§. 2. De dolore.

12. Peccatorum dolor est adeo ad remissionem necessarium ut sine eo ne Deus quidem (saltem iuxta providentiam possit: Nisi poenitentiam egeritis, omnes similiter peribitis ¹. Dari potest ut quis salvetur quin suam examinet conscientiam et quin peccata confiteatur, quemadmodum esset quando actum contritionis vere haberet, et tepus aut sacerdos cui confiteretur deesset; sed dari non potest ut sine dolore salvus esse possit. Et hic quorumdam est error, qui, dum ad confessionem se praeparant, incumbunt tantum ut peccatorum recordentur, et nil penitus incumbunt ut verum concipiant dolroem. Dolorem hunc instanter a Deo petere debemus, et antequam ad exedram ad confessiones exequendas nos conferamus, unam angelicam salutationem dicamus Mariae virgini dolenti, ut veram peccatorum nostrorum nobis impetret poenitentiam. Ut vero dolor potens sit ut peccata nobis remittantur, quinque opus est habeat conditiones, scilicet ut sit verus, supernaturalis, summus, universalis et fiducia factus.

13. Et 1. dolor debet esse verus, scilicet ut non sit dolor tantum oris sed cordis quoque. En qualis debet esse dolor, uti Tridentinum docet: Animi dolor ac detestatio de peccato commisso, cum proposito non peccandi de caetero ². Opus est ut anima verum concipiat dolorem, veram displicentiam, veram amaritudinem de peccato commisso, atque illud detestetur et abhorreat, uti dicebat poenitens rex Ezechias: Recogitabo tibi omnes annos meos in amaritudine animae meae ³.

14. 2. Debet esse dolor supernaturalis, idest ut a supernaturali et non a naturali motivo oriatur, uti esset quum peccati sui aliquem poeniteret quia dmanum suae sanitati aut rei aut famae suae attulit: hoc motivum esset naturale, quod ad nihilum valet. Ergo doloris motivum supernaturale debet esse; poenitere debemus peccati aut prae eiusdem tupritudine, aut quia infinitam Dei bonitatem offendimus, aut quia promeruimus infernum, aut paradisum amisimus, eritque aut dolor perfectus contritionis aut imperfectus attritionis, quemadmodum inferius dicemus.

15. 3. Dolor debet esse summus: non ideo intelligitur quod debet esse dolor sociatus lacrymis et sensibilitate positiva; sufficit enim ut sit cum voluntate appretiativus, scilicet ut nobis displiceat offensio facta Deo plusquam quodcumque aliud malum quod nobis evenire potuisset. Animadvertant hoc timidae illae animae quae moleste ferunt quod peccatorum dolorem sensibiliter non sentiunt. Satis est ut eas poeniteat, cupientes potius omnia amisisse quam in Deum peccavisse. S. Theresia normam praescripsit qua cognosci potest an anima verum suorum peccatorum dolorem habeat. Si enim verum habet propositum et vult potius amittere omnia quam gratiam dei, tunc peccatorum suorum procul dubio verum habet dolorem.

16. 4. Dolor debet esse universalis omnium gravium peccatorum, ita ut nullum sit mortale peccatum quod anima super omne malum non detestetur. Dixi peccatum mortale; quia quoad venialia necesse none st ut ad unius venialis peccati remissionem assequendam debeat homo venialium omnium poenitere; potest enim unum sine alio remitti, dummodo illius verus dolor habeatur. De caetero, quodcumque peccatum, mortale sit vel veniale,

a Deo remitti nequit, nisi illius verum homo habeat dolorem. Considerent hoc illi qui sola venialia absque dolore confitentur; eorum enim confessiones sunt invalidae: unde quando volunt absolutionem recipere, opus est ut alicuius saltem ex venialibus ilils quae confitentur eos vere poeniteat, aut aliam certam materiam ponant, confitendo nempe aliquam praeteritae vitae culpam, cuius verum habeant dolorem.

17. Hoc in venialibus locum habet; sed quod ad mortalia peccata attinet, necesse est ut omnium verus dolor, verumque habeatur propositum; si secus factum fuerit, nullum remittetur peccatum. Ratio est quia nullum mortale remittitur peccatum sine infusione gratiae in anima: sed ista gratia cum peccato mortali esse non potest; ideoque nulla culpa gravis potest alicui remitti quin omnia remittantur. Dicitur de s. Sebastiano martyre, qui infirmitates signo crucis sanare solebat, quod quadam die croatium infirmum adiit, eique sanitatem promisit, dummodo idola, quae habebat, ureret. Idola croatius ussit, sed unum sibi carius servavit, ideoque non convaluit; postea querebatur sancto, qui ei dixit quod nihil ei profuit idola alia ussisse, quippe quia unum sibi reservavit. Et ita animae non prodest plura alia peccata detestari, nisi omnia detestetur. Necessarium tamen non est ut qui plura mortalia peccata commisit, unum post aliud detestetur: sufficit enim, si omnia mortalia, uti gravem offensam Dei, generali cum dolore detestetur; et hoc modo oblitum etiam remittitur peccatum.

18. 5. Dolor debet esse cum fiducia factus, scilciet una cum spe remissionem obtinendi: alias similis esset dolori damnatorum in infernum, quos etiam suorum peccatorum, sed sine spe remissionis, poenitet, eos enim poenitet non qua sua peccata sunt offensae Dei, sed quia caussa sunt poenarum quas perferunt. Iudam quoque suae proditionis poenituit: Peccati tradens sanguinem iustum ¹. Sed quia in remissione non confidit, desperatus arboreque suspensus occubuit. Cain quoque peccatum quod commisit, Abel suum fratrem interficiendo, cognovit, sed de remissione desperavit, dicens: Maius est peccatum meum quam ut veniam merear ². Ideoque fuit ad infernum damnatus. Inquit s. Franciscus Salesius quod verorum poenitentium dolor pace et consolatione plenus est; quia quo magis verus poenitens dolet in Deum peccavisse, eo magis sibi culpas condonari confidit, eoque magis eius consolatio augetur. Hinc dicebat s. Bernardus: Domine, si tam sulce est flere pro te, quid erit gaudere de te?

19. Conditiones has igitur debet habere dolor ut ad remissionem a Deo in confessione obtinendam disponat. Scire tamen opus est bifariam hunc dolorem esse, perfectum scilicet et imperfectum. Dolor perfectus, contritionis dolor vocatur: imperfectus vero vocatur dolor attritionis. Contritio est quando quis dolet de peccato, quia fuit offensa Dei. Dicunt theologi contritionem esse actum formalem perfecti amoris Dei. Qui enim contritionem habet, ab amore, quo Dei bonitatem amat, movetur ut doleat se in Deum peccavisse: ideoque ante contritionis actum iuvat amoris actum erga Deum elicere hoc modo: Deus meus, quia infinita es bonitas, super omnia te amo; et quia te amo, in te peccavisse super omnia doleo.

20. Attritionis autem dolor est quando quis dolet offendisse Deum prae minus perfecto motivo, scilicet propter peccati turpitudinem aut propter damnum quod sibi intulit peccatum, scilicet propter infernum quem assequutus est aut propter paradisum quem amisit. Contritio itaque est peccati dolor propter iniuriam Deo factam attritio vero est dolor offensionis factae Deo propter malum quod nobis evenit.

21. Prae contritione illico recipitur gratia antequam sacramentum per confessarii

absolutionem suscipiatur, dummodo poenitens intentionem habeat saltem implicitam sacramentum recipiendi. Ita habemus ex concilio tridentino: Docet (s. synodus), etsi contritionem hanc aliquando caritate perfectam esse contingat hominemque Deo reconciliare priusquam hoc sacramentum actu suscipiatur etc. ¹. Attritione autem non recipitur gratia, nisi quando actu absolutio recipiatur, uti ex eodem concilio habetur: Quamvis (attritio) sine sacramento poenitentiae per se ad iustificationem perducere peccatorem nequeat, tamen eum ad Dei gratiam in sacramento poenitentiae impetranda disponit ². Illud disponit intelligitur uti communissime explicat p. Gonet et alii, de dispositione proxima cum qua gratia in sacramento recipitur, nec de remota dispositione intelligi potest: attritio enim etiam extra confessionem actus est bonus et ad gratiam disponit. Sed concilium de illa loquitur dispositione quam habet attritio in sacramento (poenitentiae); unde necessario de proxima dispositione est intelligendum.

22. Quaeritur an ad peccatorum absolutionem recipiendam necesse sit ut attritio coniuncta sit cum amore inchoato, qui quoddam est amoris principium. Nullu dubium est quin ad iustificationem hoc amoris principium requiratur. Ipsum enim concilium docet unam ex dispositionibus quam habere debent peccatores ut in gratiam cum Deo redeant, esse ut Deum diligere incipiant: Deum tanquam iustitiae fontem diligere incipiunt ³. Quale tamen hoc amoris principium esse debeat dubitatur. Volunt aliqui quod esse debet actus amoris praedominantis, ita ut Deum super omnia amet peccator: sed non bene ratiocinantur; qui enim Deum amat super omnia, amore perfecto Deum amat, et amor perfectus peccatum remittit et destruit. Proscripta fuit ab Alexandro VIII. propos. 27. Michaelis Baij dicens quod amor erga Deum una cum peccato esse potest: Caritas illa quae est plenitudo legis non semper est coniuncta cum remissione peccatorum. Sed quis amor est ille quo lex adimpletur? amor est praedominans quo Deus super omnia diligitur. Docet s. Thomas quod, amando Deum super omnia, adimplemus Iesu Christi praeceptum: Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo ⁴. En sancti verba: Cum mandatur quod Deum ex toto corde diligamus, datur intelligi quod Deum super omnia debemus diligere ⁵. Qui ergo Deum super omnia diligit nequit esse in peccato. Quod probat Angelicus alio in loco ⁶ ubi dicit: Actus peccati mortalis contrariatur caritati, quae consistit in hoc quod Deus diligatur super omnia: unde docet quod caritas non potest esse cum peccato mortali. Pluribus praeterea Scripturae textibus affirmatur quod amans Deum a Deo amatur: Ego diligentes me diligo ⁷. Qui autem diliget me, diligetur a Patre meo, et ego diligam eum ⁸. Qui manet in caritate, in Deo manet, et Deus in eo ⁹. Caritas operit multitudinem peccatorum ¹⁰.

23. Hinc est quod quaelibet contritio (quae quoque, ut superius diximus, est caritatis actus) quamvis in gradu remisso, dummodo ad esse contritionis perveniat, gravia omnia peccata remittit: unde scripsit idem magister angelicus: Quantumcumque parvus sit dolor, dummodo ad contritionis rationem sufficiat, omnem culpam delet ¹¹.

24. Hinc colligere est quod pro amore inchoato attritioni coniuncto praedominans amor intelligi nequit; quia licet sit amor remissus et non intensus, etiam perfectus esset amor, ideoque non esset attritio sed contritio. Unde si talis amor esset necessaruis, quicumque poenitens ad confessionem iam absolutus accederet, et hoc modo poenitentiae sacramentum non amplius

esset sacramentum mortuorum sed vivorum, et absolutio non esset vera absolutio, sed potius absolutionis iam factae simplex declaratio, quemadmodum Lutherus volebat, quod dici nequit iuxta id quod declaravit Tridentinum ¹. Qua de caussa, quoad amoris principium quod attritionem debet comitari, necesse non est ut sit amor praedominans, sed sufficit ut simplex sit amoris principium, prout est timor poenarum aeternarum: Timor Dei initium est dilectionis ². Principium quoque amoris est voluntas Deum deinceps non offendendi, nec non spes veniae bonorumque aeternorum, quae Deus poenitentibus pollicetur, quemadmodm dicit s. Thomas: Ex hoc quod per aliquem speramus bona, incipimus ipsum diligere ³. Ideoque bonum est, cum ad exedram ad aperiendas confessiones accedimus, cum doloris actu actum spei coniugere, quo speramus quod propter Iesu Christi merita peccata nobis condonentur. Dicit etiam Tridentinum quod cum hac spe debet se poenitens praeparare ad peccatorum suorum remissionem a Deo obtinendam: Fidentes Deum sibi propter Christum propitium fore ⁴.

25. Animadvertatur tamen quod ad attritionis dolorem non sufficit timor suppliciorum temporalium, quibus etiam in hac vita peccatores Dominus punit. Dicunt enim dd. quod quemadmodum peccati mortalis aeterna est poena, ita doloris motivm poenarum aeternarum supplicium esse debet. Animadvertatur amplius quod in doloris attritionis actu non sufficit ut peccatorum tantummodo poeniteat quia infernum promeruit, sed poenitere etiam debet offendisse Deum per infernum quem promeruit. Animadvertatur denique id quod Tridentinum dicit, quod attritionis actus sociatus esse debet non solum cum spe veniae, sed etiam cum voluntate amplius non peccandi: Cum spe veniae excludens voluntatem peccandi ⁵. Unde est quod si quis peccatorum suorum propter infernum, quem promeruit, poeniteret, sed tali dispositione ut, si infernus non esset, peccare non desineret, dolor hic ad nihilum valeret, imo prae sua mala voluntate culpabilis esset. En igitur quomodo attritionis actus est eliciendus: Deus meus, quia meis cum peccatis paradisum perdidi, infernumque promerui per totam aeternitatem, supra omne malum me poenitet te offendisse. Contritionis vero actus sequenti modo fit: Deus meus, quia tu es bonitas infinita, te super omnia ego amo; et quia te amo, offensionum omnium quas tibi summo bono feci me super omnia poenitet: Deus meus, numquam amplius: potius mori volo, quam te denuo offendere. Et hic consideretur quod quamvis sola attritio, uti dictum est, ad gratiam in hoc sacramento obtinendam sufficiat, quisque tamen poenitens qui vult confiteri peccata, contritionis actum etiam debet addere et pro maiori sua securitate et pro maiori sua utilitate.