|
„Koji mi pakoste, prebijajuci
kosti moje,
rugaju mi se govoreci mi svaki
dan: Gdje je Bog tvoj?"
(Psalam 42, 10)
Sediste prve episkopije u Bosni, posle krstenja Srba, osnovano
je kod crkve Svetog Petra u Ban Brdu. Kada je Sveti Sava vrsio organizaciju
Srpske crkve od 1219. godine, ustrojio je prema Bosni eparhiju u Dabru, a
posle pada Bosne pod Turke 1463. godine, dabrobosanski mitropolit je vrsio
duhovni nadzor nad pravoslavnima u celoj Bosni, pa je cak od peckog
patrijarha dobio vlast i nad pravoslavnim Srbima u Dalmaciji kao „egzarh cele
Dalmacije".
Sediste dabrobosanskog mitropolita bilo je najpre u manastiru Banji u
Dabru. Kasnije se sediste pomeralo prema zapadu, te je neko vreme bilo u
manastiru Rmnju, na tromedji Bosne, Dalmacije i Hrvatske. Od 1713. godine,
tron ovog vladicanstva je u Sarajevu, gde se nalazi i danas.
Posle nasilnog ukidanja organizacije Pecke patrijarsije (1766), na
katedru dabrobosanskih mitropolita dolaze Grci. Tada je, na osnovu sporazuma
izmedju austrougarske drzave i Carigradske patrijarsije od 1880. godine,
pravoslavna crkva u Bosni i Hercegovini postala autonomna mitropolija u ciji
sastav pored Dabrobosanske ulaze jos Zvornicka, Zahumsko-hercegovacka, a
kasnije i Banjalucko-bihacka eparhija. U to vreme je pravoslavna crkva u
Bosni i Hercegovini dobila i svoju nacionalnu jerarhiju. Prvi Srbin
dabrobosanski mitropolit bio je Sava Kosanovic (1881–1885), ali je on zbog
sukoba sa agresivnim austro-katolickim prozelitistima morao da odstupi.
Njegovi naslednici produzili su borbu za jacanje i odbranu narodne
crkveno-prosvetne autonomije.
Prilikom ujedinjenja Srpske pravoslavne crkve (1920), Dabrobosanska
mitropolija je, kao i ostale eparhije u Bosni i Hercegovini, usla u sastav
obnovljene Srpske patrijarsije.
Bogoslovija, koja je do Prvog svetskog rata radila u Reljevu, a izmedju
dva svetska rata u Sarajevu, ugasila se u stradanjima Srpske pravoslavne
crkve i njenog vernog naroda 1941. godine. Muzej stare crkve u Sarajevu
svojim eksponatima recito govori o poboznim i kulturnim nastojanjima
pravoslavnih Srba Sarajeva i Dabrobosanske eparhije u proslim vekovima.
Od dabrobosanskih mitropolita koji su rezidovali u Banji, danas se zna za
Josifa (1575) i za Gavrila Avramovica (1575–1588), koji je preneo sediste u
Rmanj, a zatim preko Like presao na austrijsku Slavonsku krajinu. Po raznim
manastirima u zapadnoj Bosni su rezidovali: Aksentije (1589–1601), Teodor
(1601–1619), Makarije (1620), Isaija II (1628–1635), Longin (1657), Hristifor
(1671–1681), Atanasije Ljubojevic (1681–1688), Visarion (1690–1708), Isaija
III (1708–1709) i Mojsije Petrovic (1709–1713).
Posle ukidanja Pecke patrijarsije (1766), Carigradska patrijarsija je
dovodila ovamo za mitropolite mahom Grke (fanariote). To su bili: Danilo
(1769), Kiril (1776–1779), Venedikt Kraljevic (1805–1808), Kalinik
(1809–1817), Venijamin (1817–1835), Amvrosije (1835–1840), Ignjatije I
(1841–1850), Prokopije (1851–1853), Dionisije I (1856–1860), Ignjatije II
(1861–1868), Dionisije II Ilic (1868–1871), Pajsije (1871–1874) i Antim
(1874–1880).
Nakon sklopljene konvencije izmedju Austrije i Carigradske patrijarsije
(1880), mitropolit Antim je odstupio, a za mitropolita dabrobosanskog dosao
je Sava Kosanovic (1881–1885); zatim, Djordje Nikolajevic (1885–1896),
Nikolaj Mandic (1896–1907), Evgenije Letica (1907–1920), Petar Zimonjic
(1921–1941), koji je mucenicki postradao od ustaske ruke, Nektarije Krulj
(1947–1966) i Vladislav Mitrovic (1967–1992). Sadasnji mitropolit je Nikolaj
(Mrdja).
Dabrobosanska
mitropolija dozivela je velika stradanja u Drugom svetskom ratu. Mucki je
ubijeno 16 svestenika i tri kaludjera. Kada su bliski saradnici upozorili
dabrobosanskog mitropolita Petra Zimonjica da mu preti opasnost od ustasa, on
je, pored ostalog, odgovorio: „Ja sam narodni pastir, pa me veze duznost da
sa svojim narodom delim dobro i zlo." Ustase su ga uhapsile 12. maja
1941. godine i odvele u Sarajevo. Pre hapsenja, svojim svestenicima je
porucio: „Ostanite na svojim parohijama, pa sta bude narodu nek’ bude i
vama." Iz Sarajeva je premesten u Zagreb, gde je dobio robijaski broj
34; a iz Zagreba u Korenicu, odakle je 15. jula 1941. godine otpremljen u
Gospic. Kroz sve dane tamnicenja, mucen je i ponizavan na razne nacine. Bacen
je u jamu Jadovno na Velebitu, sa 55 pravoslavnih svestenika.
Na podrucju Dabrobosanske eparhije u ovom ratu (1991–1995), poruseno je
23, a osteceno 13 hramova. Sruseno je 11 parohijskih domova i ostalih
crkvenih zdanja, a tri parohijska doma su ostecena. Na podrucju ove eparhije,
srpske svetinje podjednako su unistavali muslimanski fundamentalisti i
hrvatski nacionalisti. O tim zlodelima svedoce brojni primeri. Crkva Svetog
Djordja u Kopaci (Donja Sopotnica) zaduzbina je Herceg Stjepana iz 1446.
godine. Od 1529. do 1531. godine pri ovom hramu je postojala srpska
stamparija. Tokom 1993. godine, muslimanski fundamentalisti su je opljackali,
a potom zapalili. Porusili su i spomen-obelezje pored crkve, i bagerima
unistili srpsko groblje.
Crkva Preobrazenja Gospodnjeg u Jabuki kod Srbinja (Foce) obnovljena je i
osvecena 15. avgusta 1991. godine. Nepunu godinu dana kasnije, 23. jula 1992,
ustase su je minirale i potpuno srusile. Srpsko groblje pored crkve takodje je unisteno.
Hram Svetog velikomucenika
Georgija u Trnovu podignut je 1886, a generalno obnovljen 1986. godine. Muslimani
su ovu crkvu najpre opljackali, a potom (jula meseca 1992. godine) zapalili.
Svestenika trnovskog Nedeljka Popovica su posle zverskog mucenja ubili 10.
juna 1992. godine u Godinjskim Barama, nedaleko od Trnova. Prilikom
oslobodjenja Trnova, pronadjen je njegov grob, a zemni ostaci preneti su u
Trnovo i sahranjeni u crkvenoj porti.
Sarajevo
Saborna crkva Rodjenja Presvete Bogorodice – podignuta 1872. godine.
Dosta ostecena, ne vrsi se bogosluzenje (1991–1995).
Zgrada Mitropolije. Granatirana 1992. godine i tom prilikom jedan deo
zgrade izgoreo zajedno sa bibliotekom i arhivom. Prethodno opljackana.
Stara crkva Svetih arhangela Mihaila i Gavrila – iz XV veka. Granatirana
sedam puta, ostecena (1991–1993).
|