- CAPO VIII - Della mortificazione esterna de' sensi.
- § 1 - Della mortificazione degli occhi e della modestia in generale.
Precedente - Successivo
Clicca qui per attivare i link alle concordanze
- 256 -
§ 1
- Della mortificazione degli occhi e della modestia in generale.
1.
Quasi tutte le passioni che fan guerra al nostro spirito, hanno l'origine dagli
occhi non ben custoditi, poiché dal vedere si muovono in noi per lo più le
passioni e gli affetti disordinati. Perciò disse Giobbe, parlando delle
passioni impure: Pepigi foedus cum oculis
meis, ut ne cogitarem quidem de virgine (XXXI, 1). Io ho fatto il patto
cogli occhi miei, di non pensare alle donne. Ma perché disse di non pensare?
Par che avesse dovuto dire più presto: ho fatto il patto di non guardare. Ma
no, che ben disse di non pensare, perché il pensare va talmente unito col
guardare, che l'uno non può esser diviso dall'altro; e perciò il santo, per non
esser molestato dal pensiero, propose di non guardare volto di donna. Dice S.
Agostino: Visum sequitur cogitatio,
cogitationem delectatio, delectationem consensus:1 Dal guardare
sorge il pensiero, dal pensiero il desiderio - perché, come dice S. Francesco
di Sales, ciò che non si vede, non si desidera2 - e al
- 257 -
desiderio poi succede il consenso. Eva, se non si fosse posta a
guardare il pomo vietato, non sarebbe caduta; ma perché si fermò a mirarlo, e
mirando parvele buono e bello, perciò lo prese e prevaricò: Vidit quod bonum esset lignum et pulchrum...
et tulit (Gen. III, 6).3 Quindi è che il demonio prima ci tenta a
guardare, poi ci tenta a desiderare e poi a consentire.
2.
Dice pertanto S. Girolamo che 'l demonio ha bisogno solamente de' nostri
principi: Nostris tantum initiis opus
habet.4 Gli basta che noi cominciamo ad aprirgli la porta, perché
esso poi finirà d'aprirsela. Uno sguardo avvertito e fissato in volto a persona
di diverso sesso, diventerà una scintilla d'inferno che manderà l'anima in rovina.
Dice S. Bernardo: Per oculos intrat ad
mentem sagitta amoris (Serm. 13):5 Le prime saette che feriscono
l'anime caste, e spesso le riducono a morte, entrano per gli occhi. Per gli
occhi cadde un Davide così diletto a Dio. Per causa degli occhi cadde un
Salomone, che un tempo era stato penna dello Spirito Santo. E quanti per causa
degli occhi si son perduti! Chiuda gli occhi dunque chi non vuol piangere un
giorno, dicendo con Geremia: Oculus meus
depraedatus est animam meam (Thren. III, 51): Gli occhi miei mi han fatta
perder l'anima per mezzo degli affetti malvagi, che v'hanno introdotti. Perciò
avverte S. Gregorio: Deprimendi sunt
oculi, quasi raptores ad culpam
- 258 -
(Mor. 1. 21, c. 2):6
Debbon frenarsi gli occhi, altrimenti diverranno essi come certi uncini
d'inferno, da cui sarà tirata l'anima a forza, e violentata a peccare, quasi
senza volerlo. Chi guarda un oggetto pericoloso, siegue a dire il santo, incipit velle quod noluit,7
comincia a volere quel che non voleva. Ciò appunto esprime la Scrittura di
Oloferne, che, guardando egli Giuditta, pulchritudo
eius captivam fecit animam eius (Iudith XVI, 11): La bellezza di Giuditta
fe' schiava l'anima sua.
3.
Dicea Seneca: Pars innocentiae caecitas:8
L'esser cieco molto giova ad esser innocente. Quindi un certo filosofo gentile,
come riferisce Tertulliano, per liberarsi dall'impudicizia, volontariamente si
tolse gli occhi e restò cieco.9 Ciò a noi fedeli non è lecito, ma se
vogliamo conservarci casti, è necessario l'esser ciechi per virtù, con
astenerci dal mirare oggetti che possono svegliarci pensieri impuri. Dice lo
Spirito Santo: Ne circumspicias speciem
alienam... Ex hoc concupiscentia quasi ignis exardescit (Eccli. IX, 8 et
9): Non rimirare la bellezza altrui, perché dopo gli sguardi vengon le male
immaginazioni, colle quali si accende il fuoco impuro. Perciò dicea S.
Francesco di Sales: Chi non vuole che i
nemici entrino nella piazza, bisogna che serri le porte.10
- 259 -
4.
A tal fine i santi sono stati così cautelati negli occhi, che per timore che
non iscappassero a mirare qualche oggetto pericoloso, han procurato di tenerli
quasi sempre fissi alla terra, astenendosi di guardare anche gli oggetti innocenti.
S. Bernardo, dopo un anno di noviziato, non sapea com'era fatto il solaio della
sua cella, se a travi o a volta. Nella chiesa del monastero, dove il santo
entrò per novizio, v'erano tre finestre, ma egli non sapea quante fossero,
poiché per tanto tempo non avea mai alzati gli occhi da terra. Avendo una volta
camminato quasi un giorno intiero per la riva d'un lago, dimandò poi a'
compagni, che di quel lago discorreano, dove l'avessero veduto, mentr'egli
affatto non se n'era accorto.11 Similmente S. Pietro d'Alcantara tenea
gli occhi sì bassi
- 260 -
che non conoscea neppure i suoi frati con cui
conversava; solo alla voce li conosceva, ma non già al volto.12 Molto
più poi sono stati cauti i santi a non mirare oggetti di diverso sesso. S.
Ugone vescovo, necessitato a trattare con donne, non ne guardò mai alcuna in
faccia.13 S. Chiara parimente non volle mai mirare faccia d'uomo; una
volta alzando gli occhi per vedere l'Ostia sagra, che si alzava nella Messa,
mirò involontariamente il volto del sacerdote, e pure ne restò molto
afflitta.14 S. Luigi Gonzaga non ardiva di alzare gli occhi neppure
- 261 -
in faccia della propria madre.15 Narrasi di S. Arsenio che,
stando egli nel deserto, andò a visitarlo una nobile matrona, acciocché
l'avesse raccomandata a Dio; ma il santo, in accorgersi ch'era donna, subito le
voltò le spalle. La matrona allora gli disse: «Arsenio, giacché non mi vuoi
vedere né sentire, almeno nelle tue orazioni ricordati di me.» - «No, rispose il
santo, pregherò Dio che mi faccia di te scordare, acciocché io non pensi più a
te.»16
- 262 -
5.
Da ciò vedasi quanto sia grande la sciocchezza e la temerità di alcune monache,
le quali non son sante Chiare, e ben vogliono guardare alla libera dal
belvedere, dal parlatorio e dalla chiesa, qualunque oggetto loro si presenta,
anche d'altro sesso, e poi vogliono star esenti dalle tentazioni e da' pericoli
di peccare. L'abbate Pastore, per aver mirata curiosamente una donna che raccoglieva
le spiche, fu per quaranta anni tormentato da tentazioni impure17.
Scrive S. Gregorio
- 263 -
(Dial. L. c. 20) che la tentazione che obbligò S.
Benedetto a rivolgersi tra le spine per liberarsene, ebbe origine dall'aver una
volta incautamente guardata una donna.18 S. Girolamo, anche mentre
stava nella grotta di Betlemme, orando continuamente e macerandosi colle
penitenze, era terribilmente molestato dalla memoria delle dame molto tempo
prima vedute in Roma.19 Or considerate come poi vogliono essere esenti
da
- 264 -
simili molestie quelle religiose, che guardano e tornano a
guardare gli uomini senza alcuna riserba. Non tanto il guardare, quanto il
riguardare, dice S. Francesco di Sales, è quello che più nuoce.20 Perciò
avvertì S. Agostino: Etsi oculi nostri
iaciantur in aliquam, defigantur in nulla (In Reg. III, c. 21):21
Se per caso scappano gli occhi a mirar qualche persona, almeno guardiamoci di
non fissarli. S. Ignazio di Loiola corresse il P. Manareo, perché,
licenziandosi da lui per andare in altro luogo lontano, gli avea fissati gli
occhi in faccia (Lancis., Op. 2, n. 304).22 Da ciò apprendiamo essere
indecente alle religiose
- 265 -
il fissare gli occhi in faccia anche a
persone dello stesso sesso, specialmente se sono giovani. Ciò dico essere
solamente indecente, ordinariamente parlando; ma il guardare poi persone
giovani di diverso sesso, io non so come possa scusarsi da peccato veniale ed
anche mortale, quando vi fosse prossimo pericolo di consenso. Intueri non licet, dice S. Gregorio, quod non licet concupiscere:23
Non è lecito guardare ciò che non lice desiderare; poiché quantunque i mali
pensieri - che nel guardare entrano ordinariamente a turbar la mente - sieno
discacciati, sempre lasciano qualche macchia nell'anima. Fra Ruggiero
francescano, ch'era dotato d'un singolar dono di purità, interrogato una volta
perché stesse così riserbato a non guardar le donne, rispose: Quando l'uomo
fugge le occasioni, Dio lo custodisce; ma quando si mette da sé nel pericolo,
il Signore giustamente l'abbandona, ed egli facilmente cade in qualche colpa
grave (Lib. I conform. S. Franc p. 2).24
6.
S'altro male non cagionasse la libertà degli occhi, almeno toglie il raccoglimento
all'anima per lo tempo ch'ella sta all'orazione; perché allora tutte quelle
specie vedute ed
- 266 -
impresse nella mente, se le faranno avanti e le
apporteranno mille distrazioni. E se mai nell'orazione avrà avuto qualche
raccoglimento, divagandosi poi cogli occhi, subito lo perderà. E certo che la
religiosa che non è raccolta, poco può attendere all'esercizio delle virtù,
come dell'umiltà, della pazienza, della mortificazione e simili; e perciò
bisogna che si guardi dal mirare per curiosità oggetti esterni, che la
distraggono da i pensieri santi: rimiri solamente quegli oggetti che la portano
a Dio. Dicea S. Bernardo che gli occhi a terra aiutano a tenere il cuore in
cielo.25 E S. Gregorio Nazianzeno scrisse: Ubi Christus est, modestia est (Ep. 193):26 Dove abita
Gesù Cristo coll'amore, ivi sta anche la modestia. Non pretendo con ciò di dire
che non mai s'hanno da alzare gli occhi, né mai s'ha da guardare alcuna cosa;
si guardino, dico, quegli oggetti che ci portano a Dio, come sono le immagini
sagre ed anche le campagne, i fiori e cose simili, perché queste belle creature
ci sollevano a contemplare il Creatore. Del resto, per lo più la religiosa
divota dee tenere gli occhi bassi, specialmente ne' luoghi dove possono
incontrarsi gli occhi con oggetti pericolosi. E parlando cogli uomini, non dee
mai girar gli occhi a mirarli,
- 267 -
e tanto meno a rimirarli, come si
avvertì di sopra con S. Francesco di Sales.27
7.
Inoltre si avverta che la modestia degli occhi, non solo è necessaria per lo
profitto proprio, ma ancora per l'edificazione degli altri. Dio solo vede il
nostro cuore; gli uomini non vedono altro che le nostre azioni esterne, e da
quelle si edificano o si scandalizzano di noi. Ex visu cognoscitur vir (Eccli. XIX, 26): Dal viso fa conoscersi
l'uomo qual egli sia nell'interno. Perciò il religioso dee essere, come dice il
Vangelo del Battista: Lucerna ardens et
lucens (Io. V, 35): Dee esser fiaccola che arda di divino amore nel cuore,
e risplenda colla modestia appresso ognuno che l'osserva. Specialmente a'
religiosi s'appartiene quel che scrisse l'Apostolo a' suoi discepoli: Spectaculum facti sumus mundo et angelis et
hominibus (I Cor. IV, 9). Ed in altro luogo: Modestia vestra nota sit omnibus! [hominibus]; Dominus prope est
(Philip. IV,
5). Le persone religiose sono attentamente osservate dagli angeli e dagli
uomini; e perciò la loro modestia dee esser nota a tutti, altrimenti elle, se
sono immodeste, ne avran da dare gran conto a Dio nell'ora del loro giudizio.
All'incontro, oh che bella edificazione che da, e quanto muove a divozione un
religioso o una religiosa modesta, che tiene sempre gli occhi bassi! È celebre
il fatto di S. Francesco d'Assisi, il quale dicendo al compagno di volere andar
a fare una predica, uscì dal convento, e fatta una girata per le terre tenendo
sempre gli occhi bassi, se ne ritornò. Gli domandò poi il compagno: E la
predica quando la farete? Rispose il santo: La predica è fatta colla modestia
degli occhi, che abbiam data ad osservare a questa gente.28 Si legge
ancora di S. Luigi Gonzaga
- 268 -
che, stando egli in Roma, gli studenti
aspettavano a posta nel collegio quando il santo andava e ritornava da quello,
per osservare ed ammirare la sua gran modestia.29
8.
Dice S. Ambrogio che la modestia degli uomini santi per li mondani è una grande
ammonizione ad emendarsi: Plerisque iusti
aspectus admonitio est (In Psal. 118). Che bella cosa dunque, soggiunge il
santo, è che tu col solo farti vedere giovi all'altrui profitto! Quam pulchrum ergo ut videaris et prosis!30
Narrasi a tal proposito di S. Bernardino da Siena ch'egli essendo ancor
secolare, colla sola sua presenza mettea freno alla licenza de' giovani suoi
compagni, i quali nel vederlo comparire subito si avvisavano l'un l'altro: Viene Bernardino, zitto, e si ponevano
in silenzio o mutavano discorso.31 Narra parimente S. Gregorio Nisseno
di S. Efrem che col solo farsi vedere moveva la divozione, talmente che nessuno
potea rimirarlo senza commuoversi e senza farsi migliore.32 Si narra
ancora di S. Bernardo che, essendo andato Innocenzo II a visitarlo in
Chiaravalle, e vedendo il papa e i cardinali la modestia del santo e de' suoi
monaci, che stavano tutti cogli occhi fissi a terra, non poteano
- 269 -
ritenere le lagrime per la divozione.33 Narra di più il Surio
(die 7 ianuar.) una cosa più mirabile di S. Luciano monaco e martire: che
questo santo colla sola sua modestia moveva i pagani ad abbracciar la nostra fede;
in modo che l'imperator Massimiano, sapendo ciò, quando lo fece a sé venire,
per timore di non esser preso dalla sua vista a farsi cristiano, non volle mai
rimirarlo, e perciò fe' mettere un velo tra lui e 'l santo, e così gli
parlò.34 Ma di questa modestia degli occhi ben prima di tutti ne fu
maestro il nostro Salvatore, poiché, come riflette un dotto autore, in tanto i
sagri Vangelisti dicono che Gesù Cristo in alcune occasioni alzò gli occhi a
guardare - Elevatis oculis in discipulos
(Luc. VI, 20). Cum sublevasset ergo
oculos Iesus (Io. VI, 5) - per significare ch'egli ordinariamente tenea gli
occhi sempre bassi.35 Onde poi l'Apostolo, lodando la modestia di
nostro Signore, scrisse a' discepoli:
Obsecro vos per mansuetudinem et modestiam Christi etc. (II Cor. X, 1).
Concludo finalmente con quel che S. Basilio diceva a' suoi monaci: Figli, se
vogliamo tener l'anima verso il cielo, teniamo gli occhi verso la
terra.36 Pertanto sin dalla mattina che ci svegliamo, facciamo sempre a
Dio la preghiera di Davide: Averte oculos
meos, ne videant vanitatem.37
1 «Tria sunt quibus impletur peccatum:
suggestione, delectatione et consensione. Suggestio, sive per memoriam fit,
sive per corporis sensus, cum aliquid videmus, vel audimus, vel olfacimus, vel
gustamus, vel tangimus. Quo si frui delectaverit, delectatio illicita refrenanda est... Si
autem consensio facta fuerit, plenum peccatum est.» S. AUGUSTINUS, De sermone Domini in monte, lib. 1, cap.
12, n. 33. ML 34-1246.- Cf. De Genesi
contra Manichaeos, lib. 2, cap. 14, n. 21, ab his verbis: Etiam nunc in
unoquoque nostrum. ML 34-207.
2
Allude, a quanto sembra, S. Alfonso a quello che scrive S. FRANCESCO DI SALES
ad una delle sue principali penitenti (Lettre
331, à la Prèsidente Brûlart, (Euvres,
XIII, pag. 150), lettera ricordata anche da Mgr Camus, Esprit de S. François de Sales, partie 15, ch. 10. «Vous me demandez si ceuz qui veulent vivre avec quelque perfection peuvent
tant voir le monde. La perfection, ma chère Dame, ne git pas à ne voir point
goûter et savourer. Tout ce que la vue
nous apporte, c' est le danger, car qui
le voit est en quelque péril de l' aimer; mais à qui est bien résolu et
détérmine, la vue ne nuit point. En un mot, ma Sœur, la perfection de la
charitè c' est la perfection de la vie, car la vie de notre âme, c' est la
charitè. Nos premiers chrètiens ètaient au monde de corps et non de cœur, et ne
laissaient pas d' être très parfaits.» Notisi che il Santo parla ad un' anima ferma nei
suoi propositi di devozione, anzi di perfezione, ed obbligata per la sua
condizione a vivere nel mondo e a veder le cose di mondo.
3 Vidit
igitur mulier quod bonum esset lignum ad vescendum, et pulchrum oculis,
aspectuque delectabile: et tulit de fructu illius, et comedit. Gen. III, 6.
4 «Nolite itaque, ait (Paulus), dare
locum diabolo, qui, tamquam leo rugiens, quaerit aditum per quem possit
irrumpere. Quomodo enim Pater et Filius stant ante ostium, et pulsant, ut
introeant, et coenent cum eo qui se receperit (Apoc. III): ita et adversarius
semper in nos est paratus irrumpere, et cum locum dederimus, ingreditur. Solet
autem, antequam veniat, quaedam iacula praemittere, et praecursorem adventus
sui facere cogitationem: hanc si nos in corde nostro susceptam nutrierimus
intrinsecus, et crescere fecerimus, cum in nobis prolem suam auctam viderit, et
ipse audebit intrare. Denique in Iudae Iscariot cor, primam iecit sagittam, ut
traderet Salvatoren, quam si exceptam ille miserabilis non fovisset, numquam
post intinctum panem in paropside, intrasset in illum Satanas.» S. HIERONYMUS, Commentarii in Epist. ad Ephesios, lib.
2, in cap. IV, v. 27. ML 26-511.
5
Liber de modo bene vivendi (d'
incerto autore, non di S. Bernardo), cap. 23, n. 67. Inter Opera S. Bernardi, ML 184-1241.- «Parit autem curiositas
experientiam mali, ut facile qui per multa vagatur, offendat, facile cadat in
laqueum, facile inveniat quod perniciose delectet.» S.
BERNARDUS, Sermones de diversis, Sermo
14, n. 2. ML 183-575.
6 «Valde namque est quod caro deorsum
trahit, et semel species formae cordi per oculos alligata vix magni luctaminis
manu solvitur. Ne ergo quaedam lubrica in cogitatione versemus, providendum
nobis est; quia intueri non decet quod non licet concupisci. Ut enim munda mens
in cogitatione servetur a lascivia voluptatis suae, deprimendi sunt oculi,
quasi quidam raptores ad culpam.» S. GREGORIUS MAGNUS, Moralia in Iob(in XXXI, 1), lib. 21, cap. 2, n. 4. ML 76-190.
7 «Iusti namque volare ut nubes (Is. LX,
8) dicti sunt, quia a terrenis contagiis sublevantur; et quasi columbae ad
fenestras suas (ibid.) sunt, quia per sensus corporis exteriora quaeque
intentione non respiciunt rapacitatis, eosque foras non rapit concupiscentia
carnalis. Quisquis vero per has corporis fenestras incaute exterius respicit,
plerumque in delectationem peccati etiam nolens cadit; atque obligatus
desideriis, incipit velle quod noluit.» S. GREGORIUS MAGNUS, Moralia in Iob (in XXXI. 1), lib. 21,
cap. 2, n. 4. ML 76-189, 190.
8 «Non intelligis partem innocentiae
esse caecitatem.» Liber de remediis
fortuitorum, (inter
Excerpta Senecae falso tributa): Opera, IV, Augustae Taurinorum, 1829,
pag. 422.- Scripta
quae exstant, Parisiis, 1598. Vedi la nota pag. 489, e il titolo dell'
opuscolo pag. 586.
9
«Democritus excaecando semetipsum, quod mulieres sine concupiscentia aspicere
non posset, et doleret si non esset potitus, incontinentiam emendatione
profitetur. At christianus salvis oculis feminam videt, animo
adversus libidinem caecus est.» TERTULLIANUS, Apologeticus, cap. 46. ML 1-510, 511.
10 «Vous me demandez le remède au
travail que vous donnent les tentations que le malin vous fait contre la foi et
l' Eglise... Surtout tenez-vous bien fermée dedans, et n' ouvrez nullement la
porte, ni pour voir qui c' est ni pour chasser cet importun: enfin il se
lassera de crier et vous laissera en paix.» S. FRANÇOIS DE SALES, Lettre 234, 14 octobre 1604, à la Baronne de Chantal. (Euvres, XII,
pag. 355. - «Dieu permet que le malin forgeron de semblables besognes
(suggestions de blasphème, d' infidèlitè, de mècrèance) les nous vienne
prèsenter à vendre, afin que, par le mèpris que nous en ferons, nous puissions témoigner notre affection aux
choses divines. Et pour cela, ma chère sœur, ma très chère Fille, faut-il s'
inquiéter faut-il changer de posture? O Dieu, nenny. C'est le diable qui va par
tout autour de notre esprit, furetant et brouillant, pour voir s' il pourrait
trouver quelque porte ouverte. Il faisait comme cela avec Job, avec saint
Antoine, avex sainte Catherine de Sienne et avec une infinité de bonnes âmes
que je connais, et avec la mienne qui ne vaut rien et que je ne connais pas. Et
quoi? pour tout cela, ma bonne Fille, faut-il se fâcher? Laissez-le morfondre
et tenez toutes les avenues bien fermées: il se lassera enfin, ou, s' il ne se
lasse, Dieu lui fera lever le siège... C'est bon signe qu' il fasse tant de
bruit et de tempêtes autour de la volonté, c' est signe qu' il n' est pas
dedans.» Lettre 273, 18 février 1605,
à la Baronne de Chantal. (Euvres, XIII,
pag. 9, 10.- «Laissez enrager l' ennemi à la porte: qu' il heurte, qu' il buque
(frappe), qu' il crie, qu' il hurle et fasse du pis qu' il pourra; nous sommes
assurés qu' il ne saurait entrer en notre âme que par la porte de notre
consentement. Tenons- la bien fermée et voyons souvent si elle n' est pas bien
close, et de tout le reste ne nous en soucions point, car il n' y a rien à
craindre.» Lettre 280, à Madame Bourgeois, Abbesse du Puits-d'
Orbe, 15-18 avril 1605. (Euvres, XIII,
pag. 28.
11 «Totus... absorptus in spiritum...
vifens non videbat, audiens non audiebat; nihil sapiebat gustanti, vix aliquid
sensu aliquo corporis sentiebat. Iam quippe annum integrum exegerat in cella
novitiorum, cum exiens inde ignoraret adhuc an haberet domus ipsa testudinem,
quam solemus dicere caelaturam. Multo tempore frequentaverat intrans et exiens
domum ecclesiae, cum in eius capite, ubi tres erant, unam tantum fenestram esse
arbitraretur. Curiositatis
enim sensu mortificato, nil huiusmodi sentiebat; vel si forte aliquando eum
contingebat videre, memoria, ut dictum est, alibi occupata non advertebat.»Sancti Bernardi Vita prima, lib. 1,
auctore GUILLELMO, cap. 4, n. 20. ML 185-238.- «Iuxta lacum etiam Lausanensem
totius diei itinere pergens, penitus eum non vidit, aut se videre non vidit.
Cum enim vespere facto de eodem lacu socii colloquerentur, interrogabat eos ubi
ille lacus esset: et mirati sunt universi.» S.
Bernardi Vita prima, lib. 3, auctore GAUFRIDO, cap. 2, n. 4. ML 185-306.
12
Questo attesta S. Teresa, la quale lo seppe dallo stesso Santo: «Su pobreza era
extrema y mortificaciòn en la mocedad, que me dijo que le habìa acaecido estar
tres años en una casa de su Orden y no conocer fraile, si no era por la habla;
porque no alzaba los ojos jamàs.» S. TERESA, Libro de la Vida, cap. 27. Obras,
I, pag. 215.
13 «Mulierum confessiones non minus
caute quam benigne suscipiebat.... Aurem quidem satis familiariteer applicabat,
oculorum autem in alteram partem vertebat aspectum, auditum solum, propter
insidias diaboli, huiusmodi negotiis asserens applicandum.» GUIGO, Maioris
Carhusiae Prior V, Vita S. Hugonis, cap.
3, n. 14. ML 153-771, 772- «De qua etiam cohibentia sensuum dum vice quadam cum
religiosis quibusdam colloqueretur, - inter quos erat vir litteris et puritate
conspicuus, dominus scilicet Airaldus, archipresbyter tunc ipsius, nunc
Mauriennensis episcopus,- respondit idem vir Domini Airaldus passim se mulieres
aspicere, nec earum sibi nocere contuitum: est enim castissimus. Ad quod ille, non a mulierum
tantum, sed a virorum quoque vultibus religiosae mentis avertendum respondit
intuitum; asserens- quod experientia sua potest quisque coniicere- per
communionem humanae mutabilitatis atque compassionem, fieri ut affectiones
conspecti frequenter ad conspicientem inaestimabili velocitate pertranseant,
et, verbi gratia, de irato iratus, et de tristi tristis, et de lasciviente fiat
lasciviens: quas passiones satis esse habere qumquam proprias, non in se
transcribere taliter alienas; nullius se totius episcopatus sui mulieris,
praeter unius, ita faciem aspexisse, ut ex consideratione vultus, si
occurreret, quaenam esset, posset agnoscere... Hinc fuit illud quod cum de
matre mea- quae cum eo, quae voluit, quamdiu voluit, locuta fuerat- ab eo
quaesissem utrum eam valde senecta fregisset, paululum secum praemeditans:
«Nescio, inquit, utrum sit vetus an non.» Id. op., cap. 4, n. 15, col.
772.
14
Non si tratta qui di S. Chiara d' Assisi, ma della B. Chiara della Croce,
comunemente detta di Montefalco. «Fra Severino, uno de' suoi confessori, riferì
dopo la morte di lei, che una volta con molte lagrime si accusò di aver alzato
troppo gli occhi, mentre egli diceva Messa e alzava l' Ostia consacrata, e che
per tal libertà s' era incontrata contra sua voglia a vedere la faccia d' un
uomo che stava in chiesa: il che, sebbene non era peccato, nè essa lo teneva
per tale, le pareva nondimeno negligenza e trascuratezza troppo grande.»
GIBERTI, Ord. S. Aug., Vita, Foligno,
1693, cap. 23.- Cf, Acta Sanctorum Bollandiana,
die 18 augusti: MOSCONIUS, Vita (ex
vetustissimis codicibus), cap. 23, n. 25. «Accidit, ut cum ex tempore
praeterque opinionem vidisset virum, fuerit (referente quodam Fratre Severino)
vehementer perturbata, de suaque, ut ipsa appellabat, impudentia, poenas
sumpserit non leves, existimans se modestiae fines trinsilisse, cuius fuerat
semper vigilantissima custos.»
15
«Sopra tutto abborrì sempre in tutta la vita sua, ed in tutti i luoghi ove
abitò, il parlare e trattare con donne, la presenza delle quali fuggiva in
modo, che chi l' avesse veduto, avrebbe detto che egli avesse con loro
antipatia naturale. Se per caso fosse avvenuto, mentre era in Castiglione, che
la signora marchesa sua madre gli avesse mandato alla camera alcune dame, che
la servivano, a fargli qualche ambasciata, egli s' affacciava alla porta senza
lasciarle entrare, e subito fissava gli occhi in terra, e senza mirarle dava
loro la risposta, e le spediva. Anzi di più, nè pure con la marchesa sua madre
gustava di ragionare da solo a sola: onde se fosse accaduto, che mentre stava
ragionando con lei, o in sala, o in camera, gli altri che v' erano presenti, si
fossero partiti, o cercava ancor egli occasione d' andarsene, o non potendo ciò
fare, si ricopriva subito nel volto d' un onesto rossore; tanto era in estremo
cauto e circospetto. Essendogli domandato un giorno da un dottore, il quale di
ciò s' era avveduto, per qual cagione fuggisse tanto le donne, anche la signora
sua madre: egli per non iscoprire la sua virtù, mostrò che questa fosse come
una avversione naturale più che virtuosa.» CEPARI, S. I. Vita, parte prima, cap. 3; inter Acta Sanctorum Bollandiana, lib. 1, cap. 2, n. 30: in Addendis ad diem 21 iunii, post diem 24
iunii.
16
«Abbas Arsenius dum sederet in campo (Pelagio,
De vitis Patrum, lib. 5, libell. 2, n. 7, ML 73-858, dice: «in Canopo»),
quaedam mulier virgo, dives, timensque Deum, ac propterea abbatis Arsenii fama
comperta, de Romana civitate, ut eum videre mereretur, advenit in Alexandriam.
Quae cum honorifice a Theophilo fuisset suscepta, ipsius civitatis
archiepiscopo, rogavit eum quatenus persuaderet beatum Arsenium ut eam
suscipere dignaretur. Ipse igitur ad eum profectus est, dicens: «Quaedam
mulier Romana, et dignitate, et opibus, et opinione ceteras antecellens, videre
te ac benedici desiderans, de tam longinqua regione pervenit, cui occurras
exposeo.» Sed cum
non acquievisset occurrere ei Arsenius, illa cognoscens hoc, animalia sua
sternere praecepit, dicens: «Confido in Deo meo, quia videbo illum, nec ab hac
intentione fraudabor. Non enim homines veni conspicere, quia et in nostra
supersunt civitate, sed prophetam videre desideravi.» Cum ergo venisset ad
cellam beati Arsenii, contigit ut foris illum deambulantem conspiceret. Ac mox
ante pedes eius in faciem prona prosternitur. Quam ille cum festinatione
suscitans, ita compellebat, dicens: «Si faciem meam tantum videre desideras,
ecce intuere.» Illa vero prae verecundia oculos non audebat attollere. Dicit ei senex: «Si quid de meis actibus comperisti, hoc debueras intueri. Quomodo ergo tantum pelagus
navigare praesumpsisti? An ignoras te mulierem esse,
quibus quocumque non licet exire? An ideo huc venisti, ut Romam rediens, aliis
te feminis glorieris vidisse Arsenium, ut fiat per vium mare ad me venientium
feminarum?» At illa respondens, ait: «Si vult Deus, nullam huc venire
permittat. Sed ut pro me ores, et in memoria me habere digneris, exoro.» Cui
Arsenius dixit: «Oro Deum meum, ut deleat tuam ex corde meo memoriam.» Quo illa verbo percepto, in
civitatem regrediens, aegritudine prae tribulatione correpta est. Ad quam cum
visitationis causa venisset episcopus, et quid rei esset inquireret, illa
sermonem senis, quem ultimum de memoria sui dixerat, enarravit, ac propterea se
velle mori prae tristitia confitetur; sed episcopus tali eam consolatur
alloquio: «Numquid nescis te esse mulierem? Et quia per feminam solet inimicus
hominem impugnare, ideo vultum tuum de corde suo delere dixit. Nam pro anima
tua Dominum deprecatur.» Quibus verbis mulier recreata
est.» De vitis Patrum, lib. 3,
auctore probabili RUFFINO, n. 65. ML 73-771, 772. Cf. De vitis Patrum lib. 5, auctore graeco incerto, interprete Pelagio, libell. 2, n. 7. Ibid. col. 858, 859.
17
«Quidam Pachon nomine (Eraclide lo chiama Pachonius; Palladio, in Lausiacis, Pasco), cum pervenisset ad
annum septuagesimum, sedebat in Scete. Accidit autem ut ego vexatus
ab affectione femineae cupiditatis, cogitationibusque et visis nocturnis,
ferrem difficiliter. Cumque parum abesset quin propter hanc tentationem exirem
e solitudine... vicinis quidem meis rem non exposui, sed neque meo magistro
Evagrio (al. Eulogio); sed latenter
veniens in solitudinem... incidi.... in sanctum virum
Pachonem... Ausus sum ei meum animum aperire. Dixit autem mihi ille sanctus:
«Ne tibi videatur res mira et aliena; hoc enim non tibi accidit ob delicias,
otiumque et negligentiam... Potius hoc tibi accidit ab adversario ob studium
virtutis... Ecce me, ut vides, hominem senem; cum iam quadragesumum annum degam
in hac cella... tentor usque in hodiernum diem.» Et iuravit dicens: «Iam
duodecim annis postquam transegi annum quinquagesimum, nullam diem nec noctem
intermisit qua me non invaserit. Cum itaque suspicatus essem Deum a me recessisse...
potius delegi mori... quam.... me turpiter gerere. Egressusque.. inveni
speluncam hyaenae. In quam speluncam me nudum immisi toto die, ut ferae egressae
me devorarent. Postquam autem fuit vespera... egressae.. ferae... et masculus
et femina, me a pedibus ad caput usque odorati sunt, circumlingentes. Cumque
exspectarem fore ut devorarer, a me recesserunt. Cum ergo illic tota nocte
iacuissem, non fui devoratus. Existimans ergo Deum omnino mihi pepercisse,
surrexi.... Cum autem se paucis diebus continuisset daemon, me
est adortus vehementius quam antea, ut parum abfuerit quin blasphemarem.
Transformatus enim cum esset in puellam Aethiopissam, quam in mea iuventute
videram aestate spicas legentem, ea mihi visa est meis insidere genibus... Furore ergo percitus, impegi
ei colaphum; eaque sic evanuit. Hoc autem mihi crede dicenti: biennio non
poteram ferre manus meae fetorem. Cum ergo hac de causa... de me omnem spem
abiecissem. egressus sum pererrans vastam solitudinem, et inveni parvam
aspidem. Quam cum accpissem, eam admoveo... ut vel sic morsus morerer.... Ne sic quidem morsus sum gratiae providentia. Post haec autem audivi vocem
dicentem mihi in mea cogitatione: «Abi, Pachon, decerta; ideo enim permisi in
te tantam exerceri potestatem, ne tibi esset elatior... spiritus.... sed tuam
agnosceres imbecillitatem, et in tuae vitae instituto numquam haberes fiduciam,
sed recurreres ad Dei auxilium.» Sic autem admonitus et confirmatus... deinceps
sedens cum fiducia et nullam belli curam gerens, reliquos dies egli in pace. Daemon autem cum cognovisset meam eius despicientiam, pudore deinceps
affectus, ad me non accessit amplius.» His verbis cum... me confirmasset et ad
bellum instruxisset.... dimisit, iubens ut forti animo
me gererem in omnibus.» De vitis Patrum lib.
8 sive Historia Lausiaca, auctore
PALLADIO, interprete Gentiano Herveto, cap.
29. ML 73-1130, 1131; MG 34-1086, 1087. Cf. PALLADIO, Lausiaca, incerto sed veteri interprete, cap. 2: ML 74-346, 347:
HERACLIDES, Paradisus, incerto sed
veteri interprete, cap. 11: ML 74-287, 288, 289.
18 «Quadam vero die, dum solus esset,
tentator adfuit. Nam nigra parvaque avis, quae vulgo merula nominatur, circa
eius faciem volitare coepit, eiusque vultui importune insistere, ita ut manu
capi posset, si hanc vir sanctus tenere voluisset; sed signo crucis edito
recessit avis. Tanta autem carnis tentatio ave eadem recedente
secuta est, quantam vir sanctus numquam fuerat expertus. Quamdam namque
aliquando feminam viderat, quam malignus spiritus ante eius mentis oculos
reduxit: tantoque igne servi Dei animum in specie illius accendit, ut se in
eius pectore amoris fiamma vix caperet, et iam etiam pene deserere eremum voluptate
victus deliberaret. Cum subito superna gratia respectus ad semetipsum reversus
est, atque urticarum et veprium iuxta densa succresecre fruteta conspiciens,
exutus indumento nudum se in illis spinarum aculeis et urticarum incendiis
proiecit: ibique diu voluntatus, toto ex eis corpore vulneratus exiit, et per
cutis vulnera eduxit a corpore vulnus mentis; quia voluptatem traxit in
dolorem... Ex quo videlicet tempore, sicut post discipulis ipse perhibebat, ita
in eo aliquid in se minime sentiret.» S. GREGORIUS MAGNUS, Dialogi, lib. 2, cap. 2. ML 66-132.
19 «O quoties ego ipse in eremo
constitutus, et in illa vasta solitudine, quae exusta solis ardoribus, horridum
monachis praestat habitaculum, putabam me romanis interesse deliciis. Sedebam
solus, quia amaritudine repletus eram. Horrebant sacco membra deformia, et
squalida cutis situm aethiopicae carnis obduxerat. Quotidie lacrimae, quotidie
gemitus, et si quando repugnantem somnus imminens oppressisset, nuda humo ossa
vix haerentia collidebam. De cibis vero et potu taceo, cum etiam languentes
monachi aqua frigida utantur, et coctum aliquid accepisse, luxuria sit. Ille
igitur ego, qui ob gehennae metum tali me carcere ipse damnaveram, scorpionum
tantum socius et ferarum, saepe choris intereram puellarum. Pallebant ora ieiumiis, et
mens desideriis aestuabat in frigido corpore, et ante hominem sua iam in carme
praemortuum, sola libidinum incendia bulliebant. Itaque omni auxilio
destitutus, ad Iesu iacebam pedes, rigabam
lacrimis, crine tergebam; et repugnantem carnem hebdomadarum inedia subiugabam.
Non erubesco infelicitatis meae miseriam confiteri, quin potius plango me non
esse quod fuerim. Memini me clamantem, diem crebro iunzisse cum nocte, nec
prius a pectoris cessasse verberibus, quam rediret, Domino increpante,
tranquillitas. Ipsasm quoque cellulam meam, quasi cogitationum mearum consciam,
pertimescebam. Et mihimet iratus et rigidus, solus deserta
penetrabam. Sicubi concava vallium, aspera montium. rupium praerupta cernebam,
ibi illud miserrimae carnis ergastulum; et, ut ipse mihi testis est Dominus,
poist multas lacrimas, post caelo inhaerentes oculos, nonnumquam videbar mihi
interesse agminibus angelorum, et laetus gaudensque cantabam: Post te in odorem unguentorum tuorum
curremus (Cant. I, 3).» S. HIERONYMUS, Epistola 22,
ad Eustochium, n. 7. ML 22.398, 399.
20 «On parlait un jour d' une dame de
son pays et sa parente; et comme on disait que c' etait la plus belle femme de
cette contrèe, il se tourna vers moi, et me dit: «Je l' ai dèjà oui dire à
plusieurs.» Vous la voyez fort souvent, elle est votre parente d' assez proche;
en parlez-vous ainsi sur le rapport d' autrui?» Il me répliqua avec une
simplicité merveilleuse: «Il est vrai que je l' ai vue souvent, et que je lui
ai parlé beaucoup de fois, mais je vous promets que je ne l' ai pas encore
regardée.» «Mon père, lui dis-je, comment faut-il faire pour voir les gens sans
les regarder?» «Voyez-vous, cette parente est d' un sexe qu' il faut voir sans
le regarder: il le faut voir superficiellement et en général pour distinguer
que c' est une femme à qui on parle, et non pas un homme, et se tenir sur ses
gardes pour ne la regarder pas fixement, et d' un regard arrêté et trop
discernant.» CAMUS, éd. Collet, Esprit de
S. François de Sales, partie 7, ch. 9.
21
«Oculi vestri etsi iaciuntur in aliquam feminarum, defigantur in nulla.» S.
AUGUSTINUS, Regula ad Servos Dei, n.
6. ML 32- 1380.
22
«Cum P. Oliverius Manaraeus, rector Collegii Romani, ad gubernandum Collegium
Lauretanum transferretur, et valedicturus S. Patri, quem amplius se in hac vita
non visurum putabat, oculos in eum ex pio devotionis affectu fixisset, nolens
quidem illum coram aliis confundere, poist solitum religiosum amplexum, dimisit
incorrectum; P. Polancum tamen, cum quo Oliverius venerat, apud se detinuit, ut
Oliverio portam domus egressuro, nomine suo diceret: «quod in eum nimis fixe
oculos tenuisset quietos, hanc poenam statuerit, ut quotidie in examine saltem
semel consideraret, an alicuius personae, quam revereri deberet, fixis in eius
vultum oculis, diutius fuisset intuitus,... et quoties.... ad Patrem nostrum scriberet (scribere autem debebat.... singulis
hebdomadis) referret an persolvisset poenitentiam necne. Haec porro poenitentia
extracta est usque ad decinum quintum mensem...» Hoc ipsemet P. Oliverius per
litteras ad me e Belgio Romam missas... significavit.» Nic. LANGIUS, S. I., Opuscula
spiritualia, tom. 1, Ingolstadii, 1724, Opusculum II: De exteriore corporis compositione, cap. 14. Cf. BARTOLI, Vita di S. Ignazio, lib. 3, n. 37 (in
fine).
23 «Intueri non decet quod non licet
concupisci.» S.
GREGORIUS MAGNUS, Moralia in Iob, lib.
21, cap. 2, n. 4. ML 76-190. Vedi sopra, nota 6.
24
BARTHOLOMAEUS DE PISIS, O. M., Liber
conformitatum vitae B. ac Seraphici P. Francisci ad vitam Iesu Christi D. N., Fructus
octavus, pars 2, (De sanctissimo fratre
Rogerio de Provincia - cioè «de Provincia Provinciae», ossia Provenza):
«Semel cum cuidam mulieri obviasset et petiisset a socio si illa esset talis
mulier, et ille dixisset quod sic, adiecit socius: «Non vidistis eam in cuius
domo totiens eam visitastis, et in porta ecclesiae locutus fuistis?» Respondit quod numquam in facie vidit, nec etiam matrem suam. Et cum a
socio interrogaretur «cum ipse in facto mulierum esset securus, cur tantum
timeret eas aspicere.» Respondit frater inquiens: «In potestate hominis
est vitare occasiones peccandi; et ideo, quamdiu homo facit quod suum est, et
Dominus facit quod in se est, tuando hominem a peccato. Impossibile est quod
Deus umquam deserat mentem quam possidet, nisi homo habeat culpam. dum non
vitat omnem occasionem peccandi: ex quo tu exponis te periculo per occasionem
quam tu poteras vitare, et maxime in tali tentatione ad quam homo multum declinat
ex corruptione naturae, confidens de viribus tuis, iam tunc non obligatur te
defendere, sed potest sine omni iniustitia tuis viribus, in quibus confidisti,
te dimittere.»
25 «Oculi defixi in solum iuvant ut cor
semper levetur in caelum.» Questo testo anche Rodriguez (Exercitium perfectionis, pars 2, tract. 2, cap. 2) lo attribuisce a
S. Bernardo, Tract. de 12 grad. humil. - Tanto
presso S. Alfonso quanto presso il Rodriguez, citazione a senso. Ecco le parole
di S. Bernardo: «Si videris monachum, de quo prius bene confidebas, ubicumque
stat, ambulat, sedet, oculis incipientem vagari, caput erectum, aures portare
suspensas: e motibus exterioris hominis interiorem immutatum agnoscas.... Ex
insolenti corporis motu, recens animae morbus deprehenditur: quam, dum a sui
circumspectione torpescit, incuria sui curiosam in alios facit... Si te
vigilanter, homo attendas, mirum est si ad aliud umquam intendas. Audi,
curiose, Salomonem...: Omni custodia, inquit,
custodi cor tuum: ut omnes videlicet
sensus tui vigilent ad is. unde vita procedit, custiodiendum. Quo enim a te, o
curiose, recedis? Cui te interim committis? Ut quid audes oculos levare ad
caelum, qui peccasti in caelum? Terram intuere, ut cognoscas
teipsum. Ipsa te tibi repraesentabit, quia terra es, et in terram ibis.» S.
BERNARDUS, De 12 gradibus humilitatis, cap.
10, n. 28. ML 182-957.
26 «Etsi ad filiae nostrae nuptias
minime vocati, adsumus tamen... vobis optima et pulcherrima quaeque optantes.
Unum autem bonorum illud est, ut Christus nuptiis intersit- porro ubi Christus
est, modestia quoque est- atque aqua in vinum convertatur, hoc est, ut cuncta
in melius immutentur, sic numirum, ut quae misceri nefas est, inter se minime
misceantur, nec episcopi cum sannionibus copulentur, nec preces cum plausibus,
nec psalmodiae cum tibicinum cantibus.... Christianorum nuptiae modestae et
compositae sint. Modestia
porro in gravitate sita est.» S. GREGORIUS NAZIANZENUS, Epistola 232, ad Dioclem de filiae nuptiis. MG 37-375.
27
Vedi sopra, nota 20.
28
Questo fatto di S. Francesco d' Assisi non si trova in alcuna delle fonti
medioevali, come ci accertano anche i Padri Minori del Collegio Intern. S.
Antonio in Roma. Come lo leggiamo in S. Alfonso è riportato dal Rodriguez: «Ita
S. Franciscus fertur quadam vice socio suo dixisse: Eamus praedicandum; exiisse
dein et circumiisse civitatem; cui domum reverso dicit socius: Pater, cur non
praedicamus? Iam praedicavimus, ait sanctus; insinuans illam morum et vultus
compositionem et modestiam, qua plateas obierant, bonam valde concionem fuisse,
qua ad devotionem populus, ad mundi contemptum, ad conpunctionem de peccatis et
caelestium rerum amorem excitaretur.» RODERICIUS, S. I., Exercitium perfectionis, pars II, tract.
II, cap. 1, n. 3.- Così pure S. Francesco
di Sales, Entretien X, (Euvres, VI, pag. 133: e Saint-Jure, De la connaissance et de l' amour du Fils de Dieu, Paris,
1668, liv. 3, partie 1, ch. 12, section 39, pag. 504, 505. Nessuno però indica da qual
fonte abbia preso questo fatto.
29
«Nell' andare e tornare da scuola riluceva in lui una modestia e composizione
singolarissima; tanto che molti scolari forastieri si fermavano nel cortile del
Collegio (Romano) per vederlo passare, e restavano di lui edificati. Un abbate
forestiero in particolare- che in quelle scuole aveva finito il corso di
teologia- tirato dalla sua modestia, andava alla scuola solamente per mirarlo;
e mentre si leggeva, non gli levava mai gli occhi da dosso.» CEPARI, S. I., Vita, parte 2, cap. 11.
30 «Plerisque enim iusti adspectus
admonitio correctionis est, perfectioribus vero laetitia est. Quam pulchrum
ergo, ut videaris et prosis!» S. AMBROSIUS, In Psalm. CXVIII Expositio (in vers. 74),
sermo 10, n. 22. ML 15-1338.
31
«Tanta gratiae plenitudine praeventus est, ut magisterium esset et exemplar
totius pudicitiae ceteris adolescentibus: et nemo eorum quidquam temere loqui
vel impudice agere coram Bernardino audebat impune. Et si forte ad eos, aliqua
otiosa et minus honesta invicem conferentes, quandoque Bernardinum accedere
contigisset, a sermone divertentes aiebant: «En Bernardinus adest.» Vita poist translationem corporis
composita, cap. 1, n. 4: inter Acta
Sanctorum Bollandiana, die 20 maii.
32
«Erat quippe ipsius oratio, licet vultus non conspiceretur, tamquam divinitus
fabrefacta quaedam clavis, divitum thesauros recludens, et indigentibus
necessaria suppeditans, aspectusque eius angelicus sufficiens erat qui per se
absque ulla oratione intuentes etiam agrestes et inhumanos ad commiserationem
permoveret, tanta in eo conspiciebatur tum simplicitas, tum mansuetudo, tum
probitas. Nullusque adeo reperiebatur impudens
qui non, ipsum aspiciens, rubore quodam perfunderetur atque verecundia,
ac seipso melior non reddetur atque modestior.» S. GREGORIUS NYSSENUS, Vita atque encomium S. P. N. Ephraem Syri. MG
46-839.
33
«Rediens autem Leodio, Claram Vallem dominus Papa per se ipsum voluit visitare:
ubi a pauperibus Christi, non purpura et bysso ornatis, nec cum deauratis
Evangeliis occurrentibus, sed pannosis agminibus scopulosam baiulantibus
crucem, non tumultuantium classicorum tonitruo, non clamosa iubilatione, sed
suppressa modulatione affectuosissime susceptus est. Flebant episcopi, fiebat
ipse summus Pontifex: et omnes mirabantur congregationis illius gravitatem,
quod in tam sollemni gaudio oculi omnium humi defixi, nusquam vagabunda
curiositate circumferrentur; sed complosis palpebris ipsi neminem viderent, et
ab omnibus viderentur.» S. Bernardi vita
prima, lib. 2, auctore ERNALDO, cap. 1, n. 6. ML 185-272.
34
«Porro autem cum de Luciano a multis audiret Maximianus tantam in eius facie
insidere reverentiam, ut si eum solum vidisset, veniret in periculum ne fieret
christianus, postquam iussit ut ille adduceretur, timens ne sibi tale quid
accideret, velo interiecto separat sermonis congressionem, et verba procul ad
eum emittebat, intermedio utens sermonis ministro.» Acta S. Luciani, auctore anonymo, ex Simeone Metaphraste: inter Acta
Sanctorum Bollandiana, die 7 ianuarii, cap. 3, n. 11; apud Surium, De probatis Sanctorum historiis, eadem
die.
35 «Sublevasset,
ex divinae misericordiae et pietatis iudicio. Significatur Iesus non fuisse
vagis oculis, sed compositis et ad rem praesentem attentis.» LUCAE BRUGENSIS, Commentarius in
sanctum Iesu C. Evangelium sec. Ioannem, tom. IV, pag. 122.
36 «Oportet monachum.... oculos deorsum,
animam sursum habere.» S. BASILIUS, Sermo de ascetica disciplina,
quomodo monachum ornari oporteat, n. 1. MG
31-650.
37 Ps. CXVIII, 37.
Precedente - Successivo
Indice | Parole: Alfabetica - Frequenza - Rovesciate - Lunghezza - Statistiche | Aiuto | Biblioteca IntraText
IntraText® (V89) © 1996-2006 EuloTech