Czesc,  Rozdzial

2001 II,26    |                   Podola na dorzeczu Dniepru i Bohu aż do szlaku „murawskiego”
2002 II,26    |                      do szlaku „murawskiego” i „pól oczakowskich”, a który
2003 II,26    |                      stepowy, ale obejmujący i Polesie naddnieprowe, urzędownie
2004 II,26    |                   dwa województwa: Kijowskie i Bracławskie.~Powyżej zaznaczyliśmy
2005 II,26    |            obszerniejszych, lubo za Dnieprem i od Zaporoża bardzo zmiennych
2006 II,26    |                    Zaporoża bardzo zmiennych i nieokreślonych. Zawojowane
2007 II,26    |                     aż do limanu dnieprowego i Czarnego morza. Lecz granice
2008 II,26    |                      Lecz granice od wschodu i zachodu, przeważnie stepowe
2009 II,26    |                  zachodu, przeważnie stepowe i w kraju bądź pustym, bądź
2010 II,26    |                    litewskie z Oreli, Tawani i ujść Dniepru, a granica,
2011 II,26    |                    włością. Nawet od Wołynia i Bracławia „Biskupszczyzna”
2012 II,26    |                   Bracławia „Biskupszczyzna” i Zwinogrodczyzna wciąż były
2013 II,26    |                pozostawał stale przy Kijowie i granica lubecko-czernihowska
2014 II,26    |                jednak starostowie, ziemianie i kozacy kijowscy i tej linii
2015 II,26    |                  ziemianie i kozacy kijowscy i tej linii w swem ręku utrzymać
2016 II,26    |                   linii w swem ręku utrzymać i stracili wcześnie źródła
2017 II,26    |                   wcześnie źródła Suły, Psła i Worskli. Samar zaś już wypływał
2018 II,26    |                       a od stepu Nogajskiego i Perekopskiego granicą były „
2019 II,26    |                     starostwo Perejasławskie i 9) Czekarski, zajmujący
2020 II,26    |                      regulowaniu sądownictwa i granic, wobec przygotowywanej
2021 II,26    |                      ze względu na złe drogi i potrzeby ziemian, księgi
2022 II,26    |                     jest Kijowie, Żytomierzu i Owruczu. Tym sposobem, po
2023 II,26    |               powiaty: Kijowski, Żytomierski i Owrucki, w których powiaty
2024 II,26    |             odpadnięciu Kijowa, w Żytomierzu i Owruczu, gdzie obierano
2025 II,26    |               Owruczu, gdzie obierano jednak i nadal sześciu posłów sejmowych (
2026 II,26    |                    dwu deputatów na trybunał i jednego komisarza do Radomia.
2027 II,26    |                    to jest: biskup, wojewoda i kasztelan, kijowscy. Starostwa
2028 II,26    |               grodowe były dwa: Żytomierskie i Owruckie. Niegrodowe: Białocerkiewskie,
2029 II,26    |               Trechtymirowskie, Brusiłowskie i inne. Wojewoda był zarazem „
2030 II,26    |                  była zielona, o dwu rogach, i że z jednej strony miała
2031 II,26    |            województwa „ukrainne”: Kijowskie i Bracławskie, obejmowały
2032 II,26    |                    pola”, czyli stepy niżowe i oczakowskie, mil kwadr.
2033 II,26    |                    to jest bez Bracławskiego i Dzikich pól, liczyło mil
2034 II,26    |                  podległy buntom hajdamackim i najazdom tatarskim, dla
2035 II,26    |                      na wsie, dwory, a nawet i miasta do końca panowania
2036 II,26    |                ukraińskie nad dolną Prypecią i jej dopływami: Uszą i Słowieczną,
2037 II,26    |               Prypecią i jej dopływami: Uszą i Słowieczną, stanowiąc północną
2038 II,26    |                  ciągiem Polesia wołyńskiego i Pińskiego. Dalej ku południowi,
2039 II,26    |               południowi, w pasie Żytomierza i Kijowa, Ukraina przedstawiała
2040 II,26    |                   mający naprzemian „zapola” i szerokie jeszcze pasma lasów.
2041 II,26    |              przechodziła w bezbrzeżne stepy i „dzikie pola”, ku morzu
2042 II,26    |                     pola”, ku morzu Czernemu i Azowskiemu rozpostarte.~
2043 II,26    |                     Aleksander Jabłonowski – i rozległych równin stepowych,
2044 II,26    |                 Dniepru, poniżej rzek: Oreli i Taśminy. W prawo i w lewo
2045 II,26    |                     Oreli i Taśminy. W prawo i w lewo od Porohów, był tu
2046 II,26    |           bezbrzeżnych, a jednak nie bez wód i lasów. Całe dorzecze Samary
2047 II,26    |                      oręża Olgierda, Witołda i pierwszych Jagiellonów zaczęła
2048 II,26    |                  Jagiellonów zaczęła słabnąć i cofać granice państwa Litewsko-polskiego
2049 II,26    |                     nieszczęść, rozlewu krwi i żałoby rozpoczyna w roku
2050 II,26    |                   Żytomierz, Bracław, Kaniów i Czerkasy. Odtąd najazdy
2051 II,26    |               bohaterów, spieszących tłumnie i ochoczo z nad Wisły na krwawe
2052 II,26    |                      gdy szła cała horda, to i na mil parę. W pustyni oryentowano
2053 II,26    |          zaskoczonych z nienacka mieszkańców i ich dobro. Ponieważ szlaki
2054 II,26    |                czarny, między dopływami Bohu i Dniepru; Kuczmański między
2055 II,26    |                      Kuczmański między Bohem i Dniestrem i Murawski między
2056 II,26    |                     między Bohem i Dniestrem i Murawski między Dnieprem
2057 II,26    |                     Murawski między Dnieprem i Donem. Był jeszcze czwarty
2058 II,26    |                    Czarnym lesie, od którego i nazwę swoją nosił, w uroczysku
2059 II,26    |                 zwracał się wododziałem Bohu i Dniestru aż ku granicy podolskiej,
2060 II,26    |               Podolem ku Lwowu, omijając Bar i Czarny Ostrów. Szlak Murawski
2061 II,26    |                    między dorzeczami Dniepru i Donu wzdłuż wschodniej granicy
2062 II,26    |                Ukrainy zadnieprskiej do Tuły i Moskwy.~Po napadzie Mengligireja
2063 II,26    |               postanowił „hospodar” litewski i król polski, Kazimierz Jagiellończyk,
2064 II,26    |                      siół bojarami, a czasem i szlachtą, z obowiązkiem
2065 II,26    |                     obowiązkiem utrzymywania i obrony tych zamków, wysyłania
2066 II,26    |                     zamków, wysyłania straży i czat w pole i występowania
2067 II,26    |               wysyłania straży i czat w pole i występowania zbrojno na
2068 II,26    |                zamkowe, ostrogowe (miejskie) i polne. Te ostatnie czuwały
2069 II,26    |                   stepach, w pobliżu szlaków i ułusów tatarskich. Na pograniczu
2070 II,26    |              tatarskich. Na pograniczu Litwy i Korony kombinowały się straże
2071 II,26    |             kombinowały się straże litewskie i polskie. Od wstąpienia na
2072 II,26    |            wstąpienia na tron króla Zygmunta I (r. 1507), jazda polska
2073 II,26    |                    już zawsze na straży Rusi i Podola w sile od 1.000 do
2074 II,26    |                    się z Rusi, Litwy, Moskwy i Polski nad dolny Dniepr
2075 II,26    |                zaciągi z żywiołu miejscowego i Polaków, oraz utrzymywać
2076 II,26    |                 Krymu, co Zamojski podzielał i co uskuteczniłaby Polska,
2077 II,27    |                     położonego nad Dniestrem i Bohem, czyli Podola ukrainnego,
2078 II,27    |                 zamkami: Bracławiem, Winnicą i Zwinogrodem. Gdy podczas
2079 II,27    |                 Koroną województwo Kijowskie i Bracławskie, polecono zaraz
2080 II,27    |                   Podola, z okolicy Ułanowa, i skierowana Czarnym szlakiem,
2081 II,27    |               pomiędzy Teterwią, Hniłopiatem i Rastawicą z jednej strony,
2082 II,27    |                   strony, a Śniwodą, Deśnicą i dopływami górnej Rosi z
2083 II,27    |                      ukrainnych (Kijowskiego i Bracławskiego) przeznaczył
2084 II,27    |              Woronnego), a już przez to samo i Sine wody. Granica ta pozostawała
2085 II,27    |                    Kuczurhanu przez Kujalnik i Teliguł do Bohu, powyżej
2086 II,27    |                   poleskim, w Kijowszczyźnie i na Pobożu, bliżej zamków
2087 II,27    |               Pobereżem.~„Po unii lubelskiej i przyłączeniu ziem ukrainnych
2088 II,27    |                  jego też potrzeb nagina się i podział województw sądowo-administracyjny.
2089 II,27    |           hospodarskie, czyli wielkoksiążęce i dwa powiaty: Winnicki i
2090 II,27    |                      i dwa powiaty: Winnicki i Bracławski. Po unii te same
2091 II,27    |                   unii te same dwa pozostały i nadal. Próbowano jeszcze
2092 II,27    |                  między powiatami: Winnickim i Bracławskim. W dukcie granicznym
2093 II,27    |                    obejmował całą południową i wschodnią część województwa
2094 II,27    |                    województwa nad Dniestrem i Bohem, a przestrzeń jego
2095 II,27    |                 dwóch obwodów: Bracławskiego i Zwinogrodzkiego. Zwinogrodzki,
2096 II,27    |                      aż do lasów kaniowskich i granicy czerkaskiej” (1570
2097 II,27    |             rozgraniczenia między Kijowskiem i Bracławskiem rzekę Uhorski
2098 II,27    |                właśnie, która do województwa i powiatu Bracławskiego odpadła
2099 II,27    |                powiatu Bracławskiego odpadła i w powiecie tym wschodnią
2100 II,27    |                 Lublinie 1569 roku podolskie i wołyńskie ziemie do Korony,
2101 II,27    |                   ich, tak u sądów grodzkich i ziemskich, jako też za apelacyami
2102 II,27    |                      radami koronnemi sądzić i odprawować mamy i powinni
2103 II,27    |                     sądzić i odprawować mamy i powinni będziemy statutem
2104 II,27    |                   ruskiem zapisować, dekreta i sprawy wszelkie także pismem
2105 II,27    |                  większych: to jest wojewodę i kasztelana bracławskich:
2106 II,27    |            komisarzami od Porty ottomańskiej i hana tatarskiego zsyłanymi,
2107 II,27    |                 zsyłanymi, rozsądzali sprawy i kłótnie, zachodzące między
2108 II,27    |           przeniesione zostały sądy ziemskie i grodzkie oraz sejmiki z
2109 II,27    |                    czwarty powiat, Nadbohski i powiększyła odpowiednio
2110 II,27    |                    konfederacyi Targowickiej i rozbioru Rzeczypospolitej,
2111 II,27    |                 gubernie: Kijowską, Podolską i Wołyńską, pomnożywszy znacznie
2112 II,27    |                    mnóstwo rzek pomniejszych i strumieni, a mianowicie:
2113 II,27    |                      a mianowicie: Zhar, Sob i Sina woda, czyli Siniucha,
2114 II,27    |                 ciągnąca się ponad Dniestrem i stepami tatarskimi, zwała
2115 II,27    |                 rodzin magnackich: Potockich i Koniecpolskich. Pola zasiewane
2116 II,27    |                    polu) pokryte są kawonami i melonami, winograd przyodziewa
2117 II,27    |                    rosną brzoskwinie, morele i szparagi.~Na południe od
2118 II,27    |                      Na południe od Pobereża i granic województwa Bracławskiego,
2119 II,27    |                 przestrzeni między Dniestrem i Bohem, ciągnęło się ku brzegom
2120 II,27    |                   oczakowskiego”. Za Witołda i Władysława Jagiellończyka „
2121 II,27    |                     z niego Tatarów przemocą i zastrzegając później sobie
2122 II,27    |                 między państwy Jego król. m. i ziemią Wołoską oraz Białogrodem,
2123 II,27    |                      Oczaków jest króla Jmci i stoi na gruncie własnym
2124 II,27    |               Wielkiego księstwa Litewskiego i z dawnych czas k'temu państwu
2125 II,27    |                  czas k'temu państwu należał i trzymany był, czemu świadczą
2126 II,27    |                 trzymany był, czemu świadczą i „pisma dokonczalne” z carami
2127 II,27    |                      ukrainnych: Kijowskiego i Bracławskiego, w epoce zjednoczenia
2128 II,27    |                       nie licząc tylko sadyb i chutorów, rozsianych pojedynczo.
2129 II,27    |                  pojedynczo. Przez wiek XVII i XVIII osadnictwo i zaludnienie
2130 II,27    |                      XVII i XVIII osadnictwo i zaludnienie pustyń posuwało
2131 II,27    |                     zawdzięczała waleczności i energii stanu rycerskiego
2132 II,27    |                    nie liczyło więcej zamków i zameczków nad 30, to w lat
2133 II,27    |              otaczające pustynie „w rozległe i żyzne role”, pośród których
2134 II,27    |                 kwarcianem na kresach Podola i Ukrainy, wyręczał go zaś „
2135 II,27    |                       hetmani zaś Żółkiewski i Koniecpolski „tak dzikie
2136 II,27    |                   pola żołnierzem przejrzeli i pomierzyli, iż co tylko
2137 II,28    |                kijowski, umierając roku 1054 i dzieląc swe dzierżawy między
2138 II,28    |                    nieraz przedmiotem sporów i walk o posiadanie pomiędzy
2139 II,28    |          rozrodzonymi książętami domu Ruryka i stanowił podmurze Rusi Siewierskiej
2140 II,28    |                 został przez Tatarów zdobyty i spalony, a książę jego,
2141 II,28    |                   ciągłe pomiędzy sobą walki i wysługując się nieraz Tatarom,
2142 II,28    |                     czernihowsko-siewierskie i osadził w ważniejszych jej
2143 II,28    |                       Dymitra na Czernihowie i Trubczewsku, Korybuta na
2144 II,28    |            Trubczewsku, Korybuta na Bryańsku i Nowogrodzie siewierskim;
2145 II,28    |             Rzeczypospolitych: Nowogrodzkiej i Pskowskiej, w latach 1471–
2146 II,28    |                  poddaństwo Moskwy, a skargi i reklamacye króla Kazimierza
2147 II,28    |                     Ostroga, poniósł porażkę i dostał się do niewoli (roku
2148 II,28    |              Nowogródek siewierski, Starodub i Czernihów zostały do Wielkiego
2149 II,28    |               zadnieprskiej, a w ich liczbie i Czernihowska, powróciły
2150 II,28    |                      po wojnie między Polską i Moskwą, Rzeczpospolita przeto
2151 II,28    |                  roku 1633 mówi tylko: „Gród i ziemstwo w Czernihowie postanawiamy
2152 II,28    |                     Czernihowie postanawiamy i kasztelana, podkomorzego
2153 II,28    |                     kasztelana, podkomorzego i urzędy wszelkie ziemskie,
2154 II,28    |             electionem iść będą, rozdaliśmy, i posłów 2, których w Czerniechowie
2155 II,28    |                    dwa powiaty: Czernihowski i Nowogrodzki. Uchwała ta
2156 II,28    |                    Siewierskim, tudzież gród i ziemstwo, a sejmik jeden
2157 II,28    |              ziemstwo, a sejmik jeden zawsze i popisy w Czerniechowie i
2158 II,28    |                     i popisy w Czerniechowie i kasztelana jednego naznaczamy.
2159 II,28    |                      były dwa: Czernihowskie i Nowogrodzkie, pierwsze z
2160 II,28    |                 dwóch, a mianowicie wojewodę i kasztelana czernihowskich.
2161 II,28    |            Kossakowski. Za herb na pieczęcie i chorągiew swoją otrzymało
2162 II,28    |              pamiątkę dziejową dla potomnych i z zasady, tytuły urzędników
2163 II,28    |                      województwie Wołyńskiem i zbierać się na wybory i
2164 II,28    |                      i zbierać się na wybory i sejmiki we Włodzimierzu
2165 II,29    |              Litewskie stanowiło obok Wielko i Małopolski trzecią prowincyę.
2166 II,29    |                  dawało marszałków sejmowych i każdy trzeci sejm odprawować
2167 II,29    |                      do Wołynia na południu, i tyleż od granic ziemi Smoleńskiej
2168 II,29    |                 Połongi nad Bałtykiem, długi i szeroki, przecięty ukośnie
2169 II,29    |                     Dźwinę zachodnią, Dniepr i Prypeć. Z tych trzy pierwsze
2170 II,29    |                      Niemen), Rubon (Dźwina) i Borysthenes (Dniepr u Herodota),
2171 II,29    |                  Władysław, o innym zamyślał i na to „przekopanie” konstytucyę
2172 II,29    |             uchodząca do Niemna. Był jeszcze i czwarty stary kanał, zwany
2173 II,29    |                     tak szybko rozwinęła się i zakwitła, że już za Zygmunta
2174 II,29    |                 zakwitła, że już za Zygmunta I zaopatrywała w żyto wszystkie
2175 II,29    |                      a zwłaszcza portugalska i hiszpańska, sprowadzały
2176 II,29    |              Białowieskiej, spławiane Narwią i Wisłą do Bałtyku.~Wielkie
2177 II,29    |                 Mścisławskiego, 9) Mińskiego i 10) Inflanckiego; ostatnie,
2178 II,29    |                 księstwem, wspólnie do Litwy i Korony należało. Województwo
2179 II,29    |                 jednak pozostało przy Litwie i w porządku urzędowym pomiędzy
2180 II,29    |                      Witebskie, Mścisławskie i część Mińskiego, zaczęto
2181 II,29    |                 Województwo zaś Nowogrodzkie i strony Grodzieńskie, po
2182 II,29    |         Nowogrodzkiego, południowa Mińskiego i północna Wołyńskiego, zowie
2183 II,29    |                      między Niemnem, Prusami i Szeszupą, zwała się „traktem
2184 II,29    |                    książęcą, jeźdźca w zbroi i hełmie, z mieczem do cięcia
2185 II,29    |                      do cięcia podniesionym, i tarczą, na której dwa krzyże
2186 II,29    |            cwałującym. Naśladował to Olgierd i stąd na jego pieczęci z
2187 II,29    |                     Herbu tego używał Witold i Zygmunt Kiejstutowicz, na
2188 II,29    |            litewskich, Na pogrzebie Zygmunta I niesiono dwie chorągwie.
2189 II,29    |                     litewskich była błękitna i z jednej strony miała pogoń
2190 II,30    |                       Położenie geograficzne i topograficzne przyczyniło
2191 II,30    |                główne grody litewskie: Troki i Wilno, założone zostały
2192 II,30    |             stolicami dwóch braci, Kiejstuta i Olgierda, którzy się Litwą
2193 II,30    |                poprowadzono pomiędzy Trokami i Wilnem.~Po Kiejstucie dziedziczył
2194 II,30    |                  1413 województwa: Wileńskie i Trockie, granica pomiędzy
2195 II,30    |               pomiędzy dzielnicami Kiejstuta i Olgierda. Wilno, położone
2196 II,30    |                       znalazło się tem samem i przy zachodniej granicy
2197 II,30    |                     Na północy koło Rakiszek i Abel graniczyło województwo
2198 II,30    |                       do Kurlandyi należąca, i na przestrzeni od okolicy
2199 II,30    |                      brzegu Dźwiny położona, i północna cześć województwa
2200 II,30    |                  pomiędzy dopływami Berezyny i Wilii, tak, że nawet źródła
2201 II,30    |                  okolicach ujść rzeki Dzitwy i Berezyny mniejszej, rzeką
2202 II,30    |                      ujścia Świętej do Wilii i Wilią od Skonul ku Trokom
2203 II,30    |                    Wilią od Skonul ku Trokom i Wilnu, prawie do ujścia
2204 II,30    |                     Szczuczynowi litewskiemu i Kamionce aż do granicy województwa
2205 II,30    |                  swoja nazwę. Powiatem takim i grodem książęcym zarządzał
2206 II,30    |                    ciwunowie tylko w Trokach i Wilnie. Ciwun powiatu Wileńskiego
2207 II,30    |             Oszmiański, Lidzki, Wiłkomierski i Brasławski. Tu nadmienić
2208 II,30    |               którymi byli: biskup, wojewoda i kasztelan wileński. Pierwszym
2209 II,30    |                Leliwa. Nie idzie zatem, żeby i pierwej nie było wojewodów
2210 II,30    |                     wojewodami sandomierskim i kaliskim. Herb województwa
2211 II,30    |                  Tegoż samego herbu zażywało i pięć powiatów wileńskich,
2212 II,30    |                   kontusz granatowy, a żupan i wyłogi karmazynowe. Powiat
2213 II,30    |                     po dwóch posłów na sejmy i na sejmikach deputackich
2214 II,30    |              trybunał, czyli razem 10 posłów i 10 deputatów. Jeden deputat
2215 II,30    |                     na przemian w Nowogródku i Mińsku, a po pierwszym podziale
2216 II,30    |                 pierwszym podziale w Grodnie i Mińsku. Sądy ziemskie i
2217 II,30    |                      i Mińsku. Sądy ziemskie i grodzkie zasiadały w stolicy
2218 II,30    |               Strażnik, Krajczy, Mostowniczy i Budowniczy, Strukczaszy,
2219 II,30    |                 Derewniczy, Regenci, ziemski i grodzki. Wogóle urzędów
2220 II,30    |              położonej na północ rzeki Wilii i Dzisny, kraina obfitowała
2221 II,30    |          północo-wschodu od Inflant polskich i województwa Połockiego,
2222 II,30    |                     królewskich, aż do Kujaw i Wielkopolski. Baliński powiada,
2223 II,30    |                    czwarte całej przestrzeni i osad województwa Wileńskiego (
2224 II,30    |                     znacznie się zmniejszyła i najwyżej tylko w połowie
2225 II,30    |                drugiej połowie po białorusku i po polsku. Linia graniczna
2226 II,30    |                       Brasławski, Oszmiański i Lidzki, miały ludność od
2227 II,30    |                 jeszcze około Dryświat, Widz i Jezioros, dalej panował
2228 II,30    |                     powiecie wileńskim znowu i południowej części Wiłkomierskiego
2229 II,30    |                      wsie, mówiące po polsku i po litewsku. Wogóle jednak
2230 II,30    |               Wielkiego księstwa Litewskiego i województwa. Stroma góra
2231 II,30    |               wszędzie pierwsze miasta, więc i Wilno zawdzięcza swoje tu
2232 II,30    |                    swoje do Papieża, zakonów i miast niemieckich, nazywa
2233 II,30    |            przymierze Gedymina z Łokietkiem, i z grodu tego piękna Aldona,
2234 II,30    |            Franciszkanie apostołami w Litwie i mieli swój kościół w Wilnie.
2235 II,30    |                   się w mieście rzemieślnicy i kupcy z innych krajów i
2236 II,30    |                      i kupcy z innych krajów i tym sposobem powstała cześć
2237 II,30    |                ludności miejskiej słowiańska i od niej fundacye cerkwi
2238 II,30    |                    żonę Annę Buczacką, Polkę i katoliczkę, sam został katolikiem
2239 II,30    |            katoliczkę, sam został katolikiem i sprowadził z Polski 14 Franciszkanów
2240 II,30    |                   pogańskich zdobył klasztor i siedmiu Franciszkanów zamordował
2241 II,30    |                       schwytawszy, zamęczono i rzucono z Łysej Góry, na
2242 II,30    |                 Matki Boskiej Ostrobramskiej i akademią jezuicką, z której
2243 II,30    |               utworzono potem za Śniadeckich i kuratoryi księcia Adama
2244 II,30    |                 odprawował sądy w Nowogródku i Mińsku, a po roku 1772 w
2245 II,30    |                Trockie, Smoleńskie, Połockie i Brzeskie. O niecałą milę
2246 II,30    |               założył w XVII wieku drukarnię i wytłoczył w niej dzieło
2247 II,30    |                   będący siedliskiem starego i potężnego rodu Gastoldów,
2248 II,30    |                     w dziejach Litwy oświatą i wielkimi czynami. Boruny
2249 II,30    |                      litewskich wiłkas, wilk i merga, dziewka), jedna z
2250 II,30    |                      Rusi, najemnych Czechów i Krzyżaków inflanckich złożone,
2251 II,30    |                     Zygmunta Kiejstutowicza, i w tym celu uderzył na Litwę.
2252 II,30    |             nieprzyjacielem”... Świdrygiełło i Zakon inflancki pobity został
2253 II,30    |                      pruskiego, tem Poboisko i Wiłkomierz stały się w dziejach
2254 II,30    |                       t. j. grobem ich uroku i potęgi.~ ~
2255 II,31    |               Kurlandyi na południe do Narwi i Podlasia. Granicę północną
2256 II,31    |              województwa stanowiła Kurlandya i Semigalia, ścianę wschodnią
2257 II,31    |              wschodnią województwo Wileńskie i części Nowogródzkiego; od
2258 II,31    |               Podlasie, dalej Prusy książęce i księstwo Żmudzkie aż po
2259 II,31    |                     kiejstutowych: Trockiego i Grodzieńskiego. Następnie
2260 II,31    |                    Trocki, Kowieński, Upicki i Grodzieński. Pierwsze trzy,
2261 II,31    |                pruskiej przez Niemen do Trok i pasem na północ do Kurlandyi
2262 II,31    |                 litewskim przy ujściu Hańczy i wsi Warwiszkach około 4
2263 II,31    |                     Rajgrodu po rzeki: Nettę i Biebrzę, jak świadczy rozgraniczenie
2264 II,31    |                      postanowieniem Zygmunta I w Toruniu, przywrócona została
2265 II,31    |               posiadało dwóch t. j. wojewodę i kasztelana trockich. Wojewoda
2266 II,31    |                   między wojewodą sieradzkim i łęczyckim. Pierwszym wojewodą
2267 II,31    |                      po dwóch posłów na sejm i po dwóch deputatów na trybunał,
2268 II,31    |                     czyli razem ośmiu posłów i tyluż deputatów. Połowa
2269 II,31    |                      na ruskiej. Województwo i powiat Trocki sejmikowały
2270 II,31    |                     Grodzieńskie, Kowieńskie i Upickie. Trockie należało
2271 II,31    |                     kontusz granatowy, żupan i wyłogi słomiane, a powiat
2272 II,31    |                    Jezioro, otaczające zamek i tę pierwotna stolicę Litwy,
2273 II,31    |                     królowie polscy: Zygmunt I, Zygmunt August i Stefan
2274 II,31    |                    Zygmunt I, Zygmunt August i Stefan Batory, wydali mieszczanom
2275 II,31    |              posiadała starszy, niż w Wilnie i Nowych Trokach zamek stołeczny
2276 II,31    |                   drugiej połowie wieku XIII i w XIV polem nieustannych
2277 II,31    |                      czyli umocnionych wałem i przykopem gór zamkowych,
2278 II,31    |                      zamku, Birsztany, Olita i Merecz, któremu Zygmunt
2279 II,31    |                 odbudował. Epoka politycznej i ekonomicznej świetności
2280 II,31    |                    który tu często przebywał i tu dnia 12. grudnia 1686
2281 II,32    |                    granicy stanowiła średnia i dolna Niewiaża (od okolic
2282 II,32    |                    pszczelnictwa, pasterstwa i dzikich owoców lud ubogi,
2283 II,32    |                zakonów krzyżowych, pruskiego i inflanckiego, które go wzięły
2284 II,32    |                     go do bohaterskiej walki i nie przywiązała tem silniej
2285 II,32    |                 jakie tu jeszcze do wieku XV i XVI ukrywały się przed światłem
2286 II,32    |              niepewne. Późniejsze zaś sprawy i walki, a nakoniec cywilizacya
2287 II,32    |                      chrześcijańska, wspólne i też same, co Litwy, z małymi
2288 II,32    |                   lub zjednać sobie przyjaźń i posiłki niemieckie we własnych
2289 II,32    |                    Żmudź, gdyby nie Grunwald i połączenie Litwy z Polską,
2290 II,32    |                  Henrykiem Plauen a Jagiełłą i Witoldem zawarty, oddał
2291 II,32    |                   posiadanie króla polskiego i Wielkiego księcia. Zaraz
2292 II,32    |                      atoli o tytuł własności i granice Żmudzi załatwione
2293 II,32    |            ustanowione powyższymi traktatami i zachowane w wiekach następnych,
2294 II,32    |            przedstawiały tylko nad Baltykiem i Niemnem większe różnice
2295 II,32    |                morzem na południe od Połongi i po prawym brzegu dolnego
2296 II,32    |                Trockiego do granicy pruskiej i rzeki Szeszupy, słynny urodzajnością
2297 II,32    |               starostę żmudzkiego (wojewodę) i ciwunów (zarządzających
2298 II,32    |                    sobie wybiorą, potwierdzi i t. d. Oświadczając przytem,
2299 II,32    |                      przez litewską. Zygmunt I, mądry i sprawiedliwy władca,
2300 II,32    |                   litewską. Zygmunt I, mądry i sprawiedliwy władca, a szlachetny
2301 II,32    |               naczelnego Starosty żmudzkiego i ciwunów powiatowych, tak
2302 II,32    |                    których zbyteczne ciężary i opłaty zostały zniesione.
2303 II,32    |                postępowanie z ludem wiejskim i nadano stalsze zasady sądownictwu
2304 II,32    |                 Zygmunt August poszedł dalej i, chcąc ustalić stosunki
2305 II,32    |                 włościanami, rozmierzyć kraj i rozwinąć gospodarstwo krajowe,
2306 II,32    |                 Mikołaja Czarnego Radziwiłła i Eustachego Wołłowicza, za
2307 II,32    |               rozesłanych po kraju mierników i rewizorów, wielkiej reformy
2308 II,32    |         gospodarstwie ziemiańskiem na Żmudzi i Litwie.~Gdy inne dzielnice
2309 II,32    |              przybrały nazwanie „województw” i podział tychże na „powiaty” (
2310 II,32    |                    Mendingiany, 27) Korklany i 28) Zokany. Trakt Zapuszczański (
2311 II,32    |               którymi byli: biskup, starosta i kasztelan żmudzcy. Starosta
2312 II,32    |                 między wojewodami: łęczyckim i brzesko-kujawskim. Sejmikowała
2313 II,32    |              obierając trzech posłów na sejm i czterech deputatów na trybunał
2314 II,32    |                   dwóch na kadencyę wileńską i ruską. Pod względem sądowym
2315 II,32    |                  czyli Repartycye: Rosieńską i Telszewską, do Szawel później
2316 II,32    |                   swój oddzielny sąd ziemski i grodzki. Do pierwszej należało
2317 II,32    |                      obu grodami: Rosieńskim i Telszewskim.~Herb księstwa
2318 II,32    |            szkarłatny z niebieskimi wyłogami i żupan biały.~Księstwo Żmudzkie
2319 II,32    |               kamieniami zarzuconym. Sejmiki i sądy ziemskie, oraz grodzkie,
2320 II,32    |              odbywane w Rosieniach, Telszach i Szawlach, wpłynęły na utworzenie
2321 II,32    |                       nad Krożentą, Ejragoła i Wielona nad Niemnem. Ten
2322 II,32    |               zameczki: Kidule, Giełgudyszki i Szaki, tudzież nowsze miasteczka:
2323 II,32    |                      Wierzbołów, Władysławów i wieś kościelna Błogosławieństwo.~
2324 II,32    |                       Widuklewski, Rosieński i Ejragolski. Z tych pierwsze
2325 II,32    |                     zamieszkującej zaścianki i okolice, których nazwy zwykle
2326 II,32    |             Kondratowiczach Kondratowiczowie i t. d. Gdy podczas sejmu
2327 II,32    |                 posiadały powiaty Telszewski i Rosieński. W pierwszym było
2328 II,32    |                      Skirgajłło, Kierzgajłło i Dąbrowski.~ ~
2329 II,33    |               zupełnie do Wielkiego księstwa i zamienił z czasem na województwo.
2330 II,33    |                     województwo. Za Zygmunta I zdobył Smoleńsk r. 1514
2331 II,33    |                      odzyskał go Zygmunt III i przywrócił dawne województwo,
2332 II,33    |                      jest: biskupa, wojewodę i kasztelana smoleńskich.
2333 II,33    |                    na dwa powiaty: Smoleński i Starodubowski. Starostwo
2334 II,33    |                    po dwóch posłów sejmowych i po dwóch deputatów na trybunał.
2335 II,33    |                   kontusz karmazynowy, żupan i wyłogi granatowe. Powiat
2336 II,33    |               kontusza szafirowego, a żupana i wyłogów barwy słomianej.
2337 II,34    |           Braczysławicza z domu Włodzimierza I, księcia kijowskiego, ale
2338 II,34    |                hołdownicze księstwo do Litwy i rządził niem przez „starostę”,
2339 II,34    |                  tytułem wojewodów połockich i wtenczas księstwo otrzymało
2340 II,34    |                   wschodnią ścianę na północ i na południe od rzeki Dźwiny
2341 II,34    |            województwo dwóch, t. j. wojewodę i kasztelana połockich. Po
2342 II,34    |                  nadto ten sam przywilej, co i żmudzcy, którego nawet Korona
2343 II,34    |                       miało więc sąd ziemski i grodzki tylko w Połocku,
2344 II,34    |               obierając dwóch posłów na sejm i dwóch deputatów na trybunał
2345 II,34    |                      połocki był ten sam, co i smoleński, t. j. kontusz
2346 II,34    |                   kontusz karmazynowy, żupan i wyłogi granatowe.~Stefan
2347 II,34    |                    ze wspaniałymi kościołami i klasztorami, na wyniosłym
2348 II,35    |               księcia litewskiego Erdziwiłła i do Litwy odtąd przyłączona.
2349 II,35    |             wojewodów nowogródzkich uzyskali i w senacie obu narodów po
2350 II,35    |                   szeroki na mil kilkanaście i mniej, pas ziemi, ciągnący
2351 II,35    |                      zachodu od górnej Narwi i puszczy Białowieskiej na
2352 II,35    |                      województwem Wileńskiem i Mińskiem. Część granicy
2353 II,35    |               krańcem województwa Brzeskiego i południowym Trockiego.~Województwo
2354 II,35    |                      po dwóch posłów na sejm i dwóch deputatów na trybunał.
2355 II,35    |                   jest dwóch tylko: wojewoda i kasztelan nowogródzcy. Urzędnicy
2356 II,35    |                     Nowogródzkie, Słonimskie i Wołkowyskie, Nowogródzkie
2357 II,35    |              wojewody. Ekonomie: Nowogródzka i Słonimska należały do dóbr
2358 II,35    |                    czyli szkarłatny, a żupan i wyłogi czarne; powiaty jednak
2359 II,35    |                     powiaty jednak Słonimski i Wołkowyski używały barw
2360 II,35    |                mianowicie powiat Nowogródzki i księstwo Słuckie, należała
2361 II,35    |                ciągną się malownicze wzgórza i piękne miejscowości, jak:
2362 II,35    |                  podług wyznania rzymskiego, i ukoronowanym został (wraz
2363 II,35    |                    pod tymże marszałkiem, co i w Wilnie, lecz z innymi
2364 II,35    |               książąt Radziwiłłów, z wielkim i warownym zamkiem, który
2365 II,35    |                  słynny skarbiec, biblioteka i archiwum, w którem przechowywano
2366 II,35    |                    wymurował tu wielki paląc i zgromadził w nim cenny księgozbiór
2367 II,35    |                       główne miasto księstwa i ordynacyi Kleckiej, ustanowionej
2368 II,35    |               Olbrachta, Mikołaja-Krzysztofa i Stanisława (w Grodnie dnia
2369 II,35    |                    1586), razem z Nieświeską i Ołycką, a przez sejm roku
2370 II,35    |                     północy, aż pod Petryków i ujście Ptyczy do Prypeci
2371 II,35    |                 cudownym obrazem Bogarodzicy i klasztorem Bazyliańskim
2372 II,35    |                      roku 1386) w Wołkowysku i tu na zamku dnia 12. stycznia
2373 II,35    |                  uznany został przez Polaków i przeznaczony na króla polskiego
2374 II,35    |              przeznaczony na króla polskiego i męża Jadwigi.~ ~
2375 II,36    |                  Wigund, miał zdobyć Witebsk i osiąść w nim około roku
2376 II,36    |                 około roku 1239. Pewne atoli i stale posiadanie Witebska
2377 II,36    |                      miastu swobodę wyznania i prawo wyboru wojewody „wedle
2378 II,36    |                   całem państwie litewskiem, i wiele innych korzyści i
2379 II,36    |                      i wiele innych korzyści i dobrodziejstw, co wszystko
2380 II,36    |           dobrodziejstw, co wszystko Zygmunt I roku 1509 w zupełności potwierdził.
2381 II,36    |                    Witebskowi, „że bez prawa i sądu w niczem karać ich
2382 II,36    |                   województwem Mścisławskiem i Mińskiem, zachodnią zaś
2383 II,36    |              stanowiły województwa: Połockie i Mińskie. Dźwina przecinała
2384 II,36    |                    posiadającego wiele miast i licznej szlachty, całe więc
2385 II,36    |                podziału drugiego.~W Witebsku i Orszy były starostwa grodowe,
2386 II,36    |                  Witebsku a ziemia Orszańska i powiat w Orszy, obierając
2387 II,36    |                 powiat w Orszy, obierając tu i tam po dwóch posłów sejmowych
2388 II,36    |                    po dwóch posłów sejmowych i dwóch deputatów trybunalskich.
2389 II,36    |                Witebsku zasiadał sąd ziemski i odbywały się elekcye wojewodów.
2390 II,36    |                 nominalny już tylko Witebski i prawie nominalny Orszański,
2391 II,36    |                  1597 nadając liczne swobody i dobrodziejstwa miastu, postanowił
2392 II,36    |                     zamek królewski obronili i z miasta napastników wyparli,
2393 II,36    |                       W dziejach wojen Litwy i Polski z Moskwą, do historycznych
2394 II,36    |                oparła się jego sile. Zygmunt I na czele wojsk koronnych,
2395 II,36    |                Mikołaja Firleja dowodzonych, i litewskich pod Konstantynem
2396 II,36    |            Ostrogskim, przez wzięcie Toropca i porażkę u Orszy dnia 18.
2397 II,36    |                   pod wodzą Bułhakowa-Golicy i Iwana Czeladnina, u rzeki
2398 II,36    |                    kontusz zielony, a wyłogi i żupan białe.~ ~
2399 II,37    |                  Olegu, Igorze, Świętosławie i Jaropełku, szósty z rzędu
2400 II,37    |                 wiarę chrześcijańską przyjął i do Kijowa, będącego ogniskiem
2401 II,37    |                  przywiązać do ogona koniowi i okładanego kijami przez
2402 II,37    |               Owruczem, oddana Świętosławowi i poleska z Turowem, w którym
2403 II,37    |                    żywiła naród głównie ryba i zwierzyna, bogaciły zaś
2404 II,37    |                zwierzyna, bogaciły zaś futra i skóry, gdy najlepszemi drogami
2405 II,37    |                 Polesie mające najwięcej wód i kniei przedstawiało wówczas
2406 II,37    |                  lepszych. Wsiewłod wołyński i Świętosław drewlański musieli
2407 II,37    |               Świętopełk jeden przeżył braci i torował drogę wpływowi polskiemu
2408 II,37    |               zniszczył tu bałwany pogańskie i tępił ogniem świątynie bałwochwalców. „
2409 II,37    |              kołobrzeskiego oraz Świętopełka i Bolesławównę polską kazał
2410 II,37    |                 krzywdy z czasów Mieczysława I w grodach Czerwieńskich,
2411 II,37    |                     z wielkiem poszanowaniem i podarunkami”, a jak zapewnia
2412 II,37    |               ruskiej”, ziemie miedzy Bugiem i Dnieprem przechodziły długą
2413 II,37    |            przechodziły długą dobę podziałów i rozdrobnienia na liczne
2414 II,37    |                województwo Trockie, Podlasie i Polesie brzeskie. Do Polesia
2415 II,37    |                       Do Polesia tego musiał i Pińsk należeć, są bowiem
2416 II,37    |                    Polesie brzeskie, pińskie i turowskie, ciągnące się
2417 II,37    |                brzegach Muchawca oraz górnej i średniej Prypeci. Gdy potem
2418 II,37    |                      dotrwały. Cała środkowa i wschodnia część tego 50
2419 II,37    |                 naszego Bolesława Wielkiego. I z tego to powodu niniejszy
2420 II,37    |              Mozyrskim województwa Mińskiego i Owruckim Kijowskiego. Na
2421 II,37    |          województwem Kijowskiem, Wołyńskiem i ziemią Chełmską ciągnęła
2422 II,37    |                   olbrzymie powiaty: Brzeski i Piński. Oba te powiaty w
2423 II,37    |             stolicach mają starostwa grodowe i u siebie sejmikują, obierając
2424 II,37    |              obierając każdy po dwóch posłów i po dwóch deputatów trybunalskich.
2425 II,37    |                   było dwóch, t. j. wojewoda i kasztelan brzesko-litewscy.
2426 II,37    |                ekonomie: Brzeska z Kobryniem i Pińska. „Okazowanie” zbrojnego
2427 II,37    |                      tylko że ubiór na koniu i rycerzu nie był biały, ale
2428 II,37    |   Biała-radziwiłłowska z pałacem Radziwiłłów i szkołami, zwanemi akademią,
2429 II,37    |                     olbrzymią, rzekami tylko i pasmami jezior poprzecinaną
2430 II,37    |                      wytwarzał pewne granice i nazwy dziewiczych puszcz
2431 II,37    |                 położona przy źródłach Narwi i Narewki, nazwana w wieku
2432 II,37    |                     z jednej strony do Narwi i Bugu, to jest Bałtyku, a
2433 II,37    |                     a z drugiej przez Prypeć i Dniepr do morza Czarnego.
2434 II,37    |                Czarnego. Wyborna gleba leśna i wilgoć umiarkowana wytworzyły
2435 II,37    |                      porost drzew rozmaitych i wszelkiej roślinności. Warunki
2436 II,37    |                     znacznym obszarem leśnym i opieką, daną przez królów
2437 II,37    |                      w Europie, a bodaj dziś i na całym starym lądzie schroniskiem
2438 II,37    |                     w archiwach hiszpańskich i portugalskich dochowały
2439 II,37    |                   drzewa okrętowego po Narwi i Wiśle do Gdańska i portów
2440 II,37    |                     Narwi i Wiśle do Gdańska i portów atlantyckich. Długosz
2441 II,37    |                 portów atlantyckich. Długosz i Bielski piszą, że Jagiełło
2442 II,37    |                 zwierzyny, kazali ją nasolić i w beczkach spławić Narwią
2443 II,37    |                      beczkach spławić Narwią i Wisłą do Płocka, a zapasy
2444 II,37    |                  morowego powietrza w Polsce i na Litwie, szukali tu przed
2445 II,37    |                      niem schronienia Witołd i Jagiełło razem z żonami.
2446 II,37    |                    Zamczyskiem”.~Po Jagielle i Witołdzie zjeżdżali tu na
2447 II,37    |                    polscy. Przybywał Zygmunt I i Zygmunt August w przejazdach
2448 II,37    |                  polscy. Przybywał Zygmunt I i Zygmunt August w przejazdach
2449 II,37    |               wyliczeniem nazwisk dygnitarzy i ubitej przez nich zwierzyny.
2450 II,37    |                     trzy dni. Uporządkowanie i pomierzenie puszczy Białowieskiej
2451 II,37    |                     powiatów: Grodzieńskiego i Wołkowyskiego. Zachodną
2452 II,37    |                 obejmował 23 mile kwadratowe i podzielony był na 12 straży,
2453 II,37    |                   Świetliczańska, Podbielska i Dziadowlańska. Straże te
2454 II,37    |                      do obławy podczas łowów i przygotowywanie stogów siana
2455 II,37    |               trudniąc się wypalaniem potażu i smoły, rozchodzili się z
2456 II,37    |                   rozchodzili się z Mazowsza i osiadali po leśnych zakątkach
2457 II,37    |                      leśnych zakątkach Litwy i Rusi.~Wierszopis, Jędrzej
2458 II,37    |                     Narew cicho zdawna bieży~I od strumieniów, które biegną
2459 II,37    |                   które biegną z Białowieży” i t. d.~Poemat ten przypisany
2460 II,37    |                 córce króla Jana szwedzkiego i Katarzyny Jagiellonki, prawnuczki
2461 II,38    |                      XIV pod panowanie Litwy i za Olgierda był udzielnem
2462 II,38    |                   dotrwał do czasów Zygmunta I, ale już w roku 1538 rządził
2463 II,38    |                obierano dwóch posłów na sejm i dwóch deputatów na trybunał.
2464 II,38    |                    grodowe było mścisławskie i sądy ziemskie w Mścisławiu.
2465 II,38    |                    na północ z Witebszczyzną i Smoleńszczyzną, na wschód
2466 II,38    |                      także ze Smoleńszczyzną i innemi ziemiami carstwa (
2467 II,38    |                 granatowy, wyłogi niebieskie i żupan koloru słomianego,
2468 II,39    |                zostało ostatecznie urządzone i podzielone na wielkie trzy
2469 II,39    |                    powiaty: Miński, Mozyrski i Rzeczycki. W powiecie Rzeczyckim
2470 II,39    |                   miast litewskich pomieścił i Mińsk, który tym sposobem
2471 II,39    |                     nowe przydawali wolności i dobrodziejstwa.~Województwo
2472 II,39    |                   kilka wzdłuż rzek Berezyny i Dniepru w kierunku z północo-zachodu
2473 II,39    |                     Województwa swoje źródło i ujście wraz ze wszystkimi
2474 II,39    |                      z Połockiem, Witebskiem i Mścisławskiem, a przekroczywszy
2475 II,39    |                      a przekroczywszy Dniepr i Soż, sięgało na znacznej
2476 II,39    |              przestrzeni ziem Czernihowskich i krańcem południowo-wschodnim
2477 II,39    |                 Kijowskie. W widłach Prypeci i Dniepru nie dochodziło województwo
2478 II,39    |                     województwo Nowogródzkie i Wileńskie. Na północnym
2479 II,39    |                  krzesłowych, t. j. wojewodę i kasztelana mińskiego, którzy
2480 II,39    |                     do senatu obojga narodów i zasiedli: pierwszy po wojewodzie
2481 II,39    |                      wiec w Mińsku, Rzeczycy i Mozyrzu, wybierając z każdego
2482 II,39    |                    po dwóch posłów sejmowych i dwóch deputatów na trybunał
2483 II,39    |                Mińsku. Grody czyli starostwa i sądy grodzkie były trzy
2484 II,39    |                    22 niedziel nieprzerwanie i nazywała się „kadencyą ruską”,
2485 II,39    |                      Nowogródzkie, Witebskie i Mścisławskie. Marszałek
2486 II,39    |                   kontusz karmazynowy, żupan i wyłogi granatowe, tak, jak
2487 II,39    |              takiegoż kontusza przyjął żupan i wyłogi białe.~ ~
2488 II,40    |                                     Inflanty i Księstwo albo Województwo
2489 II,40    |            przestrzeń mil kwadratowych 1.092 i graniczył na północ z położoną
2490 II,40    |                      Pejpus, ziemią Pskowską i województwem Połockiem,
2491 II,40    |                      na południe z Kurlandyą i Semigalią, na zachód z morzem
2492 II,40    |                południowi nad rzekami Dźwiną i jej dopływem Ewiksztą, jest
2493 II,40    |                      jest szczepem litewskim i nosi nazwę Łotyszów. Język
2494 II,40    |            zetknięcia się Łotyszów z Finnami i pomięszania tych plemion
2495 II,40    |                    tych plemion w środkowych i północnych Inflantach.~Kraj
2496 II,40    |                     zatoki Rygskiej, Inflant i Dźwiny od Baltyku pod Dyneburg
2497 II,40    |                      od Baltyku pod Dyneburg i Druję ciągnącą się, od wieku
2498 II,40    |                     czasach wojen krzyżowych i osiedlonemu tutaj w celu
2499 II,40    |                    sąsiadów: Szwecyi, Moskwy i Polski, utrzymanie niezawisłości
2500 II,40    |                wdanie się cesarza Ferdynanda I do cara Iwana II nie wzięło