Czesc,  Rozdzial

 501 Wst,14   |              Napoleona I z Austryą, zawarty w październiku 1809 roku w
 502 Wst,14   |                    w październiku 1809 roku w Schönbrunn, oddał Austryi
 503 Wst,14   |                      Z kraju, przyłączonego w 1809 roku od Austryi do
 504 Wst,14   |             Napoleona I kampanii rosyjskiej w roku 1812, wojska cesarza
 505 Wst,14   |                      a mianowicie Warszawę, w dniu 22. marca 1813 roku,
 506 Wst,14   |                  marca 1813 roku, i zdobyły w tymże roku po dość długiem
 507 Wst,14   |                    1815 roku słynny kongres w Wiedniu, podczas którego
 508 Wst,14   |           kongresowe” (czyli „Kongresówka”) w połączeniu z cesarstwem
 509 Wst,14   |                   księcia warszawskiego”, a w dniu 26. września tegoż
 510 Wst,14   |                 Warszawskiego, które weszły w skład utworzonego Królestwa
 511 Wst,14   |                      Mazowieckie z zarządem w Warszawie, Płockie w Płocku,
 512 Wst,14   |               zarządem w Warszawie, Płockie w Płocku, Podlaskie w Siedlcach,
 513 Wst,14   |                 Płockie w Płocku, Podlaskie w Siedlcach, Lubelskie w Lublinie,
 514 Wst,14   |            Podlaskie w Siedlcach, Lubelskie w Lublinie, Krakowskie w Kielcach,
 515 Wst,14   |            Lubelskie w Lublinie, Krakowskie w Kielcach, Kaliskie w Kaliszu,
 516 Wst,14   |             Krakowskie w Kielcach, Kaliskie w Kaliszu, Sandomierskie w
 517 Wst,14   |                    w Kaliszu, Sandomierskie w Radomiu i w miejsce Łomżyńskiego,
 518 Wst,14   |                   Sandomierskie w Radomiu i w miejsce Łomżyńskiego, którego
 519 Wst,14   |                     z zarządem (od r. 1818) w Suwałkach. Dnia 7. marca
 520 Wst,14   |                   Lubelską i Augustowską, a w 30 lat potem (1867 roku)
 521 Wst,14   |                   wielkie uszczuplenie choć w części wynagrodzić, przyłączono
 522 Wst,14   |             wcielono już pierwej, zniesiony w roku 1842, obwód Białostocki.~
 523 Wst,14   |                 istnienia, włączoną została w roku 1846 do monarchii austryackiej
 524 II,1     |                    ziem 3, a od roku 1768, (w którym na życzenie króla
 525 II,1     |               Piastów mazowieckich, poczem, w miarę ich wygasania (w latach
 526 II,1     |                      w miarę ich wygasania (w latach 1462 do 1526), powróciła
 527 II,1     |               pokonaniu Zakonu krzyżackiego w wojnie 13-letniej, mocą
 528 II,1     |                     się z Polską, do której w znacznej części już niegdyś
 529 II,1     |                  lub książęcych, ze stolicą w Królewcu.~Wielkopolska bez
 530 II,1     |           Rozległość tych województw, którą w właściwych miejscach wyszczególnimy,
 531 II,1     |         ukształtowanie powiatów pozostawało w pewnej zależności od urządzeń
 532 II,1     |                 małe. Największy np. powiat w sześciu województwach wielkopolskich,
 533 II,1     |                najmniejszy zaś, Kruszwicki (w województwie Brzeskiem),
 534 II,1     |                 poselski powinni byli mieć, w obrębie tegoż powiatu lub
 535 II,1     |                   składali zaraz po obiorze w obecności obierających i
 536 II,1     |            obecności obierających i już jej w trybunale nie ponawiali,
 537 II,1     |                   wielkopolskie sądziły się w trybunale podług następującego
 538 II,1     |                     następującego porządku: W Piotrkowie, gdzie obierano
 539 II,1     |                      Mazowieckie i Rawskie. W Poznaniu pod tymże prezydentem
 540 II,1     |                    też same województwa, co w Poznaniu, sądzą się w Bydgoszczy.~
 541 II,1     |                    co w Poznaniu, sądzą się w Bydgoszczy.~Województwa
 542 II,1     |                     kwadratowych) posiadały w połowie XVI stulecia: powiatów
 543 II,1     |                    posiadał powiat Pyzdrski w województwie Kaliskiem,
 544 II,1     |               najrzadsze zaś powiat Wałecki w województwie Poznańskiem
 545 II,1     |                     kwadratowe nie wypadała w nim przeciętnie jedna parafia.
 546 II,1     |              najwięcej miał powiat Orłowski w województwie Łęczyckiem,
 547 II,1     |                najmniej zaś powiat Rypiński w ziemi Dobrzyńskiej, bo przeciętnie
 548 II,1     |                     gdzie i miasta, to jest w powiecie Orłowskim (przeciętnie
 549 II,1     |                  kwadratowej), a najrzadsze w powiecie Wałeckim, bo prawie
 550 II,1     |              względnie do przestrzeni, była w województwie Brzesko-kujawskiem,
 551 II,1     |                    kwadratową, najmniej zaś w ziemi Wieluńskiej, bo tylko
 552 II,1     |                Wielkopolskiej przedstawiały w wieku XVI największe zaludnienie
 553 II,1     |                  XVI największe zaludnienie w Rzeczypospolitej. Do takich
 554 II,1     |             profesor Pawiński, wykazał, że (w czasach Zygmunta Augusta)
 555 II,1     |                Augusta) gęstość zaludnienia w powyższych województwach
 556 II,1     |                     drobnej szlachty (która w następnych wiekach znikła
 557 II,1     |                   następnych wiekach znikła w Wielkopolsce) ogół posiadaczy
 558 II,1     |                  Stąd udział licznej rzeszy w panowaniu nad ziemią, miał
 559 II,2     |                     ziemię Polan, na której w zamierzchłych czasach uspołecznił
 560 II,2     |                 dzielnicy książęcej jeszcze w starej Lechii. Za Mieczysława
 561 II,2     |                    na całą Polskę. Tutaj to w kościele katedralnym, zbudowanym
 562 II,2     |                     1025.~Gdy Polska poszła w działy pomiędzy synów Bolesława
 563 II,2     |                 Poznańską do składu Korony, w której stała się województwem.
 564 II,2     |              warownym i basztami, ustanowił w nim trybunał apelacyjny
 565 II,2     |          wielkopolskich i sam rad przebywał w Poznaniu. Była tu wówczas
 566 II,2     |                     i mennica. Król układem w Namysłowie roku 1346 odzyskał
 567 II,2     |               Poznańskie miało senatorów 9, w tej liczbie 3 większych
 568 II,2     |                       których krzesła stały w senacie podług zawarowanego
 569 II,2     |                  jest z jurysdykcjami, było w województwie trzy: poznańskie,
 570 II,2     |                 elektorowi brandeburskiemu, w zastaw za sumę 120.000 talarów.
 571 II,2     |                Poznańskie razem z Kaliskiem w Środzie, gdzie oba województwa
 572 II,2     |                 Wielkopolskiej, zasiadający w Piotrkowie, zjeżdżał na
 573 II,2     |                   do Poznania pod tymże, co w Piotrkowie, prezydentem
 574 II,2     |                 jest orzeł biały bez korony w czerwonem polu, czyli pierwotny
 575 II,2     |               następny r. 1778 posłowie już w tej barwie przyjechali.~ ~
 576 II,3     |                     Pobożny, podzielili się w ten sposób Wielkopolską (
 577 II,3     |                    Bolesław (który zasłynął w kronikach trzema rzeczami:
 578 II,3     |                  niespełna 40, Pyzdrski 50. W połowie XVI stulecia województwo
 579 II,3     |                 Wieniawa, t. j. głowa żubra w koronie, z pierścieniem,
 580 II,3     |        przechodzącym przez nozdrza, na polu w szachownicę z barwy białej
 581 II,3     |                    województwem Poznańskiem w Środzie, gdzie obierano
 582 II,3     |                 Wielkopolskiej, zbierał się w Kole. Popis rycerstwa coroczny
 583 II,3     |                   powszechny zaś co 4 lata, w poniedziałek po św. Mateuszu (
 584 II,3     |               poniedziałek po św. Mateuszu (w końcu września) zbierało
 585 II,3     |                 całe województwo pod Środę. W Kaliszu obierano kandydatów
 586 II,3     |                Kolskie.~Znaczniejsze miasta w tem województwie: Kalisz,
 587 II,3     |              Pomorskiem, nazywano „krainą”. W Kaliskiem zostały powiaty:
 588 II,3     |              mniejszy lendzki i biechowski. W Gnieźnieńskiem był odtąd
 589 II,3     |                początku niniejszej książki, w rozdziale o Lechii, zrobiona
 590 II,3     |                 Ptolemeuszu, który opisując w drugim wieku po Chrystusie
 591 II,3     |             słowiańskich. Nazwa zaś jego ma w sobie pierwiastek językowy
 592 II,3     |                 wyrazów: kał, kałuża, kalić w znaczeniu miejscowości błotnej
 593 II,4     |                    Przemysław wielkopolski. W wieku następnym król Ludwik (
 594 II,4     |                 Ludwik (roku 1370) oddał ją w lenność Władysławowi księciu
 595 II,4     |                miasto przeniesionem zostało w okolicę piękniejszą, na
 596 II,4     |                      Województwo Sieradzkie w czterech powiatach obejmowało
 597 II,4     |               czterech powiatach obejmowało w wieku XVI parafij 127, miast
 598 II,4     |                ornej miała ziemia Wieluńska w stosunku do ogólnej przestrzeni
 599 II,4     |                duchowieństwa, szukać należy w osobistej pobożności panujących
 600 II,4     |              przedstawiał pół orła czarnego w czerwonem polu i pół lwa
 601 II,4     |                   polu i pół lwa czerwonego w żółtem polu, w koronie złotej,
 602 II,4     |                   czerwonego w żółtem polu, w koronie złotej, pokrywającej
 603 II,4     |               Warckie. Sejmiki odbywały się w Szadku, gdzie obierano 4
 604 II,4     |                     Grabowskie. Sejmikowała w Wieluniu i obierała 2 posłów.
 605 II,4     |               Wieluniu i obierała 2 posłów. W każdym z jej powiatów byli
 606 II,4     |              warowni już od XI wieku liczne w dziejach polskich znajdują
 607 II,4     |                     Sieradzanami, a później w dobie podziałów była tu
 608 II,4     |                 jedno z główniejszych miast w Wielkopolsce, był często
 609 II,4     |                 stanów na publiczne obrady. W ciągu XIII, XIV i XV wieku
 610 II,4     |          postanowiono wybór tejże królewny. W Sieradzu roku 1432 zobowiązali
 611 II,4     |                     panującym służyło, a to w nagrodę, że obywatele sieradzcy,
 612 II,4     |                     że obywatele sieradzcy, w czasie wojny z Krzyżakami,
 613 II,5     |                      Województwo Łęczyckie.~W dobie podziałów ziemia Łęczycka
 614 II,5     |                  była oddzielnem księstwem, w którem panowali rozmaici
 615 II,5     |               miejscowym własnym obyczajem, w czem dogadzając im Władysław
 616 II,5     |               Władysław Jagiełło utrzymywał w tej ziemi osobnego namiestnika
 617 II,5     |                   szlachta łęczycka jeszcze w roku 1418 ustanowiła sobie
 618 II,5     |           Sieradzkie i na małej przestrzeni w okolicy Koła, Kaliskie.
 619 II,5     |                     okolicy Koła, Kaliskie. W tej południowo-zachodniej
 620 II,5     |                  mil kwadratowych i liczyło w XVI wieku parafij 74, miasteczek
 621 II,5     |                    gęstego zaludnienia, jak w Łęczyckiem, nie posiadało
 622 II,5     |                   Łęczyckiem, nie posiadało w XVI wieku żadne inne województwo
 623 II,5     |                wieku żadne inne województwo w Rzeczypospolitej oprócz
 624 II,5     |                  sądów ziemskich, bo zwykle w dawnej Polsce szlachta mieszkająca
 625 II,5     |                 Polsce szlachta mieszkająca w granicach danego powiatu,
 626 II,5     |                 danego powiatu, sądziła się w sądzie, którego siedliskiem
 627 II,5     |                   miała trzy sądy ziemskie: w Łęczycy w Orłowie i Brzezinach.~
 628 II,5     |                    sądy ziemskie: w Łęczycy w Orłowie i Brzezinach.~Miasta
 629 II,5     |                     polu i pół orła białego w czerwonem polu, grzbietami
 630 II,5     |                    Sprawiedliwego. Wiec ten w dziejach nazywany był także
 631 II,5     |                  pomiędzy licznych książąt. W 105 lat potem odbył się
 632 II,5     |                     105 lat potem odbył się w Łęczycy (roku 1285) inny
 633 II,5     |          cudzoziemcom nie dawać i nauczania w szkołach nie powierzać mistrzom,
 634 II,6     |                    Kujawy, rozciągające się w znacznie większej połowie
 635 II,6     |                    się (roku 1207) państwem w ten sposób, że Mazowsze
 636 II,6     |               Piastów mazowieckich dotrwała w Polsce do wieku XVI, ale
 637 II,6     |                Wielkim i Władysławie Białym w wieku XIV, i stąd Kujawy
 638 II,6     |                zachodu także z Kaliskiem, a w ostatnich czasach Rzeczypospolitej
 639 II,6     |                     pięciu sądów ziemskich: w Brześciu, Radziejowie, Przedczu,
 640 II,6     |                 były to powiaty najmniejsze w całej prowincyi Wielkopolskiej.
 641 II,6     |                miało najgęstsze zaludnienie w Polsce. W wieku XVI posiadało
 642 II,6     |            najgęstsze zaludnienie w Polsce. W wieku XVI posiadało ono
 643 II,6     |                    najgęstszem zaludnieniem w Polsce, posiadały wówczas
 644 II,6     |                 dusz pogłowia, co stanowiło w krajach rolniczych ówczesnej
 645 II,6     |                     sejmikowały zatem razem w Radziejowie, wybierając
 646 II,6     |                 wyłogi i żupan karmazynowe.~W województwie tem leżało
 647 II,6     |                  znajdował się gród jeszcze w czasach przedpiastowych,
 648 II,6     |          znienawidzony przez Polan, Popiel. W pobliżu tego grodu na brzegu
 649 II,6     |                miast lechickich. Roku 1096, w czasie wojny domowej pomiędzy
 650 II,6     |              Zbigniewem, Kruszwica obrucona w perzynę, nigdy już potem
 651 II,6     |                     miasta zasłynął później w tem województwie: Brześć
 652 II,6     |             kujawski miastem bardzo głośnem w dziejach kraju za Piastów
 653 II,6     |                  chwały, na którem osiwiały w bojach, maleńki ciałem sędziwy
 654 II,7     |                Dobrzyńską.~Za doby dzielnic w Polsce i panowania w Kujawach
 655 II,7     |               dzielnic w Polsce i panowania w Kujawach Piastów kujawskich,
 656 II,7     |           przestrzeni 53 mil kwadratowych i w wieku XVI liczyło parafij
 657 II,7     |                przyczyny tego szukać należy w znacznie gorszych warunkach
 658 II,7     |                   pastwiska, łąki, bo dotąd w języku czeskim palouk znaczy
 659 II,7     |           Inowłocławski i większy Bydgoski. W Inowłocławiu i Bydgoszczy
 660 II,7     |             województwem odbywanie sejmików w Radziejowie, na których
 661 II,7     |              związek, że Włocławek zwał się w dokumentach łacińskich Vladislavia,
 662 II,7     |                 Junior, Junovladislavia, co w spolszczeniu gwary potocznej
 663 II,7     |                     czasów Konrada nie mamy w dziejach nazwiska ziemi
 664 II,7     |              których Konrad odbudował zamek w Dobrzynie nad Wisłą i uposażył
 665 II,7     |                     Krzyżaków), któremu dał w uposażenie ziemię Chełmińską,
 666 II,7     |                   ziemię Chełmińską, poczem w roku 1233 oba te zakony
 667 II,7     |                    niemieckie połączyły się w jeden.~Od roku 1236, w którym
 668 II,7     |                  się w jeden.~Od roku 1236, w którym Konrad podzielił
 669 II,7     |                     ziemię Dobrzyńską, lubo w szczuplejszych jej granicach,
 670 II,7     |                  odtąd przechodziła kolejno w dziedzictwo potomków Konradowych
 671 II,7     |                 była przez dwa wieki głośną w dziejach naszych widownią
 672 II,7     |                    najście Prusaków i Litwy w roku 1287, którzy całą prawie
 673 II,7     |                   miasta spalili i moc ludu w niewolę zabrali. Podczas
 674 II,7     |                     zabrali. Podczas napadu w roku 1323, jak zaświadczają
 675 II,7     |             Dobrzyńską, byle tylko otrzymał w dożywocie dla siebie, brata
 676 II,7     |                ziemię Dobrzyńską, puścił mu w lenność księstwo Łęczyckie.
 677 II,7     |             Kazimierz Wielki, umową zawartą w Kaliszu roku 1343, odzyskał
 678 II,7     |                 ciągle najeżdżana, oddawana w lenność, zastawiana i wykupowana,
 679 II,7     |           Dobrzyńską ostatecznie do Korony, w krainie tej, dzięki słodkim
 680 II,7     |                    wzrastać szybko ludność. W połowie XVI wieku ziemia
 681 II,7     |           zagrodowej 410, a zaludnienie jej w stosunku do przestrzeni
 682 II,7     |                    do przestrzeni zajmowało w prowincyi Wielkopolskiej,
 683 II,7     |                     Lipnowski, (ustanowiony w miejsce dawnego Słońskiego).
 684 II,7     |           Słońskiego). Sejmiki odbywały się w Lipnie, gdzie obierano dwóch
 685 II,7     |                    Dobrzynia nad Wisłą, był w tej ziemi drugi Dobrzyń
 686 II,7     |                    drugi Dobrzyń nad Drwęcą w Powiecie Rypińskim. W Dobrzyniu
 687 II,7     |                Drwęcą w Powiecie Rypińskim. W Dobrzyniu nad Wisłą i w
 688 II,7     |                     W Dobrzyniu nad Wisłą i w Rypinie, wspominane są już
 689 II,7     |                  Rypinie, wspominane są już w XI wieku zamki i dwory królewskie.~ ~
 690 II,8     |                                   Mazowsze.~W ogólnym podziale Rzeczypospolitej
 691 II,8     |          politycznym, społecznym i prawnym. W końcu tej doby trzy główne
 692 II,8     |               główne dzielnice mazowieckie, w miarę wygasania książąt,
 693 II,8     |                książąt, wcielane do Korony (w latach 1462, 1495 i 1526),
 694 II,8     |                 kraina mazowiecka posiadała w wieku XVI rozległości mil
 695 II,8     |                   578, a na tej przestrzeni w trzech województwach: powiatów
 696 II,8     |                   gęstych, nigdzie indziej, w żadnej dzielnicy Polski
 697 II,8     |               Polski się nie spotyka. – Tak w Wielkopolsce, jak i Małopolsce
 698 II,8     |                względem gęstości zasiadłych w nim wiosek, z powiatami:
 699 II,8     |                  Mławskim lub Nowomiejskim. W Wielkopolsce była tylko
 700 II,8     |                 była tylko ziemia Łęczycka, w części Kujawska i Dobrzyńska,
 701 II,8     |         bezpośrednio z Mazowszem, albo leża w bliskiem z Mazurami sąsiedztwie.
 702 II,8     |                     Ludność ogólna Mazowsza w XVI wieku byłaby nierównie
 703 II,8     |               warstwy niezależnej od nikogo w dziedziczeniu ziemi. Statystyka
 704 II,8     |                  wiadomości. Gdy naprzykład w Wielkopolsce roku 1571 obok
 705 II,8     |                  czyli gospodarstw kmiecych w dobrach szlachty folwarcznej,
 706 II,8     |                folwarcznej, duchowieństwa i w królewszczyznach istniało
 707 II,8     |           dziedzicznej drobnej szlachty, to w trzech województwach mazowieckich,
 708 II,8     |                  województwa Mazowieckiego, w porównaniu z Płockiem i
 709 II,8     |                     podaje liczbę osiadłych w niem rodzin szlacheckich
 710 II,8     |                     jest mocno przesadzona. W każdym jednak razie w trzech
 711 II,8     |          przesadzona. W każdym jednak razie w trzech województwach Mazowsza
 712 II,8     |              przeszło trzecią część ogólnej w tych ziemiach ludności rolniczej.
 713 II,8     |                     powiedzieć, iż nietylko w całej Słowiańszczyźnie,
 714 II,8     |                     Słowiańszczyźnie, ale i w całej ówczesnej Europie
 715 II,8     |                    nie było drugiego kraju, w którymby tak znaczny odłam
 716 II,8     |                  którego powstały tak zwane w XVI wieku dobra stołu królewskiego,
 717 II,8     |                     formacyi, albo powstały w XIV–XVI wieku z karczunku
 718 II,8     |                   XIV–XVI wieku z karczunku w borach mazowieckich, czyli,
 719 II,8     |                Mazowszu było wówczas 262, a w tej liczbie województwo
 720 II,8     |                  Najwięcej, bo 81, było ich w ziemi Czerskiej, w jej połowie
 721 II,8     |                 było ich w ziemi Czerskiej, w jej połowie wschodniej na
 722 II,8     |                      starogrodzka i dębska, w których, dopiero gdy ustały
 723 II,8     |                 Małopolską, okazuje się, że w tej ostatniej niemasz ani
 724 II,8     |                    powiatu lub województwa, w któremby stosunek wsi królewskich
 725 II,8     |           królewskich był tak mały, jak np. w województwie Płockiem.~Wielką
 726 II,8     |                  duchownych było około 500 (w ogólnej liczbie wszystkich
 727 II,8     |              metropolię Mazowsza. Miało ono w XVI wieku ogółem wsi 232.
 728 II,8     |                   gnieźnieński, posiadający w dwóch kluczach: łowickim
 729 II,8     |                  przedstawiała żadna, nawet w innych częściach Polski,
 730 II,8     |                    krakowski posiadał tylko w kluczu kieleckim 10 mil
 731 II,8     |             kieleckim 10 mil kwadratowych a w bodzętyńskim 8 mil kwadr.
 732 II,8     |                 najazdy i uprowadzanie ludu w niewolę przez Jadźwingów
 733 II,8     |               kluczów, z których dwa leżało w ziemi Rożańskiej, a trzeci
 734 II,8     |                  ziemi Rożańskiej, a trzeci w powiecie Ostrołęckim ziemi
 735 II,8     |                 licznych i bogatych opactw, w jakie obfitowała np. ziemia
 736 II,8     |                  kanoników lateraneńskich i w samym Płocku benedyktyńskie.
 737 II,8     |               wielkiej własności prywatnej. W rękach pojedynczych rodzin
 738 II,8     |                    ziemi, dających przewagę w kraju jednostkom. Na całem
 739 II,8     |             folwarków i wiosek należały już w Mazowszu do nielicznej wielkiej
 740 II,8     |          zamożniejsze domy szlachty. Jeżeli w Małopolsce było mnóstwo
 741 II,8     |                właścicieli kilkowioskowych, w Wielkopolsce jednowioskowych,
 742 II,8     |                   możni posiadacze ziemscy. W województwie Rawskiem jeszcze
 743 II,8     |                  zamożniejszych rodzin, niż w Płockiem. Wiek XVI przedstawia
 744 II,8     |                  kmieci. Najmożniejszym był w Rawskiem dom Gostomskich,
 745 II,8     |                  słynnego autora najlepszej w XVI wieku polskiej książki
 746 II,8     |                    przyległych, ale już nie w całości do wojewody należących.~ ~
 747 II,9     |                     panowaniem piastowiczów w wieku XV, było księstwo
 748 II,9     |                     Matka ich miała od męża w dożywociu ziemię Sochaczewską,
 749 II,9     |                    pomarli. Najprzód zmarł (w Sannikach) Ziemowit dnia
 750 II,9     |                  stycznia, po nim Władysław w nocy z dnia 26. na 27. lutego,
 751 II,9     |                 lutego, i pochowani zostali w Płocku. Do spadku zgłosiła
 752 II,9     |                     na województwo Rawskie, w granicach swoich z XV wieku
 753 II,9     |               równomierne, posiadały ogółem w wieku XVI parafij 100, miast
 754 II,9     |                własny. Sejmiki odbywały się w Rawie, Sochaczewie i Gąbinie,
 755 II,9     |                     czarny orzeł bez korony w czerwonem polu, tylko z
 756 II,9     |             Rawskiego. Starostwa niegrodowe w tem województwie były: Bolimowskie,
 757 II,9     |                 rezydencyą książąt prymasów w księstwie Łowickiem, które
 758 II,9     |                  księstwie Łowickiem, które w ziemi Sochaczewskiej leżało.
 759 II,9     |                 roku 1764 miastem grodowem. W zamku rawskiem osadzano
 760 II,9     |                więźniów najdostojniejszych, w czasie wojen pojmanych.
 761 II,9     |               nazywała się „kwartą rawską”. W ziemi Sochaczewskiej leżała
 762 II,9     |                 leżała puszcza Jaktorowska, w której znajdowały się ostatnie
 763 II,9     |                znajdowały się ostatnie tury w Polsce. W lustracyi z roku
 764 II,9     |                     ostatnie tury w Polsce. W lustracyi z roku 1559 zapisano
 765 II,10    |              Barbary, księżniczki Ruskiej), w dniu 16. lutego 1495 r.
 766 II,10    |              tworzyła Skrwa, od wsi Piotków w dół ku Wiśle.~Województwo
 767 II,10    |               Płockie zajmowało przestrzeni w wieku XVI mil kwadratowych
 768 II,10    |                   województwo 67, najwięcej w powiecie Płockim i Szreńskim;
 769 II,10    |             Województwo Płockie sejmikowało w Raciążu (jako mniej więcej
 770 II,10    |             oddzielne ziemstwo, zasiadające w Mławie. Sądy ziemskie odbywały
 771 II,10    |                    się bowiem pierwej tylko w Płocku, Bielsku i Sierpcu.
 772 II,10    |                województwa był orzeł czarny w polu czerwonem z literą
 773 II,10    |                    przemieszkiwali częściej w Płocku, niż Krakowie i tu
 774 II,10    |                   obydwa pomarli – pierwszy w roku 1102, a drugi roku
 775 II,10    |                    a drugi roku 1138, i obu w tutejszym kościele katedralnym
 776 II,10    |                  Władysław rad przesiadywał w zamku płockim, „ta bowiem
 777 II,10    |                     żony i dzieci, grzebano w katedrze płockiej, skończywszy
 778 II,10    |                     tych Piastów spoczywają w głębi podkościelnej, śladów
 779 II,10    |                     wyjazdu swego z Polski, w początkach roku 1555). Wznoszący
 780 II,10    |               wieżami Płock należał jeszcze w wieku XVI do znakomitszych
 781 II,10    |                 Szwedzi, zająwszy to miasto w roku 1655, zniszczyli wraz
 782 II,11    |                   kolejno do Korony: Rawska w roku 1462, a Płocka w roku
 783 II,11    |                Rawska w roku 1462, a Płocka w roku 1495, i tym sposobem
 784 II,11    |                     był już Polsce zwrócony w spadku po Piastach mazowieckich,
 785 II,11    |                    rzekę Pilicę. Tylko więc w posiadaniu linii warszawsko-czerskiej
 786 II,11    |                     opola, ziemi i powiatu. W czasach piastowskich każda
 787 II,11    |                   najmniejszemi terytoryami w pierwotnej organizacyi krajowej.
 788 II,11    |                granice lub powstawały nowe, w miarę przybywania nowych
 789 II,11    |                    Narwi do Biebrzy i Łeku. W tej naturze granic zwykle
 790 II,11    |                  wodami określone, a nawet, w późniejszych rozgraniczeniach,
 791 II,11    |              znaczenie „ziemi” ustaliło się w narodzie i kiedy wytykano
 792 II,11    |               nieraz stosować granice ziem.~W Litwie nie było podziału
 793 II,11    |                    podział ten nastąpił już w tych czasach, kiedy piastowski
 794 II,11    |                    dosłownie być stosowany. W Polsce „ziemia” dzieliła
 795 II,11    |                   czyli potrzeba posiadania w okolicy grodu obronnego,
 796 II,11    |                     dwie najmniejsze ziemie w województwie Mazowieckim:
 797 II,11    |               połączenia się tejże z Narwią w okolicy Wizny, potem od
 798 II,11    |                     potem od ujścia Biebrzy w górę Narwi do ujścia rzeczki
 799 II,11    |                   Podlasiem od ujścia Nurca w dół swego biegu aż prawie
 800 II,11    |                      a od Wólki Paplińskiej w górę rzeką Liwcem aż do
 801 II,11    |                Liwcem aż do ujścia Muchawki w pobliżu Siedlec. Tym sposobem
 802 II,11    |                  Liw na Mazowszu, a Siedlce w ziemi Łukowskiej, zaliczanej
 803 II,11    |                      rycerstwa, odbywał się w każdej z 10 ziem, składających
 804 II,11    |                składających to województwo, w niektórych zaś ziemiach,
 805 II,11    |                    niektórych zaś ziemiach, w trzech miejscach z powodu
 806 II,11    |                   wielkiej liczby szlachty. W wieku XVI całe województwo
 807 II,11    |                  266, które najgęstsze były w ziemi Wyszogrodzkiej, Zakroczymskiej
 808 II,11    |            Wyszogrodzkiej, Zakroczymskiej i w powiecie Grójeckim ziemi
 809 II,11    |                     przestrzeni ziemi ornej w województwie Mazowieckim
 810 II,11    |                  najszerszych praw ludzkich w tak wielkim liczebnie odłamie
 811 II,11    |                    orła białego bez korony, w polu czerwonem. Tymże herbem
 812 II,11    |              wyjątkiem Liwskiej, która nosi w herbie pół niedźwiedzia
 813 II,11    |           Łomżyńskiej druga co do wielkości w swojem województwie, na
 814 II,11    |             Osieckie, Stromeckie. Sejmikuje w Czersku, obiera posłów 2
 815 II,11    |                    inne miasta znaczniejsze w tej ziemi były: Warka, Grójec,
 816 II,11    |                 także po obu brzegach Wisły w dwóch prawie równych częściach
 817 II,11    |             Piaseczyńskie i inne. Sejmikuje w Warszawie, obiera posłów
 818 II,11    |          marszałkowskie, ziemskie, grodowe. W pałacu publicznym przy placu
 819 II,11    |                  czasu jedna z największych w świecie. O milę od Warszawy
 820 II,11    |                     gród Wąsoski. Sejmikuje w Wiznie, obiera dwu posłów
 821 II,11    |                   przez szlachtę zagrodową. W mieście stołecznem tej ziemi,
 822 II,11    |            podzielona na powiaty. Sejmikuje w Wyszogrodzie, obiera na
 823 II,11    |               księstwa Płockiego, ale kiedy w roku powyższym dzielnica
 824 II,11    |                    Polski. Wyszogród słynął w XVI wieku z sukiennictwa,
 825 II,11    |                    Nowomiejski. Sejmikowała w Zakroczymiu, obierając,
 826 II,11    |                     ziemskie odprawiały się w Zakroczymiu, Serocku i Nowemmieście.~
 827 II,11    |                      oraz starostwo grodowe w Ciechanowie, gdzie obierała
 828 II,11    |                  rozległa, zatem największa w województwie Mazowieckiem,
 829 II,11    |           Niegrodowe starostwo Ostrołęckie, w którego rozległych puszczach,
 830 II,11    |                 Kurpiów. Sejmikowała ziemia w Łomży, gdzie obierała dwóch
 831 II,11    |                  miał swoje osobne ziemstwo w Zambrowie.~8) Ziemia Rożańska,
 832 II,11    |              Rożański i Makowski. Sejmikuje w Rożanie, gdzie obiera, jak
 833 II,11    |                    Korytnickie. Sejmikowała w Liwie, obierając 2 posłów
 834 II,11    |                     trzecia co do wielkości w liczbie 10 ziem województwa
 835 II,11    |            Kamieńczyk i Ostrów. Sejmikowała w Nurze nad Bugiem. Większa
 836 II,11    |                    i zachodnia pokryta była w okolicy Kamieńczyka, Ostrowa
 837 II,12    |                  Niemców (osiedlających się w miastach), utrzymywał w
 838 II,12    |                     w miastach), utrzymywał w nich tradycye swobód, jakie
 839 II,12    |                dobra blisko miasta Radzyna) w ziemi Chełmińskiej zawiązało,
 840 II,12    |                     Chełmińskiej zawiązało, w celu pozbycia się panowania
 841 II,12    |                  stowarzyszenia, które ufne w swa siłę, poczęło działać
 842 II,12    |                   sambieński. Nastąpił sejm w Grudziądzu, na którym stanęła
 843 II,12    |                   koronnymi, mieli zasiadać w radzie koronnej, czyli Wielkoradzie
 844 II,12    |                  Król przyrzekał, że urzędy w ziemiach Pruskich będzie
 845 II,12    |           indygenatu i pospolitego ruszenia w granicach tylko pruskich.~
 846 II,12    |                pozostawił Wielkiego Mistrza w lennem względem Polski posiadaniu
 847 II,12    |         pozostawionych Krzyżakom ze stolicą w Królewcu, oraz Prus zachodnich,
 848 II,12    |             Królewieckiego, a stanęły tylko w Prusiech zachodnich trzy
 849 II,12    |                powiatach. Urzędnicy ziemscy w województwach pruskich byli
 850 II,12    |             Pomorskie, jako największe i aż w czterech miejscach sejmikujące,
 851 II,12    |                     odbywał się kolejno raz w Grudziądzu, drugi raz w
 852 II,12    |                     w Grudziądzu, drugi raz w Malborgu, a trzeci raz w
 853 II,12    |                    w Malborgu, a trzeci raz w Gniewie. Z Generału, na
 854 II,12    |                  książę biskup warmiński, a w niebytności jego biskup
 855 II,12    |                koronny. Jeżeli który sejmik w 3 województwach nie stanął,
 856 II,12    |            dyecezyami pozostali u Krzyżaków w Prusiech wschodnich), 3
 857 II,12    |             podskarbiego ziem Pruskich. Tak w senacie pruskim, jako i
 858 II,12    |                   państwa rzymskiego, i ten w sprawach kościoła nie podlegał
 859 II,12    |         Rzeczypospolitej, a więc i pruskie, w pewnym oczywiście porządku,
 860 II,12    |               Pruskiego, mieli swoje stalla w niższej izbie sejmowej.~
 861 II,12    |                   sądzić sprawy kadencyami, w Poznaniu i Bydgoszczy, dla
 862 II,12    |                    Prusy polskie obfitowały w dobrą glebę, rybne jeziora,
 863 II,12    |                  morskie i zamki warowne, a w miastach bogate mieszczaństwo
 864 II,12    |                 zaznaczyli wzrost dostatków w Koronie Polskiej.~ ~
 865 II,13    |                   Bolesław Wielki zakładali w niej kościoły i warownie,
 866 II,13    |            mieszkańców. Za Ossą i Lutrzyną, w kraju pogan pruskich, rozciągały
 867 II,13    |                    Lechitów. Upamiętnił się w dziejach napad Prusów roku
 868 II,13    |                   Chełmińską i na Mazowsze, w którym prawdopodobnie cały
 869 II,13    |                     Mazowsza poszły wówczas w perzynę, wsie palono i wycinano,
 870 II,13    |               odezwę do wszystkich wiernych w Polsce, aby się wyprawili
 871 II,13    |             pokonanie orężem ludu, ukrytego w niedostępnych moczarach
 872 II,13    |                   papież powtórzył wezwanie w Niemczech północnych, biskup
 873 II,13    |                   książąt polskich. Dopiero w roku 1222 zebrali się: Leszek
 874 II,13    |                   krajowi i zmusić do walki w polu. Ukryci w niedostępnych
 875 II,13    |                     do walki w polu. Ukryci w niedostępnych za jeziorami
 876 II,13    |                      niespodzianie wypadały w ludne ziemie lechickie i
 877 II,13    |                     młody ten związek upadł w pierwszych starciach z poganami,
 878 II,13    |                    podczas wojen krzyżowych w Ziemi Świętej Zakon teutoński,
 879 II,13    |                    roku 1228 do 1230) oddać w uposażeniu jałmużniczem
 880 II,13    |               ziemia Chełmińska pozostawała w posiadaniu Zakonu. Po unii
 881 II,13    |                   zaś Prus z Koroną, weszła w skład Polski, jako województwo
 882 II,13    |              Radzyński i Kowalewski, leżało w ziemi Chełmińskiej, a dwa:
 883 II,13    |                    Brodnicki i Nowomiejski, w Michałowskiej, wschodnią
 884 II,13    |                asesorami, a odprawiała sądy w Brodnicy i Nowem-mieście.
 885 II,13    |                województwa Chełmińskiego, a w nim ziemi Michałowskiej,
 886 II,13    |                  sprawujących sądy grodzkie w Kowalewie z kadencyą co
 887 II,13    |                   odbywały się przedsejmowe w Kowalewie, a deputackie
 888 II,13    |                     Kowalewie, a deputackie w Radzynie. Na pierwszych
 889 II,13    |                    odprawiała sądy ziemskie w Radzynie. Herbem województwa
 890 II,13    |                      Herbem województwa był w czerwonem polu orzeł biały
 891 II,13    |                 osada Chełmna leżała o milę w górę Wisły, w miejscu, gdzie
 892 II,13    |                 leżała o milę w górę Wisły, w miejscu, gdzie dziś znajduje
 893 II,13    |                     kościoły odbudowały się w miejscu dzisiejszem. Chełmno,
 894 II,13    |            burmistrz i pięciu rajców weszli w porozumienie z Krzyżakami,
 895 II,13    |                  udzielania stopni doktorów w czterech wydziałach. Przy
 896 II,13    |                Tarnowem (?). Dnia 27. maja, w pierwszym roku wojny trzynastoletniej
 897 II,13    |         Jagiellończyk, zasiadłszy na tronie w rynku toruńskim, odebrał
 898 II,13    |                    upamiętnił się, zawartym w Toruniu dnia 19. października,
 899 II,13    |                   19. października, głośnym w dziejach pokojem z Krzyżakami,
 900 II,13    |                    Prusy polskie i Pomorze. W siedm lat później (dnia
 901 II,13    |               lutego roku 1473) urodził się w Toruniu nieśmiertelnej pamięci
 902 II,13    |                    winnice~Wiszą nad Wisłą, w nich żywe krynice;~Ujźrzysz
 903 II,13    |                      Toruń budowny i bogaty w cnotę,~Tam szczyrych mieszczan
 904 II,13    |                  cię tu żegnaj, bo mi pilno w drogę,~Mieszkać nie mogę”.~
 905 II,13    |                zostały z wielką okazałością w toruńskim kościele Panny
 906 II,13    |                  1765.~Grudziądz nad Wisłą, w pobliżu ujścia Ossy, był
 907 II,13    |                   której powstał Grudziądz. W Grudziądzu naprzemian z
 908 II,13    |                    Kopernikowi. Inne miasta w województwie Chełmińskiem
 909 II,13    |                     powodu wojen szwedzkich w tutejszym kościele złożone,
 910 II,13    |                   kościele złożone, dopiero w lat 11 Władysław IV w Toruniu
 911 II,13    |               dopiero w lat 11 Władysław IV w Toruniu pochował. Na mocy
 912 II,13    |                   przywileju nie wolno było w Brodnicy mieszkać żydom,
 913 II,13    |                 zaborze pruskim osiadać tu (w roku 1773) zaczęli. Chełmża,
 914 II,13    |                      nad jeziorem, mieściła w sobie po roku 1251 katedrę
 915 II,13    |                 roku 1014 wbić słup żelazny w Ossę, jako znak graniczny
 916 II,13    |                   słup ten wyrzucili i młyn w tem miejscu zmurowali, tylko
 917 II,14    |             Najmniejsze z trzech województw w Prusiech polskich, od północy
 918 II,14    |                 nich sprawuje sądy grodzkie w Kiszporku. Niegrodowe starostwa
 919 II,14    |                     grodzkie i ziemskie nie w Malborgu, ale w Sztumie
 920 II,14    |                ziemskie nie w Malborgu, ale w Sztumie się odbywały. Gród
 921 II,14    |                sztumski zależał od starosty w Kiszporku. Na sejmikach
 922 II,14    |                    zachodziła tylko różnica w barwach, a mianowicie, że
 923 II,14    |                   barwach, a mianowicie, że w herbie chełmińskim orzeł
 924 II,14    |                  biały na polu czerwonem, a w herbie malborskim orzeł
 925 II,14    |                   zagrabiwszy Polsce Gdańsk w roku 1309 i zbudowawszy
 926 II,14    |                     roku 1309 i zbudowawszy w Malborgu wielkim kosztem
 927 II,14    |                   najwarowniejszych wówczas w Europie, uczynili Malborg
 928 II,14    |                   sklepienie wielkiej sali, w której zasiadał Wielki Mistrz
 929 II,14    |                 Mistrz z Komturami, utkwiła w murze nad kominem, chybiwszy
 930 II,14    |               trzynastoletniej roku 1460, a w sześć lat potem Malborg
 931 II,14    |                     dolny, średni i wysoki. W dolnym jedna z baszt zwała
 932 II,14    |                   Cwetor, a była i mynnica, w której działa lano. W średnim
 933 II,14    |              mynnica, w której działa lano. W średnim zamku, między wielu
 934 II,14    |                  niszczenie Polski i Litwy. W trzeciej części, zwanej
 935 II,14    |                 uległ znacznym uszkodzeniom w wielkim pożarze 1644 r. ~
 936 II,14    |                 wpadającą, miasto powiatowe w województwie Malborskim.
 937 II,14    |                      Stum, miasto, założone w miejscu lechickiej wsi Postolin,
 938 II,14    |       Koniecpolskiego pod Sztumem, dwa razy w sąsiednim lesie dostał się
 939 II,14    |                zdołał się zawsze wyśliznąć. W pobliskiej miastu wsi Sztumdorf
 940 II,14    |                Szwedami i rozejm na lat 26.~W widłach Wisły i Nogatu leżała,
 941 II,14    |                      Nazwa używa się zwykle w liczbie mnogiej, ponieważ
 942 II,14    |                     jedną z najżyźniejszych w świecie okolic już za czasów
 943 II,14    |                   1728 włókach osiadłych, a w roku 1783 liczono w niej
 944 II,14    |            osiadłych, a w roku 1783 liczono w niej 2130 łanów. Wsi te,
 945 II,14    |                  ludnością polską i dlatego w znacznej części miały nazwiska
 946 II,14    |                 Mała Żuława Malborska miała w roku 1649 wsi 22 na 677
 947 II,14    |                     koniec XVIII wieku było w niej 966 łanów, zaś na nich,
 948 II,14    |                królewszczyzna ze wszystkich w Rzeczypospolitej.~ ~
 949 II,15    |                     mieczem chrześcijaństwo w wieku XIII, lud ten nieliczny
 950 II,15    |        Olsztynkowski, linię rzeki Paseryi i w pobliżu Fryszchafu województwo
 951 II,15    |                  oddzielnego biskupa, który w sprawach duchownych podlegał
 952 II,15    |               wszystkimi stanami i urzędami w tym kraju. Odtąd zaczął
 953 II,15    |                     Odtąd zaczął prezydować w senacie Prus królewskich,
 954 II,15    |                 senacie Prus królewskich, a w senacie polskim alternatą
 955 II,15    |                     i krzyża arcybiskupiego w swojej dyecezyi.~Kapituła
 956 II,15    |                    ma za herb bramę żelazną w murze o trzech wieżach i
 957 II,15    |              papieska, a nad mitrą krzyżyk. W roku 1512 otrzymała od Zygmunta
 958 II,15    |               szlachtą pruską, lub posiadać w kapitule swoje stallum.
 959 II,15    |                   prowincyi Wielkopolskiej.~W szeregu biskupów warmińskich
 960 II,15    |              Dantyszku. Po śmierci Hozyusza w roku 1579 zasiadł na stolicy
 961 II,15    |                  przeważnie polską, a nawet w południowej połowie stanowiła
 962 II,15    |                    z biskupów chełmińskich. W wieku XVIII na stolicy warmińskiej
 963 II,15    |              Załuskiego, uczonego, zmarłego w Gutstadzie na Warmii roku
 964 II,15    |                     poeta, Ignacy Krasicki. W sześć lat potem Warmia przeszła
 965 II,15    |                przez Krzyżaków lub biskupów w ich dobie, rodem Niemców,
 966 II,15    |                  następujące: 1) Heilsberg, w spolszczeniu Lechbarg lub
 967 II,15    |            Frauenburg ze wspaniałą katedrą, w której spoczywają zwłoki
 968 II,15    |                 wystawionym. 3) Braunsberg (w spolszczeniu Brunsberga)
 969 II,16    |               obliczyć dzisiaj nie podobna, w każdym razie wynosiła ona
 970 II,16    |            Inowłocławskiem, czyli Kujawami (w okolicach Fordonia i Bydgoszczy),
 971 II,16    |               należały jeszcze dwie anklawy w granicach Pomorza brandeburskiego,
 972 II,16    |               Toruńskiego powiaty te ciągle w posiadaniu pomorskich książąt,
 973 II,16    |             Pomorskie, zamieszkana była już w czasach piastowskich przez
 974 II,16    |                   co inne ziemie, wchodzące w skład Polski. Liczne dokumenta,
 975 II,16    |                   ogłoszone przez Perlbacha w osobnem Pomerellisches Urkundenbuch),
 976 II,16    |                     sam skład administracyi w kasztelanach i wojewodach,
 977 II,16    |                     klasy społeczeństwa, co w Polsce. I tak znajdujemy
 978 II,16    |              zajmują te same stanowiska, co w całej Polsce.~To też i obyczaj
 979 II,16    |                    Polsce.~To też i obyczaj w niczem się na Pomorzu od
 980 II,16    |                kościelnym. Wchodziła bowiem w skład archidyecezyi Gnieźnieńskiej,
 981 II,16    |              Słupski.~Województwo Pomorskie w roku 1764 podzielone zostało
 982 II,16    |                    siebie, lubo najczęściej w czterech miastach tego województwa:
 983 II,16    |                      jako środkowego miasta w województwie. Na tym generaliku
 984 II,16    |                   sejmiku deputackim, także w Starogrodzie.~Senatorów
 985 II,16    |                    a ci sądy grodzkie sądzą w Skarszewie. Niegrodowe starostwa
 986 II,16    |             zazwyczaj tam, gdzie i sejmiki; w Starogrodzie sądziły się
 987 II,16    |                 szponami i koroną na głowie w białem polu; przednie jego
 988 II,16    |            Eugeniusz III już po jego zgonie w bulli z roku 1118 potwierdził.
 989 II,16    |                    jedną z głównych twierdz w Polsce, posiadał 6 przedmieść,
 990 II,16    |             magistratu gdańskiego, pamiętne w dziejach nietylko tego miasta,
 991 II,16    |                  całej Polski. Mieściło się w nim, niezmiernie ważne dla
 992 II,16    |                     opisany przez Gwagnina. W roku 1309, gdy Krzyżacy
 993 II,16    |                  Zygmunta III najludniejsze w Polsce, a łącznie z Pragą
 994 II,16    |                     Pragą czeską największe w Słowiańszczyźnie i do najludniejszych
 995 II,16    |       Słowiańszczyźnie i do najludniejszych w Europie należące.~O milę
 996 II,16    |                    objęcie tronu polskiego, w kościele tutejszym dnia
 997 II,16    |          Baltyckiego, zwaną Pucką, założone w wieku XII przez Bogusława,
 998 II,16    |              księcia Pomorskiego. Wejherowo w ziemi Kaszubskiej; Kościerz
 999 II,16    |                   Pucką z części Gdańskiej. W zatoce Puckiej właśnie miała
1000 II,17    |                   sam zwyczaj zastosowano i w nazwach krain polskich,