|
„Uslisi Gospode pravdu,
cuj glas moj, primi u usi
molitvu moju ne iz usta lazljivih."
(Psalam 17, 1)
Banjalucka eparhija, koja obuhvata severozapadni deo
Bosne, osnovana je 1900. godine kao mitropolija. Do tog vremena, ovi srpski
prostori bili su u sastavu Dabrobosanske mitropolije. Prvi episkop ove
eparhije bio je mitropolit Evgenije Letica (1901–1907), a zatim slede srpski
arhijereji: Vasilije Popovic (1908–1938), Platon Jovanovic (1940–1941), dr
Vasilije Kostic (1947–1961), dr Andrej Frusic (1961–1980) i sadasnji episkop
Jefrem Milutinovic.
Glavna duhovna sredista eparhije su manastiri Gomionica, Mostanica i
Liplje. Manastir Gomionicu sa hramom posvecenim Vavedenju Presvete Bogorodice
obnovili su 1595. godine milesevski monasi, koji su posle turske najezde
izbegli u ovaj manastir.
Manastir Mostanica sa crkvom Svetog arhangela Mihaila zaduzbina je
srpskog kralja Dragutina jos u XIV veku. Vise puta je stradao od Turaka, a u
XVII, opet zbog turskog zuluma, kaludjeri napustaju manastir i odlaze u
Slavoniju, gde obnavljaju manastir Lepavinu. Postriznik i zitelj ovog
manastira bio je djakon Avakum sve do 1811. godine, kada ga zbog turskog
nasilja napusta i sa mostanickim igumanom Genadijem odlazi u Srbiju, gde ce
mucenicki postradati. Manastir Liplje takodje je zaduzbina kralja Dragutina,
i bio je znacajan prepisivacki centar u srednjem veku. Jedan od prvih pomena
ovog manastira sacuvan je u „Krusevskom pomeniku" iz XV veka.
U Drugom svetskom ratu (1941–1945) na teritoriji Banjalucke eparhije
porusene su 64 crkve, a 21 je ostecena. Jedan manastir je takodje porusen, a
tri su znatno ostecena. Ukupno je sruseno 38 parohijskih domova, a 12 je
osteceno. Na prostorima ove eparhije u proslom ratu unistene su 94 crkvene
arhive, a jedna je opljackana. U Drugom svetskom ratu mucenicki je postradao
i episkop banjalucki Platon Jovanovic. Ovom srpskom arhijereju ustaske vlasti
naredile su 27. aprila 1941. godine da napusti eparhiju i ode za Srbiju. Na
ovu naredbu vladika Platon odgovorio je 3. aprila ustaskom stozerniku Viktoru
Guticu, i pored ostalog rekao: „Ja sam kanonski i zakonski od nadleznih
postavljen za episkopa banjaluckog, i kao takav obavezao sam se pred Bogom,
Crkvom i narodom da cu voditi brigu o svojoj duhovnoj pastvi, trajno i
dostojanstveno, bez obzira na ma kakve prilike i dogadjaje, vezuci
nerazdvojno svoj zivot sa zivotom i sudbinom svog duhovnog stada." Vec
narednog dana usledila je nova Guticeva naredba da mitropolit Platon odmah
napusti Banjluku. Mitropolit je umolio banjaluckog biskupa Josipa Garica da
posreduje kod nadleznih vlasti i da mu produzi boravak za jos dva dana.
Biskup je obecao i uveravao ga da bude spokojan. Medjutim, iste noci u tri
casa ujutro doslo je sest ustasa pod vodjstvom ustaskog zlikovca Celica.
Odveli su mitropolita u Glavni stozer, gde je vec bio prota Dusan Subotic.
Potom su obojicu poveli izvan grada i na sestom kilometru puta prema Kotor
Varosi, u selu Vrbanji, mucili, potom ubili i bacili u reku Vrbanju. Pre
umorstva, obojici su tupim nozem obrijali brade, izvadili oci, odsekli nos i
usi i na prsima nalozili vatru. Posle 17 dana, 23. maja, pronadjeno je
unakazeno vladicino telo u mulju na uscu reke Vrbanje u Vrbas. Mitropolit
Platon Jovanovic sahranjen je maja 1941. godine na vojnickom groblju u
Banjaluci.
|