„Bijeh nijem i glasa ne pustih;
mucah i o dobru. Ali se
tuga moja podize."
(Psalam 39, 2)

Zahumsko-hercegovacku eparhiju osnovao je sveti Sava 1219. godine prilikom prve organizacije autokefalne Srpske arhiepiskopije. Humska eparhija, kako se u pocetku zvala, imala je sediste pri crkvi Presvete Bogorodice u Stonu. Prvi humski episkop bio je Ilarion, a od njegovih naslednika poznati su Sava II (sin Stefana Prvovencanog, cije je svetovno ime bilo Predislav) do 1264. godine, Jevstatije (oko 1300. godine), Jovan (oko 1305. godine) i Danilo (1316–1324), potonji arhiepiskop. U njegovo vreme je bosanski ban, iskoristivsi sukob oko prestola izmedju Stefana Decanskog i Konstantina, zauzeo Hum, te je Danilo izbegao i osnovao sediste Eparhije u manastiru Svetog Petra (najverovatnije onaj na Limu, zaduzbini Nemanjinog brata Miroslava). Danilov naslednik bio je episkop Stefan.

Usavsi u sastav bosanske drzave, u vreme kralja Tvrtka I, manastir Mileseva postaje sediste episkopa za Hum i Bosnu. Od XV veka, kada je Stepan Vukcic Kosaca dobio naziv „hercega od Svetog Save", a Hum ime Hercegovina, i ova je Eparhija nazvana hercegovackom. Pre pada Hercegovine pod Turke, znamo za dva humska (milesevska) episkopa. Prvi je onaj sto je 1377. godine krunisao Tvrtka I u Milesevi, a drugi je David koji se pominje 1466. i 1471. godine.

Posle pada Hercegovine, sediste Eparhije se pomeralo, te se konacno ustalilo u manastiru Tvrdosu, kod Trebinja. Iz toga vremena poznati su ovi zahumsko-hercegovacki episkopi: Jovan (1508–1513) i Visarion – obnovitelji manastira Tvrdosa (1508); zatim, Marko (1524), Maksim (1532), Nikanor (1546), Antonije (1570), Savatije (1573–1585), Visarion (1592), Silvestar (1602) i Leontije (1605–1611).

Prilike koje su uskoro usledile ucinile su da se ova Eparhija podeli na dva dela: na Trebinjsku eparhiju i na Milesevsku, koja se cesce zvala Polhercegovackom ili Petrovskom, po manastiru Svetog Petra na Limu gde joj je, i pod Turcima, neko vreme bilo sediste. Kad su u drugoj polovini XVII veka Turci pretvorili Petrov manastir u dzamiju, sediste ove Eparhije pomeralo se prema Tari i preko nje u Niksic, stari Onogost.

Nemirna proslost ovog podrucja uticala je na menjanje granica ovih eparhija, koje su se u XVIII veku, posle Beogradskog mira (1739) sjedinile. Iz ovog vremena poznati su hercegovacki ili trebinjski arhijereji: Simeon (1615–1630), Sveti Vasilije Ostroski (1639–1649) i Arsenije (1654). Posle njega, Trebinjskom eparhijom upravlja Sveti Vasilije, koji je 1649. godine premesten u Petrovsku, ili Milesevsku eparhiju. I kasnije su pojedini episkopi ovih dveju eparhija upravljali obema eparhijama.

Od zahumskih (milesevskih, polhercegovackih, petrovskih) episkopa toga vremena, poznati su: Longin (1615–1643), Maksim, Pajsije (Turci su ga ubili oko 1650. godine i Petrov manastir spalili), Sveti Vasilije (1651–1671), Simeon Ljubibratic (1671–1681), Savatije, Gerasim, Simeon Zotovic, Melentije, Arsenije i Aksentije I.

Posle sjedinjenja, znamo imena ovih hercegovackih episkopa: Filotej (1741–1741) i Aksentije II (1751–1760). Razaranjem manastira Tvrdosa, episkopsko sediste se premesta u manastir Duzi. Ukidanjem Pecke patrijarsije (1766), kad je i ova Eparhija dosla pod vlast Carigradske patrijarsije, tron eparhije prenesen je u Mostar. Eparhijom su od tada upravljali episkopi – Grci: Antim (1766–1772), Ananije (1772–1802), Jeremija (1803–1815), Josif (1816–1835), Prokopije (1838–1848), ponovo Josif (1848–1854), Grigorije (1855–1860), Prokopije (1864–1875) i Ignjatije (1875–1888).

Austrijskom okupacijom Bosne i Hercegovine (1878), i ova Eparhija ulazi, na osnovu konvencije austrijske drzave i Carigradske patrijarsije (1880), u sastav autonomne Srpske crkve u Bosni i Hercegovini. U sastav Eparhije tada su ulazili srezovi: Mostar, Ljubuski, Stolac, Ljubinje, Trebinje, Bileca, Gacko, Nevesinje, Konjic, Foca, Cajnice i Zupanjac. Srezovi Pljevlja i Prijepolje, posto su ostali pod Turskom, nisu potpali pod upravu Eparhije, vec su pripojeni Rasko-prizrenskom vladicanstvu. Penzionisanjem episkopa Ignjatija Grka (1888), koga je narod postovao, na celo Eparhije dolaze i episkopi Srbi: Leontije Radulovic (1888), Serafim Perovic (1889–1903) i Petar Zimonjic (1903–1920).

Ujedinjenjem Srpske crkve (1920) i donosenjem crkvenog ustava (1931), Eparhija je obuhvatila: mostarski, bilecki, gatacki, nevesinjski, stolacki i trebinjski srez, gradove Matkovic i Dubrovnik i ostrvo Korculu; focanski i cajnicki srez pripali su Dabrobosanskoj eparhiji. Od ujedinjenja crkve, episkopi zahumsko-hercegovacki bili su: Jovan Ilic (1926–1931), Simeon Stankovic (1932–1934), Tihon Radovanovic (1934–1939), Nikolaj Jovanovic (1940–1943), Longin Tomic (1951–1955) i Vladislav Mitrovic (1955–1991). Na Svetom arhijerejskom saboru 1992. godine, za episkopa zahumsko-hercegovackog izabran je dr Atanasije (Jevtic).

Tokom Drugog svetskog rata 1941–1945, na podrucju Zahumsko-hecegovacke eparhije jedna crkva je srusena do temelja, a 18 ih je osteceno. Pet parohijskih domova je sruseno, a cetiri su ostecena. Unisteno je 12 biblioteka i 21 crkvena arhiva.

U ratu (1991–1995), Zahumsko-hercegovacka eparhija je jedna od eparhija koje su najvise stradale. Porusene su 36 crkve, a znatno je osteceno 28. Manastir Zitomislic je srusen, a manastir Zavala je veoma ostecen. Poruseno je 12 parohijskih domova, a dva su ostecena. Eparhijska rezidencija u Mostaru i Vladicanska kuca u Dubrovniku takodje su srusene.

U Mostaru, gde je sediste Zahumsko-hercegovacke eparhije, unisteno je sve sto pripada Srpskoj pravoslavnoj crkvi. Saborni hram Svete Trojice, podignut 1873. godine, bio je jedan od najvecih hramova u Srpskoj crkvi. Tokom 7. i 8. juna 1992. godine, granatiran je, a 15. juna (drugog dana Svete Trojice) sruseni su tornjevi i crkva je zapaljena. Nedugo potom, sagoreli zidovi su minirani i ovo monumentalno zdanje pretvoreno je u gomilu kamenja.

Stara crkva Rodjenja Presvete Bogorodice iz XVI veka na mostarskom srpskom groblju takodje je porusena. Episkopski dvor iz XIX veka je miniran. Ista sudbina zadesila je i istorijski i mucenicki manastir Zitomislic, koji je stradao, kako u proslom, tako i u ovom ratu.

I posle Dejtonskog sporazuma (1995), atakuje se na svetinje ove Eparhije. Septembra 1996. godine, bacena je bomba na Saborni hram u Dubrovniku; i dalje se skrnave i ruse srpske crkve pod kontrolom hrvatskih vlasti.

Mostar

Saborna crkva Svete Trojice – podignuta 1863–1873. godine. Gadjana granatama 7. i 8. juna 1992. godine od strane hrvatske vojske, a drugog dana hramovne slave (15. jun 1992) srusen toranj i crkva zapaljena. Potom hrvatska vojska preostale delove crkve minirala i sravnila sa zemljom. Minirani temelji, a kamenje porusene crkve izneto.

Crkva Rodjenja Presvete Bogorodice iz XVI veka. Obnovljena 1832. godine. Srusena do temelja 1993. godine od strane hrvatske vojske.

Eparhijski dvor – podignut u prvoj polovini XIX veka, sa kapelom Svete Marije Magdalene iz 1861. godine. Sve sruseno, minirano 1992. godine od strane Hrvata.

Staro parohijsko zdanje (dom) porusila hrvatska vojska 1992. godine.

Stara riznica je bila smestena ispod stare crkve Rodjenja Presvete Bogorodice. Porusena 1992. od strane Hrvata.

Bijela (Parohija konjicka)

Kapela na groblju ostecena 1995. godine.

Bijelo Polje (iznad Mostara)

Crkva Vaznesenja Gospodnjeg – podignuta 1865. godine. Tokom druge polovine 1992. granatiran oltar, unutra spaljena, sve izgorelo. Bakarni krov i grede odnete. Zvonik unisten, zvona odneta. Na zvoniku muslimanski vojska imala mitraljesko gnezdo, a donji deo zvonika pretvoren u bunker iste vojske. Parohijski dom srusen – spaljen 1992. godine. Svetosavski dom srusen – spaljen 1992. godine.

Blagaj (kod Mostara)

Crkva Svetog Vasilija Ostroskog – podignuta 1892. godine. Tokom Drugog svetskog rata (1941–1945) ikonostas ostecen, a bogosluzbeni predmeti, crkvene knjige i arhiva unisteni. Crkva granatirana i zapaljena, sve unisteno, ostali samo zidovi (1991–1995). Parohijski dom spaljen, ostale samo rusevine (1991–1995).

Blace

Crkvica-kapela srusena 1993. godine.

Bogodol

Crkva Svetih apostola Petra i Pavla – podignuta 1934. godine. Pocetkom rata 1991/92. ostecena, a potom i srusena.

Bradina (iznad Konjica)

Crkva Vaznesenja Gospodnjeg – podignuta 1889. godine, obnovljena 1938. Ista srusena 1992. godine.

Crkvica-novija kapela srusena. Porusene i srpske kuce (1991–1995).

Brdjani (Konjicka parohija)

Crkvica-kapela srusena. Porusene i srpske kuce (1991–1995).

Velicani (Popovo Polje)

Crkva Svetih Arhangela. U Drugom svetskom ratu (1941–1945) stradala od Hrvata. Ostecena 1991–1993. granatama i gelerima, posebno fasada, prozori i krov. Groblje oko crkve takodje osteceno granatama tokom 1991–1993. godine.

Kapela Svetih srpskih Novomucenika – spomen–kosturnica podignuta uoci rata (1990). Ostecena gelerima granata ispaljenih od strane hrvatske vojske tokom 1991–1993. godine.

Glavska

Crkva Svetog arhidjakona Stefana – podignuta u XVIII veku na srpskom groblju izmedju Gornje i Donje Glavske. Zapaljena, skinuta zvona; na fasadi parola: „Ovde vlada ustaski rezim"; „Pavelic"; „nacisti"; „K.K.K."; „HDZ-SDA"; nacrtani „U" i polumesec. Na vratima: „Zabranjen ulaz Srbima i psima".

Gornje Hrasno

Crkva Svetog Jovana Krstitelja – podignuta 1849. godine. U Drugom svetskom ratu (1941–1945) bogosluzbeni predmeti, maticne i bogosluzbene knjige unisteni. Crkvu unistili Hrvati 1992. godine, a zvono crkve odneto. Selo Hrasno poruseno, a spomenik srpskim zrtvama postradalim 1941. godine takodje unisten od strane Hrvata.

Gornji Poplat

Crkva Svetog arhangela Mihaila – podignuta 1867. godine. U Drugom svetskom ratu spaljena. Obnovljena 1967. Crkva opljackana i demolirana. Tokom 1991–1993. godine koriscena kao bunker i utvrdjenje hrvatske vojske.

Dobric (kod Listice)

Crkva Svete velikomucenice Nedelje – podignuta 1975–1977. godine. Fasada ostecena puscanim zrnima, a prozori polupani tokom 1992. godine

Donje Selo (Parohija konjicka)

Kapela porusena (1991–1995).

Dubrovnik

Crkva Blagovestenja Presvete Bogorodice – podignuta 1877. Ostecena 3. aprila 1992. godine: krov pogodjen trima minobacackim granatama. Procelje crkve kamenovano u dva navrata: 7. i 24. decembra 1992. godine. Petog septembra 1996. od eksplozije kasikare pred vratima crkve ostecena ulazna vrata i delimicno fasada crkve.

Crkva Svetog arhangela Mihaila (na groblju Bonino) – podignuta 1837. godine. Glavna vrata u porti minirana 27. aprila 1992. godine.

Crkva (kapela) Svetog Georgija na Posatu, podignuta 1803. godine. Oko crkve groblje. Uoci rata (1991) zapoceta obnova. Krov i fasada osteceni gelerima (1992) (Izvestaj od 18. 2. 1997).

Parohijski dom, u kojem je smestena i vredna Riznica ove Parohije, sa izuzetno znacajnom zbirkom ikona, ostecena granatama 1991–1992. godine.

Crkvena kuca (Vladicanski konak). Staro zdanje preko puta Saborne crkve spaljeno tokom 1991–1992. godine, ostali samo zidovi.

Duvno

Crkva Svetog Nikole iz 1864. godine. U proslom ratu unisteni od ustasa, bogosluzbeni predmeti, crkvene i maticne knjige, kao i arhiva. Hram provaljen i demoliran (Izvestaj od 30. juna 1997. godine).

Zaplanik (kod Trebinja)

Crkva Vavedenja Presvete Bogorodice. Na starim temeljima crkva obnovljena 1864. godine. Spaljena, potom deo miniran od strane hrvatske vojske (1991–1995), kojoj ovaj hram sluzi kao toalet.

Zacula

Crkva Svetog proroka Jeremije (Svete Paraskeve). Na starim temeljima u novije vreme crkva obnovljena. Srusena do temelja od strane hrvatske vojske 1992. godine.

Zukici (Parohija konjicka)

Kapela srusena, a srpsko selo unisteno 1992. godine.

Idbar (Parohija konjicka)

Kapela ostecena 1992 godine.

Klepci

Crkva Preobrazenja Gospodnjeg iz 1857. godine. U proslom ratu (1941) ikonostas spaljen, bogosluzbeni predmeti, crkvene i maticne knjige i arhiva unisteni, a crkva razorena. Posle Drugog svetskog rata obnovljena. Srusena do temelja od strane hrvatske vojske 1992. godine. Pokraj magistralnog puta u Klepcima porusen i spomenik srpskim zrtvama iz Prvog i Drugog svetskog rata.

Konjic

Crkva Svetog Vasilija Velikog iz 1886. godine. Juna meseca 1992. ostecen zvonik, a ostatak crkve pretvoren u javni toalet! Prema izvestaju (ECMM,   1/94,49), crkva ostecena, oskrnavljena, ikone ukradene, ikonostas ostecen, bogosluzbeni predmeti i crkvene knjige zapaljeni pred vratima crkve. Crkvena kuca zapaljena i srusena 1992. godine. Kapela na groblju, kao i groblje, osteceni.

Kremena (kod Opuzena)

Crkva Svetog Spiridona – na starijim temeljima podignuta 1851. godine nova. Ostecena juna 1992. godine, a potom i spaljena. Srpsko groblje osteceno 1992. godine.

Lokve (Parohija zitomislicka)

Novopodignuta kapela unistena (1991–1995).

Ljubuski

Crkva Svetog arhangela Mihaila, podignuta 1862. godine. U Drugom svetskom ratu (1941–1945) demolirana od strane Hrvata. Spaljena, minirana i unistena do temelja (1991–1992).

Manastir Zitomislic

Crkva Blagovesti Presvete Bogorodice – obnovljena 1563. godine na temeljima stare crkve, ciji su ktitori Petar, Jovan i Milisav Hrabren Miloradovic. Hram zivopisan freskama 1609. godine. U cetvrtak 26. juna 1941. godine, hrvatske ustase su mucki umorili manastirsko bratstvo, a potom ih bacili u jamu Vidonja. Izvesni rimokatolicki fratar Grga odvezao je sve crkveno-umetnicke dragocenosti nekada bogate manastirske riznice. Ubrzo potom, manastirska crkva demolirana od strane hrvatske i nemacke vojske, a manastirski konaci spaljeni. Novi manastirski konaci podignuti 1963. godine. Zemni ostaci zitomislickih mucenika izvadjeni krajem 1990. godine iz jame Vidonja i sahranjeni 3. februara 1991. godine, uz sluzenje patrijarha srpskog Pavla, u mermernu grobnicu iznad oltara crkve manastira Zitomislica. Manastir spaljen, a potom srusen (miniran) od strane Hrvata polovinom juna 1992. godine. Poruseni manastir Zitomislic obisao 11. decembra 1993. godine nadlezni episkop dr Atanasije i zatekao manastir potpuno sravnjen sa zemljom. Manastirski konaci sruseni (minirani) polovinom juna 1992. godine od strane Hrvata. Grobnica zitomislickih mucenika u porti manastira takodje minirana polovinom juna 1992. godine od strane Hrvata.

Manastir Zavala

Crkva Vavedenja Presvete Bogorodice – podignuta 1514, a freske uradjene 1619. godine. Manastir oskrnavljen i demoliran od strane hrvatske vojske. Crkva demolirana od strane hrvatske vojske (1991–1995). Konaci veoma osteceni. Manastirska kapela unistena (1991–1995).

Metkovic

Crkva Svetog velikomucenika Georgija – sagradjena 1849. na temeljima starije crkve. Zidno slikarstvo rad akademskog slikara Marka Ilica i Dragana Marunica. Ikonostas slikao dr Vojislav Bilbija. Tokom Drugog svetskog rata (1941–1945) bogosluzbeni predmeti, crkvene i maticne knjige i arhiva unisteni. Crkvu zapalila, a potom porusila (minirala), hrvatska vojska 31. maja 1992. godine. Groblje oko crkve prilikom miniranja crkve 1992. godine znatno osteceno.

Oplicici (kod Stoca)

Crkva Pokrova Presvete Bogorodice – podignuta na starijim temeljima 1872. godine. Crkva srusena do temelja (1992–1995) (Izvestaj od 30. juna 1997. godine). Parohijski dom porusen (1992–1995) (Izvestaj od 30. juna 1997. godine). Svetosavski dom porusen (1992–1995) (Izvestaj od 30. juna 1997. godine).

Opuzen

Crkva Uspenja Presvete Bogorodice – podignuta 1714. godine. Prema izvestajima zapaljena od strane Hrvata (1991–1995).

Orasje (Popovo Polje)

Crkva Svetog Jovana Krstitelja. Granatirana (1991–1993).

Orasje (Trebinjska Suma)

Crkva Rodjenja Presvete Bogorodice (Vaznesenja Gospodnjeg). Znatno ostecena granatama hrvatska vojske (1991–1995).

Ostrozac (Parohija konjicka)

Kapela ostecena (1991–1995).

Osanici (kod Stoca)

Crkva Svetih apostola Petra i Pavla – zaduzbina Radoslava Hrabrena Miloradovica iz 1480. godine. Crkva demolirana. Sveti presto srusen i kopano po oltaru i soleji. Drveni polijelej, rad debarskih rezbara, sav pokidan. Ikonostas porusen i bez ikona. Svete dveri, od velike umetnicke vrednosti, odnete. Kameni zvonik iznad ulaza u hram porusen, oba zvona odneta (1993–1995) (Izvestaj od 30. juna 1997. godine). Staro groblje oko crkve ruseno (1992–1995) (Izvestaj od 30. juna 1997. godine).

Podosoje (visoravan Bobani)

Crkva novijeg datuma. Prema izvestaju od 22. januara 1993. godine, ostecena, a potom i srusena.

Poljice (Popovo Polje)

Mala crkva Svetog Nikole iz XIX veka. Ostecena granatama od strane hrvatske vojske (1991–1993).

Crkvica Svetog Jovana Krstitelja iz XIX veka. Ostecena granatama od strane hrvatske vojske (1991–1993).

Prebilovci

Spomen–kapela srpskim novomucenicima, mucki postradalim od hrvatskih ustasa u Drugom svetskom ratu (1941–1945) – podignuta 1990. (jos nedovrsena), a osvecena 1991. godine kada su zemni ostaci sahranjeni u kriptu kapele. Tokom 1992. godine hrvatska vojska granatirala Spomen–kapelu, a potom i minirala. Kosti prebilovackih i drugih srpskih novomucenika – tokom 1991. godine izvadjene iz jama Surmanci, Bivolje Brdo i drugih vrtaca – zapaljene. Obliznje groblje u Prebilovcima preorano buldozerima od strane Hrvata 1992. godine. Seoska kapela kao i celo selo, poruseno 1992. godine od strane Hrvata.

Prosjek (visoravan Bobani)

Crkva Vozdvizenja Casnog Krsta. Prema neproverenoj informaciji, ostecena od strane hrvatske vojske (1991–1993).

Ravno

Crkva Svete Pedesetnice iz 1900. godine. Znatno ostecena, opljackana i oskrnavljena (1991–1995).

Rapti

Crkva Vozdvizenja Casnog Krsta. Znatno ostecena 1992. godine. Groblje u Raptima osteceno 1992. godine.

Raska Gora

Crkva Svetog velikomucenika Pantelejmona. Porusena (1991–1995).

Rascani (kod Duvna)

Crkva Vavedenja Presvete Bogorodice – podignuta 1891. godine. Opljackana, a potom i spaljena od strane hrvatske vojske (1991–1995).

Recice (Parohija capljinska)

Crkvica na groblju srusena, a selo unisteno od strane Hrvata (1991–1995).

Sitnik (na groblju)

Novopodignuta crkva (iz 1973) srusena od Hrvata (1991–1995).

Slivnica (kod Trebinja)

Crkva Svetog Klimenta – podignuta u XIX veku. Granatirana od strane Hrvata (1991–1993).

Stolac

Crkva Vaznesenja Gospodnjeg – na starom manastiristu 1870. godine podignut novi hram. Crkvu obisao 16. decembra 1993. godine nadlezni episkop dr Atanasije. U izvestaju rekao: „Crkva kao gradjevina stoji u celini, ali je iznutra spaljena… Sveti presto i proskomidija, od kamena, razbijeni su u parcice i to sa posebnim besom. Kazu nam Hrvati da su to uradili muslimani, i da su oni kopali u crkvi, i oko crkve, trazeci zlato. Crni dim iz ranije zapaljene crkve izbijao je kroz prozore i otvore zvonika, tako da crkva izgleda sablasno."

Trebinje

Crkva Preobrazenja Gospodnjeg iz 1908. godine. Ostecena gelerima granata tokom 1991–1993.

Trijebanj

Crkva Svetog Nikole – 1533. obnovio Radoje Hrabren. Crkva minirana i unistena od strane Hrvata krajem 1996. ili pocetkom 1997. godine. Fresko-slikarstvo iz prve polovine XVI veka unisteno.

Hum (kod Trebinja)

Crkva Rodjenja Presvete Bogorodice iz 1750. godine. Prema izvestaju od 26. maja 1993. godine, crkva znatno ostecena granatama hrvatske vojske. Selo takodje stradalo stalnim granatiranjem hrvatske vojske.

Cavas (Popovo Polje)

Spomenik. Prema izvestaju od 26. maja 1993. godine, spomenik sa krstom – podignut 1954. godine 101. pravoslavnom Srbinu ubijenom u tom selu 11. avgusta 1941. godine – srusen.

Capljina

Crkva Vaznesenja Hristovog – podignuta 1991. godine. Jedanaestog decembra 1993. godine crkvu obisao nadlezni episkop dr Atanasije, i u izvestaju od 16. decembra iste godine rekao: „U Capljini je nasa crkva Sv. Vaznesenja Hristovog tesko ostecena: iznutra je spaljena, tako da je vrh zvonika srusen, a jedna granata (iz pravca Ljubuskog ka Tasovcicima – sa hrvatske strane) pogodila je zvonik u visini krova crkve, koji je opet sav isprobijan manjim minobacackim granatama, tako da je dobar deo crepa i letve na krovu ostecen i crkva prokisnjava. Oltar crkve je spaljen, ikone su izgorele… a u samom hramu i narocito oltaru sve je ispremetano i polupano, sem Svetog prestola koji stoji, ali na kojem nema niceg osim gole ploce."

Cvaljina

Crkva Svetog velikomucenika Georgija iz XIX veka. U Drugom svetskom ratu (1941–1945) ostecena. U periodu 1991–1993. godine, ostecena i demolirana. Selo Cvaljina spaljeno i unisteno.

Celebic

Crkva Uspenja Presvete Bogorodice iz 1867. godine; preseljena 1960. godine zbog Jablanickog jezera. Hram oskrnavljen i opljackan tokom 1993–1994. godine, a deo crkvenih dragocenosti unisten. Po izvestaju (ECMM,   3/95, 20), ovo ucinili mestani. Prema izvestaju nadleznog episkopa od 22. septembra 1996, crkva stoji cela, ali razvaljenih vrata i unutra sva demolirana, osim Svetog prestola koji jos stoji, dok je ikonostas unisten i po ikonama (novijeg datuma mahom kasiranim) pucali su mecima i probadali ih nozevima. Zvona poskidana ali stoje gore u visokom zvoniku. Groblje oko crkve oskrnavljeno i delom ruseno 1996. godine.

Dzep (Parohija konjicka)

Crkvica (kapela) na srpskom groblju srusena (1991–1995).

Scenica (visoravan Bobani)

Crkva Rodjenja Presvete Bogorodice iz XIX veka. Srusena do temelja od strane hrvatske vojske (1991–1995).