- Parte prima
- CAPITOLO IX. - O clemens, o pia.
- § unico. - Quanto sia grande la clemenza e pietà di Maria.
Precedente - Successivo
Clicca qui per nascondere i link alle concordanze
- 281 -
CAPITOLO IX. - O clemens, o pia.
§ unico. - Quanto sia grande la clemenza e pietà di Maria.
Parlando S. Bernardo della
gran pietà che ha Maria verso di noi miserabili, dice ch'ella è appunto la
terra da Dio promessa, da cui dovea scaturire latte e mele: Terra repromissionis Maria lacte et melle
manans (Serm. sup. Salve Reg.).1
- 282 -
Onde dice S. Leone che la Vergine è fornita di tali viscere di
misericordia, che non solo merita d'esser chiamata misericordiosa, ma deve
chiamarsi la stessa misericordia: Maria
adeo praedita est misericordiae visceribus, ut non tantum misericors, sed ipsa
misericordia dici promereatur (S. Leo, Serm. 1, de Nat. Dom.).2 E
S. Bonaventura, considerando che Maria è stata fatta Madre di Dio per cagione
de' miserabili, e che a lei sta commesso l'officio di dispensar le
misericordie; considerando in oltre la gran cura ch'ella tiene di tutti i
miseri, che la rende così ricca di pietà, che par che altro non desideri che di
sollevare i bisognosi; diceva che quando egli guardava Maria, gli sembrava di
non vedere più la divina giustizia, ma solamente la divina misericordia, di cui
Maria è piena. Ecco le sue tenere parole: Certe,
Domina, cum te aspicio, nihil nisi misericordiam cerno; nam pro miseris Mater
Dei facta es et tibi officium miserendi commissum. Undique sollicita es de miseris,
misericordia vallaris, solum misereri videris appetere (S. Bon., Stim.
Am.).3
È tanta in somma la pietà di Maria, che, come dice
Guerrico abbate, le sue viscere amorose non sanno un momento desistere da
produrre verso di noi frutti di pietà: Cuius
viscera numquam desistunt fructum parturire pietatis (Serm. 1, de
Assumpt.).4 E che altro, esclama S. Bernardo, può scaturire
- 283 -
da un fonte di pietà, se non pietà: Quid de fonte pietatis, nisi pietas? (Serm. 1, in Dom. post
Ep.).5 Perciò Maria fu chiamata uliva: Quasi oliva speciosa in campis (Eccli. XXIV, [19]), perché siccome
dall'uliva non esce altro che olio, simbolo della misericordia, così dalle mani
di Maria non esce altro che grazie e misericordie. Onde giustamente può
nominarsi Maria, dice il V. Luigi da Ponte (Lib. 1, in Cant.), la Madre
dell'olio, mentr'ella è madre della misericordia: Merito dici potest Mater olei, nam est mater misericordiae.6
Onde ricorrendo noi a questa Madre a dimandarle l'olio di sua pietà, non
possiamo temere ch'ella abbia a negarcelo, come lo negarono le vergini prudenti
alle stolte, rispondendo: Ne forte non
sufficiat nobis et vobis (Matth. XXV, [9]). No, poich'ella è ben ricca di
quest'olio di misericordia, come avverte S. Bonaventura: Maria plena oleo pietatis (In Spec., cap. 7);7 e perciò
vien ella chiamata dalla S. Chiesa Vergine non solo prudente, ma prudentissima,
acciocché noi intendiamo, dice Ugone di S. Vittore, che Maria è così piena di
grazia e di pietà, che basta a provvederne tutti, senza che a lei punto ne
manchi: Gratia plena, et in tantum plena,
ut ex tuo redundante oleo totus mundus hauriat. Si enim prudentes Virgines
oleum acceperunt in vasis cum lampadibus, tu prudentissima Virgo gestasti vas
redundans et indeficiens, ex quo, effuso oleo misericordiae, omnium lampades
illuminares.8
- 284 -
Ma perché, dimando, si dice che questa bella uliva
sta in mezzo alla campagna: Quasi oliva
speciosa in campis? e non più presto, che stia in mezzo ad un orto
circondato da mura o da siepi? Risponde Ugon cardinale su detto passo: Ut omnes eam respiciant, omnes ad eam
confugiant:9 Acciocché tutti, dice, possano facilmente mirarla e
così facilmente possono a lei ricorrere, per ottener rimedio a' loro bisogni.
Conferma questo bel pensiero S. Antonino dicendo che ad un'uliva, che sta
esposta in un campo aperto, tutti possono andarvi e coglierne il frutto: onde a
Maria tutti posson ricorrere, e giusti e peccatori, ad ottener la sua
misericordia: Ad olivam in campis omnes
possunt accedere et accipere fructum eius. Ad Mariam et iusti et peccatores
possunt accedere, ut inde misericordiam accipiant (P. 3, tit. 31, c.
4).10 E poi soggiunge qui il Santo: O
quot sententias flagellorum propter peccata, haec sanctissima Virgo
misericorditer revocavit!11 Ed oh quante sentenze di castighi
questa SS. Vergine colle sue pietose preghiere ha saputo rivocare a favore de'
peccatori che sono a lei ricorsi! - E qual altro rifugio più sicuro, parla il
divoto Tommaso da Kempis, possiamo noi trovare che 'l seno pietoso di Maria?
Ivi il povero trova il suo ricovero, ivi l'infermo trova la sua medicina,
l'afflitto il sollievo, il dubbioso il consiglio, l'abbandonato il soccorso: Non est tutior locus ad latendum, quam sinus
- 285 -
Mariae. Ibi pauper habet domicilium, ibi infirmus invenit remedium,
tristis solatium; ibi turbatus consilium, ibi destitutus acquirit iuvamentum.12
Poveri noi, se non avessimo questa Madre di
misericordia, attenta e sollecita a soccorrerci nelle nostre miserie! Ubi non est mulier, ingemiscit
egens (Eccli. XXXVI, [27]): Dove non è la donna, dice lo Spirito Santo, geme e
patisce l'infermo. Questa donna attesta S. Giovan Damasceno essere appunto
Maria, la quale mancando, patisce ogn'inferno: Ingemiscit infirmus, ubi non fuerit haec sanctissima mulier.13
Sì, perché volendo Dio che tutte le grazie si dispensino per le preghiere di
Maria, dove queste mancano, non vi sarebbe speranza di misericordia, come
significò il Signore a S. Brigida, dicendole: Nisi preces Mariae intervenirent, non esset spes miserieordiae (Rev.,
lib. 6, c. 26).14
Ma che forse temiamo che Maria non vegga o non
compatisca le nostre miserie? No, che ben ella meglio di noi le vede e ben le
compatisce. E chi mai tra' santi si ritrova, dice S. Antonino, che così ci
compatisca ne' nostri mali, come Maria? Non
reperitur aliquis sanctorum ita compati in infirmitatibus, sicut mulier haec
Beatissima Virgo Maria (P. 4, t. 15, c. 2).15 Ond'è che dov'ella
guarda miserie, non
- 286 -
puo lasciare di accorrere e sovvenire colla sua
gran pietà: Ubicumque fuerit miseria, tua
currit et succurrit misericordia: così le dice Riccardo di S. Vittore (In
Cant. IV, 5).16 E lo conferma il Mendoza: Itaque, o B. Virgo, ubi miserias invenis, ibi tuas misericordias
effundis (Cap. IV, 1 Reg.):17 Sicché, o Vergine benedetta, voi
dispensate a larga mano le vostre misericordie, dovunque scorgete le nostre
necessità. E da tale officio di pietà non cesserà mai la nostra buona Madre,
com'ella stessa protesta: Et usque ad
futurum saeculum non desinam, et in habitatione sancta coram ipso ministravi (Eccli.
XXIV, [14]). Come commenta Ugon cardinale: Usque
ad futurum saeculum, idest beatorum, non desinam miseris subvenire, et pro
peccatoribus orare:18 Io non lascerò, dice Maria, sino alla fine
del mondo di soccorrere alle miserie degli uomini e di pregare per li
peccatori, acciocché si salvino e sian liberati dalla miseria eterna.
Narra Svetonio di Tito imperatore ch'era così
ansioso di far grazie a chi gliele cercava, che in quelli giorni in cui non
avea l'occasione di far qualche grazia, diceva afflitto: Diem perdidi:19 Questo giorno è stato perduto per me,
mentre l'ho passato senza beneficare alcuno. Ciò verisimilmente Tito lo diceva
più per vanità o per ambizione di stima, che per affetto di carità. Ma la
nostra imperadrice Maria, se mai occorresse che in qualche giorno non le
toccasse di fare alcuna grazia, lo direbbe solo perch'è piena di carità e di
desiderio
- 287 -
di farci bene. Talmentechè, dice Bernardino da Bustis, ha
più ansia ella di far grazie a noi, che non desideriamo noi di riceverle da
lei: Plus vult illa bonum tibi facere et
largiri gratiam, quam tu accipere concupiscas (Mar., p. II, serm. 5, de Nat. Mar.). E perciò dice il suddetto autore che quando a lei ricorreremo, sempre
la troveremo colle mani piene di misericordia e di liberalità: Invenies eam in manibus plenam misericordia
et liberalitate (Loc. cit.).20
Fu già figura di Maria Rebecca, la quale, richiesta
d'un poco d'acqua per bere dal servo di Abramo, rispose che non solo per lui,
ma anche per li suoi camelli avrebbe data acqua bastante: Quin et camelis tuis hauriam aquam, donec cuncti bibant (Gen. XXIV,
[19]). Con ciò il divoto S. Bernardo rivolto alla B. Vergine si fa a dirle: Domina, nec puero Abrahae tantum, sed et
camelis tribue de supereffluenti hydria tua (Serm. sup. Miss.).21 Volendo dire: Signora,
voi siete già più pietosa e più liberale di Rebecca, e perciò voi non vi
contentate di dispensare le grazie della vostra immensa misericordia solamente
a' servi d'Abramo, che figurano i servi a Dio fedeli, ma voi le dispensate
ancora a' camelli, che sono figura de' peccatori. E siccome Rebecca diede più
di ciò che le fu richiesto, così Maria dona più di quel che se le domanda. - La
liberalità di Maria, dice Riccardo di S. Lorenzo, somiglia la liberalità del suo
Figlio, il quale dà sempre più di quanto se gli cerca; che perciò vien egli
chiamato da S. Paolo: Dives in omnes qui
invocant illum (Rom. X, 12): Abbondante di grazie verso tutti coloro, che a
lui ricorrono colle preghiere. Ecco le parole di Riccardo: Largitas Mariae assimilat largitatem Filii sui; dat amplius quam
petatur (De laud. Virg.).22 Onde dice alla Vergine un divoto
autore: Signora,
- 288 -
pregate voi per me, perché voi domanderete le grazie
per me con maggior divozione di quel che saprò far io; e voi mi otterrete da
Dio grazie assai maggiori di quelle che io potrò cercare: Maiori devotione orabis pro me, quam ego auderem petere; et maiora mihi
impetrabis, quam petere praesumam.23
Allorché i Samaritani ricusarono di ricevere Gesù
Cristo e la sua dottrina, dissero S. Giacomo e S. Giovanni al lor Maestro:
Volete, Signore, che comandiamo al fuoco che scenda e li divori? Ma il
Salvatore rispose: Nescitis cuius
spiritus estis (Luc. IX, [55]). Come dicesse: Io sono d'uno spirito così
pietoso e dolce, mentre son venuto dal cielo a salvare, non già a castigare i
peccatori; e voi volete vederli perduti? Che fuoco? che castigo? tacete, non mi
parlate più di castighi, che non è questo lo spirito mio. Ma di Maria, che ha
lo spirito tutto simile al Figlio, non possiamo dubitare ch'ella non sia tutta
inclinata ad usar misericordia; poiché ella, come disse a S. Brigida, è
chiamata la Madre della misericordia, e la stessa misericordia di Dio l'ha
fatta così pietosa e dolce con tutti: Ego
vocor mater misericordiae, et vere misericordia illius misericordem me fecit (Rev.,
lib. 1, c. 6).24 E perciò Maria fu veduta da S. Giovanni vestita di
sole: Et signum magnum apparuit in caelo,
mulier amicta sole (Apoc. XII, 1). Sulle quali parole S. Bernardo, rivolto
alla Vergine, le dice: Vestis solem, et
vestiris ab eo:25 Signora, voi avete vestito il sole - il
- 289 -
Verbo divino - della carne umana; ma egli ha vestito voi della sua
potenza e della sua misericordia.
È così pia e benigna questa Regina, dice lo stesso
S. Bernardo, che quando va qualunque peccatore a raccomandarsi alla sua pietà,
ella non si mette ad esaminare i suoi meriti, s'è degno o no d'essere esaudito,
ma tutti esaudisce e soccorre: Non discutit
merita, sed omnibus exorabilem se praebet (Serm. in Sign. magn.).26
Perciò riflette S. Idelberto che vien chiamata Maria bella come la luna: Pulchra ut luna (Cant. VI, [9]); perché
siccome la luna illumina e benefica i corpi più bassi della terra, così Maria
illumina e soccorre i peccatori più indegni: Pulchra ut luna, quia pulchrum est, dice S. Idelberto, benefacere indignis (Epist.
26).27 E benché la luna prenda tutta la sua luce dal sole, opera più
presto del sole: Quod sol facit in anno, luna facit in mense; come
discorre un autore (Ioan. di Minian., l. 1, de Cael., cap. 3).28 E
perciò dice S. Anselmo: Velocior
nonnumquam est nostra salus, invocato nomine Mariae, quam invocato nomine
Iesu
- 290 -
(De excell. Virg., c.
6).29 Onde ci esorta Ugone di S. Vittore che se i nostri peccati ci fan
temere di accostarci a Dio, perché egli è una Maestà infinita da noi offesa,
non dobbiamo arrestarci di ricorrere a Maria, poiché in lei non troveremo cosa
che ci spaventi. È vero ch'ella è santa, è immacolata, è regina del mondo, è
Madre di Dio; ma è della nostra carne, figlia di Adamo come noi: Si pertimescis ad Deum accedere, respice ad
Mariam; non illic invenis quod timeas; genus tuum vides.30
In somma, dice S. Bernardo, ciò che a Maria
s'appartiene, tutto è pieno di grazia e di pietà; poich'ella, come madre di
pietà, si è fatta tutta a tutti, e per la sua gran carità si è renduta
debitrice a' giusti ed a' peccatori; ed a tutti apre il seno della sua misericordia,
acciocché tutti ne godano: Quae ad eam
pertinent, plena omnia pietatis et gratiae. Denique omnia omnibus facta est,
sapientibus et insipientibus copiosissima caritate debitricem se fecit: omnibus
misericordiae suae sinum aperit, ut de plenitudine eius accipiant omnes (S.
Ber., sup. Sign. magn.).31 In
modo tale che siccome il demonio va sempre cercando di dar la morte a chi può,
secondo dice S. Pietro: Circuit quaerens
quem devoret (Ep. I, c. V, [8]): così per contrario, dice Bernardino da
Bustis, Maria va cercando
- 291 -
sempre di dar la vita e salvare chi può: Ipsa semper circuit quaerens quem salvet (Marial.,
p. 3, serm. 3).32
Dobbiamo poi intendere che la protezione di Maria
ella è più grande e potente di quanto noi possiamo comprendere: Patrocinium tuum maius est quam apprehendi
possit, parla S. Germano (De zona Virg.).33 E perché mai avviene
che quel Signore, il quale nell'antica legge era così rigoroso nel punire, ora
usa tante misericordie a' rei di maggiori peccati? Così dimanda l'autor del
Pomerio (ap. P. Pepe, Grandezze, ecc.): Quare
parcit nunc mundo ipse Deus, qui olim multo his minora peccata acrius punivit? Risponde:
Totum hoc facit propter B. Virginem et
eius merita: Tutto lo fa per amore e per li meriti di Maria. - Oh da quanto
tempo sarebbe subissato il mondo, dice S. Fulgenzio, se Maria non l'avesse
sostenuto colla sua intercessione! Caelum
et terra iamdudum ruissent, si Maria suis precibus non sustentasset.34
- 292 -
Ma noi sicuramente, siegue a dire S. Arnoldo Carnotense, possiamo
andar a Dio e sperarne ogni bene, perché il Figlio è nostro mediatore davanti
al divin Padre, e la Madre davanti al Figlio. Come il Padre non esaudirà il
Figlio, allorché gli dimostra le piaghe sofferte per li peccatori? E come il
Figlio non esaudirà la Madre, allorché gli mostra le mammelle con cui l'ha
sostentato? Securum accessum iam habet
homo ad Deum, ubi mediatorem causae suae Filium habet ante Patrem, et ante
Filium Matrem. Christus
ostendit Patri latus et vulnera; Maria Christo pectus et ubera (S. Arn., de laud. Virg.).35 Dice con bella energia S. Pier Crisologo che
quest'una Donzella, avendo alloggiato Dio nel suo seno, n'esige come per
pensione dell'alloggio la pace al mondo, la salute a' perduti, la vita a'
morti: Una puella sic Deum in sui
pectoris capit hospitio, ut pacem terris, salutem perditis, vitam mortuis, pro
ipsa domus exigat pensione (Serm. 140).36
- 293 -
Oh quanti che meriterebbero, dice l'abbate di
Celles, d'esser condannati dalla divina giustizia, sono salvati dalla pietà di
Maria, poich'ella è il tesoro di Dio e la tesoriera di tutte le grazie; ond'è
che la nostra salute sta nelle sue mani: Saepe
quos iustitia Filii potest damnare, Mater misericordiae liberat. Thesaurus Domini est et
thesauraria gratiarum. Salus nostra in manibus
illius est (Prolog.
in contempl. Virg.).37 Ricorriamo dunque sempre a questa gran Madre di
pietà, e speriamo sicuramente di salvarci per mezzo di sua intercessione,
mentr'ella - ci anima Bernardino da Bustis - è la nostra salute, la vita, la
speranza, il consiglio, il rifugio, l'aiuto nostro: Haec est nostra salus, vita, spes, consilium, refugium, auxilium
nostrum (P. 1, serm. 6, de Conc. Mar.).38 Maria appunto, dice S.
Antonino, è quel trono della grazia, a cui ci esorta l'Apostolo a ricorrere con
confidenza, acciocché otteniamo la divina misericordia con tutti gli aiuti
convenienti alla nostra salute:
Adeamus... cum fiducia ad thronum gratiae, ut misericordiam consequamur, et
gratiam inveniamus in auxilio opportuno (Hebr. IV, 16). Ad thronum gratiae, scilicet ad Mariam, commenta
S. Antonino (P. 4, t. 15, c. 14, § 7).39 Onde Maria da S. Caterina di
Siena era chiamata Administratrix
misericordiae,40 la dispensatrice della divina
misericordia.
- 294 -
Concludiamo dunque colla bella e dolce esclamazione
di S. Bernardo, che fa sulle parole: O
clemens, o pia, o dulcis Virgo Maria.
Clemens, dice, indigentibus, pia
exorantibus, dulcis diligentibus. O clemens poenitentibus, pia proficientibus,
dulcis contemplantibus. O clemens liberando, o pia largiendo, o dulcis te
donando (Sup. Salv. Reg.):41
O Maria, voi siete clemente co' miserabili, pia con coloro che vi pregano,
dolce con coloro che v'amano. Clemente co' penitenti, pia co' proficienti,
dolce co' perfetti. Voi vi palesate clemente con liberarci da' castighi, pia
con dispensarci le grazie, dolce con donarvi a chi vi cerca.
Esempio.
Si riferisce dal P. Carlo
Bovio (Es. della SS. V., to. 5, es. 32) che in Domans nella Francia vi era un
uomo casato, il quale, avendo la moglie, tenea pratica disonesta con un'altra
donna. La moglie, non potendo ciò soffrire, non faceva altro che imprecare loro
castighi da Dio; e specialmente un giorno se n'andò ad un altare della B.
Vergine, che stava in certa chiesa, a cercar giustizia contro di colei che si
tenea il marito. Ed a questa immagine andava ogni giorno a recitarle un'Ave
Maria quell'altra misera peccatrice.
Una notte la divina Madre si diede a vedere in sogno
alla suddetta moglie, la quale in vederla subito cominciò a dire la solita
canzone: Giustizia, Madre di Dio, giustizia. Ma la Madonna le rispose:
Giustizia? a me cerchi giustizia? Va, trova altri che te la facciano; io per me
non te la posso fare. Sappi, poi le soggiunse, che quella peccatrice ogni
giorno mi recita un saluto, ch'essendomi da qualunque persona recitato,
- 295 -
io non posso soffrire ch'ella patisca e sia castigata per li suoi
peccati.
Fatto giorno, ando la moglie nominata a sentir Messa
in detta chiesa della Madonna, da cui indi uscendo s'incontrò coll'amica del
marito, ed in vederla cominciò ad ingiuriarla e poi a dire ch'ella era una
fattucchiera, che colle fattucchierie era giunta ad incantare anche la S.
Vergine. Taci, le dicevano le genti, che dici? - Che voglio tacere? ella
rispondeva: ciocché dico è più che vero; stanotte mi è comparsa la Madonna, e
cercandole io giustizia, mi ha risposto che non me la potea fare per un saluto
che questa malvagia le recita ogni giorno. Domandarono poi a colei, qual era
quel saluto che recitava alla Madre di Dio? Rispose quella ch'era l'Ave Maria.
Ma in sentire che la B. Vergine per quella misera divozione l'usava tanta
misericordia, andò subito a gittarsi avanti a quella santa immagine, e quivi,
alla presenza di tutti chiedendo perdono del suo scandalo, fe' voto di perpetua
continenza. E di più vestitasi monaca, e fabbricatasi una picciola stanza
vicino a quella chiesa, dentro di quella si rinchiuse, ed ivi in continua
penitenza, perseverò sino alla morte.42
Preghiera.
O Madre di misericordia,
giacché voi siete sì pia, ed avete un gran desiderio di far bene a noi
miserabili e di contentare le nostre dimande, io oggi, il più misero di tutti
gli uomini, ricorro alla vostra pietà, acciocché mi concediate ciocché vi chiedo.
Vi cerchino altri quel che vogliono, sanità di corpo, acquisti e vantaggi di
terra: io vengo a domandarvi, Signora, quelle cose che voi desiderate da me, e
più s'uniformano e son grate al vostro santissimo Cuore.
Voi foste così umile, impetratemi dunque l'umiltà e
l'amore a' disprezzi. Voi foste così paziente nei travagli di questa
- 296 -
vita, impetratemi la pazienza nelle cose contrarie. Voi foste tutta
piena d'amore verso Dio, impetratemi il dono del santo e puro amore. Voi foste
tutta carità verso del prossimo, impetratemi la carità verso di tutti, e
particolarmente verso di coloro che mi sono avversi. Voi foste tutta unita alla
divina volontà, impetratemi una totale uniformazione a tutto quello che Dio di
me dispone. Voi in somma siete la più santa fra tutte le creature, o Maria,
fatemi santo.
A voi non manca amore: tutto potete e tutto già
volete ottenermi. Solo dunque può impedirmi di ricever le vostre grazie, o la
mia trascuraggine di ricorrere a voi o la mia poca confidenza nella vostra
intercessione; ma questo ricorso e questa confidenza voi medesima me l'avete da
impetrare. Queste due grazie somme a voi le cerco, da voi le voglio, da voi
certamente le spero, o Maria, Maria madre mia, speranza mia, amore, vita,
rifugio, aiuto e consolazione mia. Amen.
1 «Non solum autem
caelum et firmamentum, Domina rerum intelligitur, sed aliis nominibus
convenienter appellatur, et rerum vocabulis designatur. Ipsa tabernaculum Dei, ipsa templum, ipsa domus...
desertum ipsa, et terra repromissionis lacte et melle manans…» In Antiphonam «Salve Regina» Sermones IV, Sermo
3, n. 2. Inter Opera S. Bernardi, ML
184-1069.- Questi Sermoni non sono di
S. Bernardo; e sono posteriori a lui, mentre vengono riferite parole sue, in
questo stesso Sermone 3. Tra il numero 4 e i seguenti del Sermone 16 di S. Bernardo in
Cantica e il num. 4 e i seguenti del Sermone
3 in Salve Regina, non vi è
soltanto somiglianza, ma spesso identità di concetti e di espressioni. Non
mancano argomenti per sospettare che i detti Sermoni possano essere di quel Nicolò,
già segretario di S. Bernardo, ed autore di vari sermoni attribuiti un
tempo a S. Bernardo e a S. Pier Damiani.
2 Non si trovano
queste parole presso S. Leone. - S.
ALBERTUS MAGNUS, Quaestiones super
«Missus», qu. 162, Contra hoc, n.
10, Opera, Lugduni, 1651, XX, 114,
col. 1: «Ipsa enim est regina quae est misericordia: unde et Esther quae est in
figura beatae Virginis, alio nomine Edissa vocatur (Esther II, 7), quod est
interpretatum misericordia.» - S. ANTONINUS, Sum. Theol., pars 4, tit. 15, cap. 20, § 13, Veronae, 1740, IV,
col. 1063: «Regina misericordiae, id est, quae est misericordia ipsa. Quod enim
dicitur in abstracto de aliquo, maxime commendatur, ut de iusto, quod est ipsa
iustitia, de misericorde, quod est ipsa misericordia.»
3 Vedi sopra, cap.
7, nota 6, pag. 242.
4 «Porro beata Mater
illa Christi, quia se matrem Christianorum cognoscit ratione mysterii, cura
quoque se matrem eis praestat et affectu pietatis. Neque enim duratur ad filios,
quasi non sint sui, cuius viscera semel quidem feta, sed numquam effeta,
numquam desinunt fructum parturire pietatis.» GUERRICUS, Abbas Igniacensis,
discipulus S. Bernardi, In
AssumptioneB.M. sermo 1, num. 3. ML
185-188.
5
«Quid de fonte pietatis procederet, nisi pietas? Quid, inquam, mirum, si
pietatem exhibent viscera pietatis?» S. BERNARDUS, Dominica I post Octavam Epiphaniae, sermo 1, n. 2. ML
183-155.
6 «Reliqui iusti
vocantur a Zacharia Propheta (IV, 14) filii
olei, quia filii sunt gratiae, et filii Christi, cuius nomen proprium est oleum effusum, ut mox videbimus (§ 1,
iuxta illud Cant. I, 2: Oleum effusum
nomen tuum). At beatissima Virgo Maria optime dici potest Mater olei. Est enim mater gratiae, mater misericordiae, et mater
Christi, qui est ipsum oleum. Unde quot sunt filii olei, filii etiam Deiparae
nuncupantur.» Lud. de PONTE, S. I., Expositio moralis in Canticum Canticorum,
Exhortatio 21 (ante § 1), tom. 1, Parisiis, 1622, col. 184.
7 «Maria plena est
unctione misericordiae, plena oleo pietatis.» CONRADUS DE SAXONIA, Speculum
B. M. V., lectio 7, Quarto. Inter Opera S. Bonav., ed. Rom., Mogunt.,
Lugdun., VI, 441, col. 1. - Vedi Appendice,
2.
8 «Gratia plena, in
tantum plena, ut ex tuo redundante, totus hauriat mundus. Si enim prudentes virgines oleum acceperunt in vasis suis cum lampadibus (Matth. XXV, 4): tu,
prudentissima Virgo, et Virgo virginum, non unum tantum vas habuisti oleo
gratiae repletum, quo lampadem tuam inexstinguibiliter ardentem nutrires, sed
aliud gestasti vas redundans et indeficiens, ex quo effuso oleo misericordiae
omnium lampades illuminares, et vasa omnium usque ad summum et perfectum
impleres, et in illo nihil minueres. Prudens
ergo fuisti ut tibi provideres, nec timida ut aliis subvenires. Nec dixisti: Ne forte non sufficiat mihi et vobis (ibid., 9), sed sciens quod
sufficeret et tibi et nobis, sufficienter retinuisti et sufficienter
tribuisti.» De Verbo Incarnato
collationes seu disputationes tres, collatio 3, ML 177-322. Appendix ad Hugonis de S. Victore Opera
dogmatica. L'autore è ignoto.
9 (Non Ugone
Cardinale, ma) Hugo a S. Victore, o
altro sotto il suo nome: Appendix ad Hugonis
Opera mystica, Sermones centum, Sermo 47, In Assumptione B. M. V., ML 177-1028: «Quasi oliva speciosa in campis... (Eccli. XXIV, 19)... Et bene in
campis, quia in planitie saeculi praesentis, quia in latitudine sanctae
Ecclesiae ubique terrarum diffusae, ut omnes peccatores ad ipsam libere et
absque impedimento respiciant, ad ipsam confugiant, ab ipsa consilium quaerant,
auxilium percipiant.»
10 «Et quia ipsa
Virgo gloriosa misericors est ad omnes, comparat se olivae dicens, Ecclesiastici
XXIV, 19: Quasi oliva speciosa in campis.
Oliva significat misericordiam,
quia oleum fructus est lenitivum et dulce. Ad olivam quae est speciosa in campis, omnes possunt
accedere et accipere fructum eius: sic ad Mariam et iusti et peccatores accedere
possunt, ut inde misericordiam accipiant.» S. ANTONINUS, O. P., Sum.
Theol., pars 3, tit. 31, cap. 4, § 3. Veronae, 1740, III, col.
1556.
11 «O quot
sententias terribilium flagellorum, quae meruit mundus propter peccata sua,
haec sanctissima Virgo misericorditer revocavit!... Quis posset enumerare quantas quotidie sanitates
infirmis devote invocantibus eam misericorditer elargitur? a quantis periculis
animae et corporis plurimos liberavit? quot diversis angustiatos laboribus
consolata fuerit? quot errantes in tenebris illuminaverit?» IDEM, ibid.,
col. 1557.
12
«Non est tutior locus ad latendum quam sinus Mariae... Nam et ipse Iesus hoc
castellum intravit... Intra ergo et tu sub huius castelli umbraculum, orans die
ac nocte; ut a cunctis malis imminentibus eruaris... sub amplissimo et
pulcherrimo mantello Dominae nostrae latitando secure... ibi pauper habet
domicilium; ibi infirmus invenit remedium; ibi tristis accipit solatium; ibi
turbatus meretur consilium; ibi destitutus acquirit invamen.» THOMAS A KEMPIS, Sermones ad Novitios, pars 3, sermo 5. Opera, Coloniae Agrippinae et Coloniae Allobrogum, 1759, I, p.
87. - Ed. Pohle, ad Novitios sermo
24, Opera, VI, 229.
13
«Mulier quae ubicumque non est, non est nisi gemitus et egestas. Eccli. XXXVI,
27: Ubi non est mulier, ingemiscit egens.
Ubicumque enim non est Maria per gratiam, non potest esse nisi miseria et
egestas.» RICHARDUS A S. LAURENTIO, De
laudibus B. M. V., lib. 6, cap. 9, n. 11. Inter Opera S. Alberti Magni, Lugduni, 1651, XX,
198, col. 1; Parisiis, XXXVI, 349. - Vedi più giù, nota 15.
14 «Filius loquitur:
«...Vere Ecclesia mea nimis longe recessit a me, in tantum quod nisi preces
Maris meae intervenirent, non esset spes misericordiae.» Revelationes S. BIRGITTAE, lib. 6, cap. 26. Coloniae Agrippinae,
1628, pag. 364, col. 2.
15 «Et quod ait
Sapiens: Ubi non est mulier, ingemiscit aeger
(egens: Eccli. XXXVI, 27), vere potest intelligi de hac muliere, quam
Filius suus sic vocavi, quum ait: Mulier,
ecce filius tuus. Non reperitur aliquem sanctorum ita compati et adiuvare
in infirmitatibus spiritualibus et corporalibus aegris personis sicut mulier
haec, Beata Virgo Maria.» S. ANTONINUS, Sum.
Theol., pars 4, tit. 15, cap. 2, ante § 1. Veronae, 1740, IV, col. 918;
Venetiis, 1581, fol. 289, col. 2.
16
«Sicut enim ubicumque fuerit corpus, congregantur et aquilae (Matth. XXIV, 28,
Luc. XVII, 37), ita ubicumque fuerit miseria, tua et currit et succurrit
misericordia.» RICHARDUS A S. VICTORE, In
Cantica, (IV, 5), cap. 23. ML 196-475.
17
«Itaque, o Virgo Mater, ubi nostras miserias invenis, ibi tuas misericordias
effundis. Nam sive ad corporales, sive ad spirituales miserias attendas, omnes
misericordissime abstergis.» Franciscus DE
MENDOZA, S. I., Comment. in IV Libros
Regum, tom. 2, annotatio 12, sectio 1, n. 19. Lugduni,
1625, pag. 222, col. 2.
18 «Et usque ad futurum saeculum quod est
saeculum Beatorum, non desinam miseris
subvenire, humiles introducere, pro peccatoribus orare. Unde sequitur: In habitatione sancta, id est sancte
conversando, coram ipso ministravi, ut
dictum est, miseris, subveniendo, humiles sublimando, pro peccatoribus exorando;
quod ministerium valde placet Deo.» HUGO A SANCTO CHARO, primus Cardinalis O.
P., Postilla super Ecclesiasticum, in
l. c. Opera, III, Venetiis 1703, fol.
216, col. 4, fol. 217, col. 2.
19 «Atque etiam
recordatus quondam super coenam, quod nihil cuiquam toto die praestitisset,
memorabilem illam meritoque laudatam vocem edidit: «Amici, diem perdidi.» C. SUETONIUS tranquillus,
Titus, n. 8. Opera, II, Augustae Taurinorum, 1824, pag. 291.
20 «Invenies enim
eam manibus plenam curialitate, pietate, misericordia, gratiositate et
largitate: plus enim desiderat ipsa facere tibi bonum, quam tu accipere
concupiscas.» BERNARDINUS DE BUSTO, O. M., Mariale,
pars 2, Sermo 5, De Nativitate
Mariae, pars 7, De sponsae caelestis
dote ac dotatione. Brixiae, 1588, pag. 185, col. 1.
21 «Plena es
gratiarum, plena rore caelesti, innixa super dilectum, deliciis affluens. Ciba
hodie pauperes tuos, Domina; ipsi quoque catelli de micis edant, nec puero
Abrahae tantum, sed et camelis potum tribuas de supereffluenti hydria tua (Gen.
XXIV, 14-20), quia tu vere puella es praelecta et praeparata Altissimi Filio.» S. BERNARDUS, Sermo
in «Signum magnum», n. 15. ML 183-438.
22
«Largitas Mariae imitatur et assimilat largitatem Filii sui, qui dat amplius
quam petatur. Unde Luc. XXIII, 42, 43: cum peteret latro dexter ut
haberet sui memoriam, respondit ei Iesus: Amen
dico tibi, hodie mecum eris in paradiso.» RICHARDUS A S. LAUR., De laudibus B. M. V., lib. 4, cap. 22, n. 5. Inter Opera S. Alberti Magni, ed. Lugd. XX,
pag. 139, col. 1; Paris., XXXVI, 240, col. 2.
23 «Omnia... propter
peccatores tibi collata sunt. Cui igitur dubium esse potest per hoc, quin
preces tuas, quantaecumque necessariae esse possunt, peccatoribus illas debeas.
Non denegabis ergo mihi quod debes, qui potius superaddes, maiora mihi
impendens quam debeas. Et intendo quod maiori instantia ac devotione orabis pro
me, quam ego auderem petere, et maiora etiam impetrabis mihi, quam petere
praesumam. An posset hoc pati pietas illa et dulcedo tua, quae nulli umquam
defuit, ut denegares mihi in tanta necessitate auxilium, et tam miserabili,
tamque periclitanti causae meae, misericordiae tuae patrocinium?» GUGLIELMUS ALVERNUS seu Parisiensis, De rhetorica divina, cap. 18, Aureliae et Parisiis,
1674, I, pag. 357, col. 2.
24 «Ego vocor ab
omnibus Mater misericordiae: vere, filia, misericordia Filii mei fecit me
misericordem, et misericordia eius visa compatientem.» Revelationes S. BIRGITTAE, lib. 2, cap. 23. Coloniae Agrippinae,
1628, p. 114, col. 1.
25 «Mulier, inquit, amicta sole. Plane amicta lumine tamquam vestimento. Non percipit
forte carnalis: nimirum spirituale est, stultitia illi videtur. Non sic
videbatur Apostolo, qui dicebat: Induimini
Dominum Iesum Christum (Rom. XIII, 14). Quam familiaris ei facta es,
Domina! quam proxima, imo quam intima fieri meruisti, quantum invenisti gratiam
apud eum! In te manet, et tu in eo; et vestis
eum, et vestitis ab eo. Vestis eum substantia carnis, et vestis ille te gloria
suae maiestatis. Vestis solem nube, et sole ipsa vestiris.» S. BERNARDUS, Sermo in «Signum magnum», n. 6. ML
183-432.
26
«Putasne, ipsa est sole amicta mulier?... Id plane non inconvenienter Mariae
videtur attribuendum. Nimirum ea est quae velut alterum solem induit sibi.
Quemadmodum enim ille super bonos et malos indifferenter oritur, sic ipsa
quoque praeterita non discutit merita; sed omnibus sese exorabilem, omnibus
denique necessitates amplissimo quodam miseratur affectu.» S.
BERNARDUS, Sermo in «Signum magnum», n.
3. ML 183-430.
27 Il ven. Ildeberto
aveva ricevuto in dono, dalla piissima regina d'Inghilterra, Matilde, due
candelabri d'oro, lavorati con arte. Egli la ringrazia: «Humilis Cenomanorum
sacerdos H. M. (cioè Hildebertus
Mathildi) venerabili Anglorum reinae gloria et honore dignissimae, salutem et
orationum instantiam. Difficile est discrete semper ac provide beneficia
collocari. Nesciunt hanc excelsae
potestates providentiam, quas pulchrum
est benefacere vel indignis. Talem ego apud te munificentiam expertus,
benedictionem tuam gratiarum prosequor actione... Ipsum
(donum tuum) bene quidem rutilat auro suo, sed melius animo tuo, animo cui
beneficium placuit, cui innata est, non suggesta, voluntas largiendi.» Ven. HILDEBERTUS, Cenomanen. episcopus,
dein Turonensis archiepiscopus (+ 1134), Epistola
9. ML 171-160, 161.
28 «Luna...
propinquior est istis inferioribus quam aliquod aliud caeleste corpus, et ideo
efficacius agit in ea...Cum sit infima, congregatae sunt in ea omnes virtutes
moventium superiorum. Unde ex sua virtute movet omnia humida, et ex lumine a
sole mutuato, quasi quidam secundus sol, breviter agit et explicat in istis
inferioribus operationes solis. Et dico breviter, quia quod sol facit in anno -
secundum variationem humoris et caloris - luna facit in mense.» IOANNES A S.
GEMINIANO, O. P., Summa de exemplis et
rerum similitudinibus, lib. 1, De
caelo et elementis, cap. 3. Venetiis, 1584, fol. 4, col. 4.
29 «Velociorque est
nonnumquam salus memorato nomine eius, quam invocato nomine Domini Iesu unici
Filii eius. Et id quidem non ideo fit
quod ipsa maior aut potentior eo sit, nec enim ipse magnus aut potens est per
eam, sed illa per ipsum... Invocato... nomine Matris suae, etsi merita
invocantis non merentur, merita tamen Matris intercedunt ut exaudiatur.» EADMERUS, Liber
de excellentia Virginis Mariae, cap. 6. Inter Opera S. Anselmi, ML 159-570.
30 «Hugo de S. Victore in sententiis: «Si
pertimescis, inquit, supplicaturus ad Deum accedere, respice ad Mariam, non
illic invenis quod timeas, genus tuum vides.» Haec Hugo.» Petr. Ant. SPINELLI, Maria
Deipara thronus Dei, cap. 30. Neapoli, 1613, pag. 429. - Nella Summa Sententiarum (ML 176, col.
41-174), non s'incontrano queste parole, come neppure nelle altre opere di Ugone. Però, già da Vincenzo di Beauvais (Bellovacensis) vengono così riferite nel suo De laudibus Beatissimae Virginis, sive de
moribus et gestis ipsius liber unus, ex authenticis Patrum scriptis collectus, cap.
7: «Maria nimirum stella, Christus sol. Ideo peccatores velut in nocte a Maria
consolantur, iusti vero tamquam in die a Christo illuminantur. Itaque si
pertimescis supplicaturus ad Christum accedere, ad Mariam respice. Genus tuum respicis. Non illic, quid timeas,
invenies.»
31
«Quod si, ut vere sunt, plena magis omnia pietatis et gratiae, quae ad eam
pertinent, inveneris, age gratias ei qui talem tibi mediatricem benignissima
miseratione providit, in qua nihil possit esse suspectum. Denique omnibus omnia
facta est, sapientibus et insipientibus copiosissima caritate debitricem se
fecit. Omnibus misericordiae sinum aperit, ut de plenitudine eius accipiant
universi.» S. BERNARDUS, In «Signum magnum», n. 2. ML 183-430.
32
«Ipsa semper circumit quaerens quem salvet, more bonorum medicorum, qui
circumeunt civitatem curando aegros: ex quo appellantur circumitores.» BERNARDINUS
DE BUSTO, O. M., Mariale, pars 3 (Mare magnum B. V. nuncupatur), Sermo 1,
pars 2 (verso la fine). Opera, III,
Brixiae, 1588, pag. 202, col. 2.
33
«Is qui affligitur, ad te confugit. Qui alicuius iniuria laeditur, ad te
accurrit. Qui malis tenetur ac implicatur, tuam opem invocat. Omnia tua, Dei
Genirix, incredibilia miraque sunt: cuncta naturam excedunt, cuncta rationem et
potentiam. Quocirca etiam protectio tua, intelligentiae vim omnem
superat.» S. GERMANUS, Patriarcha CP., In
Encaenia venerandae aedis SS. Deiparae, in S. fascias Domini, in zonam SS.
Deiparae. MG 98-382.
34 Gesnerus et Simlerus, Bibliotheca, Tiguri,
1574, v. Pelbartus: «Pelbarti Osvaldi
de Themeswar, Ord. Min. de Observantia,
sermones: de tempore dominicales; de sanctis; quadragesimale triplex;
Stellarium beatae Virginis. Totum hoc opus vocant Pomerium sermonum; impressum olim Haganoae, anno Dom. 1515, in
folio... Claruit anno 1490.» - PELBARTUS, etc. come sopra, Stellarium coronae gloriosissimae Virginis, lib. 11, pars 2, cap. 2
(secunda stella), Tertia ratio (Tertio
declaratur), Venetiis, 1586, fol. 202, col. 3, 4: «Credisne, quare parcit
nunc mundo ipse Deus, qui olim etiam multo his minora peccata acrius punivit,
prout in Veteri Testamento legitur, quod videlicet Sodomitas submersit, totum
mundum diluvio delevit, pro esu et concupiscentia carnium in deserto filios
Israël 23 millia occidit, et pro multis aliis similibus legimus filios Israël
acriter punivisse, imo omnem gentem Israëliticam praedictam pro offensis et
legis praevaricationibus de terra promissionis perdidisse comperimus: quomodo
credere potes, quod nunc acerbius mundum non flagellaret, et non exterminaret,
cum videamus multo pro nunc abundare graviora in mundo peccata... Sed profecto
quidquid Deus parcit mundo, et... exspectat misericorditer... nec tam cito
finem imponit eidem, cum demeretur, totum hoc facit propter beatam Virginem et
eius merita advocantionisque intercessionem propter quam conservat in esse. Unde
Fulgentius, IV Michologiarum (Mythologiarum?) ait: «Caelum et terra iam dudum
ruissent, si non Maria precibus sustentasset.» Un certo Fabius Claudius Fulgentius, detto pure Fabius Planciades Fulgentius, od anche Furius Publius Fulgentius, scrisse varie
opere profane, tra le quali Mythologiarum
libri tres, semplice e volgare compendio di mitologia, più volte dato alle
stampe, p. e., colle Fabulae Hygini, Basileae,
apud Hervagium, 1549. Nel titolo del primo libro, è detto «episcopus
Carthaginensis». Che sia poi e di chi sia il «liber quartus» citato dal
Pelbarto, non sappiamo. Ad ogni modo, non è da confondersi quel cotale
Fulgenzio con S. Fulgenzio, vescovo
di Ruspe (+ 532 o 533), quantunque questo santo vescovo si chiami anch'egli Claudius Gordianus Fulgentius.
35 Ernaldus seu ARNALDUS Carnotensis, abbas Bonaevallis, Libellus de laudibus B. M. V., ML
189-1726: «Securum accessum iam habet homo ad Deum, ubi mediatorem causae suae
Filium habet ante Patrem, et ante Filium Matrem. Christus, nudato latere, Patri
ostendit latus et vulnera, Maria Christo petus et ubera; nec potest ullo modo
esse repulsa, ubi concurrunt et orant omni lingua disertius haec clementiae
monumenta et caritatis insignia. Dividunt coram Patre inter se Mater et Filius
pietatis officia, et miris allegationibus muniunt redemptionis humanae
negotium, et condunt inte se reconciliationis nostrae inviolabile testamentum.»
- IDEM, De septem verbis Domini in cruce,
tractatus 3, ML 189-1694, 1695: «Nimirum in tabernaculo illo duo videres
altaria, aliud in pectore Mariae, aliud in corpore Christi. Christus carnem, Maria immolabat animam. Optabat
quidem ipsa... cum Domini Iesu corporali morte redemptionis nostrae consummare
mysterium; sed hoc solius summi sacerdotis privilegium erat, ut de sanguine
munus intra sancta inferret... et in reparatione hominis nulli angelo, nulli
homini cum eo fuit aut esse potuit communis auctoritas. Cooperabatur tamen
plurimum secundum modum suum ad propitiandum Deum ille matris affectus, cum tam
propria quam Matris vota caritas Christi perferret ad Patrem... unumque erat...
quod in commune elaborabat dilectio, simulque se complectebantur pietas et
caritas et bonitas, Matre supplicante, Filio interpellante, Patre propitiante.
Filius ad pectus Matris et ubera, Pater ad Filii crucem et vulnera respiciebat.
Et quid inter haec tanta pignora non moveret? quid illa sanctitatis
schola nisi pietatem doceret? quid nisi misericordiam informaret?»
36 «Quantus sit Deus
satis ignorat ille qui huius Virginis mentem non stupet, animum non miratur:
pavet caelum, tremunt angeli, creatura non sustinet, natura non sufficit: una
puella sic Deum in sui peccatoris capit, recipit, oblectat hospitio, ut pacem
terris, caelis gloriam, salutem perditis, vitam mortuis, terrenis cum
caelestibus parentelam, ipsius Dei cum carne commercium, pro ipsa domus exigat
pensione, pro ipsius uteri mercede conquirat, et impleat illud prophetae: Ecce hereditas Domini, filii: merces,
fructus ventris (Ps. CXXVI, 3).» S. PETRUS CHRYSOLOGUS, archiepiscopus
Ravennas (+ circa annum 450), Sermo 140, De
annuntiatione D. Mariae Virginis. ML 52-577.
37 «Apud Patrem et
Filium procurat negotia et petitiones nostras; et saepe, quos iustitia Filii
potest damnare, Matris misericordia liberat: quia Thesaurus Domini est, et
Thesauraria gratiarum ipsius; et donis spiritualibus ditat copiosissime
servientes sibi; et potentissime protegit eos a triplici adversario, scilicet
mundo, carne, et diabolo: quia salus nostra in manu ipsius est.» RAYMUNDUS IORDANUS, Can Reg. Ord. S. Aug., ex
Praeposito Uticensi Abbas Cellensium apud Biturigas, Contemplationes de B. Virgine, Prooemium. Migne-Bourassé, Summa aurea, IV, 851,
852.
38
«Haec est redemptio nostra, salus, vita, spes, consilium, refugium et auxilium
nostrum.» Ven. BERNARDINUS DE BUSTO,
O. M., Mariale, Sermo 6 de Conceptione Mariae, pars 2. Opera, III, Brixae, 1588, pag. 69, col.
1.
39
«Ad thronum igitur eius, scilicet
Virginem Mariam, in qua quievit, accedamus
cum fiducia, ait Apostolus ad Hebr. IV, ut misericordiam et gratiam consequamur in tempore opportuno.» S. ANTONINUS, Sum.
Theol., pars 4, tit. 15, cap. 14, § 7. Veronae, 1740, IV, col. 1007:
Venetiis, 1581, IV, fol. 317.
40 «O Maria Maria,
tempio della Trinità! o Maria, portatrice del fuoco, Maria porgitrice di
misericordia, Maria germinatrice del frutto, Maria germinatrice del frutto,
Maria ricompratrice dell'umana generatione, perché sostenendo la carne tua in
el Verbo, fu ricomprato el mondo. Cristo ricomprò con la sua Passione, e tu col
dolore del corpo e della mente.» S. CATERINA DA SIENA, Alcune Orazioni, Orazione 11, in Roma, il dì dell'Annunziazione
della dolcissima Vergine Maria, in astrazione. Opere, IV, Siena, 1707, pag. 352, col. 1. - Raymundus a VINEIS, Theologiae
mysticae demonstratio (Vita et Revelationes S. Catharinae), Oratio 11, quam
die Annuntiationis 1379 habuit Romae: Coloniae, 1553, fol. 186: «O Maria! Maria
templum Trinitatis! O Maria, portatrix ignis! Maria administratrix
misericordiae! Maria germinatrix fructus vitae! Maria redemptio humani generis,
ex eo quia carne tua patiente in Christo redemptus est mundus. Christus redemit
sua Passione, tu mentis et corporis dolore.»
41
Stimulus amoris, pars 3, cap. 19. Inter Opera S. Bonaventurae (vedi Appendice, 2) Romae, etc. VII, fol. 233,
col. 2. - Inter Opera S. Anselmi
Lucensis, Meditatio super Salve Regina, n. 8, ML 149-590. - Inter Opera S. Bernardi, Meditatio in Salve
Regina, n. 6, ML 184-1080. - Vedi Appendice,
3, A.
42 Carlo BOVIO, S. I. Esempi e miracoli della SS. Vergine Madre di Dio Maria, parte 5,
esempio 32, Venezia, 1749, pag. 282-288. (Il fatto) «come riferisce il P. Phil. LABBÈ (leggi: LABBE, S. I.) nella sua libraria de' manoscritti, e cita Gauterio monaco Cluniacense, avvenne in
Dormanus (leggi: Dormans)... nella
Francia.» - Phil. LABBE, Nova Bibliotheca Manuscriptorum Librorum, I,
Parisiis, 1657, pag. 651, 652: De
miraculis B. Virginis Mariae, auctore Gauterio,
monacho Cluniacensi, Miraculum 2.
Precedente - Successivo
Copertina | Indice: Generale - Opera | Parole: Alfabetica - Frequenza - Rovesciate - Lunghezza - Statistiche | Aiuto | Biblioteca IntraText
IntraText® (V89) © 1996-2006 EuloTech