Województwo
Poznańskie z ziemią Wschowską.
Województwo Poznańskie z
Kaliskiem i Kujawami stanowiło właśnie pierwotną
ziemię Polan, na której w zamierzchłych czasach
uspołecznił się naród Polski. Ziemia Poznańska
miewała oddzielnych wojewodów już za czasów
Bolesława Chrobrego. Poznań był niewątpliwie
głównym grodem jakiejś dzielnicy książęcej
jeszcze w starej Lechii. Za Mieczysława stał się stolicą
ówczesnej Polski, położony nad główną
rzeką Polan, Wartą, po założeniu zaś biskupstwa
Poznańskiego, około roku 966, stał się metropolią
władzy duchownej na całą Polskę. Tutaj to w kościele
katedralnym, zbudowanym przez Mieczysława I, pochowani zostali obaj wielcy
organizatorowie państwa Polskiego: Mieczysław I roku 992 i syn jego
Bolesław Wielki roku 1025.
Gdy Polska poszła w działy
pomiędzy synów Bolesława Krzywoustego, prowincya
Poznańska stanowiła przez półtora wieku udzielne
księstwo Wielkopolskie aż do wygaśnięcia potomków
Mieczysława Starego na Przemysławie II Pogrobowcu, który wskrzesił
tytuł królów polskich, roku 1295. Ostatecznie jednak dopiero
Władysław Łokietek około roku 1308 włączył
dzielnicę Poznańską do składu Korony, w której
stała się województwem. Kazimierz Wielki otoczył
Poznań murem warownym i basztami, ustanowił w nim trybunał
apelacyjny dla miast wielkopolskich i sam rad przebywał w Poznaniu.
Była tu wówczas i mennica. Król układem w
Namysłowie roku 1346 odzyskał na książętach
śląskich ziemię Wschowską i do województwa
Poznańskiego ją przyłączył. Ziemia ta, obejmująca
przestrzeni niespełna mil kwadratowych 9, nad rzeką Baryczą,
przy granicy Śląska położona, była pierwej przez
Henryka, księcia panującego na Żeganiu, od Polski oderwana i do
księstwa Głogowskiego przyłączona, a od
książąt Głogowskich miała nadane sobie prawo bicia
własnej drobnej monety. Po powrocie do Korony królowie polscy prawo
to łaskawie jej pozostawili. Jagiełło, potwierdzając je,
zastrzegł tylko, aby moneta była bita pod znakiem królewskim,
t. j. orłem, mającym obok siebie znak miejski, czyli herb miasta i
ziemi, którym był krzyż podwójny.
Województwo Poznańskie, przecięte
prawie na dwie równe połowy rzeką Wartą (na lewym brzegu
leżała część nieco większa), stanowiło
zachodnią część ziemi Wielkopolskiej, a
wysunięte północnym krańcem daleko poza Noteć,
graniczyło tam z Pomorzem, na wschód z województwem
Kaliskiem, na południe z dolnym Śląskiem, na zachód z
Brandeburgią. Ogólnej przestrzeni posiadało mil kwadratowych
294, która rozpadała się na 4 powiaty: Poznański (162 mil
kw.), Kościański (92 mil kw.), Wałecki za Notecią (30 mil
kw.) i ziemię Wschowską (9 mil kw.). Około połowy wieku XVI
powiat Poznański posiadał parafii 134, Kościański 118,
Wałecki 9, a ziemia Wschowska 8. Przeciętnie najwięcej ziemi
ornej, a tem samem i najgęstszą ludność rolniczą
(stosunkowo do przestrzeni), posiadała wówczas ziemia Wschowska, po
niej szedł powiat Kościański, dalej Poznański, a ostatnie
miejsce zajmował leśny i małoludny Wałecki (Źródła
dziejowe Pawińskiego, tom XII).
Województwo Poznańskie miało
senatorów 9, w tej liczbie 3 większych czyli krzesłowych,
(których krzesła stały w senacie podług zawarowanego
uchwałami porządku i miejsca). Byli to: biskup, wojewoda i kasztelan
poznańscy. Mniejszych zaś, czyli powiatowych, a jak ich nazywano
potocznie „drążkowych” senatorów, t. j. bez zastrzeżonych
krzeseł (więc siadających, gdzie się dało, choćby
na poręczach, czyli drążkach), było 6, a mianowicie
kasztelanowie: międzyrzecki, rogoziński, śremski,
przemęcki, krzywiński i santocki. Starostw grodowych, to jest z
jurysdykcjami, było w województwie trzy: poznańskie,
wschowskie i wałeckie. Starosta poznański był zarazem Generałem
Wielkopolskim, mającym pod swoją jurysdykcyą nietylko grody
województwa Poznańskiego, ale wszystkie 7 grodów pierwotnej
Wielkopolski: poznański, kaliski, gnieźnieński, kcyński,
koniński, kościański i pyzdrski. Generał wielkopolski nie
mógł być ani wojewodą, ani kasztelanem poznańskim
lub kaliskim, nie mógł też sam trzymać innego starostwa
grodowego przy generalstwie (znaczył zaś godnością to samo,
co np. generał ziem podolskich). Niegrodowe starostwa znaczniejsze
były: Nowodworskie, Rogozińskie, Miedzyrzeckie, Śrzedzkie,
Śremskie, Babimostskie, Kopajnickie, Obornickie i inne. Starostwo
Drahimskie umową bydgoską z roku 1657 dane było Fryderykowi
Wilhelmowi, elektorowi brandeburskiemu, w zastaw za sumę 120.000
talarów. Ziemia Wschowska oprócz swego starosty grodowego
miała własnych urzędników ziemskich, t. j. podkomorzego i
dalszych.
Sejmiki poselskie i deputackie odbywa
województwo Poznańskie razem z Kaliskiem w Środzie, gdzie oba
województwa obierają 12 posłów na sejm obojga
narodów i 4 deputatów na trybunał, po połowie z
każdego województwa. Sejm konwokacyjny z r. 1761 postanowił,
aby trybunał koronny prowincyi Wielkopolskiej, zasiadający w
Piotrkowie, zjeżdżał na jednę kadencyę (od niedzieli
przewodniej do św. Tomasza) do Poznania pod tymże, co w Piotrkowie,
prezydentem i marszałkiem.
Popis
czyli „okazowanie” pospolitego ruszenia odbywała szlachta
województwa pod Poznaniem. Herbem tego województwa jest
orzeł biały bez korony w czerwonem polu, czyli pierwotny herb
Piastów. Gdy na sejmie r. 1776 uchwalono dla posłów mundury
wojewódzkie, Poznańskie wybrało sobie kontusz jasno-szafirowy
z wyłogami szkarłatnymi i żupan biały, a na sejm
następny r. 1778 posłowie już w tej barwie przyjechali.
|