Part

3001    14        |                     wola i centr nie ustalał się nigdzie. Teatr stawał się
3002    14        |                    się nigdzie. Teatr stawał się liturgią, to znowu mirażem,
3003    14        |                    polskiego słowa? I wydaje się, że Powrót Odysa jest czymś
3004    14        |                   Ibsenowskiego epilogu: Gdy się zbudzimy pośród umarłych.
3005    14        |                    procesu. - I dzisiaj, gdy się mówi o zamkniętej ideowej
3006    14        |                     za jego testament uznaje się to właśnie - poetyczność
3007    14        |                       poetyczność wyłamująca się spod żelaznej woli, usiłującą
3008    14        |                 zaćmić wolę gestem. Fałszuje się dziś Wyspiańskiego - tak,
3009    14        |          Wyspiańskiego - tak, jak fałszowało się i fałszuje romantyków, udusić
3010    14        |                  fałszuje romantyków, udusić się usiłuje go kadzidłami, sprawia
3011    14        |               usiłuje go kadzidłami, sprawia się nad jego grobem tryumf masek.
3012    14        |                   trzeba swe veto, nie lękać się rzeczywistości, zrozumieć,
3013    14        |                   prawdę rzeczy, który korzy się przed rzetelną męką i właśnie
3014    14        |                     bolesnym dopracowywaniem się narodowej duszy, że stoi
3015    14        |                     narodowej duszy, że stoi się tu u zawartych w głębi własnej
3016    14        |                      że w nas samych obudzić się ma Apollo Salvator i że
3017    14        |                   samych trwa męka pasowanie się, praca, wydzieranie duszy
3018    14        |                 dziełach - z tymi oto zmagał się zagadnieniami: czy warto,
3019    14        |          zagadnieniami: czy warto, czy godzi się być narodem? czy ja umiem
3020    14        |               zaglądać w swą duszę, on lękał się, czy zdoła żyć w narodzie,
3021    14        |                  zdoła żyć w narodzie, wahał się, czy chce tego. Ludzie,
3022    14        |                      które godne byłyby stać się cząstką zbiorowej świadomości,
3023    14        |                tragicznej walki poety, zdaje się wystarczać samemu sobie
3024    14        |               gadaninach komentatorów wysuwa się na pierwszy plan. Trzeba
3025    14        |                      sposób można przyczynić się do pogłębienia wpływu Wyspiańskiego.
3026    14        |                  wpływu Wyspiańskiego. Ukaże się nam wtedy niejedno: np.
3027    14        |                     Wyspiańskiego rozpocznie się w tej chwili, gdy każdy
3028    14        |            pro-wadził on w swym ujawniającym się poprzez teatr życiu duchowym.
3029    14        |                      nie znajdujemy i strzec się trzeba złudzeń, gdyż sztuka
3030    14        |               stanowiska, często zapadnięcia się i zboczenia walczącej woli.~
3031    14        |                    osobistego" życia spotkał się już Wyspiański od razu w
3032    14        |                     coś osobistego, że wiążą się one z pozostałą twórczością
3033    14        |                      o wiele ściślej, niż to się zazwyczaj przypuszcza. Nade
3034    14        |               wybujała metafora przedzierały się na pierwszy plan, gąszczem
3035    14        |                     innego pochodzenia można się zupełnie zabłąkać, jeżeli
3036    14        |                    zupełnie zabłąkać, jeżeli się zechce szukać w nich głębszego
3037    14        |                      ten odkrywać.~Wydaje mi się, że Meleager i Protezylas
3038    14        |              płomieniach, że dusza jej staje się teraz martwym przypadkiem
3039    14        |                naturą. Raz na zawsze ukazuje się tu poecie ta głęboka prawda,
3040    14        |                     nim. Wszystko, co wydaje się pierwotniejszym od narodu,
3041    14        |                    śmierci duchowej, ukazuje się sam sobie po spaleniu głowni
3042    14        |                  świadomie istnieć: nie daje się absolutnie pomyśleć. Z życiem
3043    14        |                   utajone w nim życie wydaje się siłą ślepą, demonicznie
3044    14        |                 bezcelową i szyderską. Zdaje się, że to, cośmy powiedzieli,
3045    14        |           artystyczna mówi nam, czym stawały się w momencie jego tworzenia
3046    14        |         przeświadczeniu między rozgrywającym się w naszych przeżyciach losem
3047    14        |             Wyspiański Meleagra - rozgrywało się w jego odczuciu życie jego
3048    14        |                      umie tylko widzieć, jak się człowiek w swej złudzie
3049    14        |                nigdzie poza nią, zrywających się u krawędzi grobu, w który
3050    14        |                  zmienia tu swój sens: staje się teraz wyrazem dzikiej nieujarzmioności
3051    14        |                   ślepnie nasza dusza, staje się igraszką istniejących nieprawdopodobieństw.
3052    14        |                       Tylko że nie odsłoniło się jeszcze całe ich znaczenie
3053    14        |                   bez jego osobistego wdania się; władają nim jak umarły
3054    14        |                piękna. Tu żyć mogą, poruszać się, ginąć postacie świadomego
3055    14        |                śmiertelnej łodzi rozpościera się w świat ludzki perspektywa
3056    14        |                    śmierć.~Komu sztuka staje się nie tworzeniem życia, lecz
3057    14        |                      nigdzie, można zatapiać się w widzenia światów pogrzebanych,
3058    14        |                      jako śmierć: pożegnałem się z myślą o szczęściu; stoję
3059    14        |                 śmierć, obcość życiu, którym się nie włada, by widzieć tym
3060    14        |                      raz na zawsze już staje się milczącym i jasnym. Z powodu
3061    14        |               których świadomość ogółu zlewa się całkowicie z rzeczywistością.
3062    14        |            zbiorowość wytwarza piękno: rodzi się ono jako niezamierzony wynik
3063    14        |               słoneczna atmosfera. Nie szuka się piękna; samo słowo może
3064    14        |                konieczna. Wieczność wydobywa się tu z samej życiowej rzeczywistości;
3065    14        |                      rzeczywistości; wchodzi się w nią poprzez życie. Gdy
3066    14        |                  życie jest takie, że wydaje się, że innym być by nie mogło,
3067    14        |                napotkane być mogą. Nie śniła się żadna wieczność Tycjanowi,
3068    14        |                   nich, i chwile ich stawały się wiecznymi, gdyż były przez
3069    14        |                    przez silną, zdolną upoić się sobą indywidualność. I nowe
3070    14        |                    krytycy, którzy posługują się twarzą Jehowy zamiast zwykłego
3071    14        |                     przez mole treść rozpada się przy pierwszym rzeczywistym
3072    14        |                      duchem poety. Gdy szuka się niezależnego od życia piękna,
3073    14        |                   życia piękna, gdy szuka go się poza życiem - znaczy to,
3074    14        |                  poza życiem - znaczy to, że się nie znajduje wartościowych
3075    14        |         wartościowych form w życiu samym, iż się stwierdziło, że to życie,
3076    14        |                  było ono życiem, my staramy się wydobyć z dusz jego odbicie,
3077    14        |                   aby duszom naszym pozwolić się ułożyć, ukształtować tak,
3078    14        |               pogrzebane formy. Piękno rodzi się tu z zawieszenia życia,
3079    14        |                  bezpośrednie: życie zmienia się w takie celowe zestrajanie
3080    14        |                   nami nie jest; życie staje się magią, wywoływaniem upiorów,
3081    14        |                    niewypowiedzianego dzieje się z osobą ludzką. Człowiek
3082    14        |                      dojść do głosu, okazuje się, że aby patrzyć na świat
3083    14        |                   Wyspiańskiego inaczej mają się rzeczy; rzeczy zawsze mają
3084    14        |                   rzeczy; rzeczy zawsze mają się inaczej, gdy w grę wchodzi
3085    14        |              konsekwencje tego czynu musiały się ujawnić. Poeta zaczął żyć
3086    14        |                     bez trwogi, nie lękające się niczego, co w nim napotkać
3087    14        |                 jasności i prawdy, - odpycha się od brzegu żyjących, nie
3088    14        |                     pięknie z żywymi, wyrzec się trzeba życia, tworzyć tak,
3089    14        |                       by w nim nie oglądając się na to, co życie dać może,
3090    14        |                    estetyzm sądzi, że tworzy się wieczną sztukę, zaniedbując,
3091    14        |                     niezbędnej do wykłuwania się w nas poematów, sonetów,
3092    14        |                      ręku, jak gdyby myślało się samą mocą, dopominającą
3093    14        |                      samą mocą, dopominającą się o pełną samowiedzę. Archaizm
3094    14        |                  prawdę: losy wasze odbijają się poza wami, nie ma w was
3095    14        |                  niej pełną jasność.~By mógł się narodzić poeta, umrzeć musiał
3096    14        |                       bezpośrednio rodzącego się piękna. To tylko oznacza
3097    14        |                     Z tego stanu duszy rodzi się Klątwa. Z tego stanu duszy;
3098    14        |                     w ciągu tworzenia dzieje się coś z poetą. Rozoranej ziemi
3099    14        |                    jasnego spozierania staje się tu i ówdzie upiorem, wchodzi
3100    14        |                       grozi, rozpacza. Mieni się nam ta tragedia w oczach,
3101    14        |                   tragedia w oczach, zmienia się nieustannie, choć pozornie
3102    14        |                     wzrokiem ujrzane - staje się głosem krwi bijącej w niebiosa.
3103    14        |                niebiosa. Są chwile, gdy cofa się przed widmem w spokój swój
3104    14        |                     już i jego dusza szarpie się w ciemnym, opętanym chórze.
3105    14        |                  zdradziecka współwina, duch się do boju rwie, dźwiga ziemię:
3106    14        |            straszliwy żywy słup ognia. Krwią się stal i piorunem. Bóg mówi
3107    14        |                      mówi słowo. Jakie? pyta się widz - czytelnik - albo
3108    14        |                   czytelnik - albo raczej on się nie pyta - on jest tresowany -
3109    14        |                      sztuka, rzecz, o której się potem felieton pisze, i
3110    14        |                     dymu. Za blisko pochylił się nad ziemią duch, chwyciła
3111    14        |                     go, wrósł w nią, szarpie się jej ślepą męczarnią. Bóg
3112    14        |                    siebie i własne zmagające się z ciężarem, wieczną krzywdą
3113    14        |                    przecież, ale w co obraca się, czym staje się tu śmiałość?
3114    14        |                    co obraca się, czym staje się tu śmiałość? Świat pozaludzki
3115    14        |                    dziejowego świata: gmatwa się ona i ginie w tej obcej,
3116    14        |                    nam, jak katolicyzm staje się tragedią w polskiej wsi,
3117    14        |                      wobec tego? Serce poety się rwie, dymi się i jego krew
3118    14        |                   Serce poety się rwie, dymi się i jego krew w tym widziadle.
3119    14        |                      zrozumienia go - ukrywa się poza estetyzmem. Poprzestajemy
3120    14        |                   ale sam ten brak ukazał mu się jako fakt zewnętrzny, jako
3121    14        |             zapatrzeniu we własne szamotanie się. Poeta woła, krzyczy, -
3122    14        |                   krzyczy, - ale jemu samemu się zdaje, że on słucha tylko.
3123    14        |                    niezależnie od tego, czym się wydaje, jest, jest do głębi.
3124    14        |                      świat, w którym szamoce się własna jego niedecyzja,
3125    14        |             niedecyzja, a że widzi - więc mu się zdaje, że ją przezwyciężył,
3126    14        |                    tak o tym, więc przestaje się o to tragicznie troszczyć.
3127    14        |               granice jego świata zarysowują się przed nami: zamienia mu
3128    14        |                      przed nami: zamienia mu się życie w widzenie, jak żyć
3129    14        |                    dobrze jest wiedzieć, jak się nazywa to, co robimy, znać
3130    14        |                      Saskim Placu. Tam byłby się wódz naczelny przekonał,
3131    14        |                pozostanie. I nagle zmieniają się widnokręgi; ginie znaczenie
3132    14        |                   który masz wolę; krew leje się, ginie życie pokoleń, a
3133    14        |                     przez krwawe widmo. Wali się na scenie krwią zbroczony
3134    14        |             zbroczony upiór żołnierza, zrywa się ból i gniew, płacze, grozi,
3135    14        |                     inaczej trzeba tu oprzeć się na granicie własnej woli;
3136    14        |                     Klątwie jasność ta burzy się, w Warszawiance wystrzela
3137    14        |                    tragedii. Więc zdobądźcie się na tę śmiałość: życie nasze
3138    14        |          przyjmujecie tego stanowiska, burzy się przeciwko niemu wasza dusza.
3139    14        |               jesteście wy tu, gdzie rozwija się, żyje dziejowa potęga. Słowo?
3140    14        |                      nas należy pracować, aż się dokopiemy do tej głębiny;
3141    14        |                   tej głębiny; gdzie zaczyna się kontakt z rzeczywistością.
3142    14        |                   nie-myślenia, nieposuwania się naprzód. Jeżeli czyni postępy,
3143    14        |                      organem tworzenia stała się tu kontemplacja, jak myśl
3144    14        |                    gdy kontemplacja ta zrywa się nagle jakby zbudzona, zmienia
3145    14        |                     to, co było wiarą, staje się dowolnością polskiej historii.
3146    14        |                dostatecznej siły dla oparcia się wobec kaprysu. I nie wiemy,
3147    14        |                  człowiek i nie może domagać się prawdy od nikogo, od społeczeństwa,
3148    14        |                 myśli, które mają tragicznie się załamać, a więc konkretny
3149    14        |                 zawisa nad nią: na czym więc się opiera? Na to nie znaleźlibyśmy
3150    14        |                       który tworzy, zamienia się z wolna w gest Wyspiańskiego,
3151    14        |                 rzecz, i proces myśli stawał się tworzeniem "wizerunków"
3152    14        |                  osobista, tragiczna stawała się gestem, ale często także
3153    14        |                 usiłowaniem życia tak, jakby się miało światopogląd bez światopoglądu,
3154    14        |                     bez światopoglądu, jakby się miało wiedzę bez poznawania.
3155    14        |                    poznawania. Artysta łudzi się sam, że sam siebie oszuka:
3156    14        |                      przez to już autor stał się uczonym, filozofem, mężem
3157    14        |                     uprzedni widnokrąg, myli się, jeżeli sądzi, że go przekroczył:
3158    14        |                 kontemplację prawd, jakie by się znać mogło, poznania rzeczywistego
3159    14        |                      od niej wolny; wyzwolić się od niej nie może, sama walka
3160    14        |                  walka o to wyzwolenie staje się widowiskiem, zamiast przebudowania
3161    14        |                 Psychika nasza musi utrzymać się wobec świata poznawczym,
3162    14        |                    swej psychiki - sam staje się fikcją. Życie ujrzał Wyspiański
3163    14        |                     klątwę zwierciadła, stać się życiem. Na początku tej
3164    14        |               głębinie martwą i chce zmienić się, nie przełamując bierności
3165    14        |             organizmem życia, lecz czymś, co się odbija i co jest odbijane:
3166    14        |                   rzeczywistością załamującą się w zatoce śmierci. Poeta
3167    14        |                   nie tworząc życia, wznieść się na wyższy jego stopień?
3168    14        |                    stopień? jak może pojawić się w obawie coś, czego nie
3169    14(*)     |                       Swobodę nie wyrzekania się tego stanu rzeczy, bronienie
3170    14(*)     |                   wszelkimi sofizmatami - ma się na myśli dziś, gdy się mówi
3171    14(*)     |                    ma się na myśli dziś, gdy się mówi u nas o swobodzie tworzenia.
3172    14(*)     |                 tworzenia. Swobodą tą nazywa się możność pozostania wiernym
3173    14(*)     |                     myśli. Swobody tworzenia się bronią ci, którzy nigdy
3174    14        |                 chłonęły samą walkę; stawała się ona przez to równie, jak
3175    14        |                 nierzeczywistą. Dlatego, gdy się chce szukać stanowiska Wyspiańskiego
3176    14        |                    tego korzenia. Sama przez się psychika jako widzenie,
3177    14        |                    Wyspiański chciał zrosnąć się ż tym życiem, przekonywał
3178    14        |                      tym życiem, przekonywał się, że posiada ono jako narzędzie
3179    14        |                    sobie organu życia, cofał się do spozierania, do zatapiania
3180    14        |                     ich iluzoryczność - stać się musi jakby pokutującą duszą
3181    14        |                      my do trumny!~W walkach się naród skrzepi nadto dumny -~
3182    14        |                  przeleje strugi krwi - krew się oczyści.~................................................................~
3183    14        |                      które nami rządzi... aż się ziści~tajnych wyroków czas...
3184    14        |                     i zamiarów, które wydają się niepodobnymi do pogodzenia,
3185    14        |                      pogodzenia, gdy ukazują się na płaszczyźnie myślowej
3186    14        |                  jako cząstkowe dopełniające się tarcia te siły, które z
3187    14        |                  widzenia jednostki wydawały się całościami. Naród zwycięski
3188    14        |                      zwycięski i rozwijający się tworzy moc, wielką jedność
3189    14        |                przeciwne, dążenia ścierające się, indywidualne, wzajemnie
3190    14        |                       wzajemnie wykluczające się racjonalizmy zostają pogodzone,
3191    14        |                      zagadką, nad którą ważą się czyny. Jeżeli zwycięży on -
3192    14        |                duchową, na której rozgrywają się dramaty Wyspiańskiego. Zbadać
3193    14        |                     czy myśli polskie znaczą się i piszą w piersi tego olbrzymiego
3194    14        |                     duchowym regionie dzieje się tu wszystko. Tak przeobraziła
3195    14        |                   wszystko. Tak przeobraziła się straszliwie Charonowa łódź
3196    14        |                  myśli tych wyrazem. Nie wie się nigdy, co się właściwie
3197    14        |               wyrazem. Nie wie się nigdy, co się właściwie zakłada, mówi
3198    14        |                 Renan. Tragedia rozgrywająca się pomiędzy Polską a groźnym
3199    14        |               Widzimy, jak powraca, pogłębia się ta sama rysa. Czyn nasz
3200    14        |              możliwość. Za życia poeta staje się sam w sobie jakby jednym
3201    14        |               głębsza i demoniczniejsza, niż się to myśli - tragedia w umiejscowieniu
3202    14        |                   postaci, sądził, że to ona się porusza, gdy sam coś stanowił.
3203    14        |                  Wyspiańskiego, w ten sposób się tłumaczy. Być może w najgłębszych
3204    14        |                     Wyspiańskiego nie wyraża się nigdy przez słowo: nie myślał
3205    14        |                    wzruszeniem, wyrażającymi się barwą, ruchem, dźwiękiem***.
3206    14(**)    |                           Naturalnie wydadzą się te moje analizy urąganiem
3207    14(**)    |                      torturach tego spalania się duszy w umęczonym ciele.
3208    14(**)    |              plamiącego uwielbienia. Męczymy się wszyscy w Polsce: nie jest
3209    14(**)    |                 częściej, niż kiedy, spotyka się dziś polskie niewiniątka
3210    14(**)    |                   niedorzeczniej rozpościera się fikcyjne myślenie, fikcyjne
3211    14(**)    |                       metoda, ścisłość stały się dziś jakimś upokarzającym
3212    14(**)    |              występkiem, czymś, czego trzeba się wstydzić. Szuka się nie
3213    14(**)    |                   trzeba się wstydzić. Szuka się nie myśli zdolnej zorganizować
3214    14(**)    |                     żyje dziś myślami, które się rozbiły w strasznej próbie
3215    14(**)    |                  strasznej próbie i nie chce się do tego przyznać. Ohydna
3216    14(**)    |                  temu wszystkiemu, co podoba się redaktorowi Krytyki za myślenie
3217    14(**)    |                       W osobie Feldmana chce się zabić stan duszy polskiej
3218    14(**)    |                    inteligencji, który odbił się w młodej polskiej literaturze
3219    14(**)    |               powinniśmy dążyć do wyzwolenia się od niego jak najenergiczniej
3220    14(**)    |               klasowego istnienia. Chciałoby się polską młodą literaturę
3221    14(**)    |                     talentów, które nauczyły się już "jadać z ręki". Dlatego
3222    14(**)    |                subiektywizmu, negacji - stać się musi pozytywnie-twórczą:
3223    14(**)    |                   przekształcenia dokonywają się dziś w nowoczesnej europejskiej
3224    14(**)    |                      czujną, widzi, że rodzi się epoka niezmiernie konkretnego
3225    14(**)    |               głębszego od nich. Naród staje się organem stosunku myśli z
3226    14(**)    |                      Maurras ma prawo uważać się za bardziej konsekwentnego
3227    14(**)    |                      gdy w Polsce rozkoszują się płytką i jezuicką krytyką
3228    14(**)    |                     sumienie narodowe, zanim się ma przekonania. Naród jest
3229    14(**)    |               podyktował mi Bakaj, posługują się w swym czynnym życiu umysłowym -
3230    14        |                 wzruszenie, które dopominało się o wyraz, który byłby tonem,
3231    14        |                   wewnętrznym życiu dokonywa się dziwne przeistoczenie. Zamiast
3232    14        |              dźwigania. Konkretna myśl staje się tu jednym z wielu znaków,
3233    14        |                     ideę wyrazić. Czyn staje się tu od razu własnym swoim
3234    14        |                psychiki nowej: od tego tylko się wyzwalamy, co umiemy zastąpić,
3235    14        |                    Polska historia rozwinęła się na gruzach polskiej woli.
3236    14        |                  czynnego patriotyzmu zrosła się znowu z formami dziejowego
3237    14        |            męczeńskim i bohaterskim spalaniu się, nie zaś na konstruowaniu
3238    14        |                     lecz jako o czymś, co ma się ostać mocą własnego wzruszeniowego
3239    14        |                       Tylko przeciwstawiając się światu jako siła i tworząc
3240    14        |                    narzędzie, przeistaczając się w wiarę władającą nowoczesną
3241    14        |               osamotnienie, w jakim znajdzie się ona we własnym naszym wnętrzu.
3242    14        |                      psychika polska ukazuje się nam samym, jako forma biologicznie
3243    14        |                     i rzecz dziwna, ustalają się tu dziwne kompromisy. Albo
3244    14        |               psychika jest postulatem. Mówi się dzisiaj o wyzyskaniu myśli
3245    14        |                      Wyspiańskiego i pojmuje się to jako naśladowanie specjalnej
3246    14        |                   poza Wyspiańskiego, jeżeli się chce Wyspiańskiego zrozumieć.
3247    14        |                   zwyciężającego, ostającego się na poziomie nowoczesności
3248    14        |               nowoczesności typu, może ostać się polska tradycja, polskie "
3249    14        |                     intencją. - Tu zawiązuje się wola, lecz nie ma nic z
3250    14        |                   wyprowadzić. Dlatego czuje się poeta w swym własnym świecie
3251    14        |                   jest, jak duch, który może się ukazywać, lecz nie działać.~ ~* * *~ ~"
3252    14        |                    wystarcza, tak zarysowuje się dla Wyspiańskiego zagadnienie.
3253    14        |                  stan duszy, który sam przez się jest tylko postanowieniem
3254    14        |                   podstawę: do tego redukuje się zasadnicza myśl Wyzwolenia.
3255    14        |                  wyszedł, przeciwnie, cofnął się myślą poza nie i usiłował
3256    14        |                       Wnet jednak zarysowuje się fatalne załamanie: jaką
3257    14        |                  dokładnie moment narodzenia się nowej świadomości, woli
3258    14        |                      realistycznego zmagania się. Reprezentuje grunt, z którego
3259    14        |                      grunt, na którym skupić się musi cała siła, cała myśl
3260    14        |                    wyższości, tak zarysowuje się sprawa. Tak właśnie. O to
3261    14        |                psychiki, męczeńskie spalenie się jej - staje się silą dziejową
3262    14        |                     spalenie się jej - staje się silą dziejową jedynie przez
3263    14        |               demokracja i przeciwstawiające się jej narodowe kierunki -
3264    14        |                  posiadania: stąd siłą staje się życie polskie, o ile linii
3265    14        |                     woli, na jakim zatrzymał się Wyspiański. Z jednej strony
3266    14        |                      jednej strony przyjmuje się za stan trwały, niezmienny,
3267    14        |        rzeczywistości, z drugiej nie rozumie się symbolicznego charakteru
3268    14        |                      cała dusza jego cofnęła się w przestrachu przed jego
3269    14        |                      samego widma woli czuje się najwyraźniej może w Akropolis.
3270    14        |                      trwogi przed rozstaniem się z własną męką: wszystko
3271    14        |                    polskiej literaturze mówi się ostatnimi czasy dużo o "
3272    14        |               całkiem nieznana. Czyn ukazuje się w postaci jakiegoś swobodnego,
3273    14        |                     psychicznego chaosu; roi się jakaś wola, nie wymagająca
3274    14        |                      nie umiał, nie mógł jej się poddać. Czuł, że przenosi
3275    14        |             archaiczna samowola trzymających się mocą naszej bierności pierwiastków
3276    14        |                      wśród której dokonywają się poza nią przyszłe jej własne
3277    14        |                własne losy. Na czym trzymasz się rozełkany, duchowy cudzie?
3278    14        |                   grozie, która czyha, rodzi się wśród nocy. Polska historia
3279    14        |                     historia czeka tu, modli się o wyzwolenie, nie walczy
3280    14        |           Wyspiańskiego, świat, który trzyma się mocą ukochania, bezgranicznej
3281    14        |                    być marzącą katedrą, stać się organiczną biologiczną wolą.
3282    14        |                       o twoich naukach? Stać się narodem, być jako inne.
3283    14        |                   narodowego istnienia rodzi się dusza, ale jakże ma się
3284    14        |                      się dusza, ale jakże ma się stać ona na nowo, gdy już
3285    14        |                    dążenia. Myśl polska cofa się przed biologią dziejów.
3286    14        |                      sobie, nie ma prężących się, gotowych do czynu mięśni.
3287    14        |                  Ściska miecz, ale kość ręki się kruszy.~Weźcie do ręki Kiplinga
3288    14        |                    bezpośrednio po wmyśleniu się w świat Wyspiańskiego. Jakąkolwiek
3289    14        |                    zwierzę ludzkie. Czujecie się zgorszonymi? Kipling ukazuje
3290    14        |                   wydobyć prawdę, nie dającą się wypowiedzieć za pomocą tego
3291    14        |                     pomocą tego medium. Stań się ciałem: twardą, utrzymującą
3292    14        |       biologiczno-społecznej walki. Gdy cofa się ona przed rzeczywistością,
3293    14        |                     samo to życie, z którego się to piękno zrodziło. To jest
3294    14        |                siebie. Czy zdołaliby przyjąć się na nowo, przeżyć swe własne
3295    14        |                   siebie. Życie nie wstrzyma się w biegu, nie przestanie
3296    14        |                   jeżeli świadomość zrzeknie się życia, uczyni to na rzecz
3297    14        |                      form. Tak! Tu wypowiada się prawdziwie zachodnia dusza
3298    14        |                którym zachodnia, rozwijająca się potężnie historia staje
3299    14        |                 dziecięcej. Nie będę spierał się o określenia. Radzę tylko
3300    14        |                      ludzki, który może stać się wzorem prawdziwie nowoczesnej
3301    14        |                     na tę płaszczyznę, gdzie się wykuwa dziejowa wola. Nie
3302    14        |                      ogarnął swą siłą rwania się i pędu całą dzisiejszą rzeczywistość,
3303    14        |                    rzeczywistości, do zlania się z nią, jako ciałem jutrzejszego
3304    14        |            biologicznym, chaotycznym rwaniem się, lecz nie miała z żywiołem
3305    14        |                       lecz sam na nią zdobyć się nie może, gdyż polska rzeczywistość
3306    14        |                    żywioł nieznany, o którym się wie, że jest, do którego
3307    14        |                     wie, że jest, do którego się pragnie mieć zaufanie, lecz
3308    14        |                  mieć zaufanie, lecz którego się nie zna. Wyspiański czuje
3309    14        |                    zwyciężająca, rozwijająca się rzeczywistość - oto ona.~
3310    14        |                       oto ona.~Wiem, że wyda się to ciasnym.~Ale posłuchajcie.~
3311    14        |                  idzie: iż życie utrzymujące się na powierzchni tajemnicy
3312    14        |                      słowami: używam, staram się używać słów najcichszych,
3313    14        |          Gdziekolwiek bądź jesteś, wyprostuj się w obliczu Boga i czyń. Czyń
3314    14        |                   niesie ci życie: nie lękaj się życia, twórz jego irracjonalną
3315    14        |                istotnie, gdy Kipling spotyka się oko w oko z braminem, religijna
3316    14        |                   człowiekiem, kto tu zawaha się lub odpowie na korzyść Hindusa.~
3317    14        |               wyrasta duszy; życie wytoczyło się z piersi Boga. By być prawdą,
3318    14        |                     By być prawdą, myśl musi się usprawiedliwić przed życiem -
3319    14        |                 która dawno już ukazywała mi się w niejasnych zarysach*****.
3320    14(****)  |                   Idee, który niebawem ukaże się drukiem, w tym samym co
3321    14        |                       którego książka stanie się dla każdego, kto ją szczerze
3322    14        |                 surowa Marksowska myśl staje się żywą istotą, odzyskuje wielką
3323    14        |              Rozumiemy Proudhona, który czuł się posłanym przez opatrzność
3324    14        |                  Newmana, wszystko to zrasta się w jedną wielką myśl, o której
3325    14        |                    Cieszowski. Trzeba strzec się jednak tu fatalistycznego
3326    14        |                  tych wszystkich, co starali się i starają wytworzyć poczucie
3327    14        |                fałszem, chociażby dochodziło się do nich poprzez Monsalwat
3328    14        |              Górskiego, chociażby znajdowało się je "u źródeł duszy polskiej"
3329    14        |                 Odysa. Dusza pozostała czuje się bezcielesną. Jestem przekonany,
3330    14        |                     przekonany, że wypowiada się tu głębokie przeżycie Wyspiańskiego.
3331    14        |             przeżycie Wyspiańskiego. Zbłąkał się między ułudę, gdyż nie stal
3332    14        |                  między ułudę, gdyż nie stal się tyranem własnej swojej duszy,
3333    14        |           psychicznej Itaki.~Myśl jego stała się tylko znakiem myśli, zastępstwem
3334    14        |                     gdy poczujecie, że rodzi się z waszych dusz siła, znaczyć
3335    14        |                       w tym centrum jednoczą się myśli.~Stara walka między
3336    14        |                     narodowej duszy.~Kołysać się oni muszą i ważyć, jak sępy
3337    14        |                 zapaśnicy.~Mowa czynu wydaje się nieraz bezwzględnym gwałtem,
3338    14        |                bezwzględnym gwałtem, buntuje się przeciwko niemu, wydaje
3339    14        |                      przeciwko niemu, wydaje się zawadą.~Potęga zdaje się
3340    14        |                     się zawadą.~Potęga zdaje się krwawić duszę, kalać ją,
3341    14        |                  Myśl opór stawiając, wydaje się sprawczynią bezsiły.~Ktokolwiek
3342    14        |                     energii narodowej stanie się zawsze źródłem prawdy, choćby
3343    14        |                   jego życia. Gdzie ścierają się prawdy ludzkie, dla których
3344    14        |                    narodów.~ - - -~Nauczyłem się myśleć historycznie, studiując
3345    14        |                    wola, która umiała zdobyć się na konsekwentną moc realizacji,
3346    14        |           konsekwentną moc realizacji, stała się wreszcie organem narodowej
3347    14        |                      Giną tylko myśli, które się realizować nie dają, ani
3348    14        |                    lat ostatnich: zmieniałem się nad nią i przed nią i ona
3349    14        |                    przed nią i ona zmieniała się. Nie wiem, czy ja ją, czy
3350    14        |                     że kończąc ją, rozstając się z nią, czuję w sobie spokój,
3351    14        |                    nie miał, gdy zarysowywał się przede mną jej gorączkowy
3352    14        |                  ślady wewnętrznego stawania się. Rzeczy żywe są wynikiem
3353    14        |                    przeistoczeń; co zmieniać się i żyć nie może, jest niczym.~
3354    14        |                  świeckimi. Ksiądz czuć może się istotnie przedstawicielem
3355    14        |                    go w niej, a raczej rodzi się on w niej dopiero; byłoby
3356    14        |                     powierzchni. Wydawało mi się to jednak niepożądanym.~
3357    14        |                      ostatni raz spotkaliśmy się z nim ex re Klątwy. Tam
3358    14        |                      Stosunek ten zarysowuje się jako tragiczna walka.~Wyspiański
3359    14        |                siebie nieustannego tworzenia się duszy, tego życia "słowa"
3360    14        |                      Wyspiańskiego wypowiada się raczej intencjami; w danym
3361    14        |                   nawet całkiem jasne. Zdaje się, że katolicyzm, jako dziejowa,
3362    14        |                   właśnie. Myśl nasza domaga się w swej rzeczy stanowiska,
3363    14        |                 prawdy, ale że prawda, która się w tej formie wypowiada,
3364    14        |                  nimi. Ziemia rodzinna staje się jakby pierwszą i najgłębszą
3365    14        |                    mową naszą, której uczymy się rozumieć, żyjąc na niej,
3366    14        |                 ponad nie i ogarnia: zazębia się w każdy najbardziej indywidualny
3367    14        |                  nauki odżywa w nas i domaga się zaspokojenia. Jeżeli nie
3368    14        |               katolicyzmu; czasami wydaje mi się, że powinienem był napisać:
3369    14        |                współdziałaniem, ujawniającym się w walce, aż do zniszczenia
3370    14        |              katolicyzmu.~Mówi on, że wydaje się mu on formą myśli, odbijającą
3371    14        |                     jakich on żyje i rozwija się.~Nietrudno zrozumieć, że
3372    14        |                    krańcowe zwątpienie staje się, nie wiedząc o tym, organem
3373    14        |                organem wiary.~Przystosowanie się wtedy tylko uwłacza prawdzie,
3374    14        |                    którym wątpienie to staje się jakby odnajdującym drogę
3375    14        |                     nasza nie zdoła pogodzić się z faktem, aby sprawdzianem
3376    14        |               odstąpić, gdyż każde uchylenie się byłoby dowolnością. Zbadaliśmy
3377    14        |                  psychicznych formach wyrazi się prawda dla najbliższych
3378    14(*****) |                                       Staram się, by książka ta zamykała
3379    14(*****) |                artykułów usiłowałem wyzwolić się z pod władzy dogmatyzmu
3380    14(*****) |             narodowej, prowadzi do odrywania się jednostek samoistniejszych
3381    14(*****) |                     z narodem bez zrzeczenia się własnej swobody. Przedstawiłem
3382    14(*****) |                   tego procesu wyjaśniało mi się samemu w ciągu pisania.
3383    14(*****) |                Pragnę, by mogła ona wzruszać się i przejmować życiem myśli.