WIESŁAW

DIALOG,

W KTÓRYM JEST RZECZ O PRAWDZIE

JEJ PROMIENIACH I DUCHU.

JAKO TREŚĆ

31. Bo możecie wszyscy jeden po drugim, prorokować, aby się wszyscy uczyli i wszyscy pocieszeni byli...

Św. Paweł, XIV.

- A ja wam mówię - Wiesław się odzywa -

Że, co opinii głosem się nazywa,

To jest... cóż?...

...to jest Proroctwa promieniem

Ostatnim... z którym świat nie całkiem zrywa.

To jest - Ludzkości wstrząśniętym sumieniem!...

I nie Narodu tego lub owego,

Wedle spuścizny i Ojczyzny jego

(Co tylko służy ku zespołecznieniu

Różnowyraźnych akordów w Sumieniu),

Ale Ludzkości, ile jéj dojrzewa

Co wiek, co wieku mąż, co cud, co dzieło,

Jeśli się w Boga obliczu poczęło!

- To jest mistycyzm - Konstanty mu na to -

Lub filozofia; to Schelling i Plato...

- To urojenie głów bezczynnych - doda

Generał jazdy.

- To jest może Oda

Do czynu... - szepnie mąż tak zwany stanu.

- A ja zaprzeczyć śmiem jasnemu panu -

Prowadził daléj Wiesław - mnie się widzi,

Że człowiek zawsze sil się wyższych wstydzi

I, do motyla podobny na wozie,

"Ot! jakże ciężę mu..." - lubi powtarzać...

- Nie przeczę... owszem... (choć się kocham w prozie)

Konstanty na to - lecz... może się zdarzać!

- Jeśli mistycyzm jest to urojenie,

Lub urojenie tylko mistycyzmem,

To nie wiem, za co słowo to: sumienie,

Miałby dotykać kto z was ostracyzmem...

I owszem... toć jest urzeczywistnienie

Najdoskonalsze, i może jedyne,

I owszem, brylant to jest, który wagą

Przecieka, prując powierzchowną glinę,

I owszem - prawda to, z swą piersią nagą!

Co większa - tu się spytam Generała -

Czy siła, która zastęp by złamała

Karabinierów konnych, jest marotą?...

Nie - a więc mniejsza, czy z śpiżu, jak działa,

I czy jest konna, czy chadza piechotą,

Jeśli przepędza zbrojnych - mniéjsza o to¹.

- I owszem - na to z uśmiechem Generał -

Rad bym dowodził takowym żołnierzem...

- A ja bym - na to ktoś - rad go ubierał

I karmił wojsko takie...

- Bardzo wierzem! -

Krzyknięto, wielce dowcip chwaląc owy,

I o opinii nie było rozmowy...

Bo tak się w Polsce, téj najtragiczniéjszéj

Z narodów, każda dyskusja przecina,

Choćby o rzeczy z ważnych najważniéjszéj,

Choćby o siłę szło, co sprawę wszczyna:

Dowcipność lada, często bardzo krucha,

Skrępowanego prawdy Ugolina

Druzgoce. - Cichość nastąpiła głucha,

Jak po zaśpiewie na pogrzeb choralnym,

Jak po zabiciu kogoś (choć moralnym),

Jeśli moralnym może być zabicie?!!

- Panowie! - Wiesław wszczął - czemu milczycie?

Czemu po śmiechu każdym - taka próżnia?

Czy nie zabito w lesie tym podróżnia? -

Czemu ta cichość, jakby po przestępstwie?

Otóż znów powiem wam, ja, natręt nudny,

Że to po drwinach z prawdy - po odstępstwie!...

I - tu zaczęto zżymać się: - Obłudny...

Wykrętarz... człowiek świata nie znający -

Szeptano.

- Och! znam ten świat cudny

I przeto trzymam go tak za puls drżący,

A w chore oczy patrząc, śledzę życie -

Znam go - bom spytał was, czemu milczycie?

To dość...

Tu kilku rzekło: - Gadaj daléj...

- Widzicie! - prawda jest - tylko się pali

Pod popiołami białymi, co leżą,

Jako Westalek chór z śnieżną odzieżą.

Owóż - opinii jeszcze onéj cieniem

Jest i milczenie to wasze przed chwilą...

Bo ona - rzekłem już - że jest promieniem

Ostatnim proroctw... sny jéj - się nie mylą...

Ona, jak chmury dotknie - to wystrzela;

Ona, jak słowo rzeknie - to się wciela;

Ona, jak czoło pomaże - to wstawa

I promienieje, i promień rozdawa...

Bo ona - głosem Ludu! - głosem Boga!

Bym przerwał - krzywa by was mogła droga

Tam powieść, kędy źli chodzą anieli -

Tu już nie pytam was o pozwoleństwo,

Sam mówię... Skądże głos ów ma pierwszeństwo?

Czemu na puszczy on ma być wołaniem?

A stąd proroctwem czemu? - W Izraelu

Skąd są proroki? - z tym się zapytaniem

Przechadzam... Owóż widzę ich tam wielu,

Jako z pospólstwem, z książęty, z kapłany

Najuporczywiej walczą te łachmany -

Któż oni? - prawo jakie ich podpiera?

To - że dla prawdy każdy z nich umiera

Co dzień, co chwila, co słowo, co groza,

Co oklask... Prawa przed nimi litera

Drży jak pod wiatrów skrzydłem żółta łoza,

I mają tylko dwa warunki z góry²,

Pierwszy: że jeden Ojców Bóg, a wtóry:

Żeby walczyli prawdą i dla prawdy.

Dziś - kiedy w ustach Lud wszędzie i zawdy,

Głos ludu musiał wnijść, i masz go w Jury³.

. . . . . . . . . .

Opinio! ojczyzn ojczyzno - twe siły

Są z głosu ludu... głos ten wszakże wtedy

Pozarastane otwiera mogiły

I jest ogromnym głosem Boga, kiedy

Już tylko głosem i bez swojéj siły,

Kiedy orzeka prawdę, by ją orzec,

Jak w nieczłowieczym ujęciu toporzec...

Kiedy jest przeto na puszczy wołaniem:

Gdy musi żebrać, aby go słuchano,

Choć mógłby bawić tęcz umalowaniem,

Kiedy jest ducha ostatnią wygraną...

Kiedy, bez kształtu prawie i bez linii,

Głos czegoś... nie wiem... głos jakiejś Opinii.

. . . . . . . . . .

To strach! - - milczycie teraz - strach to wielki,

Ten głos, przez potów, krwi i łez kropelki

Ociekający w sumienia naczynie

Pod narodami, jak w mistyczną skrzynię,

Jak w wór bajeczny Greków z morskim wiatrem,

Jak w ściek pod męczeństw tu amfiteatrem...

*

To mówiąc - słuchać każę - każę na to,

By nie ociekła i stąd kropla za to...

. . . . . . . . . .

- Ho! więc prorokiem jesteś? - nie wiedziałem! -

Konstanty wrzaśnie - a inni z zapałem:

- Przestań! - a inni: - Mów!...

- Już powiedziałem -

- Więc, co jest prorok, wiecie - a co wieszcze,

Przestańcie gwarzyć, pokrótce obwieszczę:

Jako więc prorok, wychodząc z sumienia,

Prawdą dla prawdy gore w kształt płomienia,

Tak wieszcz z piękności wychodzi poczucia

(A piękność kształtem Prawdy i Miłości),

Więc od snowania wchadza do wysnucia,

Określa profil... stąd - zalet całości

Szukamy w wieszczu - stąd wszyscy wieszczowie

Rozpoczynali piękności podziwem;

Stąd nieraz wiecznych się z nich rzeczy dowie

Ten tylko, kto wie: że ogniw z ogniwem

Złączeni właśnie są przez przeciwności -

Że za profilem Prawdy i Miłości

Tegoż profilu całość jest odjemna,

Przeciwna - jakbyś wystrzygł nożycami

Z papieru i część odleciała ciemna,

Część tła, co w profil się szczerbami plami.

Tę część na niebo kładąc, wieszcz powiada:

"Oto błękitnéj prawdy jest plejada..." -

Gdy prorok, owszem, część istotną bierze,

W Nadziei razem, w Miłości i Wierze,

Bo prorok idzie, wieszcz po próżni lata,

Unosi, częściej zachwycać potrafia,

A wróżbiarz z fatów, z przypadkowań łata,

Nie idzie ani ulata, lecz trafia...

I tak w Italii - téj mojej Macosze,

Tak pięknéj! - wieszczów laur na gruzach szumi,

I tak u Matki mojéj - jest po trosze

Proroctwa, choć je Car i głupstwo tłumi:

Car, bo rozumny - głupstwo, bo tchórzliwe,

Zamiast oczyszczać, depce serca żywe!

*

I tak - wróżbiarze z trafów się karmiący

To są dzisiejsi świata politycy,

Kuglarze - Fatum słudzy - czarownicy!...

Tym wieszcz i prorok miecz to gorejący -

. . . . . . . . . .

Tu kredą koło zakreślił na stole,

A potem z środka promień wywiódł w kole

I mówił:

- Środek, który centrum znaczy⁴,

Znaczy i sposób w tym polskim języku,

Który ma w sobie i w ludziach słuchaczy -

Owóż to jeden sposób! - O! mistyku

Największy, Piaście stary, tyś to wiedział

Od złotowłosych pielgrzymów zza świata...

. . . . . . . . . .

Tu zamilkł - potem rzekł: - Ta cała krata

Promieni w formy strzelających przedział

To są prorocze wnętrzności narodu -

A wieszczów wieniec to linia obwodu,

A wnętrzny koła astr, skąd są promienie,

To przenajczystsze narodu sumienie!

Stąd to natchniony kmieć na trafowników,

Na powierzchownej prawdy udawaczy,

Ma ono mądre słowo: Czarowników.

Czar w ludzie jest to, co le prestige znaczy.

- Więc niechaj prawdą dla prawdy walczący

Wpierw rozczarują Czar ów carujący,

Czar ów, co władzy zewnętrznym kłamaniem

(Więc nie od Boga władzy pochodzącéj),

Niech go odgarną dziś - a dziś powstaniem!

Dziś jeszcze - wstawszy stąd, od tego stoła,

Gdzie zasiedliśmy w podobieństwo koła.

. . . . . . . . . .

A czar ów - w nas jest, kiedy się drapujem;

W niewiastach, kiedy anielskości kłamią;

W duchownych, w których ducha mało czujem;

W konspiratorach, co sztylety łamią

Na wykrzykników trupie; w mężach stanu,

Co w oknach lampy palą przez noc całą;

W poetach, ile zaślepieni chwałą...

Najjaśniejszemu (?) ci wciąż służą panu,

Bo on - to papież czaru.

Czar papieży,

Ile z zewnętrznéj pochodzi przyczyny,

Z szat drogich, pawich piór i pajęczyny

Koronek - również do niego należy⁵ -

I - przez to tylko łączność tam być może,

Nim wojnę prawdy Polska wygra w sobie,

Nim przed oblicze miecz przyniesiem Boże⁶,

A On odpowie: „Dość jest. Resztę zrobię...”

*

O Polsko! granic twych nie widzę linii,

Nic nie masz oprócz głosu - tak uboga!

Istniejesz przecie - tyś córą opinii,

Tyś głosem, który jest to - co głos Boga.

*

O Polsko! - twoim proroctwo wyznaniem,

Bo jednaś dzisiaj na puszczy wołaniem...

*

Tak wierzę - tak jest - ile człowiek może,

Że jest, powiedzieć - tak jest, Wielki Boże!

. . . . . . . . . .

A teraz - wróćcie do waszej rozmowy,

Do rozłamania głosu na koterie,

Gdzie w drobnych kółkach coraz geniusz nowy

Powstając, ludzkie za sobą mizerie

(Osobistości) będzie wlec dopóty,

Aż i proroctwa nie stanie... na buty!

*

Tu przestał - słowo hamując ostatnie.

Jedni mówili: - Prawdę ma - a drudzy,

Że się tłumaczy nie dość akuratnie,

Że demokratą ni arystokratą,

Że mógłby wody dolewać jak słudzy

Na Galilejskiej Kanie. - Wiesław na to:

- O! bracia - wino jeśli silne dawam,

Nie małobaczny piwnic jam niszczyciel,

Tylko że w Wierze o winie przestawam;

Jak zbraknie - wody dam - zmieni Zbawiciel!...

*

Tu przemilkł... potem rzekł: - Prawdy powietrze

Póki jest czyste, wszystko się rozwija:

Weselsze kwiaty, liście w sobie letsze,

Jaśniejszy lilii dzban, smuklejsza szyja,

Wolniejszy człeka ruch i myśli człeka...

*

To zbrudź - to zamąć: liść, kwiat, człowiek - czeka!...

*

A chcecież widzieć tego - który mąci?...

Oto - patrzajcie tam - stoi ten krawiec

I mówi: “Jam jest, który Pana strąci

Z wysoka, jako zepsuty latawiec -

Jam jest - któremu msze się także mruczą

W każdym pochlebstwie sobie, każdym swarze,

W teatrze pychy własnéj, w pychy farze...

Jam jest, któremu nieraz dzieci uczą

Na księży: wdzięczyć nakazując twarze,

Stygmatyzować fałszem - bledzić - krasić...

Któremu palić świece — nie nowina,

I nie nowina zapalone gasić;

Któremu poszczą nieraz - ba, i biczem

Tną się... by o tem wszystkiem trąbić niczem!...

Któremu stroją się w ornaty złote,

Krok udawając, co nie z tego świata,

Albo i w chłopską, dziurawą kapotę,

Albo i w mądry biret... i w stygmata...

Jam jest on wszech-fałsz zewnętrznego świata!...”

*

Ten - ów - widzicie, mąci - mąci tyle,

Że gdy do walki wyjdzie z nim gladiator,

To nieraz bracia, co wątpią o sile,

Wpierw mu jak Jowisz murem staną Stator,

Albo rozszarpią... i uczczą - w mogile!...

*

Ileż to razy za piękne on stawił

Potworne? - peruk piętrowaniem bawił,

Bo mu do rogów były podobniejsze,

Lub nadętością szat - bo tym próżniejsze!

Albo wspinaniem się na korki twarde

Jak kopyt róg - lub musem na postawy harde

I rozrzucenia bohaterskie włosa,

Zmrużenia powiek, w górę podrzucenia nosa,

Schylenia powiek na kształt dojrzałego kłosa!...

To on - mąciciel - który mszy tych i kantyków

Z daleka słucha - póty - póty tuman czyniąc,

Aż mają uszy, a nie słyszą krzyków,

Aż Boga przedać idą gdzie za pieniądz

I przepijają szaty Jezusowe...

. . . . . . . . . .

Aż złe i dobre miną... wezną nowe!

Koniec

Dialogu: "Wiesław"