|
III.
1.
Haec dum Mediolani aguntur, militarium catervae ab oriente perductae sunt
Aquileiam cum aulicis pluribus, membris inter catenas fluentibus spiritum
trahentes exiguum vivendique moras per aerumnas detestati multiplices.
arcessebantur enim ministri fuisse Galli ferocientis perque eos Domitianus
discerptus credebatur et Montius, et alii post eos acti in exitium praeceps.
2.
ad quos audiendos Arboreus missus est et Eusebius cubiculi tunc praepositus,
ambo inconsideratae iactantiae, iniusti pariter et cruenti. qui nulla
perspicacitate sine innocentium sontiumque differentia alios verberibus vel tormentis
adflictos exulari poena damnarunt, quosdam ad infimam trusere militiam,
residuos capitalibus addixere suppliciis. impletisque funerum bustis reversi
velut ovantes gesta rettulerunt ad principem erga haec et similia palam
obstinatum et gravem.
3.
vehementius tunc et deinde Constantius quasi praescriptum fatorum ordinem
convulsurus recluso pectore patebat insidiantibus multis. unde rumorum aucupes
subito extitere conplures, honorum vertices ipsos ferinis morsibus adpetentes
posteaque pauperes et divites indiscrete: non ut Cibyratae illi Verrini,
tribunal unius legati lambentes, sed rei publicae membra totius per incidentia
mala vexantes.
4.
inter quos facile Paulus et Mercurius eminebant: hic origine Persa, ille natus
in Dacia: notarius ille, hic a ministro triclinii rationalis. et Paulo quidem,
ut relatum est supra, Catenae inditum est cognomentum, eo quod in conplicandis
calumniarum nexibus erat indissolubili ira, inventorum sese varietate
dispendens, ut in conluctationibus callere nimis quidam solent artifices
palaestritae.
5.
Mercurius somniorum appellatus comes, quod ut clam mordax canis interna
saevitia submissius agitans caudam, epulis coetibusque se crebris inserens si
per quietem quisquam, ubi fusius natura vagatur, vidisse aliquid amico
narrasset, id venenatis artibus coloratum in peius patulis imperatoris auribus
infundebat et ob hoc homo tamquam inexpiabili obnoxius culpae, gravi mole
criminis pulsabatur.
6.
haec augente vulgatius fama tantum aberat, ut proderet quisquam visa nocturna,
ut aegre homines dormisse sese praesentibus faterentur externis, maerebantque
docti quidam, quod apud Atlanteos nati non essent, ubi memorantur somnia non
videri, quod unde eveniat rerum scientissimis relinquamus.
7.
Inter has quaestionum suppliciorumque species diras in Illyrico exoritur alia
clades ad multorum pericula ex verborum inanitate progressa. in convivio
Africani Pannoniae secundae rectoris apud Sirmium poculis amplioribus madefacti
quidam arbitrum adesse nullum existimantes licenter imperium praesens ut
molestissimum incusabant: quibus alii optatam permutationem temporum adventare
veluti e praesagiis adfirmabant, non nulli maiorum auguria sibi portendi
incogitabili dementia promittebant.
8.
e quorum numero Gaudentius agens in rebus, mente praecipiti stolidus rem ut seriam
detulerat ad Rufinum, apparitionis praefecturae praetorianae tunc principem,
ultimorum semper avidum hominem et coalita pravitate famosum.
9.
qui confestim quasi pinnis elatus ad comitatum principis advolavit eumque ad
suspiciones huius modi mollem et penetrabilem ita acriter inflammavit, ut sine
deliberatione ulla Africanus et omnes letalis mensae participes iuberentur rapi
sublimes. quo facto delator funestus vetita ex more humano validius cupiens
biennio id quod agebat, ut postularat, continuare praeceptus est.
10.
missus igitur ad eos corripiendos Teutomeres protector domesticus cum collega
onustos omnes catenis, ut mandatum est, perducebat. sed ubi ventum est Aquileiam,
Marinus tribunus ex campidoctore eo tempore vacans, auctor perniciosi sermonis,
et alioqui naturae ferventis in taberna relictus dum parantur itineri
necessaria, lateri cultrum... casu repertum inpegit statimque extractis
vitalibus interiit.
11.
residui ducti Mediolanum excruciatique tormentis et confessi inter epulas
petulanter se quaedam locutos iussi sunt attineri poenalibus claustris sub
absolutionis aliqua spe licet incerta protectores vero pronuntiati vertere
solum exilio, ut Marino isdem consciis mori permisso, veniam Arbetione meruere
precante.
IV.
1.
Re hoc modo finita... et Lentiensibus, Alamannicis pagis indictum est bellum conlimitia
saepe Romana latius inrumpentibus, ad quem procinctum imperator egressus in
Raetias camposque venit Caninos, et digestis diu consiliis id visum est
honestum et utile, ut eo cum militis parte Arbetio magister equitum, cum
validiore exercitus manu relegens margines lacus Brigantiae pergeret protinus
barbaris congressurus. cuius loci figuram breviter, quantum ratio patitur,
designabo.
2.
Inter montium celsorum amfractus inmani pulsu Rhenus exoriens per praeruptos
scopulos extenditur nullos advenas amnes adoptans, ut per cataractas
inclinatione praecipiti funditur Nilus, et navigari ab ortu poterat primigenio
copiis exuberans propriis, ni ruenti curreret similis potius quam fluenti.
3.
Iamque ad planiora solutus altaque divortia riparum adradens lacum invadit
rotundum et vastum, quem Brigantiam accola Raetus appellat, perque quadringenta
et sexaginta stadia longum parique paene spatio late diffusum horrore silvarum
squalentium inaccessum, nisi qua vetus illa Romana virtus et sobria iter
conposuit latum barbaris et natura locorum et caeli inclementia refragante.
4.
hanc ergo paludem spumosis strependo verticibus amnis inrumpens et undarum
quietem permeans pigram, mediam velut finali intersecat libramento et tamquam
elementum perenni discordia separatum nec aucto nec imminuto agmine quod
intulit, vocabulo et viribus absolvitur integris nec contagia deinde ulla
perpetiens oceani gurgitibus intimatur.
5.
quodque est impendio mirum, nec stagnum aquarum rapido transcursu movetur nec
limosa subluvie tardatur properans flumen, et confusum misceri non potest
corpus: quod, ni ita agi ipse doceret aspectus, nulla vi credebatur posse
discerni.
6.
sic Alpheus oriens in Arcadia cupidine fontis Arethusae captus scindens Ionium
mare, ut fabulae ferunt, ad usque amatae confinia progreditur nymphae.
7.
Arbetio qui adventus barbarorum nuntiaret non exspectans dum adessent, licet
sciret orta bellorum, in occultas delatus insidias stetit immobilis malo
repentino perculsus.
8.
namque improvisi e latebris hostes exiliunt et sine parsimonia quicquid offendi
poterat, telorum genere multiplici configebant: nec enim resistere nostrorum
quisquam potuit nec aliud vitae subsidium nisi discessu sperare veloci.
quocirca vulneribus declinandis intenti inconposito agmine milites huc et illuc
dispalantes terga ferienda dederunt. plerique tamen per angustas semitas sparsi
periculoque praesidio tenebrosae noctis extracti revoluta iam luce
redintegratis viribus agmini quisque proprio sese consociavit. in quo casu ita
tristi et inopino abundans numerus armatorum et tribuni desiderati sunt decem.
9.
ob quae Alamanni sublatis animis ferocius incedentes secuto die prope munimenta
Romana adimente matutina nebula lucem strictis mucronibus discurrebant
frendendo minas tumidas intentantes. egressique repente Scutarii cum obiectu
turmarum hostilium repercussi stetissent, omnes suos conspiratis mentibus
ciebant ad pugnam.
10.
verum cum plerosque recentis aerumnae documenta terrerent et intuta fore
residua credens haereret Arbetio, tres simul exsiluere tribuni, Arintheus agens
vicem armaturarum rectoris et Seniachus qui equestrem turmam comitum tuebatur
et Bappo ducens Promotos.
11.
Qui cum commissis sibi militibus pro causa communi velut propria Deciorum
veterum exemplo instarque fluminis hostibus superfusi non iusto proelio sed
discursionibus rapidis universos in fugam coegere foedissimam. qui dispersi laxatis
ordinibus dumque elabi properant impediti corpora nudantes intecta gladiorum
hastarumque densis ictibus truncabantur.
12.
multique cum equis interfecti iacentes etiam tum eorum dorsis videbantur
innexi: quo viso omnes e castris effusi, qui prodire in proelium cum sociis
ambigebant, cavendi inmemores proterebant barbaram plebem, nisi quos fuga
exemerat morti, calcantes cadaverum strues et perfusi sanie peremptorum.
13.
hocque exitu proelio terminato imperator Mediolanum ad hiberna ovans revertit
et laetus.
|