§. 1. De restitutione.

17. Aliquibus qui alienas res acceperunt, cum confessarius eis dicit ut restituant, videtur restitutio tamquam poenitentia nimis dura a confessario imposita. Minime: non est poenitentia; est iustitiae obligatio, a qua nec confessarius nec episcopus nec papa dispensare potest: Reddite... omnibus debita, dicit divus Paulus ³. Restituenda est res, aut pretium illius, si res fuit consumta, domino qui eam amisit; et si umquam dominus e vita migraverit, ipsius haeredibus est restituenda. Et si dominus sciri non posset, aut nullus haeres esset, pauperibus est restituenda, aut pro domini anima ad celebrandas missas pretium est impendendum.

18. Et statim restituendum est. Sunt qui rem alienam tenent, restituere eam volunt, sed dicunt: Quando moriar, tunc restituam. Ergo restituere vis quando rem tecum ferre non potes! Quando aliquis restituere potest, et tempore notabili restitutionem differt, lethaliter peccat, quamvis animum restituendi habeat. A mortali tamen peccato excusabitur, si pauco tempore differat, scilicet per decem aut quindecim dies, sed non ultra. Et cum creditor damnum patitur pro hac parva dilatione, debitor damnum reficere tenetur; certum enim est teneri furem ad restituendum domino totum damnum quod ille furti caussa patitur. Et qui restituere potest, et non vult statim restituere, absolvi nequit; restitutio enim dura res est: unde qui restituere potest, et statim non restituit, in periculo amplius non restituendi remanet. Vir quidam nobilis centum nummos aureos ablatos habebat, eosque servabat; in confessione eum ad restituendum obligavit confessarius, et forsan eum, nisi prius restitueret, absolvere nolebat. Pater, respondit nobilis, statim ac domum concedam, restituam. Sed postea non restituit. Unde quia huiusmodi promissionem fecerat, et eam numquam

adimpleverat, ei demum dixit confessarius: Age, si absolutionem vis, nunc domum concede et crumenam mihi exhibe; secus te non absolvam. Ivit vir nobilis et rediit cum crumena. Age, crumenam mihi da, dixit confessarius. Respondit nobilis: Pater, manum extende et eam accipe: et ita restituit. Ex hoc videte, fratres mei, quam difficile sit ut quis restituat, si ante restitutionem absolvatur. Et indubitatum est quod non remittitur peccatum, nisi restituatur ablatum, uti dixit d. Augustinus ¹. Ideo recte monet s. Antoninus: Nullum peccatum periculosius furto: nam in aliis homo dolendo salvatur; de isto oportet ut etiam satisfaciat.

19. Infelix qui alienas res habet! Factum hoc a pulribus relatum auctoribus audite. Usurarius quidam morti proximus ad restituendum a confessario fuit obligatus. Infirmus quatuor accersivit personas, et tradidit illis pecuniam et res male acquisitas ut illas restituerent. Ad coenobium ut rediit confessarius, daemonem vidit plorantem quia illisu usurarii animam amiserat: sed aliud postea vidit daemonium, quod ploranti daemonio dixit: Stulte, quare ploras? Nonne vides quod unam animam amisisti, et quatuor alias acquisisti? Quatuor his assiste, quia faciliter tuae erunt.

20. Iterum dico: infelix persona illa quae alienas res retinet! quia difficulter postea restituet et facile damnabitur. Et dum erit in vita, alienas res illas, quas retinet, aliquando fruetur? minime, quia a conscientiae stimulo continue torquebitur. Quidam fur d. Medarbo bovem rapuit: his bos in collo tintinnabulum habebat: fur bovem domum duxit, et bos non movebatur, et titinnabulum aliud quam sonare non faciebat. Quid fecit? tintinnabulum a bove abstulit atuqe in capsa clausit, et tintinnabulum sonare non desinebat: posuit illud sub terra, et etiam sonare non desinebat. Fur denique deterritus accepit bovem et d. Medardo restituit; et tunc tintinnabulum sonare cessavit. Age, ad rem deveniamus. Qui alienas res habet, habet intus se tintinnabulum assidue sonans atque diecns: Nisi restituis, damnaris. Quomodo igitur cum hoc assiduo conscientiae stimulo pacem habebis?

21. Sed pater, non possum. Qui revera nil penitus restituere potest, dum vix habet quo modo cum filiis vivat, procul dubio excusabitur. Sufficit ei ut animum restituendi habeat statim ac potuerit, aut parum id quod poterit; quia si quis totum restituere non potest, quod potest tamen restituere tenetur, deponens e. gr. (cum potest) carolenum aut quinque obola singulis hebdomadis. Sed ego numquam restituere potero: nihil interest; satis est, si quod potes restituas.

22. Quid vero dicendum de illo qui, quum restituere possit, dicit: Sed si restituam, quomodo facient filii mei? Et si in infernum damnaberis, quid facies? Narratur in vita p. Aloysii La-Nuza celebris missionarii Siciliae, qui anno 1656. ab hac vita migravit quod quum cuiusdam equitis confessionem excepisset, quumque eum alieno aere gravatum reperisset, ad restituendum obligavit. Sed infirmus eques respondit: Pater mi, si restituo, filius meus ut alii sui aequales vivere non poterit. Pater Aloysius eum rogavit, obiurgavit, sed demum, videns illum obstinatum, ab eius domo discessit. Mane post quum ad rebus suis prospiciendum egressus fuisset, per solitarium iter ambulans, quatuor aethiopes obviam habuit, vinctum hominem super iumento conducentes; sciscitatus est quo infelicem illum ducebant. Responderunt: Ad ignem. Pater aspexit vinctum, et cognovit equitem quem obstinatum reliquerat: urbem postea ingressus, scivit quod nuper inflix ille mortuus fuit. En quem finem faciunt qui, ne filios pauperes relinquant, restituere nolunt.

23. Quae dementia, ut filii commodam vitam possint vivere, velle ad infernum damnari! Factum hoc a Petro

de Palude relatum audite. Quidam paterfamilias, ne filios pauperes relinqueret restituere repugnabat. Confessarius, ut ille resipisceret, hoc excogitavit. Ei dixit quod, si a morbo convalescere cupiebat, aliquem ex filiis vocaret ut pauco adipe igne ex propriis carnibus extracto eius corpus ungeret. Tres filios infirmus habebat: sed nemo illorum voluit talem ignis poenam, ut patrem sanaret, tolerare. Tum pater resipiscens dixit: Vos igitur non vultis tolerare parum ignis ut me a morte liberetis; et ego debeo ad infernum ire et ibi in aeternum ardere, ut faciam ut vos commodius vivatis? si sic facerem, demens essem. Et totum id quod habebat restituit.

24. Et si, pater mi, de aere alieno missas celebrare facio? Non sufficit: quando certus est dominus, licet aliquis ignarus confessarius (sed nunc gratia Dei huiusmodi non inveniuntur confessarii) pro restitutione missarum celebrationem tibi imponeret; celebratis missis non obstantibus, quicquid domino debebas, semper restituere teneris. Sed ego iam pecuniam pro missis dedi. Sed dominus rem suam, quam accepisti, vult Quando autem dominum nescires, et nullus suppetit modus quo eum scire possis, hoc solo casu illius rem aut in missas celebrandas aut in eleemosynas pro illius anima poteris erogare.

25. Paucissimi tamen sunt qui restituunt. Hoc experientia probatur; quot furta in diem eveniunt, quot vero sunt restitutiones? Uti dici solet: Caro cocta ad lanienam non redit. Refert Verme in sua instructione quod quidam solitarius vidit luciferum in throno sedentem, ante cuius conspectum astitit daemon qui a terra venit. Petiit lucifer quare tantum ad redeundum moratus fuisset? Respondit daemon quod cunctatus erat ad tentandum quendam furem ut non restitueret. Eho, dixit tunc lucifer, fatuum hunc castigate; et postea ad eum conversus dixit: Nescis, fatue, quod qui alienas res accipit, numquam restituit? et tu tantum temporis amisisti ut ille non restitueret? Cito, animadversio. Rationem habet lucifer, et quare? quia caro cocta ad lanienam non redit.

26. Praeceptum hoc absolvamus. Qui advertit itaque quod rem alienam accepit, distinguere opus est an bona vel mala fide acceperit? Si bona fide accepit et adhuc eam retinet, certe illam restituere tenetur. Si vero bona fide sumserit, debet restituere totum id quo factus est ditior, scilicet quod a bonis suis reservavit quodque impendere debebat et adhuc servat. Si vero totum bona fide consumsit, tunc ad nihilum tenetu. Sed si quod accepit, male fide accepit, totum restituere debet, et amplius omnia damna quae ob tale furtum domino, quamvis fortuito, acciderunt. Ad hoc, si salvus esse vult, tenetur. Si vero restituere non vult, et vult ad infernum damnari, in eius arbitrio est: sciat tamen quod poenitebit, et poenitebit non solum in alia vita in inferno; sed etiam in hac vita.

27. Dicit propheta Zacharias quod in domum illam in qua res aliena ingreditur, ingreditur quoque maledictio: Haec est maledictio quae egreditur super faciem omnis terrae et veniet ad domum furis et consumet eam¹. Unde ait d. Gregorius nazianzenus: Qui opes inique possidet, etiam opes suas amittet. Res alienae sunt ignis quae et seipsas et propriam rem in ignem mittunt. Hoc facit maledictio Dei. Ah! exclamat divus Gregorius, faciamus quod a nobis terrenae res possideantur, non vero istae possideant nos. Sunt qui adeo rebus inserviunt ut pro ipsis misere damnari vlint. O miseri!| Quot infelice animae pro alienis rebus in infernum damnatur! Audite quomodo sapientes agunt, qui suas animas plusquam res alienas amant. Henricus Castiliae rex haeredem regni filium instituit, sed, quia filius puer erat, regni gubernationem proprio fratri commendavit. Frater postea quia magna cum

rectitudine gubernare incepit, vassalli volebant quod ipse absolutum regni dominium acciperet. Sed quid ille fecit? Quadam die in publicum se contulit cum nepote in brachiis dixitque quod regnum ad nepotem spectabat, et quod ipse ad regnum illi servandum sanguinem et vitam spargeert. Quae pulcra actio! Regnum, ne in Deum peccaret, renunciavit. Deus tamen fidelitatem eius remuneravit; fecit enim ut celtiberii regni rex eligeretur, ubi cump ace regnavit, et eius familia divinis benedictionibus fuit repleta.

28. D. Augustinus simile factum refert ¹. In civitate Mediolani pauper homo reperit crumenam cum biscentum libellis in circa. Ei dictum fuit quod illis uti poterat, quia dominum nesciebat: ille vero, qui timorem Domini habebat, per loca publica plures chartulas situare fecit quae crumenam illam ab eo repertam renunciabant. Venit dominus; et quum omnia signa dederit, pauper crumenam ei tradidit. Dominus eum remunerare voluit, dando ei viginti libellas; sed pauper eas noluit. Ille dixit quod saltem accepisset decem, saltem quinque, sed pauper eas semper recusavit, dicens quod tota res ad dominum suum spectabat. Tunc dominus quasi iratus crumenam ad pedes eius iecit, dicens: Quia tu nihil a me vis, ego nihil a te volo. Et tunc pauper quasi vi donum illud recepit: sed ne sibi quidem retinuit, nam aliis pauperibus distribuit.