WSTEP

    Od czasu, gdy papiez Pius IX "rozmyslal o ozywieniu spraw wschodnich poprzez nowe starania o pielegnowanie obrzadkow, o naprawie obyczajow, przywroceniu dyscypliny, a wczesniej co do zebrania i wydania praw Kosciola" nie minelo jeszcze sto piecdziesiat lat. "I nie uszlo uwagi najmedrszego Papieza, iz zaczac nalezy od pierwszych zrodel w Grecji, skad przenioslo sie tak wiele na najdalszy wschod i polnoc" (Pitra, "Iuris...", wstep). Na polecenie papieza Jan Baptysta Pitra OSB, pozniej kardynal, odszukal rozproszone zrodla praw wschodnich, zbadane z papieza pomoca zebral i pod jego opieka sporzadzil zbior prawa publicznego (por. tamze) w dwoch tomach pt.: "Historia i pomniki greckiego prawa koscielnego".

    Papiez ow, kiedy wyprobowal wszystkiego, aby "na Wschodzie zachowywano cale i nienaruszone powierzone dobro wiary katolickiej oraz aby dyscyplina koscielna pomyslnie sie rozwijala, a swieta liturgia lsnila blaskiem swietosci" (Akta Piusa IX, III, 402-403), konstytucja apostolska Romani Pontifices (6 stycznia 1862 r.) powolal specjalny zespol kardynalow pod nazwa "Kongregacja Rozkrzewiania Wiary do Spraw Obrzadku Wschodniego" i okreslil wyznaczony mu zakres obowiazkow; postanowil takze, aby w tymze zespole z nominacji papieza stale zasiadal kardynal Ponens, "ktory wykonywac ma zadanie starannego pokierowania studiami niezbednymi do zebrania kanonow Kosciola wschodniego i do zbadania, skoro zajdzie potrzeba, wszystkich ksiag wschodnich jakiegokolwiek rodzaju - czy to ksiag dotyczacych przekladow Pisma Swietego, czy katechizmu, czy tez dyscypliny" (tamze 410).

    Gdy zapoczatkowane zostaly zainteresowania koscielnym prawem wschodnim, niektorzy biskupi Kosciolow wschodnich, poproszeni o zglaszanie kwestii Soborowi Watykanskiemu I, uwazali, ze w sprawie rozwazan nad wschodnim prawem kanonicznym nalezy dzialac na samym Soborze. Zwolennikami tych opinii byli przede wszystkim: Grzegorz Yussef, Patriarcha Kosciola Melchitow, ktory mocno ubolewal nad niedostatkami prawa kanonicznego, odrebnego dla poszczegolnych obrzadkow wschodnich (Mansi 49, 200), a takze Jozef Papp Szilagyi, biskup obrzadku wschodniego w Wielkim Waradynie, ktory goraco pragnal odnowienia wielu punktow dyscypliny koscielnej, spisujac niemal calosciowo ujety swego rodzaju kodeks (tamze 49, 198).

    Sama Komisja Przygotowawcza Soboru Watykanskiego I do Spraw Misji i Kosciolow Obrzadku Wschodniego na szostym posiedzeniu uznala, ze Koscioly wschodnie szczegolnie potrzebuja kodeksu prawa kanonicznego, ktory stworzylby podstawe ich dyscypliny, a mianowicie kodeksu o wielkim znaczeniu, kompletnego, a takze wspolnego dla wszystkich narodow i dostosowanego do wspolczesnych okolicznosci (tamze 49, 1012).

    Gdy zas Komisja ta w trakcie prac odeszla od tego stanowiska, wzywajac raczej do jednosci dyscypliny w calym Kosciele (tamze 50, 31, 34, 45-46, 74-75), skutek byl taki, ze w Auli Soborowej rozlegly sie stanowcze glosy opowiadajace sie za utrzymaniem dyscypliny wschodniej.

    Wsrod tych, ktorzy wypowiedzieli sie na rzecz tego pogladu, wyroznil sie patriarcha Jozef Audu, glowa Katolickiego Kosciola Chaldejskiego. Na Kongregacji Generalnej XVI Soboru gorliwie walczyl on o odmiennosc "w tym, co jest poza prawdami wiary", szczegolnie o "zalozenie pewnosci Bozego wplywu i wszechmocy w jednosci Kosciola Katolickiego", a przede wszystkim domagal sie na rzecz swego Kosciola patriarchalnego, aby "na mocy zezwolenia wyznaczyc miejsce i czas" na spisanie "nowego prawa kanonicznego", zgodnego z dawnymi kanonami oraz postulatami Soboru, i przedstawienie go Ojcom dla zaaprobowania (tamze 50, 515 i 516).

    Gdy Sobor Watykanski I wskutek niepomyslnych okolicznosci zostal przed zakonczeniem rozwiazany, papiez Leon XIII, dokladnie zapoznany ze wszystkimi sprawami wschodnimi na licznych "konferencjach patriarchow wschodnich", postanowil wyrazic wielkie uznanie dla "odmiennosci liturgii i dyscypliny wschodniej prawnie zatwierdzonej, poniewaz w przedziwny sposob podkresla ona znamie powszechnosci w Kosciele Bozym" (List apostolski Orientalium dignitas, 30 listopada 1894 r., wstep).

    Za madrych rzadow tego papieza, poniewaz zewszad wyrazano zyczenie zbadania koscielnej dyscypliny Kosciolow wschodnich, a jednoczesnie nic nie wydawalo sie rzecza bardziej pozadana niz to, aby zadania te wykonaly te wlasnie - kazdy z osobna - Koscioly i poddaly je pod rozwage Stolicy Apostolskiej, zwolano wiele synodow partykularnych. Wsrod nich szczegolne znaczenie maja: synod [Sciarfensis] syryjski, zwolany w roku 1888, synod we Lwowie na Rusi z roku 1891, dwa polaczone synody w Alba Julia w Rumunii z lat 1882 i 1900, wreszcie synod koptyjski w Aleksandrii, odbyty w 1898 roku. Ostatnim zas z tych synodow, na ktorych rozpatrzono niemal od nowa najwazniejsze zagadnienia dyscypliny kanonicznej w poszczegolnych Kosciolach, byl synod w Armenii, ktorego zwolanie zarzadzil w Rzymie w roku 1911 sw. Pius X, aby na nim "rozwazano o prawach patriarchow i biskupow, o prawidlowym kierowaniu wiernymi, karnosci duchowienstwa, instytutach zakonnych, potrzebach misji, chwale kultu Bozego i o swietej liturgii" (List Vobis plane, 30 sierpnia 1911 r.).

    Gdyby akty i dekrety wspomnianych synodow rozwazyc lacznie z wydanymi wczesniej, jak akty i dekrety synodu [Montis Libani] Maronitow z roku 1736 i zatwierdzonymi przez Benedykta XIV w "formie szczegolnej" (Breve "Singularis Romanorum", 1 wrzesnia 1741 r.), a takze synodu [Ain Trazensis] Greko-Melchitow z roku 1835, wywolaloby to takie nieomal wrazenie, iz w tym czasie, kiedy dziedzictwo dyscyplinarne wszystkich Kosciolow wschodnich zostalo ustanowione w swietych kanonach pierwotnego Kosciola, w pewien sposob zarysowane, znalezc mozna tyle rozporzadzen kanonicznych zatwierdzonych przez Najwyzsza Wladze Kosciola, ile bylo w lonie Kosciola katolickiego "obrzadkow" wschodnich. Tymczasem dla Kosciola rzymskiego spiesznie redagowano "Kodeks Prawa Kanonicznego", zapowiadany przez sw. Piusa X w liscie apostolskim "Arduum sane munus", z dnia 19 marca 1904 r.

    W ciagu 1917 roku papiez Benedykt XV nie tylko promulgowal "Kodeks Prawa Kanonicznego" dla Kosciola lacinskiego, "spelniajac oczekiwania calego swiata katolickiego" (Motu proprio "Cum iuris canonici", 15 wrzesnia 1917 r.), ale rozmyslal tez usilnie o Kosciolach wschodnich, "zwlaszcza, ze" - jak sam napisal - "w dawniejszych swych dziejach promienieja tak jasnym swiatlem swietosci i nauki, ze nawet teraz, po tak dlugim czasie, ich blask pozostale krainy chrzescijanskie oswietla" (Motu proprio "Dei providentis", 1 maja 1917 r.). Ten sam papiez powolal dnia 1 maja 1917 r. "Swieta Kongregacje do Spraw Kosciola Wschodniego" i, jak mozna bylo przeczytac w Kodeksie Prawa Kanonicznego, promulgowanym w dniu Piecdziesiatnicy tego roku, wyposazyl ja we wszelkie uprawnienia, jakie posiadaja inne Kongregacje do spraw Kosciolow lacinskich (kan. 257 § 2), z pewnymi wszakze wyjatkami. Dzieki temu we wlasciwy sposob zatroszczono sie o rozwiazanie kwestii, ktorych wskutek trudnosci materii prawnej poszczegolne Koscioly wschodnie z trudem lub zgola wcale nie mogly pokonac. Procz tego we wrzesniu tego samego roku zarzadzil zalozenie w samym Rzymie "wlasnego osrodka wyzszych studiow nad zagadnieniami wschodnimi", a mianowicie Papieskiego Instytutu Studiow Wschodnich, "dla pobudzenia katolickiego Wschodu ku nadziei dawnej swietnosci", a w nim, obok innych dziedzin, nakazal badanie i nauczanie "prawa kanonicznego wszystkich chrzescijanskich narodow Wschodu" (Motu proprio "Orientis catholici", 15 wrzesnia 1917 r.).

    Rzeczywiscie, tym Kosciolom, w ktorych przepisy kanoniczne byly nazbyt zaniedbane lub obejmowaly zbyt wiele kwestii znikomych, przestarzalych czy posiadajacych luki, badz Kosciolom, ktore, w swietle promulgowanego wlasnie "Kodeksu Prawa Kanonicznego", zaniedbawszy jakby swa wlasna tradycje sadzily, ze moga dokonac postepu, Swieta Kongregacja do Spraw Kosciola Wschodniego w pierwszych latach dzialalnosci udzielila pewnych odpowiedzi poprzez rade, by zgodnie z dawnym zwyczajem na synodach poszczegolnych Kosciolow wypracowane zostaly i poddane pod rozwage Stolicy Apostolskiej nowe przepisy.

    Stopniowo jednak we wszystkich Kosciolach przewazyl poglad, iz najlepiej bedzie, by przepisy wspolne dla wszystkich Kosciolow wschodnich badz te, co do ktorych uwazano, iz wspolnymi byc powinny, zebrane zostaly w jeden uporzadkowany "Zbior praw", ulozony staraniem Stolicy Apostolskiej i promulgowany przez papieza.

    Z tego tez wzgledu papiez Pius XI podczas audiencji udzielonej 3 sierpnia 1927 roku sekretarzowi Swietej Kongregacji do Spraw Kosciola Wschodniego, kardynalowi Alojzemu Sincero, po rozwazeniu wypowiedzi kardynalow - czlonkow tejze Kongregacji, zebranych przed kilkoma dniami na posiedzeniu plenarnym, nie tylko uznal kodyfikacje prawa kanonicznego wschodniego za niezbedna, ale zaliczyl ja do zadan bardzo pilnych i postanowil, ze sam bedzie nia kierowal.

    Istotnie, w roku 1929 kodyfikacja dyscypliny kanonicznej rzeczywiscie sie rozpoczela.

    Na poczatku tego roku, 5 stycznia, papiez polecil zapytac o zdanie przelozonych Kosciolow, przede wszystkim patriarchow, "aby, odbywszy narady, swobodnie oznajmili, co sadza o tak donioslej sprawie, a zarazem objawili swoj zamysl odnosnie do sposobu postepowania, zachowujac zwlaszcza wzglad na dyscypline, tradycje, potrzeby i przywileje poszczegolnych obrzadkow, aby kodyfikacja miala na celu rzeczywista korzysc tych Kosciolow, duchowienstwa i ludu". Ponadto 20 lipca patriarchowie oraz arcybiskupi, stojacy na czele poszczegolnych obrzadkow, otrzymali polecenie wydelegowania - kazdy wedle swego obrzadku - odpowiedniego kaplana, ktory wnioslby swoj wklad do wspomnianego dziela (AAS 21 [1929] 669).

    W dniu 27 kwietnia, podczas audiencji udzielonej kardynalowi - sekretarzowi Swietej Kongregacji do Spraw Kosciola Wschodniego, papiez ustanowil swa osobista "Rade Kierownicza" kodyfikacji wschodniej, planowana juz wczesniej - w 1927 roku, a jej czlonkami byli kardynalowie Piotr Gasparri, Alojzy Sincero i Bonawentura Cerretti; i dolaczyl do niej nieliczna Komisje Konsultorow, zlozona z trzech prawnikow.

    W tym samym roku, skoro nalezycie zbadano i spiesznie rozwazono wypowiedzi przelozonych Kosciolow wschodnich o przydatnosci dokonania staraniem Stolicy Apostolskiej kodyfikacji wschodniej oraz o sposobach postepowania w tak waznym przedsiewzieciu, Rada Kierownicza na posiedzeniu plenarnym 4 lipca nie tylko uzyskala jednomyslny nieomal poglad Wschodu calkowicie przychylny temu zdaniu, lecz takze przedstawila papiezowi wiele zyczen dotyczacych tej kwestii.

    Po dojrzalym namysle papiez, jak wiadomo na podstawie "Notificatio" z 17 lipca 1935 r., postanowil:

1) aby historyczno-kanoniczne studia nad prawami i zwyczajami poszczegolnych Kosciolow, zwane "przygotowawczymi", przeprowadzone zostaly przez kaplanow, ktorych biskupi wybiora i wysla do Rzymu;

2) aby schematy kanonow, zredagowane przez wydelegowanych kaplanow, o ktorych wyzej mowa, wyslane zostaly do ordynariuszy, by mozna bylo poczynic do nich spostrzezenia;

3) aby zrodla jurydyczne, zwlaszcza kanoniczne, poszczegolnych Kosciolow staraniem osob bieglych w nauce prawa kanonicznego i historii zostaly przebadane i ogloszone (AAS 27 [1935] 306-307).

    Dla kierowania wspomnianymi studiami papiez Pius XI, podczas audiencji 23 pazdziernika tegoz 1929 roku, ustanowil "Komisje Kardynalska do Spraw Studiow Przygotowawczych Kodyfikacji Wschodniej", wiadomosc o tym pojawila sie w Pismie Urzedowym Stolicy Apostolskiej 2 grudnia 1929 r. (s. 669). Przewodniczacym tej Komisji byl kardynal Piotr Gasparri, kardynalami-czlonkami natomiast: Alojzy Sincero, Bonawentura Cerretti i Franciszek Erhle. Sekretarzem mianowany zostal D. Hamlet Jan Cigognani, wowczas asesor Swietej Kongregacji do Spraw Kosciola Wschodniego, wkrotce potem kardynal.

    Do Komisji Kardynalow, w mysl kryteriow ustanowionych przez papieza na audiencji 13 lipca tegoz roku, dodano dwa Kolegia bieglych, a mianowicie Kolegium Delegatow Wschodnich do samych przygotowawczych prac nad redakcja Kodeksu Prawa Kanonicznego Wschodniego, celem udzielenia pomocy kardynalom-czlonkom Komisji, oraz Kolegium Konsultorow "do zebrania zrodel dla dokonania kodyfikacji kanonow wschodnich".

    Do pierwszego Kolegium wliczono czternastu kaplanow wybranych na synodach, zgodnie z wyraznym zyczeniem papieza, przez biskupow poszczegolnych Kosciolow wschodnich, aby rzeczywiscie reprezentowali samych biskupow i aby w ten sposob w Kodeksie kanonow wschodnich od poczatku w pelni rozbrzmiewal glos Wschodu. Do kaplanow tych dolaczeni zostali czterej przebywajacy w Rzymie zakonnicy, wybitni znawcy prawa kanonicznego.

    Do drugiego Kolegium przyjetych zostalo dwunastu kaplanow obeznanych ze zrodlami naukowymi, wyrozniajacych sie erudycja, a ich obowiazkiem - zgodnie z poleceniem papieza - bylo w taki sposob zebrac zrodla kanonicznej dyscypliny wschodniej, aby nie tylko sluzyly nauce, ale takze, i to przede wszystkim, jak najbardziej przyczynily sie do urzeczywistnienia kanonicznej kodyfikacji wschodniej.

    Nazwiska wspomnianych kaplanow, zasluzonych w pracach przygotowawczych do kodyfikacji wschodniej, zgodnie z wola papieza wyrazona na audiencji 1 marca 1930 roku, opublikowal dziennik "L'Osservatore Romano" w kolejnym miesiacu, 2 kwietnia.

    Dzieki niestrudzonym staraniom i ogromnym wysilkom dzielo przygotowania wschodniej kodyfikacji kanonicznej zostalo przez owa Komisje doprowadzone do konca po uplywie szesciu lat. Wszystkie bowiem punkty dyscypliny kanonicznej, w sposob jednoglosnie postulowany przez samych delegatow Kosciolow wschodnich, roztrzasane raz po raz na stu osiemdziesieciu trzech zgromadzeniach, dogodnie podzielone na rozne "schematy", zostaly poslane do biskupow wschodnich, aby objawili swoje zdanie. Natomiast starsze i nowsze zrodla dyscypliny kanonicznej, bardzo starannie dobrane przez czlonkow Komisji oraz wydane w trzydziestu pokaznych tomach przez Swieta Kongregacje do Spraw Kosciola Wschodniego, juz w roku 1934 byly na uzytek nie tylko Komisji, ale i kazdego uniwersytetu. Wszystko to daje w pierwszej kolejnosci swiadectwo ciaglej troski o kanoniczna kodyfikacje wschodnia papieza Piusa XI, ktory czestokroc - na dwudziestu czterech audiencjach - pragnal byc informowany o pracach Komisji, nie zaniedbujac niczego, aby, po zakonczeniu studiow przygotowawczych, jak najszybciej mozna bylo przystapic do redakcji "Kodeksu Prawa Kanonicznego Wschodniego", jak postanowiono zatytulowac majacy powstac kodeks, "dopoki nie znajdzie sie lepszy tytul" (na audiencji 5 czerwca 1935 r.).

    W roku 1935, podczas audiencji 7 lipca, papiez uznal, iz nalezy powolac nowa Komisje, ktora pokieruje redakcja Kodeksu i, po starannym rozpatrzeniu uwag biskupow wschodnich do wymienionych wyzej "schematow", ulozy tekst kanonow. Notificatio o tym pojawila sie 17 lipca tego roku w organie urzedowym Acta Apostolicae Sedis (AAS 27 [1935] 306-308), gdzie, oprocz nazwy, ustalony zostal sklad Komisji oraz jej kompetencje. Owa "Papieska Komisja dla Zredagowania Kodeksu Prawa Kanonicznego Wschodniego", jak ja nazywano, poczatkowo skladala sie jedynie z czterech czlonkow-kardynalow: Alojzego Sincero - przewodniczacego, Eugeniusza Pacelli, pozniej Piusa XII, Juliusza Serafini i Piotra Fumasoni Biondi. Po uplywie zas trzydziestu siedmiu lat, wyznaczajacych okres istnienia Komisji, w sklad Kolegium Czlonkow Komisji weszlo wielu kardynalow, nastepcow tych, ktorzy zmarli, a po zakonczeniu Soboru Watykanskiego II takze wszyscy patriarchowie katolickich Kosciolow wschodnich.

    Po smierci kardynala Alojzego Sincero 7 lutego 1936 r. na przewodniczacego Komisji powolany zostal dnia 17 tego miesiaca kardynal Maksynien Massimi, a pod jego madrym przewodnictwem wytezona praca nad redakcja Kodeksu Prawa Kanonicznego Wschodniego zostala doprowadzona prawie do konca. Swiadectwem tego sa trzy okazale czesci Kodeksu promulgowane przez Piusa XII, zanim ow zasluzony kardynal zmarl.

    Nastepca jego byl kardynal Agagianian Piotr XV, ktory stal na czele katolickiego Kosciola armenskiego do konca 1962 roku i ktory kierowal Komisja az do smierci 6 maja 1971 r.

    Sekretarzem Komisji mianowany zostal O. Akacjusz Coussa BA, ktory wytrwale i znakomicie pelnil te funkcje az do swej desygnacji na godnosc kardynala. Stad tez, po przerwaniu prac nad redakcja Kodeksu Prawa Kanonicznego Wschodniego ze wzgledu na Sobor Watykanski II, O. Daniel Faltin OFMConv. pelnil funkcje "asystenta" do konca istnienia Komisji.

    Do pomocy czlonkom Komisji, kardynalom, mianowanych zostalo konsultorami trzydziestu bieglych, wybranych w wiekszej czesci sposrod kaplanow Kosciolow wschodnich, ktorych nazwiska znane sa ze wzmiankowanej "Notificatio" (AAS 27 [1935] 308). Szczegolnym obowiazkiem Kolegium Konsultorow bylo rozpatrzenie uwag biskupow wschodnich do zredagowanych juz wczesniej schematow i przedlozenie kardynalom-czlonkom Komisji z dodaniem wlasnych przemyslen. Zadanie to zostalo doskonale zrealizowane w czasie siedemdziesieciu osmiu sesji, z ktorych ostatnia odbyla sie 3 listopada 1939 r.

    Kardynalowie, zebrani siedemdziesiat trzy razy, z zapalem przystapili do redagowania Kodeksu Prawa Kanonicznego Wschodniego przy stalym wsparciu samego papieza, ktory nigdy nie ustawal w otaczaniu ciagla troska calego trudu redakcji i poddal poszczegolne kanony pod wlasna rozwage. Papiez postanowil, aby caly zbior praw, podzielony - wzorem wiekszosci zbiorow wschodnich zgodnie z rodzima tradycja - na dwadziescia cztery tytuly, zostal systematycznie ulozony.

    W latach 1943 i 1944 zbior ten, wydany juz w jednym tomie, poddany zostal bardzo dokladnemu uzgodnieniu przez Akacjusza Cousse BA, Emiliusza Hermana SJ i Arkadiusza Larraone CMF. Nastepnie, po ponownym wydrukowaniu tekstu calego Kodeksu, kilkakrotnie poprawiany w ciagu 1945 roku na dziewietnastu zebraniach kardynalow, w styczniu 1948 r. przedlozony zostal papiezowi.

    Co sie tyczy promulgacji, uznano, iz nalezy jej dokonywac czesciami. Dlatego z poczatkiem roku 1949 papiez polecil drukowac w celu promulgacji kanony o sakramencie malzenstwa, szczegolnie pilne, a nastepnie, dla sprawowania wymiaru sprawiedliwosci, kanony o postepowaniu sadowym. Pierwsze z nich tworzyly tytul XIII, drugie tytul XXI w ukladzie powstajacego Kodeksu.

    Stad tez juz 22 lutego tego samego 1949 roku, w swieto Katedry sw. Piotra w Antiochii, listem apostolskim wydanym z wlasnej inicjatywy Crebrae allatae sunt (AAS 41 [1949] 89-114) promulgowane zostaly kanony "O sakramencie malzenstwa", ktore zaczely obowiazywac od 2 maja.

    Listem apostolskim Sollicitudinem nostram wydanym z wlasnej inicjatywy 6 stycznia 1950 r. (AAS 42 [1950] 5-120), w uroczystosc Objawienia Chrystusa Pana, ogloszone zostaly kanony "O postepowaniu sadowym", ktore przez okragly rok nie obowiazywaly, nabierajac mocy 6 stycznia nastepnego roku.

    W uroczystosc sw. Cyryla Aleksandryjskiego, patriarchy i doktora Kosciola, listem apostolskim Postquam Apostolicis Litteris wydanym z wlasnej inicjatywy 9 lutego 1952 roku (AAS 44 [1952] 65-150) promulgowane zostaly kanony "O zakonnikach", "O dobrach doczesnych Kosciola" oraz "O znaczeniu wyrazen", ktore obowiazywac zaczely od dnia 21 listopada tego roku, w uroczystosc Ofiarowania NMP. Trzy rozdzialy, ktore zawiera ten list apostolski, skladaly sie z trzech kolejnych tytulow w schemacie tworzonego Kodeksu:

    tyt. XIV - O mnichach i pozostalych zakonnikach;

    tyt. XIX - O dobrach doczesnych Kosciola;

    tyt. XXIV - O znaczeniu wyrazen.

    W koncu listem apostolskim "leri sanctitati wydanym z wlasnej inicjatywy 2 czerwca 1957 r. (AAS 49 [1957] 433-600), Pius XII promulgowal, niczym w prezencie imieninowym, kanony "O obrzadkach wschodnich" i "O osobach", ktore zaczely obowiazywac w dzien swieta Zwiastowania NMP nastepnego roku. Kanony te nalezaly do pieciu nastepujacych tytulow w schemacie powstajacego Kodeksu:

    tyt. II - O obrzadkach wschodnich;

    tyt. III - O osobach fizycznych i moralnych;

    tyt. IV - O duchownych w ogolnosci;

    tyt. V - O poszczegolnych duchownych;

    tyt. XVII - O swieckich.

    Z 2666 kanonow, zawartych w schemacie tworzonego Kodeksu z 1945 roku, trzy piate zostaly promulgowane, natomiast reszta kanonow w liczbie 1095 pozostala w archiwum Komisji.

    Gdy papiez Jan XXIII oglosil Sobor Watykanski II i przewidywano koniecznosc zrewidowania dyscypliny kanonicznej calego Kosciola zgodnie z uchwalami i zasadami Soboru, redakcja Kodeksu Prawa Kanonicznego Wschodniego we wlasciwym znaczeniu zostala przerwana, bez zaprzestania jednak innych prac Komisji, z ktorych przede wszystkim godne wspomnienia sa: obowiazek autentycznej interpretacji promulgowanych juz czesci Kodeksu oraz troska o wydanie zrodel prawa kanonicznego wschodniego.

    W polowie roku 1972 papiez Pawel VI ustanowil Papieska Komisje do Rewizji Kodeksu Prawa Kanonicznego Wschodniego. Postanowil jednoczesnie, aby przestala istniec poprzednia Komisja, utworzona w 1935 roku dla redakcji Kodeksu. O fakcie tym pojawila sie wiadomosc w dzienniku L'Osservatore Romano z dnia 16 czerwca 1972 r.

    Ksztalt nowej Komisji zapewnil jej charakter wschodni. Kolegium Czlonkow Komisji, poczatkowo w liczbie dwudziestu pieciu, nastepnie trzydziestu osmiu skladalo sie bowiem z patriarchow i innych dostojnikow katolickich Kosciolow wschodnich, z udzialem kilku kardynalow, przelozonych Dykasterii Kurii Rzymskiej, ktore posiadaja uprawnienia wobec Kosciolow wschodnich. Natomiast Kolegium siedemdziesieciu konsultorow, dolaczonych do Komisji, skladalo sie w wiekszosci z biskupow i kaplanow Kosciolow wschodnich, z udzialem pewnych duchownych obrzadku lacinskiego oraz swieckich, bieglych we wschodniej dyscyplinie kanonicznej.

    Nie mozna pominac niektorych znakomitych osob takze z Kosciolow wschodnich, nie zlaczonych jeszcze w pelni z Kosciolem katolickim, zaproszonych w charakterze obserwatorow, aby wniesli swoj wklad w prace nad rewizja Kodeksu.

    Funkcja przewodniczacego Komisji zostala powierzona kardynalowi Jozefowi Parecattil, arcybiskupowi Kosciola Malabarskiego w Ernakulum. Obowiazek ten pelnil on znakomicie do konca zycia (20 lutego 1987 r.). Po smierci kardynala funkcja przewodniczacego wakowala do konca istnienia Komisji.

    Funkcje wiceprzewodniczacego Komisji objal Ignacy Klemens Mansourati, biskup tytularny Apamei w Syrii. Urzad ten sprawowal on przez piec lat. Jego nastepca zostal w dniu 15 czerwca 1977 r. Miroslaw Stefan Marusyn, biskup tytularny [Cadoenus] Kosciola ukrainskiego, ktory pelnil funkcje wiceprzewodniczacego do konca 1982 r. W tym samym roku 20 grudnia wiceprzewodniczacym Komisji mianowany zostal Emil Eid, biskup tytularny Sarepty Maronitow.

    Na sekretarza Komisji wyznaczono O. Iwana Zuzka, czlonka Towarzystwa Jezusowego, poczatkowo podsekretarza, a od 22 pazdziernika 1977 r. sekretarza.

    Zadaniem powierzonym Komisji przez papieza byla gruntowna rewizja - przede wszystkim w swietle dekretow Soboru Watykanskiego II - calego Kodeksu Prawa Kanonicznego Wschodniego, zarowno w czesciach juz wydanych, jak i w tych rozdzialach, ktore, doprowadzone wprawdzie do ostatniego etapu redakcji przez poprzednia Komisje, nie zostaly jeszcze promulgowane.

    Papiez Pawel VI, podczas uroczystej inauguracji prac Komisji w Kaplicy Sykstynskiej 8 marca 1974 r., zatwierdzil "Wielka Karte" dla calego przebiegu rewizji i uswietnil wspaniala mowa. Papiez zaapelowal do calej Komisji przede wszystkim o zdwojona troske, by mianowicie prawo kanoniczne katolickich Kosciolow wschodnich zostalo zrewidowane zarowno zgodnie z zamyslem Ojcow Soboru Watykanskiego II, jak z rodzima tradycja Wschodu.

    Papiez, wielce zatroskany o zbawienie dusz - najwyzszy cel kazdej reguly koscielnej, w tejze mowie szczegolnie dal nowy, zbawienny impuls do odnowy zycia chrzescijanskiego, ktorej pragnal i ktora wprowadzil dla calego Kosciola Sobor Watykanski II. Zalecil bowiem, aby Kodeks odpowiadal wymogom zycia codziennego oraz rzeczywistym warunkom czasowym i miejscowym, nieustannie i w szybkim tempie podlegajacym zmianom, aby zachowywal zwiazek i zgodnosc ze zdrowa tradycja, a jednoczesnie byl calkowicie dostosowany do realizacji tego szczegolnego zadania odnosnie do wiernych Kosciolow wschodnich, "wspierania jednosci wszystkich chrzescijan, zwlaszcza wschodnich, zgodnie z zasadami dekretu "O ekumenizmie" (OE 24)".

    Zgromadzenie plenarne czlonkow Komisji w dniach 18-23 marca 1974 r., w ktorym zgodnie ze szczodrobliwa wola papieza wzieli udzial takze wszyscy konsultorzy Komisji oraz niektorzy obserwatorzy Kosciolow wschodnich niekatolickich bez glosu stanowczego, niemal jednoglosnie przyjelo pewne zasady, ktorymi winni scisle kierowac sie konsultorzy Komisji na roznorodnych "zebraniach roboczych" podczas zestawiania schematu kanonow.

    Wsrod tych zasad, ktore, spisane w trzech jezykach, zostaly opublikowane w aktach Komisji ("Nuntia" 3), najwazniejsze sa nastepujace:

    1) to, co zalecono odnosnie do jednego Kodeksu dla wszystkich Kosciolow wschodnich, majac przed oczyma jedno dziedzictwo swietych kanonow, winno byc takze calkowicie zgodne z okolicznosciami wspolczesnego zycia;

    2) charakter Kodeksu ma byc prawdziwie wschodni, a mianowicie niech zgodny bedzie z postulatami Soboru Watykanskiego II o zachowaniu indywidualnych dyscyplin Kosciolow wschodnich, "zwlaszcza tych, na ktore nalezy miec wzglad wobec godnej czci dawnosci, aby byly bardziej zgodne z obyczajami swoich wiernych i bardziej dostosowane do staran o dobro dusz" (OE 5), a zatem Kodeks powinien klasc nacisk na dyscypline zawarta w swietych kanonach i zwyczajach wspolnych wszystkim Kosciolom wschodnim;

    3) Kodeks ma byc w zupelnosci odpowiedni do realizacji szczegolnego zadania powierzonego katolickim Kosciolom wschodnim przez Sobor Watykanski II i wspierania jednosci wszystkich chrzescijan, zwlaszcza na Wschodzie, zgodnie z zasadami dekretu soborowego "O ekumenizmie";

    4) Kodeks winien zarowno posiadac walor prawny; dlatego w sposob nie pozostawiajacy watpliwosci musi okreslac i bronic praw i obowiazkow poszczegolnych osob fizycznych i prawnych pomiedzy soba oraz wzgledem spolecznosci koscielnej;

    5) w samym formulowaniu kodeksowych przepisow trzeba miec obok prawa wzglad na milosc i czlowieczenstwo, na powsciagliwosc i umiar dla najgorliwszego wspierania zbawienia dusz poprzez pasterska troske, a zatem nie nalezy stanowic norm, ktore beda musialy byc zachowywane scisle wedlug litery prawa, chyba ze domagac sie tego bedzie dobro wspolne i powszechna dyscyplina koscielna;

    6) w Kodeksie nalezy zachowac zasade tzw. pomocniczosci (subsydiarnosci), stad Kodeks niech obejmuje jedynie te przepisy, ktore winny byc uwazane za wspolne wszystkim katolickim Kosciolom wschodnim, zgodnie z osadem Najwyzszego Pasterza Kosciola powszechnego, z przekazaniem wszystkich pozostalych przepisow prawom partykularnym poszczegolnych Kosciolow.

    Co sie tyczy systematycznego porzadku Kodeksu, nalezy przede wszystkim zwrocic uwage, iz Kodeks Prawa Kanonicznego Wschodniego, powierzony pod rozwage Komisji, po powtornym przebadaniu przez obie poprzednie Komisje, juz od 1929 r. z woli papiezy Piusa XI i Piusa XII podzielony zostal nie na ksiegi - na wzor Kodeksu Kosciola lacinskiego, ale na dwadziescia cztery tytuly. Pius XI wyraznie zarzadzil bowiem 8 lutego 1937 r., aby Kodeks podzielic systematycznie na tytuly. Pius XII natomiast, podczas audiencji w dniu 26 grudnia 1945 r. (por. "Nuntia" 26, s. 82-83), zatwierdzil podzial na dwadziescia cztery tytuly w formie jednomyslnie uchwalonej i przyjetej przez kardynalow - czlonkow Komisji na zgromadzeniu plenarnym 20 listopada tegoz roku, a znany sobie dzieki swej osobistej pracy w Komisji przed wyborem na papieza, a pozniej dzieki obdarzaniu calego trudu Komisji swa wytrwala i nieustanna troska, z uwzglednieniem przeniesienia przez tego papieza pewnych rozdzialow Kodeksu z jednego tytulu do innego.

    Nie istnial zaden powazny powod, dla ktorego nalezaloby odstapic od owego systematycznego podzialu wprowadzonego przez papieza. Owszem, zespoly robocze konsultorow Komisji zebrane w tym celu przeglosowaly tenze podzial wobec niejednego widocznego argumentu, zgodnego takze z okolicznosciami wspolczesnego zycia. Biskup Miroslaw Stefan Marusyn, wiceprzewodniczacy Komisji, w wyraznych slowach oznajmil o tym Synodowi Biskupow w 1980 r. Organy doradcze zaaprobowaly ten podzial, nie bylo prawie zadnych glosow przeciwnych. Czlonkowie Komisji zas na zgromadzeniu plenarnym w listopadzie 1988 r. zaakceptowali ten podzial w mysl norm "Kolejnosc postepowania".

    Pierwotny tekst Kodeksu, zrewidowanego przez konsultorow Komisji, ulozony zostal w ciagu szesciu lat. Konsultorzy, zgrupowani w dziesieciu zespolach roboczych, gorliwie wniesli swoj wklad podczas niemal stu dlugotrwalych, w wiekszosci pietnastodniowych zebran.

    Tekst ten, dogodnie podzielony na osiem schematow, przekazywany byl w roznych okresach czasu papiezowi w celu uzyskania przyzwolenia na jego skierowanie do organow doradczych, a mianowicie do calego Episkopatu katolickich Kosciolow wschodnich, do dykasterii Kurii Rzymskiej, do uniwersytetow w Rzymie, a takze do Unii Najwyzszych Przelozonych Zakonnych. Organy te poproszone zostaly, by w przeciagu szesciu miesiecy wyrazily swoje uwagi i zdania o poszczegolnych schematach, sukcesywnie dostarczanych.

    Oto porzadek schematow przeslanych organom doradczym: czerwiec 1980 r. - "Schemat kanonow o kulcie Bozym, zwlaszcza o sakramentach"; grudzien 1980 r. - "Schemat kanonow o mnichach i pozostalych zakonnikach oraz o czlonkach innych instytutow zycia konsekrowanego"; czerwiec 1981 r. - "Schemat kanonow o ewangelizowaniu narodow, nauczycielskim zadaniu Kosciola i ekumenizmie"; wrzesien 1981 r. - "Schemat kanonow o sankcjach karnych w Kosciele"; listopad 1981 r. - "Schemat kanonow o duchownych i swieckich"; luty 1982 r. - "Schemat kanonow o ochronie prawnej, czyli o procesach"; pazdziernik 1984 r. - "Schemat kanonow o ustroju hierarchicznym Kosciolow wschodnich".

    Nic nie wykazalo dobitniej kolegialnego charakteru rewizji Kodeksu niz wielka ilosc, ogromna waga i potwierdzone dowodami znaczenie uwag, ktore nadeszly do Komisji. Caly Episkopat katolickich Kosciolow wschodnich i inne organy doradcze wlozyly bardzo intensywny i ciezki wysilek w zrewidowanie Kodeksu. Nalezy tu zwrocic uwage, iz wymienione wyzej schematy opublikowane zostaly z tym zamiarem, aby dokonania Komisji byly jawne i aby wszyscy, zwlaszcza biegli w prawie kanonicznym, wyrazili swoje poglady i w ten sposob mogli przyczynic sie do pomyslnego ukonczenia Kodeksu.

    Wszystkie bez wyjatku uwagi, kolejno ulozone, powierzono wlasciwym zespolom roboczym dla pelnego zbadania od nowa zgodnie z postanowieniami organow doradczych. W zespolach tych konsultorzy Komisji i niektore inne osoby obdarzone szczegolna biegloscia w rozwazanych materiach, po raz drugi zbadali tekst Kodeksu. Tekst, rozpatrzony w ten sposob od nowa, ukazal sie w czasopismie "Nuntia" na podstawie sprawozdan znajdujacych sie w aktach Komisji.

    Poprawione schematy, dogodnie ulozone w jeden tekst o trzydziestu tytulach, powierzone zostaly specjalnemu zespolowi roboczemu pod nazwa "do spraw koordynacji". Zadaniem tego zespolu byla troska o wewnetrzna spojnosc i jednolitosc Kodeksu, o unikniecie niezgodnosci i watpliwosci, sprowadzenie - w miare mozliwosci - terminow prawniczych do jednakowego znaczenia, usuniecie powtorzen i elementow mniej dopasowanych oraz dolozenia staran o konsekwentne poslugiwanie sie ortografia i interpunkcja.

    W pazdzierniku 1986 r. wydrukowany "Schemat Kodeksu Prawa Kanonicznego Wschodniego" przedlozony zostal papiezowi, ktory polecil, aby dnia 17. tego miesiaca, w uroczystosc sw. Ignacego Antiochenskiego, dostarczono go czlonkom Komisji do zbadania i oceny.

    Uwagi czlonkow Komisji, dogodnie uporzadkowane, poddane zostaly zbadaniu przez specjalny roboczy zespol konsultorow zwany "do spraw rozpatrzenia spostrzezen", ktory zebral sie dwa razy przez pietnascie dni. Do zespolu tego nalezalo przedstawienie, po spiesznym rozwazeniu uwag, stosownych poprawek tekstu kanonow, badz, w przypadku przetrzymania tekstu, wylozenie powodow przemawiajacych przeciwko przyjeciu rozpatrywanych uwag. Uwagi wraz z sugestiami tego zespolu, zebrane w jeden tomik, w kwietniu 1988 r. zostaly przekazane czlonkom Komisji i na posiedzeniu plenarnym tejze Komisji kilka miesiecy pozniej poddane zbadaniu i ocenie przez czlonkow Komisji.

    Tymczasem "Zespol do spraw koordynacji", ktory nigdy nie zaniechal prac, zaproponowal bardzo wiele poprawek do tekstu kanonow, dotyczacych w wiekszosci sposobu pisania; niektore zas, traktujace o istocie tresci kanonow, uznal za konieczne do dokonania "z urzedu", aby zachowac zupelna zgodnosc pomiedzy kanonami i, na ile to mozliwe, wypelnic luki prawne za pomoca stosownych norm. Wszystkie te propozycje, zebrane razem i przekazane czlonkom Komisji w lipcu 1988 r., poddane zostaly ich ocenie i badaniu.

    Posiedzenie plenarne czlonkow Komisji, zwolane na polecenie papieza, by w drodze glosowania rozstrzygnieto, czy caly tekst zrewidowanego Kodeksu nalezy uznac za odpowiedni do jak najszybszego przekazania papiezowi i promulgowania w czasie i w sposob, jaki uznaja za stosowny, odbylo sie w dniach 3-14 listopada 1988 r. w auli bolonskiej Palacu Apostolskiego. Na posiedzeniu tym podjeto dyskusje na temat kwestii zgloszonych poprzez petycje co najmniej pieciu czlonkow Komisji. Rozstrzygajace glosowanie nad schematem Kodeksu - osobno co do poszczegolnych tytulow - odbyte na zyczenie czlonkow Komisji, mialo nastepujacy wynik: wszystkie tytuly znalazly uznanie wiekszosci czlonkow w przewazajacej czesci niemal jednomyslne.

    Ostateczny schemat poprawiony zgodnie z zyczeniami czlonkow Komisji i opatrzony tytulem "Kodeks Kanonow Kosciolow Wschodnich", powielony z pomoca informatyki w dziesieciu egzemplarzach, 28 stycznia 1989 r. przekazany zostal papiezowi wraz z wnioskiem o promulgacje.

    Papiez zas samodzielnie, z pomoca pewnych bieglych, po wysluchaniu wiceprzewodniczacego i sekretarza Papieskiej Komisji dla Rewizji Kodeksu Prawa Kanonicznego Wschodniego, ow ostateczny schemat Kodeksu zbadal, polecil skierowac do druku i w dniu 18 pazdziernika 1990 r. promulgowal nowy Kodeks.