§. 5. De caritate erga proximum.

36. Amor erga Deum amori erga proximum coit. Qui diligit Deum, diligit et fratrem suum, scripsit s. Ioannes ⁶. Qui non amat proximum, ne Deum quidem amat. Caritas tamen est ordinata: unde tenemur praeferre omnibus Deum; proximum autem uti nosmetipsos amare debemus. Sicut te ipsum; uti nosmetipsos, sed non plusquam nosmetipsos: quapropter non tenemur praeferre bonum proximi bono nostro, nisi quando proximi bonum est ordinis superioris

et proximus in extrema necessitate versatur. Ordo bonorum hic est. Prae omnibus vita est spiritualis, post hanc vita temporalis, inde fama, et ultimo loco sunt bona temporalia. Itaque, cum proximus est in extrema necessitate, bonum proximi maioris ordinis nostro bono tenemur praeferre; scilicet eius salutem spiritualem vitae nostrae temporali, eius vitam nostrae famae, eiusque famam bonis nostris. Hoc, ut diximus, tantum locum habet cum proximus in extrema est necessitate; secus proximi bonum, licet ordinis superioris, bonis nostris praeferre non tenemur. Quare si quis inmmerito aliquem, quem vult occidere, ferro invaderet, hic optimo iure (dummodo nullus alius suppetat modus) potest se contra illum vindicare, eum etiam occidendo, licet iniustus ille aggressor, moriens spiritualem vitam amitteret et damnaretur: quia tunc iniustus ille aggressor non est in necessitate privandi me mea vita ut animam suam salvet.

37. Caeterum, prae caritatis praecepto nos debemus quoscumque in gratia Dei mortuos amare: nam illos qui sunt aeternis poenis addicti amare non possumus, sed eos, uti Deo nostro inimicos, aeterno debemus odio habere. Vivos autem, quamvis peccatores et nostros quamvis inimicos, diligere debemus. Dico quamvis peccatores; nam etsi ipsi actu sint in offensa apud Deum, possunt nihilominus in gratiam cum Deo redire et salvi esse. Dico quamvis inimicos; lex enim Iesu Christi lex amoris est. Vult Deus ut nos ab omnibus et vel a nostris inimicis diligamur, et pariter vult ut nos illos qui in nos odium habent diligamus. Infideles diligentes se diligunt: nos autem christiani etiam odientes nos debemus diligere: Ego autem dico vobis: diligite inimicos vestros, benefacite his qui oderunt vos, et orate pro persequentibus et calumniantibus vos ¹. Cum quis culpam inimico suo remittit, pro certo habere potest quod et Deus peccata remittat; dixit enim Dominus: Dimittite, et dimittemini ². E contrario qui proximo ignoscere non vult, nec ignoscet ei Deus: Iudicium enim sine misericordia illi qui non fecit misericordiam ³. Iustum est ut Deus non misereatur illius qui proximi sui non miseretur. Qua fronte, ait d. Augustinus, indulgentiam peccatorum obtinere poterit qui praecipienti dare veniam non acquiescit? Tu vis ulcisci quas a proximo tuo recepisti iniurias? et Deus quoque ulcisci vult iniurias quas a te recepit.

38. Non ita operantur sancti. Sancti enim bonum pro malo retribuunt. Divus Ambrosius cuidam sicario qui contra suam vitam paraverat insidias tantum pecuniae qualibet die constituit, quatum ad commode vivendum esset satis. S. Catharina sensensis cuidam mulieri quae ei famam abstulerat fuit multo tempore famulata. Narratur amplius in vita s. Ioannis eleemosynarii quod quidam caupo Alexandriae quum plurimas dixisset iniurias cuidam qui sanguine sancto erat coniunctus, quumque hic de illo apud sanctum esset conquestus, d. Ioannes dixit: Quoniam caupo iste adeo fuit temerarius, ego volo debitum suum eum docere, et agere cum eo ita ut tota civitas obstupescat. Quid vero fecit? Iussit suae domus ministro ut numquam amplius exigeret quod quolibet anno caupo ille solvere debebat. In hunc modum ulti sunt sancti, atque hoc modo evaserunt sancti. Contra infelices illi qui odium in aliquem habent! Narrat Bibliothecae parochorum auctor quod duo aderant inimici qui se mutuo odio habebant. Quum tamen unus eorum morti esset proximus, qui eius excipiebat confessionem voluit ut cum inimico in gratiam rediret. Consensit aegrotus. Accessit alter, et facta fuit pax. Hic vero, ab aegroti cubiculo discedens, ait: Modo exspectabat mecum in gratia reverti quum de me amplius ulcisci non possit. Quod ut moribundus audivit, respondit: Si consanuero,

ultionem utique videbis. Sed tali fuit rabie stimulatus ut brevi de vita migraverit. Et promissam ultionem exsolvit: nam, dum inimicus ille erat in platea, terribilis quaedam umbra apparuit baculum ferreum in manu habens eique dixit: Ego veni ut ultionem exsolverem; et quia fuimus inimici in vita, volo ut inimici quoque aeternum simus in inferno. Et dicto baculo eum morti dedit.

39. Ergo primum debitum charitatis est diligere proximum nostrum actu non solum externo sed etiam interno. Quare tenemur cuilibet ex proximo, licet inimico, ostendere omnia benevolentiae signa communia quae amicis nostris ostendere solemus, scilicet resalutare cum salutamur. Sed si inimicus esset superior aut conditionis melioris, tenemur praevenire salutationem. Imo si quis esset eiusdem conditionis meae, et ego absque gravi incommodo eum salutare possem et hoc modo liberare eum a peccato odii quo ab illo babeor, praevenire quoque debeo salutationem. Amplius si quis iniuriam aliquam aut vulnus recepit et diceret quod offensori ignoscit, sed iniuriam ei remittere non vult, asserens expedire ut puniantur facinorosi, ego difficulter eum absolverem: mihi enim suadere non possum (nisi aliae adsint caussae eum excusantes) quod ab ultionis desiderio sit immunis.

40. Secundum debitum est dare eleexmosynam proximo quando est pauper, praesertim si sit verecundus, et nos superflua bona habeamus. Quod superest, date eleemosynam; praecipit Iesus Christus ¹. Distinguere tamen opus est. Quando pauper est in extremo periculo vitae, tunc tenemur ei succurrere de bonis vitae nostrae superfluis; scilicet ad vitam non necessariis. Quando vero in gravi est necessitate, tum ei succurrere tenemur bonis statui nostro superfluis. Quot bona nobis provenient, si pauperibus succurremus! Dixit archangelus Raphael Tobiae: Eleemosyna a morte liberat, et ipsa est quae purgat peccata et facit invenire misericordiam et vitam aeternam ². Itaque eleemosyna liberat a morte; scilicet aeterna, temporali enim omnes sumus obnoxii. purgat peccata; idest obtinet nobis auxilia divina, quibus nosmetipsos expiemus: et facit invenire misericordiam et vitam aeternam; Deus enim, prae misericordia quam proximo impertimur, nostri miseretur, vitamque nobis largitur aeternam. Dicit s. Ambrosius ³: Foeneratur Domino qui miseretur pauperis. Si nil aliud poterimus dare, saltem subveniamus, eum Deo commendando; saltem pro eius anima, si nil aliud ei praestare poterimus, unam salutationem angelicam recitemus.

41. Narratur in vita s. Francisci Xaverii quod quadam die sanctus petiit a Petro Veglio locuplete ut quandam puellam, quae erat in periculo peccandi, dotaret: Petrus, qui latrunculis ludebat, ioco respondit: Sed quomodo meum tibi dare possum dum alienum lucrari laboro? et illico addidit: Ecce clavis pecuniae; sume tibi quantum vis. Sanctus sumsit trecentos nummos. Posteaque amico dixit: Petre, scito quod Deus gratam habuit eleemosynam tuam: et tibi eius nomine polliceor quod in vita tua tot tibi erunt bona ut commode vixeris, et antequam ex hac vita discedas, ut te ad bene moriendum accingas, erit tibi nuncium vinum, quando amarum tibi sapiet. Et ita se res habuit. Quadam die vinum Petro amari fuit saporis; unde statim se ad moriendum accinxit, et hoc modo feliciter vixit, et obiit feliciter. Eleemosyna igitur facit adinvenire misericordiam. Intelligitur quod facit invenire misericordiam pro peccatis iam patratis, non vero ut impune peccetur. Nam, ait divus Augustinus, qui sua eleemosyna vellet corrumpere divinam misericordiam, sua eleemosyna non obstante, damnabitur et divinam iustitiam experietur.

42. Tertium debitum est correptio fraterna. Proximum enim nostrum corripere debemus cum aut iam in mortale peccatum incidit aut in illud lapsurus est, et speratur quod correptio sit profutura. Vade et corripe eum, dicit evangelium ¹. Etiamsi qui peccavit vel peccat superior noster sit et vel pater noster. Et quoties a correptione speratur fructus, dicit d. Thomas ² quod oportet pluries correptionem, si prima vice non profuit, iterare. Hoc debitum tamen locum habet 1. quando peccatum proximi est certum, non quando est dubium. 2. Quando deest alius qui eum correpturus sit, et non speratur quod alius corripiet illum. 3. Quando correptio potest fieri sine gravi nostro incommodo; si enim nobis gravi esset incommodo, quum haec obligatio sit caritatis, minime tenebimur. Patres tamen atque matres, licet cum gravi incommodo, tenentur filios corripere: sed de hoc fusius in quarto praecepto. Multoties tamen expedit expectare tempus aut occasionem opportuniorem, ut magis correptio proficiat.

43. Quartum debitum caritatis est afflictos consolari, et praesertim aegrotos, cum possumus. Dicit Iesus Christus quod quicquid boni fit pauperibus, tanquam sibi factum, recipit: Quamdiu fecistis uni ex his fratribus meis minimis, mihi fecistis ³. Dicebat s. maria Magdalena de Pazzis quod magis delectabatur quando suam operam in pauperes impendebat quam quando in mentis excessum rapiebatur. Et hanc rationem adducebat: Quando rapior in mentis excessum, Deus adiuvat me; sed quando subvenio pauperibus, ego adiuvo Deum. Unde qui suo proximo subvenit, Deum computat debitore, uti scripsit s. Cyprianus ⁴. Ad rem facit actus ille caritatis quem erga proximum s. Didymus adhibuit, ut in ecclesiastica legitur historia. S. Theodora virgo fuerat a tyranno in odium fidei missa in quoddam lupanar, quod meretricum locus est. Eo se contulit s. Didymus ut eam inviseret, eique dixit: Theodora, ne a me opprobrium timeas; veni enim ut honcrem tuum ponerem in tuto. Accipe vestimenta mea eisque induere. Et tua da mihi: et in hunc modum intacta ex hoc loco exibis. Et ita se res habuit. S. Theodora, militis vestibus induta, ex illo infami loco, quia non cognita, exiit intacta; sed s. Didymus remansit ibi indutus vestibus muliebribus: qua de causa sanctus iuvenis fuit a tyranno capite damnatus. Quod ut s. Theodora scivit, d. Didymum invisit eique dixit: Consensi ego ut honorem meum in tuto tu poneres, sed non ut martyrii coronam a me eriperes: hoc ad me spectat; quod si furari intendisti, decepisti me. Iudex, sanctam hanc altercationem auscultans, ambos capite damnavit, et ambo consolationem habuerunt moriendi pro Iesu Christo martyres.

44. Quintum caritatis debitum est bonum, non malum, exemplum proximo praebere. Malum exemplum sive scandalum definitur: Dictum vel factum minus rectum, praebens alteri ruinam. Potest esse directum et indirectum. Directum cum quis indirecte inducit proximum ad peccandum; indirectum cum quis aliquod profert verbum aut ailquid mali facit quod sit aptum ad adducendos alios in peccatum: sed quoties ad grave peccatum committendum inducitur proximus, tam scandalum directum quam indirectum erit peccatum mortale. Est praetera scandalum quod dicitur pusillorum, et illud quod pharisaicum appellatur. Scandalum pusillorum est quando quis aliquem bonum aut indifferentem actum facit ex quo proximus, prae sui spiritus infirmitate, occasionem peccandi capit. Scit, exempli gratia, quaedam puella quod, si ad ecclesiam aut viridarium se confert, inveniet quemdam dissolutum invenem ibi morantem ut ipsius pulchritudine delectetur; tali casu tenetur, dummodo

absque suo gravi incommodo possit, occasionem auferre, abstinendo illuc ire. Sed quanto tempore? semper? Minime, sed quantum suggeret prudentia christiana; secus grave esset incommodum, ad quod caritas non obligat. Scandalum vero pharisaicum illorum est qui propria malitia et sine ratione labuntur. Scandalum hoc, quia scandalum verum non est, non tenemur auferre.

45. Maximum tamen scandalum est illud quod praebent ii qui, quum quidquam mali audiunt de aliquo dicere, ei renunciant; unde tot odia et iurgia oriuntur. Horum peccatorum debent Deo reddere rationem. Ad rem facit Spiritus sancti monitum: Audisti verbum adversus proximum tuum? commoriatur in te ¹. Alii, absque matrimonii fine, nuncii sunt amoris alicui mulieri aut nuptae aut innuptae. Alii proprium daemonis officium agunt, proximum ad peccatum positive tentando. Eo perversitatis procedunt alii ut peccatum et modum quo potest fieri doceant, quo ne ipse daemon quidem processit. Alii denique (et hoc est scandalum ordinarium) inhoneste loquuntur coram mulieribus, iuvenibus et quandoque vel coram pueris innocentibus. Et heu quam ruinam faciunt! Scripsit Guillelmus Garaldo quod verba obscoena sunt sputa diaboli mentes necantia.- Unus loquitur, inquit d. Bernardus, et unum verbum profert, et multitudinis animas interficit.

46. Infelix tamen qui aliis est malo exemplo! Dicit Dominus: Qui... scandalizaverit unum de pusillis istis qui in me credunt, expedit ei ut suspendatur mola asinara in collo rius, et demergatur in profundum maris ². Quae spes vitae effulget illi qui demergeretur in mare cum mola asinaria in collo? Eadem salutis spes, ut videtur dicere evangelium, erit illi qui scandalum praebet. D. Ioannes Chrysostomus scribit quod Dominus miseretur potius aliorum gravium peccatorum quam peccati scandali. Quid? dicit Deus: non satis habes in me peccare, etiam alios vis inducere ut in me peccent? Narratur in speculo exemplorum quod Iesus Christus dixit cuidam homini mali exempli: Maledicte, tu contemsisti quae ego sanguine acquisivi.

47. Peccant graviter scandali muleires illae quae pectore immoderate denudato aut nudis cruribus se ostentant. Graviter quoque peccant illi qui elucubrant aut agunt comoedias obscoenas. Pictores quoque qui turpes pingunt imagines, et etiam illi patresfamilias qui domi huiusmodi imagines retinent. Multo magis parentes illi qui coram filiis obscoena loquuntur aut impia in sanctos evomunt; et illae matres quae admittunt domi, ubi cum suis filiabus degunt, iuvenes filiarum aut amatores aut sponsos aut alias suspectas personas. Dicunt quaedam matres: Sed ego nil mali suspicor. Et ego respondeo quod opus est ut malum suspicentur; nam, si secus egerint, peccatorum omnium quae accidunt rationem Deo reddere debenunt.

48. Vae homini illi per quem scandalum venit ³! Audite horrendum hoc factum quod accidit in civitate Savona anno 1560., quodque ego legi in chronicis capuccinorum, et narratur quoque a p. Ardia ⁴. Fuit quaedam mulier nupta quae non desinebat esse aliis malo exemplo. Quoddam symptoma invasit illam et, amittens sensum, vidit Dominum ipsam aeternum in ignem addicentem. Ad se cum rediit, nil aliud quam clamare faciebat, dicens: Heu! sum damnata, sum damnata. Accessit confessarius ad eam consolandam; sed illa respondit: Quid confessionis? sum damnata. Accessit etiam filia; et illa magis furens dixit ei: Proh maledicta! quod protper te etiam damnor; nam prae te aliis fui malo exemplo. Quod ut dixit, videntibus omnibus, elevaverunt eam daemones in aerem usque ad trabes, et postea profecerunt eam in terram; et tunc infelix periit.

49. Refert auctor bibliothecae parochorum ¹, quod quidam adolescentulus quum se comitem addiderit cuidam iuveni dissoluto, hic ei scandalum dedit fecitque ei innocentiam amittere. Postero mane, cum adolescentulus accersisset socium ut insimul cum eo se ad gymnasium conferret, socii parens introivit cubiculum eius adhuc dormientis ut eum de tanta desidia increparet; sed, ianuam aperiens, propulsatus fuit a quadam umbra horribili. Accurrit mater, fenestram aperuit, et viderunt filium infelicem mortuum in ora lecti capite deorsum, nigrum tamquam carbonem ignisque spatiosis signis notatum. Sciverunt postea ab adolescentulo scandalum quod pridie ei ille dedit, atque inhunc modum poenas, quas Deus ab infelice filio sumsit, animadverterunt.

50. Ergo quicumque mali exempli homo salvus esse non poterit? Minime quidem. Dei misericordia est infinita: sed qui scandalum praebuit opus est ut magnam agat poenitentiam, veniamque semper petat a Deo, atque dato scndalo medeatur dando bonum exemplum, frequentando sacramenta, vitamque ducendo religiosam. S. Raymundus, cogitans quod scandalum praebuisset quia cuidam homini vocationem religiosam dissuasit, dereliquit mundum et in praedicatorum ordinem fuit ingressus.

51. Refert cardinalis de Vitriaco quod quaedam puella vexata a quodam homine, qui oculorum eius amore ardebat, oculos sibi eripuit et illi misit dicens: Habe tibi oculos meos, et noli amplius me vexare. Alia puella nasum et labia, ne amplius ab hominibus tentaretur, sibi amputavit. S. Euphrasia a quodam milite tentata, ei dixit: Si tu me deseris, quarumdam herbarum aperiam tibi secretum, prae quo numquam amplius ensium offensionem timebis: quod ut in suo collo experiretur concessit. Unde miles, credens quod illam secretum a morte servaret, magno ensis falcati ictu caput ei amputavit. En quod hae magnae mulieres operatae fuerunt ut omnem scandali auferrent occasionem.