„Ustani, pomoci nasa, i izbavi
nas radi milosti svoje."
(Psalam 44, 26)

Pravoslavni Srbi su na prostorima Baranje od najranijih vremena bili pod duhovnim okriljem Beogradske mitropolije, a od kraja XIV veka, od vremena despota Stefana Lazarevica i Djurdja Brankovica, pod okriljem Ugarske eparhije. Obnovom Pecke patrijarsije (1557. godine), ovi prostori pripadaju Pozeskoj mitropoliji, cije je sediste u manastiru Orahovici.

Posle Velike seobe Srba pod patrijarhom Arsenijem III Carnojevicem (1690. godine), episkop mohacko-sigetski Jeftimije Tetovac vrsi duhovni nadzor i nad Osjeckim poljem, odnosno Osjecko-poljskom eparhijom; a po odlasku vladike Jeftimija 1703. godine u Rusiju, nad ovim prostorima bdi sam patrijarh Arsenije Carnojevic. Na crkveno-narodnom saboru u manastiru Krusedolu 23. septembra 1710. godine, za episkopa pecujskog izabran je Nikanor Melentijevic (1710–1721), arhimandrit manastira Krusedola. Na ovom saboru, Osjeckopoljska eparhija pripojena je novoizabranom episkopu Melentiju, koji je u svojoj tituli oslovljavan sa „vladika pecujski, Sigetu, Siklosu, Muhacu, pomezdu Save i Dunava pravoslavni episkop".

Osjeckopoljska eparhija je u proslosti imala nekoliko naziva: Pecujska; Secujska; Sigetska, Mo-hacka, Secujsko-osecka, Mohacko-sigetska, uglavnom po sedistima episkopa i teritorijama koje je pokrivala. Oko 1713. godine, vladika Nikanor Melentijevic preneo je sediste eparhije u Osijek, kao episkop „mohacko-sigetski i oseckopoljski".

Na crkveno-narodnom saboru u Krusedolu (2. januara 1721. godine), za episkopa „oseckopoljskog" izabran je Maksim Gavrilovic (1721–1732), arhimandrit manastira Besenova. Ovaj vladika je kupio u osjeckoj Donjoj varosi velelepnu kucu od „kameral oberdirekta Ignaca Osenda" sebi za rezidenciju. Vladika Maksim presao je 1726. godine iz Osijeka u Secuj, gde je i umro 1733. godine. Iste godine, Osjeckopoljska eparhija pripojena je Eparhiji sremskoj, a Secujska Budimskoj.

Patrijarh Arsenije IV Jovanovic Sakabenta preneo je svoje sediste iz Sremskih Karlovaca u Osijek. Isti patrijarh posvetio je u Sremskim Karlovcima 15. avgusta 1746. godine Jovana Georgijevica (1746–1748) za episkopa osjeckopoljskog, sa sedistem u Osijeku. Kada je vladika Jovan izabran za mitropolita karlovackog, Eparhija je pripojena Eparhiji slavonskoj. Vladika pakracko-slavonski Sofronije Jovanovic (1748–1757) jedno vreme boravio je u Osijeku, u rezidenciji koju je kupio jos vladika Maksim. Episkop Sofronije menjao je svoju staru rezidenciju 1750. godine za veliku zgradu preko puta Saborne crkve Uspenija Bogorodice. Posle smrti vladike Sofronija, januara 1758. godine, Osjeckopoljska eparhija pripojena je Sremskoj dejecezi, u cijem je sastavu ostala sve do 1991. godine. U tom vremenskom intervalu ovim srpskim vladicanstvom upravljali su, u ime karlovackih mitropolita, njihovi egzarsi. Na majskoj skupstini u Sremskim Karlovcima, 1848. godine, bilo je pokusaja da se obnovi ova Eparhija, ali bez uspeha.

U Drugom svetskom ratu u ovoj Eparhiji unisteni su brojni srpski hramovi (Vucevci, Erdut, Osijek, Tenja, Cepin, Cepinski Martinci, i jos neki), a jedan broj crkava preuredjen je u rimokatolicke bogomolje (Bijelo Brdo, Koprivna, Markusica, Poganovci, Budimci).

U ratu (1991–1995), u Osjeckopoljskoj i baranjskoj eparhiji unisteno je 14 crkava, a 35 je osteceno. Poruseno je sest, a osteceno osam parohijskih domova i ostalih crkvenih zdanja.

Sveti arhijerejski sabor izabrao je 1991. godine za Osjeckopoljskog i baranjskog episkopa Lukijana (Vladulova), arhimandrita manastira Bodjana. Sediste Eparhije, umesto u Osijeku, privremeno je u Dalju.

Beli Manastir

Grobljanska kapela, zaduzbina Romana Milorada, iz 1987. godine. Ostecena 1992. godine granatama hrvatske vojske. Stradao toranj, deo krova i juzni prozor.

Bijelo Brdo

Crkva prenosa mostiju Svetoga Nikole podignuta 1764, a zvonik dogradjen 1809. godine. Ikonostas slikao Jovan Isailovic Stariji 1783, a zidno slikarstvo Jovan Isailovic Mladji 1850–1854. godine. U Drugom svetskom ratu (1941–1945) crkva pretvorena u rimokatolicku, a pravoslavni zivalj tog kraja nasilno preveren. Ikonostas odnet, a drvorezbarija ikonostasa unistena. Ovim neprimerenim cinom rukovodio franjevac Kamilo Kolb. Posle rata, crkva renovirana i podignuta nova oltarska pregrada. Crkva ostecena u toku ratnih operacija 1991–1993. godine.

Bolman

Crkva Svetih apostola Petra i Pavla podignuta u drugoj polovini XVIII veka; obnovljena 1904. godine. U Drugom svetskom ratu, marta 1945, zapaljeni ikonostas, crkveno-umetnicki predmeti, bogosluzbene knjige i deo arhive. Hram stradao 2. januara 1992. godine. Hrvatska vojska ga granatira u vise navrata; znatno ostecen zvonik i krov crkve. Spolja potpuno obnovljena.

Borovo Selo

Crkva Svetog arhidjakona Stefana podignuta 1761, a generalno obnovljena 1987. godine. U ratu (1941–1945) pretvorena u rimokatolicku crkvu, a ikonostas ostecen. Crkva obnovljena 1951/52. godine. Tokom ratnih dejstava 1991/92. godine od velikih detonacija popucali svodovi. Parohijski dom, usled ogromnih detonacija tokom ratnih dejstava 1991/92. godine, pretrpeo velika ostecenja; svi zidovi popucali.

Bracevci

Crkva Svetog velikomucenika Dimitrija podignuta 1778, a obnovljena 1827. i 1844. godine. Tokom 1991–1994. godine opljackana i demolirana, a bogosluzbeni predmeti, crkvene i maticne knjige i arhiva unisteni.

Brsadin

Crkva Svetog arhangela Gavrila iz 1750, a zvonik dozidan 1834. godine. Tokom Drugog svetskog rata (1941–1945) ostecen ikonostas, a bogosluzbeni predmeti, crkvene i maticne knjige, kao i arhiva, delimicno unisteni. Crkva u celini obnovljena 1983. godine. Znatno ostecena u toku ratnih dejstava 1991–1993. godine. Spolja potpuno obnovljena.

Budimci

Crkva Vaznesenja Gospodnjeg podignuta 1795, obnovljena 1837. i 1862. godine. Nemci je zapalili 31. oktobra 1943. godine. Posle rata obnovljena. Ostecena, demolirana pocetkom maja 1995. godine (Izvestaj ECMM,   3/95, 29).

Valpovo

Kapela Svetog Stefana Stiljanovica potice iz XIX veka. Srusena od strane Hrvata (1991–1993).

Vinkovci

Crkva Svete Trojice podignuta 1794, a ikonostas, rad Stojana i Jakova Nedica, 1811. godine. U ratu (1941–1945) crkvu opljackali i ostetili Hrvati. Posle rata obnovljena. Crkva opljackana, spaljena, potom minirana oktobra 1991. godine od strane Hrvata. Materijal porusene crkve iznet, a na crkvistu je parkiraliste. Parohijski dom opljackali, a zatim minirali, Hrvati oktobra 1991. godine.

Vukovar

  Crkva Prenosa mostiju Svetog Nikole podignuta u vremenu od 1732. do 1737. godine. Drvorezbariju ikonostasa radio Tomas Firtler 1771–1773, a ikone slikao Vasilije Ostojic 1771–1776. godine. Zidno slikarstvo izveo Jovan Isailovic Mladji 1854. godine. U Drugom svetskom ratu (1941–1945) opljackana i demolirana. Posle rata, ova Saborna crkva obnovljena. U ratu 1991/92. godine hram miniran i zapaljen. Srusen gornji deo zvonika, krovna konstrukcija i svod crkve. Unutrasnjost potpuno demolirana i spaljena. Crkva u obnovi.

Crkva Svete Paraskeve (Petke) podignuta na „Dobroj Vodi" u vremenu od 1808. do 1811, a obnovljena 1908. godine. U Drugom svetskom ratu demolirana i oskrnavljena. Obnovljena 1982. godine. Crkvica opljackana i granatirana (1991–1995). Spolja potpuno obnovljena.

Crkva Svetog Prokopija podignuta na imanju Paunovica „Tresnja". Znatno ostecena i opljackana u toku ratnih operacija 1991/92. godine.

Crkva Svetog Nikole (Mauzolej porodice Paunovic) granatirana i najvecim delom razrusena. Unisten ikonostas i zidno slikarstvo Stevana Aleksica (1991–1993). Unistena i kapela (mrtvacnica) na groblju (1991–1993). Unistena i zgrada gde je stanovao cuvar koji je odrzavao kompleks porodice Paunovic (1991–1993).

Kapela Vaskrsenja Hristovog, na groblju, podignuta pocetkom XX veka. Opljackana i tesko ostecena, granatirana u toku ratnih operacija 1991/92. godine. Tesko ostecen mozaik Vaskrsenja Hristovog.

Gabos

Crkva Rodjenja Presvete Bogorodice podignuta 1810, obnovljena i dogradjena 1839. godine. Ikonostas iz 1844. godine. U ratu (1941–1945) unistena arhiva i deo crkvenih dragocenosti. Obnovljena 1965. godine. Tokom 1992. godine u nekoliko navrata granatirana i nalazi se u vrlo teskom stanju; sva ispucala, zvonik sklon padu, zvona polupana. Parohijski dom ostecen granatama i sklon padu (1991–1993).

Gornji Petrovci

Crkva Vaznesenja Gospodnjeg podignuta 1769. godine. Ikonostas slikao Bogdan Djukic u prvoj polovini XIX veka. U proslom ratu (1941–1945) unistena arhiva i deo bogosluzbenih predmeta. Crkvu tesko ostetile tokom 1991/92. godine granate, posebno krov i zvonik. Iz crkve ukradeno 60 ikona. Hram spolja obnovljen. Parohijski dom ostecen 1991/92. godine.

Gornji Tovarnik

Crkva Svetog velikomucenika Georgija (pripada Sremskoj eparhiji) podignuta izmedju 1797. i 1799. godine. Zidno slikarstvo uradio Petar Cortanovic 1834. godine. Drvorezbariju na ikonostasu izveo Georgije Devic 1842, a ikone slikao Jovan Isailovic Mladji 1853. godine. Crkva obnovljena 1903. godine. Tokom rata (1941–1945) unistena arhiva i deo bogosluzbenih predmeta. Obnovljena 1984. godine. Tokom 1991/92. nekoliko granata ju je pogodilo tako da je unisten krov i zvonik, a zidovi popucali. Zidno slikarstvo znatno osteceno. Hram spolja obnovljen.

Dalj

Crkva Svetog velikomucenika Dimitrija. Na starijem crkvistu podignut 1799. godine Saborni hram. Ikonostas slikao Pavle Djurkovic 1822–1824. godine. Crkva demolirana 1942. i tom prilikom opljackane sve dragocenosti, srusena krovna konstrukcija. Ikonostas delimicno spaljen, a zvona odneta. Za stradanje ovog hrama odgovornost snosi rimokatolicki svestenik Josip Astalos. Crkva ostecena u toku ratnih operacija 1991/92. godine; pogodjena granatama (1991–1993) (Izvestaj ECMM   5/96, 52). Parohijski dom ostecen u toku ratnih dejstava 1991/92. godine.

Darda

Crkva Svetog arhangela Mihaila podignuta 1777, a obnovljena 1924. i 1982. godine. U noci izmedju 21/22. avgusta 1991. godine ostecena fasada crkve od strane hrvatske vojske; pogodjena granatama (1991–1993) (Izvestaj ECMM   5/96, 100).

Dopsin

Crkva Svetih apostola Petra i Pavla podignuta 1764. godine. Opljackana i demolirana (1991–1995).

Erdut

Crkva Svetog arhangela Gavrila podignuta 1757. godine. Ikonostas i zidno slikarstvo slikao Jovan Isailovic Stariji 1805. godine. Na Bozic 1942. crkvu srusili Hrvati. Na temeljima porusene crkve podignuta posle rata nova. Uoci hramovne slave, 25. jula 1991. godine, hrvatska vojska, odnosno clanovi Hrvatske demokratske zajednice, iz neposredne blizine minobacacima gadjali crkvu. Toranj i zidovi pogodjeni granatama (1991–1993) (Izvestaj ECMM   5/96, 118). Tom prilikom porusen krov i deo severnog zida. Crkva spolja obnovljena.

Jagodnjak

Crkva Svetog Nikole iz XIX veka. Ostecena (1991–1993).

Jankovci (Novi)

Crkva Svetog proroka Ilije iz 1794. godine. Ostecena od strane hrvatske vojske 1991. godine: razoreni krov, zvonik, prozori i vrata, a znatno ostecena fasada i unutrasnjost hrama, posebno zivopis. Bogosluzbeni predmeti i crkvene knjige pokradeni. Spolja obnovljena.

Knezevo

Crkva Svetog velikomucenika Georgija zaduzbina kralja Aleksandra I Karadjordjevica. Tokom Drugog svetskog rata (1941–1945) opljackana: odnete ikone sa ikonostasa, liturgijski predmeti, crkvene knjige, zatim pevnica i tepisi (darovi kralja Aleksandra). U ratu (1991) ostecena fasada puscanim zrnima.

Koprivna

Crkva Rodjenja Presvete Bogorodice potice iz srednjeg veka; obnovljena 1757. godine. U ratu (1941–1945) bila preuredjena u rimokatolicku. Ikonostas i svi liturgijski predmeti ukradeni, a crkva srusena (1991–1993).

Marinci

Crkva Svetog velikomucenika Georgija podignuta 1758, obnovljena 1808. i 1987. godine. Drvorezbariju ikonostasa radio Maksim Lazarevic 1829, a ikone slikali 1834. godine Ilija Loncarevic i Jovan Nedeljkovic. U Drugom svetskom ratu bogosluzbeni predmeti i crkvene knjige delom opljackani. Tokom ratnih operacija 1991. godine unisten krov i zvonik. Ukradeno 14 ikona. Unistena drvorezbarija ikonostasa i zidno slikarstvo.

Markusica

Crkva Silaska Svetoga Duha podignuta 1810, a obnovljena 1989. godine. Ikonostas slikao Jovan Isailovic Stariji 1775–1777. godine. U Drugom svetskom ratu preuredjena u rimokatolicku. Crkva znatno ostecena: krov, zidovi i zvonik stradali u akcijama hrvatske vojske 9. novembra 1991. i 8. aprila 1992. godine; pogodjena granatama (1991–1993) (Izvestaj ECMM   5/96, 64).

Miklusevci

Crkva Prenosa mostiju Svetog Nikole podignuta 1758, obnovljena 1889. i 1968. godine. Generalno obnovljena 1982. godine. Krovna konstrukcija i fasada ostecena delovima granata (1991–1993) (Izvestaj ECMM   5/96, 19). Iz hrama sve opljackano, skinut i polijelej. Parohijski dom porusen granatama (1991–1993).

Mirkovci

Crkva Prenosa mostiju Svetog Nikole podignuta izmedju 1809. i 1813. godine. Ikonostas iz 1934. Vrata crkve minirana 5. januara 1990. godine. Hram granatiran tokom ratnih operacija u vise navrata (1991–1993). Spolja obnovljena. Parohijski dom znatno ostecen (1991–1993).

Negoslavci

Crkva Uspenja Presvete Bogorodice podignuta 1758. generalno obnovljena 1987. godine. Tokom ratnih operacija granatama ostecen krov i fasada crkve (1991–1993).

Crkva Rodjenja Svetog Jovana Pretece na groblju podignuta 1708, a obnovljena 1987. godine. Tokom ratnih dejstava ostecen krov i fasada (1991–1993). Parohijski dom znatno ostecen tokom hrvatskog granatiranja (1991–1993).

Osijek

Kapela Vaskrsenja Hristovog u parohijskom domu napravljena 1960. godine. Oktobra 1991. godine kapela i parohijski dom opljackani, a jedan deo inventara unisten. U dva navrata, 1993. i 1994. godine, namerno podmetnut eksploziv.

Osijek (Donji grad)

Crkva Uspenja Presvete Bogorodice podignuta 1743. godine. Tokom Drugog svetskog rata srusena do temelja. Novi hram podignut u periodu od 1966. do 1979. godine. Tokom 1991/92. godine vise puta granatiran. Opljackan 1992. i 1993. godine. Dva puta miniran, 1992. i 1993. godine. Parohijski stan demoliran i opljackan (1991–1993).

Osijek

Kapela Pokrova Presvete Bogorodice ustrojena 1948. godine u ulici Zmaj Jovinoj 25. Pogodjena granatom 1992. godine. Iste godine i opljackana.

Grobljanska kapela Prenosa mostiju Svetog Nikole podignuta 1892. godine. Provaljena 1992. i tom prilikom delom opljackana, a deo crkveno-umetnickih predmeta i bogosluzbenih knjiga unisten. Nekoliko vrednih ikona nestalo.

Ostrovo

Crkva Rodjenja Svetog Jovana Pretece podignuta u vremenu od 1810. do 1815. godine. Ikonostas slikao Djordje Diklic 1841. U ratu (1941–1945) demolirana. Obnovljena 1965. i 1984. godine. Crkva tesko postradala u toku ratnih operacija 2. septembra 1991. i 16. aprila 1992. godine. Toranj i krov pogodjeni granatama (1991–1993) (Izvestaj ECMM   5/96, 66). Deo crkveno-umetnickih dragocenosti nestao. Parohijski dom demoliran i opljackan 1991/92. godine.

Kapela podignuta na mesnom groblju u XIX veku. Porusila je hrvatska vojska decembra 1991. godine.

Paucje

Crkva Svetog velikomucenika Georgija podignuta 1777, obnovljena 1867/68. i 1886. godine. Srusili je Hrvati 1943. godine. Posle rata podignut novi hram. Crkvu minirali Hrvati (1991–1993). Crkveno-umetnicke dragocenosti i crkvene knjige stradale.

Pacetin

Crkva Prenosa mostiju Svetog Nikole podignuta u vremenu od 1752. do 1759. godine. Ikonostas slikao Djordje Rakic 1891. Obnovljena 1908, 1958. i 1986. godine. U Drugom svetskom ratu (1941–1945) ostecena i preuredjena u rimokatolicku. Ostecena u toku ratnih operacija 1991. godine; pogodjena sa vise granata.

Poganovci

Crkva Svetog proroka Ilije provaljena, demolirana i opljackana od strane Hrvata (1991–1993).

Sarvas

Crkva Rodjenja Svetog Jovana Krstitelja podignuta 1753; ikonostas slikao Dimitrije Bacevic 1766. godine. Po raseljavanju Srba, ovaj hram ustupljen Rimokatolickoj crkvi. Novi hram posvecen istom Svetitelju zapocet 1970, a osvecen 21. oktobra 1990. godine. Crkvu znatno ostetili Hrvati u vise navrata u vremenu od 26. juna do 17. septembra 1991. godine: ostecen krov, a unutrasnjost crkve zapaljena. Stradao novi ikonostas, zivopis, bogosluzbeni predmeti, odezde i crkvene knjige. Sve spaljeno. Prema Izvestaju (ECMM,   1/94, 88) crkva minirana, ostali samo temelji.

Sotin

Crkva Prenosa mostiju Svetog Nikole podignuta 1802, a generalno obnovljena 1968. godine. Tokom avgusta 1991. ostecena puscanim zrnima od strane Zbora hrvatske garde.

Sremske Laze

Crkva Rodjenja Presvete Bogorodice podignuta 1775, a obnovljena 1979. godine. Ikonostas slikao Djordje Rakic. U Drugom svetskom ratu toranj crkve sluzio nemackoj vojsci kao mitraljesko gnezdo. Znatno ostecena 1991. godine od strane hrvatske vojske; granatama ostecen krov i fasada (1991–1993) (Izvestaj ECMM   5/96, 43). Parohijski dom tesko ostecen 1991. godine i nije za stanovanje.

Tenja

Crkva Prenosa mostiju Svetog Nikole podignuta 1761. ikonostas slikali Janko Halkozovic i Jovan Isailovic Stariji 1777. godine. Crkva srusena do temelja 1942, a nova podignuta 1985. godine. Ostecena u toku ratnih operacija 1991/92. godine. Prema Izvestaju (ECMM,   1/94, 84) crkva namerno minirana, ostali samo temelji.

Cepin

Crkva Svetog arhangela Mihaila podignuta 1759. godine. Novi hram zavrsen i osvecen 1981. godine. Srusili ga Hrvati 1992. Ostao samo deo zvonika.

Cepinski Martinci

Crkva Svetog velikomucenika Georgija provaljena i demolirana izvan ratnih dejstava. Bogosluzbeni predmeti i crkvene knjige delom opljackani (1991–1995).

Sarengrad

Crkva Svetih arhangela Mihaila i Gavrila podignuta 1805. godine. Drvorezbariju za ikonostas uradio Georgije Devic 1828, a ikone i zidno slikarstvo izveo Bogdan Djukic 1854. godine. Obnovljena 1935. i 1973. godine. U ratu od 1941. do 1945. demolirana, a crkveno-umetnicki predmeti opljackani. Crkva znatno ostecena 6. oktobra 1991. godine; posebno stradali krov i zvonik. Pogodjena granatama (1991–1993) (Izvestaj ECMM   5/96, 36). Parohijski dom tesko ostecen 1991. godine i nije za stanovanje.

Sidski Banovci (Eparhija sremska)

Crkva Svete Paraskeve podignuta 1818. Ikonostas, ripide i darohranilnicu slikao Zivko Petrovic 1840. godine. Decembra 1944. godine tesko je ostetile nemacke tenkovske jedinice. Pogodjena dvema granatama; toranj delimicno unisten oktobra 1991. godine (Izvestaj ECMM   5/96, 27).