewkę raz
 263     2, 15|         podzieje biedota! - objaśnił go chłop jeden.~- Kto na zwiesnę
 264     2, 15|        podniósł się wreszcie, by iść go poszukać na dworze, a zarazem
 265     2, 15|              orzeźwić nieco, bo śpik go morzył. Drzwi wychodne prowadziły
 266     2, 15|             komory niby ten pies, aż go mietłą musiała odganiać.
 267     2, 15|            rzep do psiego ogona, ale go przeganiała...~- Widzieliście
 268     2, 15|            ten wilk wściekły, chycił go jedną ręką za orzydle, przydusił,
 269     2, 15|            wywalił na dwór i poniósł go prędko za tartak, do rzeki
 270     2, 15|              na ratunek i wyciągnęli go rychło, ale był nieprzytomny,
 271     2, 15|             nieprzytomny, ledwie się go docucili. Przyleciał wnet
 272     2, 15|          naszło się ludzi ze wsi, aż go przenieśli do młynarzowego
 273     2, 15|             do roboty, był pewny, że go odprawią, zaraz jednak po
 274     2, 15|              bo nie było rady, zaraz go też zabrał i poszli.~Hanka
 275     2, 16|             dokładał polan, ale tyle go ino widzieli co przy śniadaniu,
 276     2, 16|         Józka, to Dominikowa szukały go po obejściu i nawoływały,
 277     2, 16|           zmarło chudziaczkowi, krew go uszła i nawet bez świętej
 278     2, 16|              tak wychudł, że ledwiem go poznał!~Nie odezwały się
 279     2, 16|           Dominikowej też, że do cna go opanowały! Dobrze mu z tym
 280     2, 16|          zamyślać się o Antku.~Jasio go jej przypomniał, że jak
 281     2, 16|                 Prawie trzy miesiące go nie widziała, bo jeszcze
 282     2, 16|           nim pomyśleć! Nie widywała go, to i na myśl nie przychodził,
 283     2, 16|         pomiędzy wszystkich, pojedli go ze czcią, kieby ten chleb
 284     2, 16|        pomagać Jagusi a wyręczać, aż go stara skarciła~- Siedźcie,
 285     2, 16|    przeciągały między pniami. Strach go. brał coraz bardziej, bo
 286     2, 16|              a krzyczał, to powalili go na plecy, przygnietli nogami,
 287     2, 16|       odnieśli noże i już, już mieli go żgnąć... a wtem skamienieli
 288     2, 16|            na świat puszczony - a to go jastrząb, a to go zwierz,
 289     2, 16|               a to go jastrząb, a to go zwierz, a to głód, a w końcu
 290     2, 16|             mógł mówić więcej, płacz go chycił, żal i to poczucie
 291     2, 16|           jej kolan.~Nie spostrzegła go od razu, bo stoczek, przy
 292     2, 17|             że z rozmysłem potrącała go wełniakiem, aż nie mogąc
 293     2, 17|             widzi mi się, wasz Antek go pobił; za orzydle wziął,
 294     2, 17|           Antek to posłyszał i pobił go! Jak te psy o sukę ,.tak
 295     2, 17|             nie darują.~- Dobrze, że go pobił, dobrze, jeszcze bym
 296     2, 17|           gotowa była lecieć i drzeć go choćby tymi pazurami! Nie
 297     2, 17|           będą się umilali!~Odsunęła go szorstko.~- Hale, będzie
 298     2, 17|       głuchej, niejasnej nadziei, że go tam spotka.~Juści, że nie
 299     2, 17|           spotka.~Juści, że nie było go w kościele, ale za to spotkała
 300     2, 17|           się młockarnia we Woli, to go pozwali, bo dworski kowal
 301     2, 17|             wedle naszego lasu, mają go rąbać po Trzech Królach ! ~-
 302     2, 18|               Sam się obiecał, nikto go nie prosił - powiedział
 303     2, 18|              tym. Mój Boże, szukałem go od lata po wszystkich wsiach
 304     2, 18|              że umarł.~- Postrzelili go, krew go uszła i pomarł,
 305     2, 18|                 Postrzelili go, krew go uszła i pomarł, pomarł! -
 306     2, 18|             że nieraz dobrodziej sam go chwalił...~- Na waszym cmentarzu
 307     2, 18|           Panu Bogu oddajem!~Chciała go pocałować w rękę, ale wyrwał
 308     2, 18|             szczekał na nich, chycił go któryś za grzbiet i rzucił
 309     2, 18|            nie baczył dobrze, strach go zdziebko przejmował, że
 310     2, 18|            Kubowego krzyża; odnalazł go wreszcie, stał pod samym
 311     2, 18|              jakoś strasznie, strach go przejął taki, że galopem
 312     2, 18|        trzymane mocno w garści, pies go też właśnie dopędził, że
 313     2, 18|      szczekać i skomleć radośnie, aż go Antek jął głaskać.~- Dobry
 314     2, 18|         jednego cudaka...~- Przynieś go, naści dziesiątkę, byś nie
 315     2, 18|         przychodź! - szepnął, chciał go pytać , dowiadywać się,
 316     2, 18|               że raz po raz zacinała go w twarz, aż go przytrzymał
 317     2, 18|              zacinała go w twarz, aż go przytrzymał mocno, przechylił
 318     2, 18|            przepadł w nocy. Nie było go, jeno ten cichy, palący
 319     2, 18|         Mówił mi ktosik, że widzieli go na odwieczerzu, po wsi chodził
 320     2, 18|        rozmyślać.~Ciepnął się, jakby go giez ukąsił w słabiznę.~-
 321     2, 18|             przyznał się, jak wielce go bolało to pominięcie, i
 322     2, 18|              tego, popamiętają. Mają go widać za nic, to im pokaże,
 323     2, 18|          starszym, pijanica; zrobili go wójtem, ale tak samo mogą
 324     2, 18|              ale tak samo mogą jutro go zrucić i wybrać choćby Jambroża,
 325     2, 18|        przyjacielstwa szukał! Gryzło go to srodze, bolało nawet
 326     2, 18|          uweźmie i nie zawoła, nikto go nie zmusi.~- Prawda, ale
 327     2, 18|            może by ustąpił.~- Prosił go nie będę! - zawołał ostro.~-
 328     2, 18|              ludzką w Borynie, stary go wyprowadził w opłotki i
 329     2, 19|              we drzwiach, spostrzegł go, podniósł hardo głowę, łypnął
 330     2, 19|             ale na to Mateusz chycił go za rękę i zniewolił, by
 331     2, 19|              z Woli?...~- Nie zbiłem go to na odpuście we żniwa,
 332     2, 19|           radził chytrze, pociągając go z wolna za język.~- Mogę
 333     2, 19|              wyżalić, to teraz brała go szalona chęć do wywnętrzenia,
 334     2, 19|              mu pod kapotę i na wagę go stawią... liczą, aż tu cosik
 335     2, 19|          patrzał, to i wnet otoczyli go zwartym kołem, pilnie słuchali,
 336     2, 19|            wczoraj a ci sami omijali go z dala na drodze.~- Ani
 337     2, 19|            krótko Mateusz.~- Któż to go powstrzyma, któż zabroni? -
 338     2, 19|        jeszcze nieco matki.~- Nastka go tak nauczyła rozumu! - szepnął
 339     2, 19|             wyrychtował.~Nie chcieli go słuchać długo i jaki taki
 340     2, 19|             nie pójdzie.~Nie prosiła go już więcej, zawzięła się
 341     2, 19|             aż basica jęknęła, znali go przecież, że jak się rozochoci,
 342     2, 19|          alkierza Boryna, przywiedły go kobiety zgorszone, popatrzył
 343     2, 19|         wszystkim pomiarkował, złość go poderwała sroga, zakąsił
 344     2, 19|         wybiegł z karczmy, ale skoro go jeno mróz owionął, zatoczył
 345     2, 19|               opadły mu ręce, strach go uderzył tak mocny, że drżeć
 346     2, 19|              karczmie dopiero, dokąd go przywiedli przyjaciele,
 347     2, 19|             nie odpowiadał, opuścili go wszyscy. Siedział tak martwy
 348     2, 19|              bezwiednie, lęk ściskał go za gardło, serce zamierało,
 349     2, 19|              sprzed kościoła doszedł go bolesny płacz i głośne wyrzekania,
 350     2, 20|             podnieść nie mógł, że to go cięgiem mdliło, kolki spierały
 351     2, 20|           deliberował - i taka złość go przejmowała, taka zazdrość
 352     2, 20|          skoro na ambit wziął, można go było żywym ogniem przypiekać,
 353     2, 20|            miał, a wielce baczył, by go na ozorach nie obnosili.~
 354     2, 20|           ucha jej szeptała - odstaw go kiej tego ciołka od krowy,
 355     2, 20|          odpowiadał śmiało Witek, aż go ksiądz pogłaskał po głowie,
 356     2, 20|             nim, to i o zgodę prosił go nie będę - powiedział zawzięcie.~-
 357     2, 20|         księdza.~- Dyć bociek, Witek go jesienią przygarnął, bo
 358     2, 20|           się podoba, że chętnie bym go kupił od was, sprzedacie?~-
 359     2, 20|             miał sprzedawać, chłopak go wnet zaniesie na plebanię.~-
 360     2, 20|            wieczora, że stary musiał go przyciszać rzemieniem przypominając
 361     2, 20|              dopadał boćka, ogarniał go ramionami, całował a żałosnym
 362     2, 20|             boćka w swoją kapotę, by go uchronić od mrozu, i do
 363     2, 20|          popłakując rzewnie ponieśli go na plebanię, a Łapa pobiegł
 364     2, 20|           wierzył jej, znienawidziła go jeszcze barzej, a coraz
 365     2, 20|         księdza u Borynów przydybała go koło stawu.~- Wiesz, stary
 366     2, 20|           spalił swojego szwagra, że go skrzywdził przy działach,
 367     2, 20|           takiej okazji...~Uspokajał go Rocho, tłumaczył, ale nic
 368     2, 20|           skaleczył, aż skargi z te-~go powstały.~Ale przy tych
 369     2, 20|       wyżalać nie miał przed kim, to go i barzej piekły te ognie
 370     2, 20|              godziny na zegarze, ani go wyprzedzić, ani wstrzymać!~
 371     2, 20|          ksiądz z Tymowa przyjeżdżał go zastępować - a to o złodziejach
 372     2, 20|               A bo i nie wiem, po co go było trzymać, jeno ludzi
 373     2, 20|        wszystkim ustępował, a wydali go! - szepnął z wyrzutem chłopak.~-
 374     2, 20|          brał od drugich!~Skrzyczała go Nastka biorąc w obronę Jaśka,
 375     2, 20|           kolację Józka podała.~Wójt go namawiał już nie po raz
 376     2, 20|              się mocno zagniewał, że go to wtedy dziedzic nie wezwał
 377     2, 21|       poruchając pod wiatr; zatykało go cięgiem, przystawać musiał
 378     2, 21|              każdy chłop poleci, jak go kiecką przywabią.~- Gdyby
 379     2, 21|             obwiązał sznurem i wlókł go rozglądając się za pniem,
 380     2, 21|           ciepnął o ziem, aż dźwigać go musiała, sama ledwie mogąc
 381     2, 21|             tuż przy drodze, broniły go od burz cztery ogromne brzozy
 382     2, 21|        widział; snadź wiater oderwał go, bo wisiał tylko na jednej
 383     2, 21|             targane wichurą okrywały go cięgiem sobą, trzęsły się,
 384     2, 21|            już by się rozpękł, gdyby go robak taki przewiercał!
 385     2, 21|           widok rymnął w zawieję, że go porwała jakby w pazury,
 386     2, 21|        jeszcze i dla was.~Pocałowała go w rękę i odchodziła bez
 387     2, 21|        wygnał ich, prawda, ale Antek go pierwszy pobił i zawsze
 388     2, 21|         powróci do ciebie... opętało go złe i rzuca po świecie...
 389     2, 22|        dotykał, aż musieli podporami go wspierać, by się do cna
 390     2, 22|         tańcuj! - zakrzyczał kropiąc go kijem, a na to piszczałka
 391     2, 22|              gonił, a wodziciel niby go to powstrzymywał, a pytą
 392     2, 22|          całkiem był głupi!- broniła go Nastka, Mateusz pomagał
 393     2, 22|              Rocha pod kominem i nuż go molestować i milić się przed
 394     2, 22|       gdziesik w zaświaty - słuchała go całą duszą, całą mocą czującego
 395     2, 22|       dobrością nie poradzi, założył go do pługa i począł umyślnie
 396     2, 22|         umyślnie orać stary ugor, by go przemęczyć i do pokory nagiąć,
 397     2, 22|            ciągnąć nie chciał, sprał go wtedy kozicą, co wlazło,
 398     2, 22|            zdjąć z kulasów, trzasnął go zadnimi kopytami i na miejscu
 399     2, 22|             brakło i ziąb przejmował go do kości, to popędził znowu
 400     2, 22|            poganiały pilnie strasząc go wyciem, aż i pewnej nocy
 401     2, 22|              gospodarza i zarżał, by go przyjęli z powrotem, ale
 402     2, 22|         wdowa z dziećmi, a poznawszy go, choć tak był zbiedzony,
 403     2, 22|          choć tak był zbiedzony, nuż go prać, czym popadło, odganiać
 404     2, 22|          wiedział, co począć, opadły go zwierzaki, nie bronił się
 405     2, 22|           już była i śmierć, ale one go ino obmacały i starszy powiedział:~-
 406     2, 22|            tobą i pomożemy...~Wzięły go między siebie i powiedły
 407     2, 22|             nadeszła wdowa i poznała go zaraz, to choć krzyknęła
 408     2, 22|              akuratnie, ale mało kto go zauważył, choć cichość była,
 409     2, 22|       myśleli, że już był zabit albo go Turek wziął do niewoli,
 410     2, 22|      spiesznie ruszył do wsi...~Nikt go nie witał, nikt nie poznawał,
 411     2, 22|         wyklinać i pomstować!~Próżno go żona wstrzymywała, próżno
 412     2, 22|              darmo. - Pan Bóg i .tak go opuścił i na zatracenie
 413     2, 22|     pomiarkował, że Pan Jezus chciał go doświadczyć i wypróbować.~-
 414     2, 22|             wiecznym, i nie cieszyły go ni bogactwa, ni nic... Aż
 415     2, 22|           orki przeszkadzała, ledwie go od tego kobieta odwiedła
 416     2, 22|          wybiły zboża.~Potem czeladź go odbiegła.~Potem zaś przyszły
 417     2, 22|             popękała.~Potem opuścili go całkiem ludzie i bieda siadła
 418     2, 22|             zmiłowanie Pańskie mogło go tylko wybawić!~Jakoś późną
 419     2, 22|          skonaniu...~Kobieta broniła go, jak mogła, obrazem świętym
 420     2, 22|           dobywali się do chłopa, by go porwać żywcem, nim ksiądz
 421     2, 22|             Jezusem; tyle że broniła go kobieta różańcem, to obrazem
 422     2, 22|            Królową Niebieską, strach go wziął, padł na kolana, ryknął
 423     2, 23|             się na szyję i obejmując go ze wszystkiej mocy szału
 424     2, 23|              stary ponowił, trzasnął go pięściami w piersi i pognał
 425     2, 24|                 Ano co, do kreminału go wezmą i tyla!~- Sprawiedliwie
 426     2, 24|    Jagnustynka...~- Ani chybi, wezmą go w dybki i posadzą w kreminale.~-
 427     2, 24|            się znała.~- A nie złapał go to stary?...~- Złapał, ale
 428     2, 24|             że nawet Mateusz. któren go obraniał zrazu, dał spokój,
 429     2, 24|            że do kreminału, na Sybir go, kijami zatłuc kiej psa
 430     2, 24|             i chcieli bieżyć, wywlec go z chałupy i tak sprać, bych
 431     2, 24|      wieczora nie doczeka.~- Wzywali go też i do Bartka z tartaka...~-
 432     2, 24|            Jakże, nie wiecie? drzewo go tak przygnietło, że pewnie
 433     2, 24|           boć wszyscy byli pewni, że go zakutego w kajdany powiezą
 434     2, 24|         Skoczył na równe nogi, kieby go kto kijem zdzielił, ale
 435     2, 24|            się, piuka żałośnie, bych go zratowali.~Płacz nią wstrząsał
 436     2, 24|             wiedział, co rzec, złość go odpadła i gorzki, gryzący
 437     2, 24|          widząc już nic poza tym, iż go nawet nie obchodziły posądzenia
 438     2, 24|            dobrodzieja.~Przestrzegał go Mateusz, ale na darmo, próżno
 439     2, 24|           dawni przyjaciele, omijali go z dala, pierwsi głośno powstając
 440     2, 24|             nie zaprzestał, kochanie go tam do niej ciągnęło czy
 441     2, 24|            karczmy Szymek, odciągnął go w kąt i powiedział, że dopiero
 442     2, 24|              niego przeniesła.~Jakby go kłonicą ździelił przez ciemienie,
 443     2, 24|        ździelił przez ciemienie, tak go zamroczyła ta nowina, boć
 444     2, 24|           ostatniej chwili odrzuciło go cosik od drzwi, przypomnienie
 445     2, 24|     przyszedł i gdzie jest, przejęły go te śpiewy na wskroś i osnuły
 446     2, 24|              osłabł w sobie, senność go ogarniała i głęboka cisza,
 447     2, 24|            do cna przytomny. Odszedł go śpik, a jeno jakiś ciężki,
 448     2, 24|              całym głosem i wyklinał go, a do pokuty wzywał, a potem
 449     2, 24|           nie będzie - to by wyrwali go jak pokrzywę i precz wyrzucili
 450     2, 24|        księdza biegł za nim i smagał go do żywej krwie.~Jakiś krzyk
 451     2, 24|       niekiedy gałęź jakaś chlastała go po twarzy, to znowu przyciszało
 452     2, 24|           począł krzyczeć i ogarnęło go jakby szaleństwo gniewu
 453     2, 24|         Balcerków, ale i ci przyjęli go lodowato, bąkali coś niecoś,
 454     2, 24|        poszedł do Mateusza, nie było go doma, jeno stara Gołębowa
 455     2, 24|             gniewem zapalił, odeszła go bowiem wszelka złość i pomiarkowanie,
 456     2, 24|           pierwszy widział, otaczała go dookoła przywartymi do ziemi
 457     2, 24|          ziemi chałupami, zagradzała go zewsząd, że jakby ruszyć
 458     2, 24|              moc nieprzeparta bierze go za gardziel i do ziemi przygina,
 459     2, 24|           okna, bo mu się wydało, że go stróżują, że patrzą za nim
 460     2, 25|            wywrzeć z nawiązką to, co go na wnątrzu jadło - toć i
 461     2, 25|           był, ale za głupiego nikto go nie miał.~A jeno głupi w
 462     2, 25|       bojaźni jako ten ptaszek, kiej go chłopaki przychwycą i pod
 463     2, 25|           garnęła się do Antka, choć go miłowała jakby jeno ze strachu
 464     2, 25|        chłopy, gorszym nawet, bo się go barzej bojała niźli Boryny,
 465     2, 25|             zawziętością. Bojała się go, wydawał się jej dzikim
 466     2, 25|          jakże, sam ksiądz wypomniał go w kościele, wieś cała odstąpiła,
 467     2, 25|             starego i doszukując się go w podwórzu, Pietrek robił
 468     2, 25|             nakładli za pazuchę, tak go zapiekło, aż szepnął z wyrzutem
 469     2, 25|          przed nim a przepraszać, że go już miłować nie poradzi,
 470     2, 25|           brakło mu już głosu i taka go złość porwała, że rzucił
 471     2, 25|               nie zważał na to, a że go wnet poniesła zapamiętałość
 472     2, 25|           powiedając potem, że zmora go dusiła; to gdziesik psy
 473     2, 25|         czapki nawet nie zdjął, nikt go w rękę nie pocałował, a
 474     2, 25|                 Nasze prawo, a nikto go nam nie przyznaje. Nasz
 475     2, 25|          przyznaje. Nasz bór, a tnie go! To i cóż my, sieroty, poczniemy,
 476     2, 25|            ku Boryrnie, ale ino tyla go było widać, bo naraz zawarczały
 477     2, 25|           kilkadziesiąt rąk chwyciło go ze wszystkich stron i wyrwało
 478     2, 25|           śnieg, pod nogi, iż ledwie go Boryna ochronił i zawlókł
 479     2, 25|       Poszedł nań Stacho Płoszka, by go wstrzymać, bo już naród
 480     2, 25|         zaczął przed nim uciekać, to go uchwycił za orzydle, okręcił
 481     2, 25|        któryś z Wachników i trzasnął go cepami gdziesik w ramię,
 482     2, 25|         wytrzymał i pacierza, borowy go zmógł, sprał; w śniegu utytłał
 483     2, 25|           nim się doń dobrał, opadły go z wrzaskiem baby, przechwyciły
 484     2, 25|             strasznym głosem, porwał go na ręce, przytulił do piersi
 485     2, 25|            krzyczeć:~- Ociec! Zabili go! Zabili! - wył kiej ta suka,
 486     2, 25|              nieprzytomnie:~- Zabili go! Zabili!~Aż myśleli, iż
 487     2, 25|              uciekać, ale czując, że go tamten dogania, odwrócił
 488     2, 25|          prosto w piersi, nie trafił go jednak jakimś cudem, tyle
 489     2, 25|     zmiłowanie prosił - Antek porwał go w pazury kiej ten wilk wściekły,
 490     2, 25|            dających opór, aż musieli go w końcu uspokajać i odrywać,
 491     2, 25|           darł się wniebogłosy, kiej go przenosili, Kobus zaś był
 492     3, 26|          zabiegał mu drogę.~- W ogon go pocałuj, a poproś pięknie,
 493     3, 26|              pochodzi, a nie zmienić go człowiekowi grzesznemu.~
 494     3, 26|            poszło. Dziedzic sprzedał go kryjomo przed Lipcami Żydom.
 495     3, 26|            przed Lipcami Żydom. Jeli go wnet rąbać! Krzywda była
 496     3, 26|      wydzielą, co jest czyje, ruchać go nikt prawa nie ma. Ale się
 497     3, 26|           rozłupaną głową: borowy ci go tak uszlachtował, a tego
 498     3, 26|             Gołąb był tak pobity, że go aż przywieźć musieli, Płoszce
 499     3, 26|              sam nogi nastawił i tak go powieźli...~- Jezu mój miłościwy!
 500     3, 26|           długo pacierz mówiła łzami go polewając gorzkimi, długo