Table of Contents | Words: Alphabetical - Frequency - Inverse - Length - Statistics | Help | IntraText Library

Gregorius IX Decretalium compilatio I IntraText Edition CT Copyright EuloTech 2007 - See also: Credits

IntraText CT is the hypertextualized text together with wordlists and concordances. Help: Overview - Text & search - Lists - Concordances - Glossary - For easier reading... - Table of Contents - Statistics and graphs (Occurrences: 415774. Words: 34977) GREGORIUS, Episcopus servus servorum Dei, dilectis filiis doctoribus et scholaribus universis Bononiae commorantibus salutem et apostolicam benedictionem. LIBER PRIMUS. TITULUS I. DE SUMMA TRINITATE ET FIDE CATHOLICA. CAP. I. Tractat de trinitate et ipsius operibus; de fide et articulis fidei. – §. 3. Tractatur hic de sacramentis ecclesiasticis. Abb. Sic. CAP. II. Pater et Filius et Spiritus sanctus vera unione, non collectiva seu similitudinaria, sunt una essentia, substantia seu natura; quae substantia non est generans, nec genita, nec procedens; quia illi actus non attribuuntur substantiae, sed personis: nec per hoc in trinitate concluditur quaternitas. Contrarium sentientes ut haeretici sunt censendi, nisi ab errore resipiscant, et correctioni apostolicae sedis se supponant. Abb. Siculus. TITULUS II. DE CONSTITUTIONIBUS. CAP. I. Iuris canonici statuta omnes ligant, et eorum ritu tam in pronunciando quam in decidendo iudicia sunt regulanda. CAP. II. Constitutio respicit futura, et non praeterita. CAP. III. Potestas legem condendi et mutandi est penes vicarium Christi. Et quod de uno connexorum statuitur, ad aliud connexum extenditur. Abbas Sicul. CAP. IV. Omne prohibitum a lege peccatum est, et omne illud, quod sequitur ex eo. Hoc d. CAP. V. Constitutiones decretorum singularibus sunt opinionibus praeferendae. CAP. VI. Non valet constitutio collegii in damnum aliquorum et commodum aliorum, cessante rationabili causa. Vel sic: Absque rationabili causa non potest maior pars capituli tollere consuetudinem, utilitatem privatam nutriendo. CAP. VII. Constitutio laicorum ecclesiam seu eius bona non adstringit. CAP. VIII. Dignitas sublata de ecclesia per statutum capituli, confirmatum per Papam, ulterius non censetur vocare, nisi per contrarium actum statutum fuerit revocatum. CAP. IX. Non obstante certo canonicorum numero, etiam per Papam confirmato, providendum est receptis ultra numerum de superexcrescentibus fructibus; maxime si voluntarie per canonicos fuerint recepti. CAP. X. Statutum generale laicorum ad ecclesias vel ecclesiasticas personas, vel earum bona in earum praeiudicium non extenditur; nec speciale, etiamsi earum commodum et favorem concernat. Hoc dicit quoad intellectum. Abbas Siculus. CAP. XI. Poena simpliciter apposita propter contumaciam in dubio intelligitur temporalis, et non perpetua. CAP. XII. Non possunt canonici sine causa restringere numerum canonicorum seu praebendarum. Abb. Sicul. CAP. XIII. Constitutio futura respicit, et non praeterita, nisi in ea de praeteritis caveatur. TITULUS III. DE RESCRIPTIS. CAP. I. Privilegio generali, secundum ius commune obtento, obstat rescriptum speciale, etiam de eo mentionem non faciens. H. d. secundum intellectum magis communem. CAP. II. In rescripto apostolico subintelligitur clausula: “si preces veritate nitantur.” Et si rescriptum prohibet causae cognitionem, est de falsitate suspectum. CAP. III. Si in secundo rescripto, per adversarium impetrato, non fiat mentio de primo, valet primum, et non secundum; alias valet secundum. Et si pri­mum fuit impetratum communi consensu partium, non valet secundum impetratum per alteram partem, hoc tacito. CAP. IV. Si Papa mandat in rescripto de duobus inquiri alternative, ad certum effectum consequendum sufficit alterum probari. CAP. V. Is, ad quem rescriptum Papae dirigitur, debet illi parere, vel causam rationabilem assignare, quare parere non potest. CAP. VI. Cistercienses sunt privilegiati, quod non possunt conveniri per rescriptum Papae, nisi in eo fiat mentio de eorum ordine. CAP. VII. Si sede vacante scribitur capitulo, ut gerenti vices episcopi, ut praebendam alicui conferat, si creatur episcopus nondum exsecuto mandato, et ad eum spectet collatio praebendarum, illud adimplere tenetur. Hoc dicit secundum lecturam communiter approbatam. Abb. Sicul. CAP. VIII. Non valet rescriptum impetratum ad beneficia, si in eo tacetur dignitas impetrantis. CAP. IX. Valet secundum rescriptum impetratum ab adversario, licet non faciat mentionem de primo, si primus impetrans dolo vel negligentia non fuit usus illo. CAP. X. Non valent rescripta, per quae incerti iudices dantur, vel futura negotia committuntur. CAP. XI. Falsa latinitas vitiat rescriptum Papae. Hoc dicit Ioan. Andr.; concordat Abbas. CAP. XII. Contra secundum rescriptum non potest opponi de taciturnitate primi impetrati per appellantem, de sua appellatione non habita mentione. Hoc dic. Ioan. Andr.; concord. Abb. Sicul. CAP. XIII. Rescriptum, quo scribitur pluribus cum clausula: “Quod si non omnes etc.” intelligitur tam de impotentia facti, quam iuris. CAP. XIV. In quaestione revocationis rescriptorum recurritur ad arbitros, si iudices in cognitione sibi non deferant, nec invicem concordent. H. d. usque ad §. Quoniam. – (Quoniam etc.:) Per generalem clausulam positam in rescripto delegatus ante expressionem personarum vel rerum iurisdictionem habet in habitu, et non in actu. Et speciales literae derogant literis generalibus super non specificatis in eis, quamquam de illis nullam faciant mentionem. Abb. CAP. XV. Per generalem clausulam: “Quidam alii, et res aliae,” multitudo effrenata non includitur, nec personae, nec res maiores expressis, sed pares vel minores. CAP. XVI. Qui contra unum super eodem ad diversos iudices diversa rescripta impetrat, et eis utitur, perdit commodum utriusque. CAP. XVII. Non valet rescriptum ad beneficium impetratum, de beneficio impetrantis non faciens mentionem. CAP. XVIII. Ordo rescripti interpretationem recipit a iuro communi. CAP. XIX. Non valet impetratio in ecclesia numerata, non facta de numero mentione, si per eam frangitur numerus canonicorum, licet non frangatur numerus praebendarum; et processus inde factus est nullus. Hoc dicit quoad intellectum Panor. CAP. XX. Difficile et famosum c. et est clavis totius tituli. Et h. d. in summa: Exprimens falsum, vel tacens verum in rescripto, si malitiose, caret prorsus impetratis. Sed si per simplicitatem vel ignorantiam aut obtinuisset vero expresso, et suppresso falso saltem literas in forma communi, et delegatus procedit servato iuris ordine, et non speciali forma rescripti; secus, si nullo modo literas habuisset. CAP. XXI. In causa monasterii convenitur abbas per rescriptum, in quo nulla fit mentio de conventu; nec propter hoc appellari potest, nisi abbatis et conventus bona essent distincta omnino. CAP. XXII. Processus factus per literas subreptitias irritatur; sed factus contra formam rescripti, irritus nunciatur. CAP. XXIII. Valet secundum rescriptum, licet de primo non faciat mentionem, quo uti noluit impetrans intra annum. CAP. XXIV. Si a delegato aliquid mandatur ordinario, debet humiliter exsequi. Sed si alius delegatus per alias literas post exsecutionem mandat contrarium, vel si ante exsecutionem innotuerit ordinario, inter delegatum, qui mandavit, et alium, contentionem esse de iurisdictione, faciat sibi utrarumque literarum copiam exhiberi; non ut iurisdictionaliter cognoscat, sed ut se informet, an per secundas revocentur primae. Et si primae revocentur, exsequatur secundum mandatum. Si autem non revocentur, vel de hoc dubitet, non exsequatur secundum mandatum, donec contentio de iurisdictione terminetur. Abb. Sic. CAP. XXV. Quando in rescripto plura narrantur, diversos effectus operantia, non sufficit impetranti alterum solum probare, ad utrumque effectum consequendum. CAP. XXVI. Non valet rescriptum super restitutione beneficii impetratum, quod de causa excommunicationis et amotionis impetrantis non facit mentionem. CAP. XXVII. Per literas iustitiae non tenetur episcopus providere habenti perpetuam vicariam vel sufficiens patrimonium, nec valent literae gratiae ad beneficium obtinendum, in quibus impetrans tacuit perpetuam vicariam. Hoc dicit comprehendendo utrumque intellectum. CAP. XXVIII. Per literas apostolicas, de hac constitutione mentionem non facientes, non potest quis trahi ultra duas diaetas extra suam dioecesim nisi de consensu partium literae fuerint impetratae. Hoc dicit usque ad §. Sunt et alii. – §. 1. Non valent literae, ad lites impetratae, sine speciali mandato domini, nisi impetrentur per coniunctam personam. h. d. CAP. XXIX. Si occasione duorum rescriptorum, unius scilicet in causa principali, alterius in causa appellationis, contenditur, non iudex super principali, sed deputatus super appellatione, cognoscere debet de validitate appellationis. CAP. XXX. Si plures impetrant in eadem ecclesia, statur datae, ut primus impetrans praeferatur, et solus admittatur. Ita communiter summant doctores, et procedit istud summarium secundum opinionem communem, quae hodie invaluit, propter iura nova. CAP. XXXI. Si habens literas Papae ad beneficium eis propter annuam pensionem renunciat, non valent literae beneficiales per eum hoc tacito impetratae. CAP. XXXII. Receptus per literas apostolicas, licet praebendam exspectet, per alias literas hoc supprimentes in alia ecclesia recipi non debet. Hoc dicit inhaerendo verbis literae. CAP. XXXIII. Non valet rescriptum, quod procurator revocatus et de hoc certificatus extra iudicium impetravit; secus tamen, si in iudicio, dummodo revocatio ad notitiam adversarii vel iudicis non pervenerit. Hoc dicit secundum lecturam magis communem. CAP. XXXIV. Rescriptum, impetratum contra hominem alicuius dioecesis, non extenditur ad hominem eiusdem nominis alterius dioecesis. CAP. XXXV. Per rescriptum, impetratum contra homines dioecesis, non possunt conveniri homines civitatis. CAP. XXXVI. Si conveniendus per clausulam moriatur re integra, successor conveniri non potest. CAP. XXXVII. Non valent literae exsecutoriae, in quibus impetrans falso dixit, monitorias praecessisse. CAP. XXXVIII. Cessantibus clausulis in dubio Papa non intendit gravare eundem collatorem super provisione duorum; ideo secundus impetrans repellitur, sive primus exspectet, sive sit iam gratiam consecutus. Hoc dicit secundum intellectum Gloss. CAP. XXXIX. Ecclesia, in qua Papa primus dedit monitorias, et secundus exsecutorias, per primum, non per secundum intelligitur gravata. CAP. XL. Dioecesanus, cui scribitur, ut in dioecesi sua, ubi pro alio scriptum non est, provideat vel faciat provideri, non potest id exsequi circa beneficium spectans ad collationem alterius, iam pro alio gravati. CAP. XLI. Per rescriptum directum excommunicatori, ut absolvat excommunicatum, si contra concilium eum excommunicavit, datis exsecutoribus, qui eo non parente exsequantur, non excommunicatori, sed exsecutoribus cognitio demandatur. CAP. XLII. Si impetrans rescriptum ad beneficium, dixit se non beneficiatum, quum tamen haberet beneficium, licet exiguum, non valet rescriptum. CAP. XLIII. Abutentes rescripto apostolico in casibus hic enumeratis, privantur commodo rescripti, et condemnantur in sumptibus et damnis adversario. TITULUS IV. DE CONSUETUDINE. CAP. I. Consuetudo, inferens gravamen ecclesiis, debet iudicis officio tolli. Hoc dicit secundum intellectum magis singularem. CAP. II. Ex consuetudine potest introduci actus sive solennitas, per quam sine apprehensione reali transfertur possessio rei absentis. H. d. et est casus singularis secundum Abbatem Siculum. CAP. III. Non valet consuetudo, ut in causis ecclesiasticis dictum populi pro sententia teneatur. CAP. IV. Consuetudo non potest operari, ut clericus non episcopus possit exercere ea, quae sunt reservata ordini episcopali. Et est casus notabilis. Abb. Sicul. CAP. V. Non valet consuetudo, per quam interdicti sententia violator. CAP. VI. In attribuendis officiis novae dignitati servatur consuetudo vicinarum civitatum. Quae si diversa fuerit, servabitur magis rationabilis et aliis non praeiudicans. CAP. VII. Non potest induci ex consuetudine, ut quis possit dimittere dignitatem sine superioris licentia, vel ut possit, electus administrare, non habita confirmatione a superiore. CAP. VIII. De consuetudine potest induci, quod una ecclesia de gremio alterius teneatur sibi praelatum elegere. Et consuetudo est optima legum interpres. CAP. IX. Capitulum sine episcopo statuta seu consuetudines novas facere vel antiquas immutare non potest. CAP. X. Non valet consuetudo, per quam quis inducitur ad peccandum vel bona propria dissipandum. CAP. XI. Consuetudo non derogat iuri naturali seu divino, cuius transgressio peccatum inducit; nec positivo, nisi sit rationabilis et praescripta. TITULUS V. DE POSTULATIONE PRAELATORUM. CAP. I. Impostulabilis est qui violat interdictum. H. d. quoad titulum; habet enim multa alia dicta, quae non faciunt ad tit. CAP. II. Qui postulationem cassatam vitio personae innovat est eligendi et postulandi potestate privatus. CAP. III. Postulatio, per quam privata vel minor utilitas communi vel maiori praefertur, vel quae fit a minori quam a tertia parte collegii, admitti non debet. CAP. IV. Archiepiscopus in archiepiscopum postulatur. Et ex quo postulatio praesentata est Papae, non possunt postulantes ab ea recedere; sed debet superioris iudicium exspectari. H. d. quoad titulum. CAP. V. Postulatio, contra quam agitur de contempto, potest sine praeiudicio alicuius reiici; potest tamen de speciali gratia admitti. Hoc dicit. CAP. VI. Episcopus non est eligendus ad aliam dignitatem, sed postulandus. TITULUS VI. DE ELECTIONE ET ELECTI POTESTATE. CAP. I. Ecclesiae collegiatae non debet provideri de praelato per collationem seu provisionem, sed per electionem canonicam fiendam per ipsum collegium. H. d. Abbas. CAP. II. Electus ad clamorem populi, non debet per superiorem confirmari. CAP. III. Electio canonica confirmanda est; debet tamen superior ante confirmationem inquirere de conversatione et vita electi, ubi fuit conversatus. CAP. IV. Electo in archiepiscopum sedes apostolica pallium non tradet, nisi prius praestet fidelitatis et obedientiae iuramentum. CAP. V. Si schismaticus ad unionem ecclesiae reversus, eligitur in episcopum, electio non tenet, sed ex dispensatione potest confirmari. CAP. VI. Electus in Romanum Pontificem a duabus partibus cardinalium, nulla exceptione obstante est Papa; electus autem a minori numero gerens se pro Papa, incidit una cum sibi adhaerentibus in poenas hic contentas. CAP. VII. Electio ad episcopatum fieri debet de digno scientia, moribus et aetate, et quod habeat trigesimuro annum completum, et sit de legitimo matrimonio natus. Hoc dic. usque ad §. Quum vero. – §. 1. Beneficia electi in episcopum vacant per confirmationem, adeptionem possessionis, et consecrationem secutam, vel postquam praefixum tempus ad petendam consecrationem lapsum fuerit. Hoc dic. usque ad §. Inferiora. Abbas Siculus. – §. 2. In dignitatibus et officiis citra episcopatum ac curatis beneficiis debet assumendus vigesimum quintum annum attigisae, et alias esse idoneus scientia et moribus; et si non est in ordine requisito, debet se facere promoveri in proximis temporibus; alias monitus non parens privatur beneficio, non obstante appellatione, nisi ex causa legitima excusetur. Hoc dic. usque ad §. Clerici. Abb. Siculus. – §. 3. Eligentes indignum contra formam huius c. privati sunt pro prima vice potestate eligendi, et idem in collatore; et defectum capituli supplet episcopus, et e converso. Et si capitulum negligit, fit devolutio ad metropolitanum. Hoc dic. usque ad finem. CAP. VIII. Compromittentes super electione tenentur recipere electum a compromissario, si est idoneus. CAP. IX. Electus ante confirmationem beneficia conferre vel aliter administrare non potest. CAP. X. Electio facta post appellationem, et prima non cassata, et contra privilegia ecclesiae, cassanda est. CAP. XI. Metropolitanus confirmatus, licet nondum receperit pallium, potest suum suffraganeum consecrari facere. CAP. XII. Is, cuius electio fuit cassata, non vitio personae, sed electionis modo, iterum eligi potest; secus, si vitio personae. CAP. XIII. Non professus potest postulari in abbatem, si ex aliqua bona causa fiat talis postulatio. Hoc dic. secundum lecturam, quae est magis singularis. CAP. XIV. Electio debet esse in libertate eligentium, nec valet contraria consuetudo. CAP. XV. Per confirmationem electionis non transfertur potestas exercendi ea, quae sunt ordinis. Illa enim transferuntur per consecrationem. Abbas. CAP. XVI. Qui electioni de se factae renunciat appellare nequit ad impediendam electionem alterius. Et electio, quae est a suspensis celebrata, non tenet. CAP. XVII. Si electus non habet sufficientem scientiam, vel ante confirmationem administrat, eius electio cassari debet. CAP. XVIII. Si vocantur ad electionem non vocandi, valet electio facta eis non exspectatis. H. dic. secundum lecturam communem. CAP. XIX. Non debet inspici, an post appellationem, sed an contra fuerit electio celebrata. Et penes vocantes, quibus competit vocandi potestas, remanet ius eligendi, si vocati venire contemnunt. Et ad officium confirmatoris spectat examinare electum, etiam nemine opponente. Et nisi electus doceatur, legitimae aetatis et literaturae, habetur pro non legitime electo. CAP. XX. Illegitimus potest postulari, non autem eligi, et electores, nisi probaverint, illum ignoranter elegisse, incidunt in poenas Lateranensis concilii. CAP. XXI. Non possunt electores in praeiudicium electi compromittere; sed, si consenserit electioni suae vel consentire velit, non obstante laudo in contrarium lato, est confirmandus, si aliud canonicum sibi non obsistat, licet non sit de gremio illius ecclesiae, quamcunque ob causam a maiori parte fuerit appellatum. Et in hoc ultimo est iste textus multum notabilis. CAP. XXII. Electus a maiori et saniori parte capituli, si est et erat idoneus tempore electionis, confirmabitur; si autem erat indignus in ordinibus, scientia vel aetate, et fuit scienter electus, electus a minori parte, si est dignus, confirmabitur. CAP. XXIII. Recipientes postulatum ad ecclesiam tanquam institutum vel administratorem ante admissionem postulationis a superiore factam, privati sunt potestate eligendi, et ad alios, licet pauciores, devolvitur potestas eligendi; et si omnes privati sunt, devolvitur ad Papam in ecclesiis cathedralibus. Hoc dic. secundum principaliorem intellectum, qui magis congruit literae. CAP. XXIV. Sufficit electo ad obtinendum docere, eligentem fuisse in quasi possessione tempore electionis, licet non probet, quod proprietas iuris eligendi ad illum pertineret. CAP. XXV. Eligentes scienter indignum privati sunt potestate eligendi in electione, quae primo occurrit facienda. CAP. XXVI. Eligens scienter indignum in episcopum, est ob hoc suspensus a beneficiis ecclesiae per triennium, nec potest interim ad dignitatem illius eligi vel assumi. CAP. XXVII. Si non professus eligitur ad regimen ecclesiae regularis, cassatur electio, consuetudine in contrarium non obstante. CAP. XXVIII. Nominatio vel appellatio eius, cuius non interest, electionem non impedit. Sed si vocandus contemnitur, eo prosequente contemptum, cassatur electio etiam confirmata; et potest prosequi, nisi consenserit electioni; quod potest etiam ex post facto. H. d. usque ad §. Super eo. – §. 1. Episcopus, dum celebratur missa consecrationis suae, vel archiepiscopus ante receptum pallium, ordines conferre non debet. H. d. usque ad ver. Quod autem. – §. 2. Iste vers. non summatur, tum propter diversitatem lecturarum, tum quia non facit ad titulum. Abb. CAP. XXIX. Electio per minorem partem capituli facta non tenet, nec per subsequentem consensum ratificari potest. Hoc dicit secundum communem intellectum. CAP. XXX. Potestas data compromissariis ad eligendum praelatum, re non integra revocari non potest, et desinit res esse integra, postquam compromissarii coeperunt habere tractatum. CAP. XXXI. De consuetudine potest canonicorum electio ad solum capitulum pertinere. Hoc dicit, et solet quotidie allegari. CAP. XXXII. Compromittentes tenentur recipere electum a compromissariis, si sit dignus, nisi contra formam compromissi eum appareat electum. CAP. XXXIII. Si ex septem compromissariis tres eligunt quartum, et ille consentit, et est idoneus, confirmabitur electio. CAP. XXXIV. Electio imperatoris, spectat ad principes Germanos, tres praelatos, et quatuor laicos, et electio facta per eorum maiorem partem, ceteris non contemptis, tenet. Et ad Papam pertinet electum examinare, approbare, et inungere, consecrare, et coronare, si est dignus; vel reiicere, si est indignus, ut quia sacrilegus, excommunicatus, tyrannus, fatuus et haereticus, paganus, periurus, vel ecclesiae persecutor. Et electoribus nolentibus eligere, Papa supplet. Et data paritate vocum eligentium, nec accedente maiori concordia, Papa potest gratificari cui vult. H. d. notanter iste textus. CAP. XXXV. Absentes ad electionem de provincia sunt vocandi, et confirmatur electio maioris et sanioris partis. CAP. XXXVI. Cassatur electio partis maioris facta, contempta minori parte, etiam si est unus solus; non tamen ius eligendi devolvitur ad minorem. H. d. secundum intellectum communem. CAP. XXXVII. Non monachus in praelatum regularem eligi non potest. CAP. XXXVIII. In abbatem eligi non potest, nisi instructus in regula monachali. CAP. XXXIX. Electio alias canonica confirmatur, licet quidam eligentium essent minori excommunicatione ligati. CAP. XL. Si postulatio cum electione concurrit, et numerus postulantium est duplo maior, et postulatus est idoneus, postulatio admittitur reiecta electione. Si vero indignus, et hoc maior pars postulantium ignoravit, postulatio et electio reprobatur. Si vero sciebant, et electus est idoneus, confirmatur electio, et idem, si numerus postulantium non est duplo maior. Hoc dicit intelligendo secundum quod continet ius commune. CAP. XLI. Si illi, ad quos spectat electio, negligunt eligere praelatum cathedralis vel regularis ecclesiae infra tres menses, proximus superior ecclesiam ordinabit; quod si intra tres alios menses non fecerit, canonice punietur. CAP. XLII. Per aliquam de tribus formis hic contentis, scilicet scrutinii, compromissi et inspirationis, procedi debet ad electionem in ecclesiis cathedralibus; aliter electio celebrata non valet, et contra facientes privandi sunt ea vice potestate eligendi. H. d. usque ad §. Illud. – §. 1. Interdicit procuratorem in electionis negotio constitui, nisi concurrant hic contenta usque ad §. Electiones. Abbas Siculus. – §. 2. Praecipit electiones solenniter publicari, et clandestinas reprobari. H. d. usque ad finem. Abbas Siculus. CAP. XLIII. Consentiens electioni de se factae per abusum potestatis saecularis, efficitur ineligibilis ad dignitatem, et electio est nulla. Eligentes autem a beneficiis per triennium suspenduntur, et tunc sunt privati potestate eligendi. CAP. XLIV. Si praelatus per negligentiam confirmavit indignum electum ad regimen animarum, perdit potestatem confirmandi primum successorem, et a perceptione proprii beneficii suspenditur, et promotus deiicitur. Si vero per malitiam hoc fecit, gravius punitur. Electi vero immediate subiecti Papae, per se aut per personas instructas debent adire Papam, et petere confirmationem. Et si sint electi in concordia, et valde remoti, videlicet ultra Italiam constituti, interim administrant, ita tamen, quod nil alienent; benedicuntur autem et consecrantur, prout consueverunt. CAP. XLV. Expensae necessariae, quas facit capitulum pro electione praelati, de bonis praelaturae debent fieri vel reddi. CAP. XLVI. Electio post collationem ex intervallo celebrata non valet. H. d. secundum opinionem magis communem. CAP. XLVII. Monachus unius monasterii alterius factus abbas, in electione abbatis prioris monasterii vocem non habet, etiamsi tale ius ab abbate et monachis prioris monasterii sibi fuit reservatum. CAP. XLVIII. Electio debet fieri verbo, et de illo, in quem consenserit maior pars capituli, et non respectu aliarum partium. CAP. XLIX. Non professus in abbatem eligi non potest. CAP. L. Electio facta a non maiori parte capituli et omissa collatione non valet. CAP. LI. Per compositionem factam cum praelato et capitulo non potest ius eligendi competere laico, etiam patrono in ecclesia collegiata. CAP. LII. Si per Papam mandatur habentibus eligere, quod eligant cum consilio aliquorum, alioquin conciliarii provideant, eligentes debent consilium requirere in tractatu electionis, et congruo tempore exspectare responsum; alias electio non tenet. CAP. LIII. Si maior pars capituli scienter eligit indignum, valet electio de digno a minori parte, etiam ex eodem scrutinio facta. Hoc dicit secundum veriorom intellectum et intrinsecum. CAP. LIV. Habens plures dignitates vel plura beneficia curata, sine dispensatione Papae ineligibilis est. Hoc dic. quoad titulum. CAP. LV. Irrita est electio, quam collatio non praecessit, vel quae facta non est a maiore parte capituli, vel quae non fuit communis. CAP. LVI. Non valet electio pontificis per laicos et canonicos faxcta, etiamsi hoc habeat consuetudo. Hoc dic. et quotidie solet allegari. CAP. LVII. Non sufficit ad confirmationem electionis, quod sit facta a maiori parte capituli, nisi etiam illa pars sit sanior. CAP. LVIII. Publicato scrutinio non possunt electores variare, sed compelli debent ad collationem et electionem. CAP. LIX. Cassata electione propter simoniam, etiam sine culpa electi, non dispensat episcopus ea vice cum cassato; secus si electus libere resignavit. H. d. secundum intellectum glossae 2. in fin. CAP. LX. Electoribus impeditis currit tempus, si possunt impedimentum tollere. TITULUS VII. DE TRANSLATIONE EPISCOPI. CAP. I. Patriarcha, qui confirmatum in archiepiscopum transfert ad sedem episcopalem, ab episcoporum confirmatione suspenditur. Ioan. Andr. CAP. II. Electos in episcopos et confirmatos transferre potest solus Papa. CAP. III. Episcopus, qui propria auctoritate de sua ecclesia se transfert ad aliam, carebit utraque. CAP. IV. Solus Papa transfert episcopos; et indulgentia, per eum super tali translatione concessa, ad literam servanda est. TITULUS VIII. DE AUCTORITATE ET USU PALLII. CAP. I. Intra quamlibet ecclesiam provinciae suae archiepiscopus pallio uti potest sed extra, non potest. CAP. II. Archiepiscopus alteri archiepiscopo pallium suum commodare non potest. CAP. III. Per pallium confertur plenitudo pontificalis officii et nomen archiepiscopale. CAP. IV. Romanus Pontifex semper et ubique utitur pallio; alii in ecclesiis suis et certis diebus tantum. CAP. V. Archiepiscopus extra suam provinciam pallio uti non potest, etiamsi hoc habeat consuetudo. CAP. VI. In qualibet ecclesia suae provinciae permissis diebus archiepiscopus missam celebrans, uti potest pallio. CAP. VII. Sine pallio et sandaliis potest archiepiscopus celebrare. TITULUS IX. DE RENUNCIATIONE. CAP. I. Non datur licentia cedendi episcopo, qui propter senectutem vult cedere, si necessarius vel utilis sit ecclesiae suae. CAP. II. Qui abiurat beneficium, licite potest illud, si denuo eligatur, obtinere. CAP. III. Qui renunciavit beneficio suo, illud repetere non potest. CAP. IV. Beneficiatus sine licentia praelati sui beneficio renunciare non potest. CAP. V. Contra petentem beneficium admittitur spontaneae abiurationis exceptio, etiam causa renunciationis non adiecta; contra quam actor replicare poterit, quod non sponte renunciavit, et qui melius probaverit obtinebit. CAP. VI. Qui sponte renunciavit electioni de se factae, super ipsa ulterius audiri non debet. CAP. VII. Qui renunciavit literis beneficialibus, non ideo institutioni iam factae renunciare videtur. CAP. VIII. Renunciatio beneficii facta in manibus laici non tenet; renuncians tamen est beneficio spoliandus. CAP. IX. Papa concedit licentiam cedendi episcopo, qui sine mortis periculo in ecclesia sua morari non potest. CAP. X. Debilis, ignarus, male conscius, irregularis, CAP. XI. Episcopus, qui propter crimen renunciavit episcopatui, et ad religionem transivit, ad episcopatum reassumi non potest; secus, si renunciavit propter persecutionem, infirmitatem, defectum scientiae, simoniam ipso ignorante commissam, vel aliam similem causam. CAP. XII. Qui petiit cedendi licentiam, ex quo illam obtinuit, cedere compellitur. CAP. XIII. Non renunciat iuri suo, qui gratiae adversarii se submittit. CAP. XIV. Si praelatus ab obedientia subditos absolvit, non propter hoc praelaturae renunciat. CAP. XV. Abbas exemptus sine licentia Papae renunciare non potest. TITULUS X. DE SUPPLENDA NEGLIGENTIA PRAELATORUM. CAP. I. Si dioecesanus requisitus benedicere nolit Cisterciensem abbatem, ipse monachos suos benedicere poterit. CAP. II. Regulares in suos usus convertere non possunt ecclesias, in quibus ius obtinent patronatus, et, si infra tempus Lateranensis concilii, quando vacant, non praesentent rectores ad eas, superior orbinabit easdem. CAP. III. Supplet superior inferioris negligentiam in beneficiis conferendis, si tempus Lateranensis concilii lapsum sit, et collatio per inferiorem postea facta non valet. CAP. IV. Si is, ad quem spectat beneficii collatio, lapso tempore Lateranensis concilii consecrat; non valet collatio: nisi de misericordia toleretur. CAP. V. Is, ad quem primo loco spectabat collatio beneficii, lapso tempore Lateranensis concilii conferre non poterit. TITULUS XI. DE TEMPORIBUS ORDINATIONUM ET QUALITATE ORDINANDORUM. CAP. I. Diebus dominicis vel sabbato Pentecostes sacri ordines ab alio, quam a Papa, conferri non debent. CAP. II. Non valet consuetudo, quod extra statuta tempora sacri ordines conferantur. CAP. III. Minores ordines conferri possunt diebus festis, sacri vero conferri debent in quatuor temporibus, vel sabbato sancto, vel sabbato de passione. CAP. IV. Criminosus occultus moneri potest, ne promoveatur ad ordines, sed prohiberi non debet. CAP. V. Religiosus contra prohibitionem praelati sui ordinari non debet. CAP. VI. Metropolitanus ab omnibus suffraganeis consecratur; suffraganeus vero a tribus, metropolitano iubente. CAP. VII. Dicit idem, quod in praecedenti. CAP. VIII. Ordinatus extra tempora suspenditur, donec dispensetur cum eo, et ordinans punitur. CAP. IX. Graeci a Latinis ordinari non debent, nec econtra, si in ritu ordinandi sunt diversi. CAP. X. Si monachus unius ordinis in secundo ordine, ad quem transivit, recipit sacerdotium, ad primum ordinem rediens, in eo libere ministrabit. CAP. XI. Si Graecus episcopus Latino subiectus ordinatur sine Latini licentia a Graeco, interdicitur sibi exsecutio: si vero de licentia, tunc toleratur. CAP. XII. Ordinatus a Papa sine licentia Papae ad superiores ordines non promovetur. CAP. XIII. Duo sacri ordines non possunt conferri eidem uno die, vel duobus, continuato ieiunio. CAP. XIV. Ordinans puerum tredecim annorum in diaconum, suspenditur a collatione ordinum: et ordinatus ab ipsius executione usque ad aetatem legitimam. CAP. XV. Episcopus conferens eidem una die plures sacros ordines, etiamsi de mandato metropolitani hoc fecerit, ab ordinandi potestate suspenditur. CAP. XVI. Ordinatus ad sacros extra tempora statuta, ordinem recipit, et post poenitentiam cum eo dispensat episcopus. CAP. XVII. Occultus criminosus, praeter homicidam, post poenitentiam in susceptis ministrat, et ad superiores adscendit; ante poenitentiam monetur, ut etiam in susceptis non ministret. TITULUS XII. DE SCRUTINIO IN ORDINE FACIENDO. CAP. UN. Episcopus interrogatus in scrutinio episcopi ordinandi, potest respondere illum dignum, si non novit illum indignum. TITULUS XIII. DE ORDINATIS AB EPISCOPO, QUI RENUNCIAVIT EPISCOPATUI. CAP. I. Episcopus, qui renunciavit loco tantum, invitatus conferre potest ordines, sicut prius. Si vero et dignitati, cum ordinato per eum ad minores vel ignoranter ad sacros dispensat episcopus suus; cum ordinato vero scienter ad sacros, non dispensat. CAP. II. Breve est. TITULUS XIV. DE AETATE ET QUALITATE ET ORDINE PRAEFICIENDORUM. CAP. I. Non summatur. CAP. II. Ecclesia dispensative minori concessa non per laicos, sed per clericos regi debet, donec ille perveniat ad aetatem. CAP. III. Regimen ecclesiae minori XIV. annis committi non debet. CAP. IV. Ad regimen ecclesiarum non debet institui indignus scientia, moribus, vel aetate, et qui habet duas ecclesias, alteram dimittere cogitur, nisi causa subsit. CAP. V. Is, qui nondum est in sacris, si alias est idoneus, ad regimen parochialis ecclesiae dispensative potest assumi. CAP. VI. Propter necessitatem et utilitatem ecclesiae compelluntur clerici ipsius recipere ordines, suis beneficiis non annexos. CAP. VII. Eventus mortalitatis infirmi non impedit promoveri eius medicum peritum, sollicitum et traditiones artis observantem. CAP. VIII. Qui steterit per annum in suspensione, privatur beneficio, quod prius habebat, et quod interim acquisivit. CAP. IX. Subdiaconus in episcopum eligi potest. CAP. X. Irregularis et in minoribus potest dispensative in abbatem institui. CAP. XI. Abbas, si est presbyter, et est benedictus, conferre potest ordinem clericalem. CAP. XII. Si canonicus regularis factus monachus, iusta de causa ad canoniam reversus, ubi postea praeficiatur, licite tenere poterit praelaturam. CAP. XIII. Ordinatus ad sacros sine titulo, ab ordinatore iuste petit beneficium. CAP. XIV. Minus idoneus in sacerdotem promoveri vel ad regimen animarum assumi non debet. CAP. XV. Defectus scientiae deiicit iam promotum. TITULUS XV. DE SACRA UNCTIONE. CAP. I. Ecclesia Graecorum in ordinationibus et consecrationibus servare debet unctiones, quas servat ecclesia Romana; episcopus autem, quum consecratur, inungitur chrismate in capite et manibus; quod, si fuerit praetermissum, per tres episcopos est supplendum. – §. 5. Tractat de unctione regum, et de differentiis in unctione inter reges et pontifices. Pan. – §. 6. Tractat de Christianorum omnium unctione. – §. 7. Tractat de unctione chrismatis post baptismum, quae dicitur confirmatio. §. 8. Tractat de consecratione altaris. Abbas. TITULUS XVI. DE SACRAMENTIS NON ITERANDIS. CAP. I. In ordinato in subdiaconum sine manuum impositione, et confirmato non chrismatis, sed olei unctione, non fiet iteratio, sed supplebitur praetermissum. CAP. II. Prohibet sepultos a schismaticis exhumari, vestimenta, cum quibus celebrarunt, iterum benedici, et altaria, in quibus celebrarunt, iterum consecrari. CAP. III. Si in ordinatione presbyteri vel diaconi manus impositio fuerit praetermissa, statutis temporibus supplebitur. TITULUS XVII. DE FILIIS PRESBYTERORUM ORDINANDIS VEL NON. CAP. I. Illegitimus non ordinatur, nisi ut religiosus fiat, nec tunc praeficitur, id est ad praelaturam non habilitatur. CAP. II. Illegitimus filius sacerdotis, qui, hoc tacito, per rescriptum apostolicum paternam ecclesiam impetravit, removetur ab illa. CAP. III. Non potest filius sacerdotis ecclesiae paternae praeesse. H. d. cum sequ. CAP. IV. Idem dicit. CAP. V. Episcopus, qui scienter contulit filio sacerdotis paternam ecclesiam, exinde eum removere non potest. CAP. VI. Gratiam continet et hoc dicit: Ex quo filius sacerdotis est ordinatus, non debet carere beneficio. Ioan. Andr. CAP. VII. Filius praeesse potest ecclesiae, cui pater praefuit mediate. CAP. VIII. Filius praeesse potest ecclesiae, in qua pater sine titulo ministravit. CAP. IX. Si is, cui concessum est a Papa, ut possit dispensare cum filiis sacerdotum circa ecclesias paternas immediate tenendas cum aliquo dispensat, ille per literas iustitiae postea contra eum impetratas removeri non poterit. CAP. X. Si manifestum est, quod filius in ecclesia immediate successit patri, sine aliqua testium receptione ab illa removebitur. CAP. XI. Filius etiam legitimus removetur ab ecclesia, in qua immediate successit patri vicario vel rectori. CAP. XII. Filius episcopi legitime natus, promoveri potest ad ordines, et in paterna ecclesia beneficiari. CAP. XIII. Non potest filius esse vicarius illius ecclesiae, in qua pater proximus fuit rector. CAP. XIV. Illegitime genitus, etiam de uxore, sine dispensatione ad ordines vel beneficia promoveri non potest. CAP. XV. Illegitimus in ecclesia paterna praebendari non debet. CAP. XVI. Si illegitimus, maxime filius spurius, instituitur in ecclesia, in qua institutus est pater, institutio non valet, et instituens a suis beneficiis suspendatur. CAP. XVII. Alius quam Papa non dispensat, ut filius in ecclesia paterna immediate succedat. CAP. XVIII. Illegitimus absque dispensatione Papae ad dignitatem, vel personatum, vel beneficium curatum promoveri non potest. TITULUS XVIII. DE SERVIS NON ORDINANDIS ET EORUM MANUMISSIONE. CAP. I. Servus ante plenam manumissionem ordinari non debet. CAP. II. Servus sine licentia domini ordinatus deponitur, et domino restituitur. CAP. III. Servus ab ecclesia manumissus ordinari potest, et quod acquirit post suum obitum erit ecclesiae manumittentis; quam si accusat, vel contra eam testificatur libertate et ordine privetur. CAP. IV. Dominus in servo, quem manumittit, potest spirituales operas retinere. CAP. V. Spurii vel servi ordinari non debent. CAP. VI. Manumissus ab ecclesia, ut fiat clericus, et ipsi ecclesiae perpetuo serviat in divinis, ad aliam ecclesiam se transferre non potest; secus si pure fuerit manumissus. Vel sic: secus si fuerit manumissus, ut serviat. Io. Andr. CAP. VII. Ius, quod est de servo facto diacono, etiam de subdiacono debet intelligi. CAP. VIII. Natus ex patre servo et libera matre liber est, et licite promovetur. TITULUS XIX. DE OBLIGATIS AD RATIOCINIA ORDINANDIS, VEL NON. CAP. UNIC. Obligatus ratiociniis, deposito onere et reddita ratione, ordinari potest; prius vero non. TITULUS XX. DE CORPORE VITIATIS ORDINANDIS VEL NON. CAP. I. Presbyter, qui in duello digiti partem amisit, ex dispensatione sui episcopi potest in suo ordine ministrare. CAP. II. Habens in oculo maculam, quae non inducit magnam deformitatem, etiam ad episcopatum poterit promoveri. CAP. III. Sectus in cunabulis, licite promovetur. CAP. IV. Sacerdos, qui sine causa virilia sibi fecit abscindi, credens inde mereri de dispensatione episcopi suum officium, praeter altaris ministerium, poterit exercere. CAP. V. Sacerdos, qui ex iusta causa fecit sibi virilia abscindi, potest, ut prius, sacerdotale officium exercere. CAP. VI. Mutilatus manu, si promotus fuerit in abbatem, ab abbatia deponitur. CAP. VII. Carens ungula pollicis, dummodo sit fortis in pollice, licite ad sacerdotium promovetur. TITULUS XXI. DE BIGAMIS NON ORDINANDIS. CAP. I. Breve est. CAP. II. Cum bigamo, qui ordinatus est ad sacros, non dispensatur, et ordinator privabitur potestate ordinandi, nisi cum eo fuerit dispensatum. CAP. III. Bigamus, uxore vivente, vel mortua, non ordinatur. CAP. IV. Qui mortua uxore promotus ad sacros, cum secunda de facto contraxit, et cognovit, bigamiae poenam incurrit, licet non sit bigamus. CAP. V. Qui contraxit cum virgine, licet prius ab alio fuerit desponsata, bigamus non censetur. CAP. VI. Qui plures habuit concubinas, ex eo bigamus non est. CAP. VII. Subdiaconus, qui cum vidua contraxit, et eam cognovit, bigamiae poenam incurrit, licet bigamus non sit. TITULUS XXII. DE CLERICIS PEREGRINIS. CAP. I. Ultramarini et valde remoti ordinationem suam probare debent per quinque episcoporum sigilla. CAP. II. Clericus peregrinus, qui iurat se ordinatum, nisi aliter probet, in illo ordine non suscipietur, nec ad superiores promovebitur. CAP. III. Peregrinus, de cuius ordinatione non constat, non permittitur celebrare in publico, sed in occulto sic. CAP. IV. Inferiores praelati sine dioecesanorum consensu, in ecclesiis suis peregrinos non possunt instituere. TITULUS XXIII. DE OFFICIO ARCHIDIACONI. CAP. I. Ponit quae spectant ad officium archidiaconi. CAP. II. Non summatur, sed ponit quaedam, quae spectant ad officium archidiaconi. CAP. III. Custodia vasorum ecclesiae spectat ad archidiaconum. CAP. IV. Archidiaconus sine mandato episcopi non committit curam animarum, id est, non habet institutionem auctorizabilem. CAP. V. Archidiaconus de iure communi non potest excommunicare. Ant. de But. CAP. VI. Archidiaconus semel in anno, nisi necessitas exigat plus, visitat suam provinciam, id est paroeciam. Hoc dicit. CAP. VII. Dicit primo, quod sit officium archidiaconi, et in quo per illud relevetur episcopus. Et secundo dicit, decanos rurales per episcopum et archidiaconum eligendos et amovendos, si illorum vices communiter gerant. CAP. VIII. Archidiaconus non dat commendatitias ad ordines. CAP. IX. Archidiaconus examinat et praesentat ordinandos, et ponit praelatos in sede. CAP. X. Archidiaconi in monasteriis iurisdictionem non habent, nisi quantum tribuit eis generalis vel specialis consuetudo. TITULUS XXIV. DE OFFICIO ARCHIPRESBYTERI. CAP. I. Archipresbyter civitatis subest archidiacono, et principaliter praeest presbyteris et presbyteralibus officiis. CAP. II. Ad idem. CAP. III. Declarat, quod sit officium archipresbyteri civitatensis. Ant. de But. CAP. IV. Archipresbyter ruralis presbyterorum et laicorum plebaniae suae curam gerit: contra decretum tamen episcopi nihil ordinare potest. TITULUS XXV. DE OFFICIO PRIMICERII. CAP. UN. Ponit ea, quae spectant ad officium primicerii. Anton. de Butr. TITULUS XXVI. DE OFFICIO SACRISTAE. CAP. UN. Ex concilio Toletano. TITULUS XXVII. DE OFFICIO CUSTODIS. CAP. I. Ponit, quae spectant ad officium custodis. H. d. CAP. II. Ad idem. TITULUS XXVIII. DE OFFICIO VICARII. CAP. I. Vicarius, si beneficium curatum postea sit adeptus, vicaria privabitur. CAP. II. Plures vicarias quis habere non potest. CAP. III. Perpetuus vicarius per episcopum institutus per rectorem removeri, vel portione sua fraudari non potest. CAP. IV. Vicarius non potest substituere vicarium. CAP. V. Vicarius Papae in urbe iurisdictionem habet, non extra urbem. CAP. VI. Compelluntur vicarii ordinarii ecclesiis deservire per subtractionem proventuum et vicariarum. TITULUS XXIX. DE OFFICIO ET POTESTATE IUDICIS DELEGATI. CAP. I. Delegatus Papae potestatem habet non solum in partes, sed etiam in alios, qui suam iurisdictionem impediunt. CAP. II. Quum diversae literae sub eadem data et forma contraria impetrantur, et praesentantur a diversis ad eosdem iudices, supersedetur utrisque, donec consulatur Papa. CAP. III. Delegatus Papae impeditus subdelegare potest causam, quae sine ipso commode terminari potest. CAP. IV. Si causa committitur infra certum diem decidenda, nisi partes prorogent, per lapsum diei exspirat iurisdictio. – §. 1. Ubi certa poena per ius statuta non est, delegatus imponit arbitrariam. Hoc dicit. CAP. V. Per simplicem commissionem causae potest delegatus citare, contumacem punire, et reliqua facere, quae spectant ad causam. CAP. VI. Si causa pluribus etiam simpliciter est commissa, quilibet subdelegare potest. H. d. et quotidie allegatur. CAP. VII. Delegatus Papae exsequitur sententiam suam, quam exsequi non potest aut non vult is, cui eam commiserat exsequendam. CAP. VIII. Si ordinarius scit, eum non canonice institutum, quem delegatus Papae mandat in possessionem induci, non resistet violenter, sed precibus instabit, ut differat, donec Papa consulatur. CAP. IX. Post diffinitivam exsecutioni mandatam exspirat delegati iurisdictio. CAP. X. Reo absente non per contumaciam, delegatus datus etiam ad diem, non restituet actorem, licet possessionem et deiectionem probare volentem. CAP. XI. Delegatus Papae in causa sibi commissa iurisdictionem habet super ordinarium et quemcunque maiorem. CAP. XII. Si primus impetravit primam dignitatem in ecclesia vacaturam, secundus impetravit certam dignitatem ipsius ecclesiae, quum vacaret, et illa postmodum vacat, debetur primo, et non secundo. H. d. et est notabilis decisio. CAP. XIII. Ubi contraria voluntas Papae non apparet, delegatus iuris formam servare debet, et rationabiles exceptiones admittere. Ioan. Andr. CAP. XIV. Delegatio facta dignitati, non expresso nomine proprio, transit ad successorem. CAP. XV. Si quaestionem de iure praesentandi Papa delegat appellatione remota, et sub ea forma, ut delegatus ad praesentationem eius, ad quem viderit pertinere, ordinet ecclesiam, per hoc non habet instituere, sed pronunciare, et is, ad quem pertinet, instituet; et si iuri suo detrahitur, licite appellat. CAP. XVI. Si causa simpliciter est delegata duobus, sententia unius non tenet. CAP. XVII. Delegatus, qui est dominus impetrantis, recusari potest. CAP. XVIII. A subdelegato delegati Papae, qui subdelegavit non in totum, non ad Papam, sed ad ipsum delegatum appellari debet. CAP. XIX. Morte delegantis non exspirat iurisdictio delegati, coram quo lis erat contestata. CAP. XX. Si delegatus citavit ante mortem delegantis, perpetuata est eius iurisdictio. Et appellationi renunciat qui coram iudice, a quo appellavit, litem prosequitur. CAP. XXI. Si causa committitur tribus delegatis cum clausula: “quod si non omnes etc.,” priusquam appareat de impotentia tertii, duo procedere non possunt, et, si procedunt, nihil agunt. Hoc dicit, usque ad §. Adiicimus. – §. 1. Clausula: “si non omnes poteritis,” sub impotentia includit voluntatem quoad purificandam iurisdictionem coniudicum. Idem in duobus datis cum clausula: “quod si ambo.” H. d. usque ad §. Sexta. – §. 2. Si reus coram delegato obiicit excommunicationem actori, quam non probat infra tempus debitum, auditur actor. Si vero probat, delegatus absolvet actorem, si excommunicatus est propter causam sibi commissam. Si propter aliam, ad excommunicatorem suum illum remittet. Qui si non vult eum absolvere, delegatus Papae eum absolvet, nisi sit de casibus Papae reservatis. Hoc dicit. – §. 3. Absolutus a delegato super causa, pro qua fuerat excommunicatus, coram excommunicatore parebit, seu respondebit super illa causa, nisi sit alteri delegata, et, si excommunicator malitiose distulerit, delegatus, qui absolvit, cognoscet. Hoc dic. CAP. XXII. Si causa simpliciter delegatur tribus, duo sine subdelegatione tertii procedere non possunt. Quod si fecerint, ab eis poterit appellari. Idem, si sunt dati cum clausula: “quod si non omnes.” Non enim valet processus duorum tertio inconsulto. Hoc dicit comprehendendo utrumque intellectum. CAP. XXIII. Si duo sunt delegati cum clausula: “quod si ambo etc.,” uno recusato alter solus procedere potest, nec tenet processus, si cum recusato procedat. CAP. XXIV. Si iurisdictio delegati exspirat in termino peremptorio, quem partibus assignavit, post congruam horam peremptorii iudex non exspectabit contumacem. Si non exspirat, potest exspectare in diem alteram, et iterum citare, si vult. CAP. XXV. Ex nova causa removetur delegatus, etiam post litem contestatam, et alius subrogatur. CAP. XXVI. Delegatus Papae sententiam suam exsequi potest usque ad integrum annum. H. d. et est casus singularis. CAP. XXVII. Delegatus Papae potest principium, medium et finem causae coniunctim et divisim subdelegare. H. d. usque ad §. Verum. – §. 1. A subdelegato cum iurisdictione appellari potest; secus si sine iurisdictione, nisi modum excedat. Tunc enim potest recusari, nisi datus sit de partium consensu. Abbas. – §. 2. A subdelegato non in totum appellatur ad subdelegantem, non autem ad primum delegantem; secus si in totum. H. d. usque ad §. Quem vero. – §. 3. Auditor datus sine partium consensu, recusari potest ut suspectus, non tamen sine causa. Abbas. – §. 4. Si unus ex duobus delegatis principis cum clausula: “appellatione remota” subdelegat alteri acceptanti, non potest acceptans subdelegare, nec appellatione remota procedere, quod tamen ante acceptationem poterat. Et si ab isto fuerit appellandum, appellabitur ad Papam; etiamsi fuerit subdelegatus non in totum. Hoc dicit secundum veriorem intellectum. – §. 5. Si delegatus Papae subdelegat non in totum, pars a subdelegato non poterit appellare, ex eo, quod datus sit sine suo consensu; potest tamen recusari in ostendendo causam iustam coram delegato, et tunc delegatus diffiniet; a quo, etiamsi voluerit recusationem admittere, appellatur ad Papam. H. d. CAP. XXVIII. Delegatus Papae, nisi malitiose se exoneret, subdelegatum compellit ad suscipiendam subdelegationem; in coactione tamen deferet suae dignitati et personae. H. d. usque ad §. Item quum totum. – §. 1. Delegatus Papae, sicut potest committere totam causam, ita potest citationem, et punire contemnentem acceptare. Hoc dicit Abbas. – §. 2. Si Papa scienter commisit appellationem interpositam a suo delegato dato cum clausula: “appellatione remota,” iurisdictio primi delegati est interim suspensa quoad exsecutionem. Hoc dicit secundum verum intellectum. – §. 3. Ordinarius ad mandatum delegati exsequitur sententiam, etiamsi sciat eam iniustam. Abbas. – §. 4. Delegatus, qui impeditur die statuta procedere, partem hoc procurantem puniet, et quantum ad diem illam causam committet appellatione remota, in odium procurantis, nisi partes negotium prorogent. Abbas Sicul. CAP. XXIX. Subdelegatus a delegato Papae iurisdictionent non habente potest coercere impedientem. Hoc dicit comprehendendo utrumque intellectum. CAP. XXX. Iurisdictio delegati re integra morte mandantis exspirat. CAP. XXXI. Non creditur quis delegatus, nisi delegationem probet. CAP. XXXII. Per procuratorem non habentem mandatum de re ad rem iurisdictio prorogari non potest. CAP. XXXIII. Qui acta causae relationis iudicum delegatorum sigilla violando aperuit, non auditur postmodum contra illa. CAP. XXXIV. Delegatus non tenetur admittere collegam sibi adiunctum per literas subreptitias, nec ipsius subdelegatum. Hoc dicit secundum unum intellectum. Vel sic: Delegatus subdelegatum collegae impediti non tenetur admittere, si in rescripto est clausula: “quod si ambo, etc.” Hoc dicit secundum alium intellectum. CAP. XXXV. Locus, ad quem reus secure accedere non potest, et canonicus in causa concanonici delegatus, recusari poterit. CAP. XXXVI. Si mandatur iudici delegato, ut illum absolvat, qui dicit se iniuste excommunicatum, ante probationem illum absolvere debet. Si autem dicat excommunicationem nullam, probationem nullitatis ante pronunciationem admittet. CAP. XXXVII. Si subdelegatus delegati Papae iurisdictione uti coeperit, a delegato removeri non potest; et si fecerit contra mandatum, sive excesserit formam rescripti, processus est nullus. CAP. XXXVIII. Si delegatus pronunciaverit, se iurisdictionem non habere, ipsam etiam de consensu partium non reassumit. CAP. XXXIX. Arbitri electi ad causam recusationis, assignant partibus terminum ad probandam causam suspicionis, et iudex recusatus compellit arbitros ad causam finiendam. CAP. XL. Delegata iurisdictio ad personas, non expressas in rescripto, etiam de ipsarum consensu prorogari non potest. CAP. XLI. Maior XX. annis potest a quocunque dari delegatus; idem in maiori XVIII., dummodo interveniat consensus partium. Minor vero XVIII. non potest dari, nisi a principe. CAP. XLII. Potestas plurium delegatorum vel arbitrorum simpliciter datorum exspirat per mortem unius. CAP. XLIII. Delegatus Papae subdelegare potest, licet datus sit ex officio, vel de partium consensu, vel cum clausula praeelectionis, videlicet: “quod si non omnes, tu cum alio exsequaris, etc.” Hoc dicit usque ad §. Is autem. – §. 1. Is, cui committitur negotium, ut personaliter exsequatur, potest, si partes consentiunt, alteri subdelegare. Fallit in casibus hic expressis. Hoc dicit usque ad §. Ceterum. – §. 2. Is, cui committitur nudum ministerium exsequendum, non potest vices suas alteri committere; fallit in legato sedis apostolicae. Et est textus notabilis, et multum allegatur. Abb. Siculus. TITULUS XXX. DE OFFICIO LEGATI. CAP. I. Legatus Papa etiam per simplicem querelam adiri potest. CAP. II. De causa specialiter delegata a Papa legatus se intromittere non potest. CAP. III. Legatus etiam de latere ex generali legatione non potest transferre episcopos, vel unam ecclesiam cathedralem alteri subiicere, et alteri concedere ius primatiae, vel duos episcopatus unire, vel unum dividere; excommunicatos tamen propter manuum iniectionem in clericos absolvere potest. Hoc dicit cum c. seq. CAP. IV. Summatum fuit supra in cap. praecedenti. CAP. V. Ex quo legatus retulit causam Papae, illius desinit esse iudex. CAP. VI. Legatus de latere confert beneficium vacans, licet illud spectet ad praesentationem alicuius clerici. Hoc dicit et est casus notabilis. CAP. VII. Legatus in pluribus locis potest in quolibet dictorum locorum iurisdictionem suam exercere ita, quod facta unius loci potest in alio explicare. Hoc dicit Panorm. CAP. VIII. Praesente legato de latere minor legatus exsecutionem officii sui dimittere debet. CAP. IX. Legatus, non de latere sed ratione personae, extra provinciam sibi decretam absolvere nequit excommunicatos pro iniectione manuum in clericos, nec etiam in provincia, si tales excommunicati aliunde veniant. Legatus vero ratione dignitatis nullos tales absolvit. H. d. secundum communem intellectum. CAP. X. Durant legati statuta etiam legatione finita, finitur tamen sui delegati iurisdictio, si citatio non praecessit. TITULUS XXXI. DE OFFICIO IUDICIS ORDINARII. CAP. I. Episcopi in suis dioecesibus possunt crimina inquirere et punire, et, quum opus fuerit, invocare brachium saeculare. CAP. II. Ordinarius, qui scit, non ut iudex vel homo, sed ut Deus, subditum esse criminis reum, indeterminate poterit, sed non nominatim, eum arguere vel punire. CAP. III. Si ordinarius subiectus episcopo profert in sibi subiectum iustam censuram ecclesiasticam, episcopus illam servare debet, et illam sine satisfactione et conscientia proferentis relaxare non debet. CAP. IV. Si ordinatio vacantis ecclesiae etiam patronatae ex iuxta causa differtur, est ibi per episcopum oeconomus ponendus. CAP. V. Si constat ordinario, quod absolutus a Papa suppressit veram causam, quare fuerat excommunicatus, debet illum remittere ad Papam. Si vero sibi non constat, est tamen sibi urgens suspicio contra eum, debet cogere eum se purgare. CAP. VI. Si ex desidia vel malitia delegati Papae quis perseverat in peccato, ordinarius loci potest supplere, non obstante, quod causa fuerit delegato commissa. Hoc dicit et est casus notabilis et singularis. CAP. VII. Ordinarius supplet negligentiam abbatis, non revocantis monachum vagabundum. CAP. VIII. Ab uno episcopo excommunicatus ab aliis est vitandus. Et archiepiscopus per querelam aditus, non absolvet, nisi primo remittat. CAP. IX. De causis subditorum archiepiscoporum et episcoporum suorum patriarcha non cognoscit, nisi per appellationem legitimam, aut vigore consuetudinis seu privilegii. CAP. X. Archiepiscopus impeditus potest consecrationem sui suffraganei alteri committere, et consecrandus tenetur ab illo commissario munus consecrationis recipere. CAP. XI. Archiepiscopus causam ad se per appellationem delatam subditis suffraganei committere potest, non tamen ad ipsam suscipiendam compellere potest. H. d. usque ad §. Praeterea. – §. 1. Mortuo delegato Papae, qui excommunicavit reum, vel actorem in possessionem induxit, si eius successor in delegatione succedit, absolvere et restituere possessionem poterit, alias solus Papa restituet et absolvet, praeterquam in mortis articulo; ne tamen currat annalis praescriptio, reus coram ordinario, vel publicis personis de stando iuri cautionem praestabit. Hoc dicit. CAP. XII. Papa per rescriptum, quo mandat ordinario, ut subditos suos corrigat, non facit ex hoc ipsum delegatum, ideo ab eo poterit appellari ad proximum superiorem, sicut, si Papa nullum mandatum fecisset. Hoc dicit. CAP. XIII. Praelati subditos corrigunt et reformant, appellatione remota, vel consuetudine non obstante. Si tamen capitulum consuevit corrigere excessus canonicorum, si infra terminum ab episcopo praefigendum non facit, ipse episcopus hoc faciet. Hoc dicit usque ad §. Ceterum. – §. 1. Si canonici sine manifesta et rationabili causa, maxime in contemptum episcopi, cessant a divinis, episcopus cessationem non servabit, et metropolitanus vice Papae cognoscet. Hoc dicit. – §. 2. Praelatus in impositione poenae cavere debet a quaestu pecuniae, et ab omni alio gravamine. H. d. usque ad finem. CAP. XIV. Quum in civitate vel dioecesi sunt populi diversarum linguarum; episcopus debet providere eis per viros idoneos, qui secundum varietatem linguarum officia eis celebrent, et sacramenta ministrent. Et si urgens est necessitas, constituet sibi vicarium pontificem illius linguae; non tamen propter hoc eadem dioecesis debet habere duos episcopus. CAP. XV. Episcopi, qui per se non possunt, tenentur assumere idoneos, qui suppleant suo loco quoad praedicationes, visitationes et confessionum auditiones; et ut possint episcopi reperire tales, praecipit in ecclesiis cathedralibus et collegiatis tales institui. CAP. XVI. Episcopus in ecclesiis dioecesis suae debet esse contentus iuribus episcopalibus, et quae sint iura episcopalia declarat. CAP. XVII. Episcopus visitans monasterium non introducat saeculares, sed duos aut tres canonicos suos cum aliquibus religiosis. CAP. XVIII. Lex dioecesana et lex iurisdictionis sunt diversae, unde res iudicata in una non obstat agenti in alia. CAP. XIX. Per rescriptum, quo Papa mandat ordinario, ut corrigat clericos suae dioecesis, non datur ei iurisdictio super exemptos. CAP. XX. Ordinarius, cui competit absolvere ab excommunicatione, potest aliis absolutionem demandare. TITULUS XXXII. DE OFFICIO IUDICIS. CAP. I. Ad officium iudicis etiam delegati spectat providere advocatum parti, quae non potest habere; et poterit dare domesticum. CAP. II. Quum imploratur officium nobile, fit litis contestatio; secus in mercenario. TITULUS XXXIII. DE MAIORITATE ET OBEDIENTIA. CAP. I. Prius ordinatus, ceteris paribus, prior et maior habendus est. CAP. II. Veniens contra decretum vel constitutionem episcopi debet excommunicari. CAP. III. Clericus administratione carens non tenetur ad iuramentum obedientiae, vel ad faciendam scripturam super ea. CAP. IV. Ab omnibus de dioecesi obediendum est episcopo. CAP. V. Non obediens canonicis institutis incurrit inobedientiae notam, id est infamiam. CAP. VI. Imperium non praeest sacerdotio, sed subest, et ei obedire tenetur. Vel sic: Episcopus non debet subesse principibus, sed praeesse. H. d. et est multum allegabile. CAP. VII. Ordinatus per Papam non per hoc eximitur a iurisdictione sui episcopi. CAP. VIII. Quando de obedientia vel subiectione agitur, nihil attentari debet in praeiudicium rei, vel possessoris non citati. CAP. IX. Abbates et sacerdotes, qui sunt dioecesani episcopi, ad eius synodum venire et sibi obedire compelli possunt per censuram ecclesiasticam. CAP. X. Canonici regulares inobedientes priori suo per ipsum excommunicari possunt, et, si fuerint incorrigibiles, de fratrum consortio expelli debent. CAP. XI. Presbyteri et clerici capellarum subditarum titulo cardinalatus debent cardinali obedientiam et reliqua, de quibus hic. Et vacante titulo succedit capitulum illius ecclesiae, nisi pro bono pacis aliquid sit exemptum. CAP. XII. Licet abbatissa subditos excommunicare non possit, ipsi tamen sibi obedire tenentur. CAP. XIII. Si metropolitanus a suffraganeo iuramentum exigit ultra formam statutam a canone, in eo, quod est ultra, suffraganeus non tenetur. CAP. XIV. Vacante episcopatu capitulum confirmat et infirmat electiones. CAP. XV. Qui maior est ordine, licet in ecclesia posterius receptus, in loco et portione praefertur. H. d. secundum veram lecturam. CAP. XVI. Si ecclesia sita in aliquo archidiaconatu erigitur in cathedralem, a iurisdictione archidiaconatus eximitur. CAP. XVII. Compositionem super iure primatiae unus solus, cuius interest, poterit impedire. TITULUS XXXIV. DE TREUGA ET PACE. CAP. I. Statuit tempora treugarum et poenas violantium. CAP. II. Personae hic enumeratae plena securitate gaudent tempore guerrae. TITULUS XXXV. DE PACTIS. CAP. I. Pacta quantumcunque nuda servanda sunt. CAP. II. Conventio invalida per consensum superioris validatur. CAP. III. Iudex debet studiose agere, ut promissa adimpleantur. CAP. IV. Non valet pactum, per quod beneficium ecclesiasticum debet pecunia resignari. CAP. V. Idem Archiepiscopo Eboracensi. CAP. VI. Qui per pactum augendae pensionis consecutus est ecclesiam, debet ea privari, et alias canonice puniri. CAP. VII. Si eeclesia rem suam locando vel in feudum concedendo apponit pactum in praeiudicium iuris parochialis alterius ecclesiae, non tenet, et quicquid hac occasione perceperit reddere cogitur illi ecclesiae. CAP. VIII. Non valet pactio in spiritualibus, vel quae peccatum inducit, vel turpis, seu de re turpi, vel impossibilis de iure vel de facto. TITULUS XXXVI. DE TRANSACTIONIBUS. CAP. I. Instrumenta et alia iura partium contraria transactione tolluntur. CAP. II. Tenet compositio super decimis facta cum assensu superioris. CAP. III. Si capitulum consensit transactioni, quam fecit praelatus nomine ecclesiae, ulterius dissentire non potest. CAP. IV. Super ecclesiastico beneficio transigi non potest etiam cum iuramenti interpositione. CAP. V. Per transactionem factam sine auctoritate episcopi potest praelatus, sed non ecclesia constitui censualis. CAP. VI. Si beneficium, quod per transactionem habetur, impetratur ut vacans, ab eo, qui fuit transactionis mediator, non valet impetratio. H. d. quoad titulum. CAP. VII. Super ecclesiastico beneficio non potest transigi, sed amicabiliter componi. H. d. et quotidie allegatur. CAP. VIII. Transactio facta de rebus ecclesiae per praelatum sine superioris consensu non obligat successorem. CAP. IX. Sicut super iure praesentandi, ita super annexo non potest transigi, ut recedatur a lite interveniente aliqua temporalitate. CAP. X. Super spirituali subiectione non licet transigi. CAP. XI. Iudex potest et debet se interponere pro transactione inter partes facienda, praeterquam in casibus, in quibus iura hoc non admittunt, ut super matrimonio. H. d. TITULUS XXXVII. DE POSTULANDO. CAP. I. Clericus in sacris vel minoribus beneficiatus in saeculari foro postulare non debet, nisi pro se, vel sua ecclesia, vel miserabilibus personis. CAP. II. Canonici regulares postulare non possunt, sicut monachi, nisi pro utilitate ecclesiae, vel sui monasterii, et praecepto abbatis. CAP. III. Se summat. TITULUS XXXVIII. DE PROCURATORIBUS. CAP. I. Non auditur quis tanquam alterius procurator, nisi habeat mandatum legitime factum. CAP. II. Non valet sententia, etiam expensarum condemnatoria, lata contra absentem, ex probabili causa legitime per nuncium excusatum. H. d. quantum ad verum intellectum. CAP. III. Sententia lata cum procuratore revocato et de hoc certificato non praeiudicat domino. H. d. secundum communem intellectum. CAP. IV. Rescriptum super consecutivis iudiciis impetratum a procuratore revocato, et de hoc certificato, non valet, nec processus vel sententia lata per ipsum, si revocatio pervenit ad adversarium. H. d. secundum glossam. CAP. V. Si agitur de adulterio coram iudice saeculari ad poenam legalem, non intervenit procurator; secus si coram ecclesiastico ad separationem. CAP. VI. Qui de mandato domini causam procuravit, ab eo repetit expensas propter hoc factas. CAP. VII. Universitas etiam scholarium potest ad agendum et defendendum procuratorem constituere. CAP. VIII. Si citatus ad totam causam constituit procuratorem, quem postea revocat, potest nihilominus contra eum procedi, in quantum status causae patitur, sine alia citatione. H. d. quoad intellectum. CAP. IX. Procurator episcopi causas episcopatus agit et defendit, licet non fuerit datus sub nomine syndici vel actoris. CAP. X. Providere debet iudex, maxime in causa matrimoniali, quod constituens procuratorem gaudeat plena libertate. CAP. XI. Si procuratori generali denegantur induciae ad consulendum dominum, ex causa probabili absentem, poterit procurator appellare. CAP. XII. Si reus recedit a iudicio, dimisso procuratore solummodo ad agendum, contumax est, et condemnatur in expensis. CAP. XIII. Tenet iudicium agitatum cum procuratore revocato, si revocationem iudex et adversarius ignoraverunt. H. d. secundum communem intellectum et verum. CAP. XIV. Filius familias potest esse procurator in iudicio, etiam ad futuras lites; et procurator datus cum pluribus simul in solidum praefertur, si praeoccupavit negotium; secus, si diverso tempore fuit datus. Item procurator appellare debet a sententia, nisi ex causa excusetur; quo casu debet domino nunciare de sententia; appellationem tamen prosequi non tenetur. CAP. XV. Procurator universitatis, cuius maiores et iurati sunt excommunicati, non repellitur ab impetrando; nisi illi in procuratorio sint expressi, vel eorum auctoritate factum sit, vel ad id scienter sint admissi. H. d. et est decisio notabilis et subtilis. TITULUS XXXIX. DE SYNDICO. CAP. I. Religiosi debent habere syndicum, qui causas monasterii agat, et defendat, etiam, si oportuerit, constituto illi salario. TITULUS XL. DE HIS, QUAE VI METUSVE CAUSA FIUNT. CAP. I. Si quis timore mortis, postea ratum non habens, religionem profitetur, exire, et matrimonium contrahere potest; secus si a principio vel ex post facto libere consensisset. CAP. II. Qui per metum amissionis patrimonii suo beneficio renunciat illud repetere potest. CAP. III. Qui terrore laicorum electioni de se factae renunciat, si renunciatio iuramento vel fide firmata non sit, regimini, ad quod electus erat, praefici poterit. CAP. IV. Qui per metum, qui cadere potuit in constantem virum, beneficio suo renunciare iuravit, et renunciavit, illud repetere poterit. CAP. V. Excommunicatus non est qui absolute coactus excommunicato communicat; secus si coactio fuit conditionalis. CAP. VI. Metum passo non subvenitur, si non fuit talis, qui cadere potuit in constantem virum. CAP. VII. Probata violentia per testes res amissae probantur per iuramentum. Et super valore rerum amissarum taxatione iudicis praemissa, et secuto petentis iuramento fit condemnatio. TITULUS XLI. DE IN INTEGRUM RESTITUTIONE. CAP. I. Si in contractu venditionis vel locationis ecclesia fuit enormiter laesa, potest adversus talem contractum petere restitutionem in integrum; emptor tamen sive conductor non debet fraudari in pretio suo, vel in sumptibus per eum factis. CAP. II. Restituitur ecclesia laesa propter negligentiam procuratoris, qui iura ecclesiae non produxit. CAP. III. Ecclesia laesa in probatione necessaria omissa potest petere restitutionem in integrum, non obstante termino iuris probationis exclusivo. Et restitutionem petere potest, non solum contra privatum, sed etiam contra ecclesiam. H. d. CAP. IV. Restitutio ex iusta causa etiam maiori est concedenda, dummodo iusta causa petendi probetur; si autem non probatur plene vel semiplene conceditur restitutio in causa favorabili. H. d. CAP. V. Etiam contra sententiam Papae restituitur ecclesia. Hoc primo. Et causa restitutionis in integrum debet praesentibus partibus tractari. Hoc secundo. Haec duo dicit quoad titulum. CAP. VI. Petitio restitutionis in integrum contra sententiam suspendit regulariter exsecutionem sententiae in eventu istius causae restitutionis; fallit, si contra petentem restitutionem est praesumptio malitiae, quod causa differendi exsecutionem hoc petat; quo casu exsecutio fit praestita cautione de restituendo, si petens restitutionem obtinebit in causa. H. d. secundum mentem iuncta gloss. pen. et in hoc ultimo est iste textus valde singularis respectu utriusque iuris. CAP. VII. Post peremptorium non auditur ecclesia de iure communi; auditur tamen per beneficium restitutionis in integrum. CAP. VIII. Restituitur minor in eo, quod contraxit vel omisit, si probat exinde se laesum et sit infra tempora restitutionis petendae. CAP. IX. Restitutio in integrum postulanda est ab ordinario administrationem habente, vel a delegato ab eo, sive haec causa sit specialiter delegata, sive incidat in causa generaliter sibi commissa. Ab ordinario vero administrationem non habente vel a delegato peti non debet, nisi veniat incidenter in causa. Arbiter autem de causa restitutionis non cognoscit, nec potest assumi in maioribus causis. CAP. X. Restitutio denegata ecclesiae ulterius sibi non conceditur, nisi ex nova causa; restituitur tamen ad appellandum a sententia denegationis. TITULUS XLII. DE ALIENATIONE IUDICII MUTANDI CAUSA FACTA. CAP. I. Is, in quem facta est alienatio rei causa mutandi iudicii, convenitur per rescriptum impetratum contra alienantem. CAP. II. Clericus causa mutandi iudicium, non debet recipere cessionem a laico. TITULUS XLIII. DE ARBITRIS. CAP. I. Arbitri sunt in dispari numero assumendi, et, eis discordantibus, statur sententiae maioris partis. CAP. II. Nullum est arbitrium seu arbitramentum continens peccatum per partes non remissibile. CAP. III. Arbiter assumptus in patrimoniali causa clerici non potest adiudicare rem ecclesiae possidendam, etiam ad vitam clerici. Hoc dicit, et est casus notabilis. CAP. IV. In mulierem singularem tanquam in arbitratricem compromitti non potest; secus si mulier habet alias iurisdictionem de iure communi vel consuetudine. Nam tunc etiam super rebus temporalibus ecclesiae potest in eam valide compromitti. H. d. clare. CAP. V. Ecclesia exempta non potest in praeiudicium exemptionis compromittere. H. d. et clare. CAP. VI. Arbiter non habet potestatem iudicandi ultra comprehensa in compromisso; ideo coram eo non fit reconventio. CAP. VII. Qui per arbitrium tenetur eligere cum aliquorum consilio, tenetur illorum consilium in tractatu electionis requirere, sed sequi non adstringitur. CAP. VIII. De rebus spiritualibus in laicum compromitti non potest. CAP. IX. Auctoritate iudicis etiam delegati potest de causa spirituali in clericum et laicum compromitti, et, si arbitrium est a partibus receptum, debet a partibus exsecutioni mandari, licet per generalem procuratorem factum fuerit compromissum. Si autem non fuit arbitrium approbatum, et poena fuit apposita, agitur ad poenam, alias ad interesse. H. d. generaliter inhaerendo literae. CAP. X. Si per duos electos ad eandem praelaturam in discordia compromittitur in ordinarium, morte alterius compromittentium exspirat compromissum; ordinarius tamen ex potestate ordinaria procedit super iure superstitis, antequam fiat transitus ad aliam electionem. H. d. CAP. XI. Arbiter post rem iudicatam super discordiis novis assumptus, non potest per suum arbitrium sententiam immutare, etiamsi de componendo inter partes mandatum acceperit a Papa. CAP. XII. Non valet compromissum factum in duos sive plures, hoc adiecto, ut in casu discordiae eligatur tertius per eosdem vel alios. H. d. CAP. XIII. Valet compromissum factum in unum, vel in plures, ut ipsi per se causam definiant, vel per alios, quos ipsi elegerint. H. d. secundum intellectum, quem sensit gloss. hic, et Innocentius in capite praecedenti, qui placet mihi. Panorm. CAP. XIV. Compromissum ante sententiam latam finitur morte alterius compromittentium; unde non transit in heredes compromittentium, nisi de eis sit cautum in compromisso. Hoc dicit comprehendendo mentem capituli. LIBER SECUNDUS. TITULUS I. DE IUDICIIS. CAP. I. Contumax in non comparendo vel non respondendo excommunicari potest; beneficio autem privari non debet. H. d. Abbas Siculus. CAP. II. Laici ecclesiastica negotia tractare non debent, sed praelatorum iudicio disponuntur. Hoc dicit. Abbas. Sic. CAP. III. Causa iuris patronatus spectat ad iudicium ecclesiae. H. dicit specifice et ad literam. CAP. IV. Clericum convictum vel confessum de crimine coram iudice saeculari ex eo non punit episcopus; sed coram se convictum vel confessum punit poena debita, nisi cum illo dispenset, quod potest in adulterio et minoribus; depositum vero non statim tradit curiae saeculari. H. de usque ad fin. Abbas Siculus. – §. 1. Summatus est iste §. supra in princ. c., tamen quia habet materiam separatam et notabilem, ideo dic aliter: In adulterio et minoribus potest cum clericis peracta poenitentia episcopus dispensare; depositum autem pro suis excessibus non tradit indifferenter curiae saeculari. H. d. Abbas Sicul. CAP. V. Vasallus coram domino feudi conveniendus est, etiamsi dominus feudi sit ecclesiastica persona, dummodo ibi actor possit suam iustitiam consequi; alias loci ordinarius poterit adiri. Et secundum hoc est casus notabilis. Abbas Sicul. CAP. VI. Nomen actionis in libello exprimere para non cogitur; debet tamen factum ita clare proponere, ut ex eo ius agendi colligatur. Hoc dicit quoad intellectum. Abbas. CAP. VII. Excommunicatus in iudicio, nisi tanquam reus, stare non potest. CAP. VIII. Clericus de omni crimine debet coram ecclesiastico iudice conveniri, nec valet consuetudo contraria. CAP. IX. Iudex ex officio providere debet, ut debitae solennitates serventur in iudiciis, quibus omissis iudicium redditur frustratorium. H. d. Abbas Siculus. CAP. X. Clericus depositus incorrigibilis excommunicandus est et successive anathematizandus. Et si sic non resipuerit, per iudicem saecularem comprimendus est. H. d. Abbas Siculus. CAP. XI. Per rescriptum impetratum contra violentum convenitur qui scienter succedit in vitium. H. d. secundum communem modum, qui mihi placet. Panorm. CAP. XII. Solus Papa cognoscit de dubiis privilegiorum apostolicae sedis, et non inferior. CAP. XIII. Iudex ecclesiasticus potest per viam denunciationis evangelicae seu iudicialis procedere contra quemlibet peccatorem, etiam laicum, maxime ratione periurii vel pacis fractae. CAP. XIV. Principalis persona per se, non per advocatum debet factum proponere in iudicio, nisi sit indiscreta. CAP. XV. Si actio et intentio sunt ineptae, vel sola intentio, debet reus absolvi ab instantia iudicii; iterum tamen actor audietur, si apte egerit. H. d. quoad intellectum. CAP. XVI. Praeceptores templi pro domibus suis agere et defendere possunt; nec obstat eis religio, vel quod ignota sit eorum origo. CAP. XVII. Praelati debent laicis de clericis, appellatione frustratoria non obstante, iustitiam facere; ad saeculare tamen forum clerici a laicis trahi non debent, etiam data ipsorum praelatorum negligentia. CAP. XVIII. Iudex habens ut privatus paene consimilem causam, quam habet ut iudex, a iudicando removetur. H. d. CAP. XIX. Si iudices de principali et exceptionibus praeiudicialibus simul cognoscunt, vel super principali lite non contestata testes recipiunt, licite ab eis appellatur. CAP. XX. Lapsu triennii non obstante potest delegatus in causa sibi commissa procedere. CAP. XXI. Actor obtinens in possessorio coram iudice rei, non tenetur coram eo iudice super proprietate respondere, si est prorsus alterius fori. H. d. et est casus notabilis. TITULUS II. DE FORO COMPETENTI. CAP. I. Clericus coram suo episcopo conveniri debet. CAP. II. Iudex saecularis, si clericum per se distringit vel condemnat, excommunicari debet. CAP. III. Ratione rei, de qua agitur, sortitur quis forum ibi, ubi res est. Sic communiter summatur. CAP. IV. Episcopus ut suspectus recusatus, de cuius suspicione notorie constat, potest dare delegatum partibus non suspectum, cuius sententiam poterit per se exsecutioni mandare. CAP. V. Super re ecclesiae vel clerici potest laicus coram ecclesiastico iudice conveniri; sed si probabiliter negat, rem esse ecclesiae vel clerici, ad iurisdictionem ecclesiasticam declinandam, convenitur coram suo iudice. CAP. VI. Si quaestio feudalis est inter clericum et laicum, cognoscet dominus feudi; sed eo negligente cognoscet delegatus Papae, etiam ante negligentiam datus. H. d. secundum lecturam gloss. CAP. VII. Per dominum feudi saecularem sive ecclesiasticum quaestio feudalis terminari debet, etiamsi vasalli sint clerici, et, si plures praetendantur domini, non potest unus cognoscere, maxime alio absente, an feudum ad eum pertineat. H. d. secundum lecturam magis notabilem. CAP. VIII. Malefactores ecclesiarum in utroque foro conveniri possunt. CAP. IX. Causae clericorum secundum iura, non secundum consuetudines laicorum terminantur. Vel sic: in loco temporalis iurisdictionis ecclesiae causae clericorum sunt secundum ius canonicum terminandae. Hoc dicit secundum gl. et utrumque summarium recipit determinationem. CAP. X. Laicus laicum super re civili coram iudice ecclesiastico convenire non potest, nisi in defectu iustitiae saecularis, vel nisi consuetudo id exposcat. CAP. XI. Vidua laicum coram iudice ecclesiastice convenire non potest, nisi super causa ecclesiastica, vel in defectum iudicis saecularis. CAP. XII. Clericus non potest constituere sibi iudicem laicum, etiamsi proprium iuramentum et adversarii consensus accedat. CAP. XIII. Clerici super escessibus coram suo episcopo conveniri debent, non coram his, quibus serviunt, nisi consuetudo vel privilegium aliud inducat. CAP. XIV. Episcopus delicti condemnat clericum de delicto; sed non privat beneficio alibi exsistente; sed episcopus beneficii privabit quasi exsequendo condemnationem iudicis delicti. H. d. secundum unum intellectum. Secundum alium intellectum h. d.: Episcopus delicti condemnat clericum de delicto, privando beneficio alibi sito; exsecutio realis fit ab episcopo beneficii. CAP. XV. Miserabilis persona potest laicum interdicto unde vi coram iudice ecclesiastico convenire, etiamsi res subtracta dicatur feudalis. CAP. XVI. Laici usurpantes iura ecclesiastica velut sacrilegi per iudicem ecclesiasticum compelluntur. CAP. XVII. Privilegiatus ut non teneatur respondere nisi in certo loco. Si in alio loco respondere vel solvere promittit, ibi poterit conveniri, et etiam ubi habet domicilium. Secundum Ioan. Andr. CAP. XVIII. Quanquam laici possunt iurisdictionem non sui iudicis prorogare, clerici tamen non possunt, nisi episcopi dioecesani consensus accedat, et iudex, cuius iurisdictionem prorogare volunt, sit ecclesiasticus. CAP. XIX. Legitime citatus tenetur coram iudice citante causam prosequi, non obstante, quod post citationem mutaverit forum. CAP. XX. Quisque clericus potest in curia Romana conveniri, licet alias specifice forum ibi non sortiatur; habet tamen ex causa ius revocandi domum. TITULUS III. DE LIBELLI OBLATIONE. CAP. I. Actor tenetur in scriptis libellum porrigere. Vel sic: Iudex non debet admittere actorem ad litigandum, nisi prius libellum in scriptis offerat. H. d. per alia verba. CAP. II. Quum agitur reali, non sufficit rem generaliter peti, sed debet ita specificari, ut evitetur obscuritas et aequivocatio. CAP. III. Non tenetur reus respondere libello in actione personali, si non exprimitur causa petendi. TITULUS IV. DE MUTUIS PETITIONIBUS. CAP. I. Iudex etiam delegatus compellit actorem ad respondendum reo in causa reconventionis, et utramque causam ordine successivo simul audiet et una sententia terminabit. H. d. CAP. II. Modus procedendi datus per rescriptun in causa conventionis intelligitur repetitus in causa reconventionis. TITULUS V. DE LITIS CONTESTATIONE. CAP. UN. Non per positiones et responsiones, sed per petitionem in iure propositam et responsionem secutam fit litis contestatio, qua omissa nullus est processus. TITULUS VI. UT LITE NON CONTESTATA NON PROCEDATUR AD TESTIUM RECEPTIONEM VEL AD SENTENTIAM DIFFINITIVAM. CAP. I. Si agatar de adulterio ad separationem tori, et ante litis contestationem reus est contumax, potest excommunicari; sed testes recipi non possunt, nec causa diffiniri. CAP. II. In causa restitutionis contra contumacem lite non contestata sententia proferrii non potest. Hoc dicit comprehendendo omnem modum summandi. CAP. III. Si lite non contestata reus est contumax, si fieri potest, mittitur actor in possessionem causa custodiae; alias reus excommunicabitur. CAP. IV. Receptio testium facta contra non contumacem lite non contestata, in causa matrimoniali est nulla. CAP. V. Lite non contestata non recipiuntur testes regulariter super principali. Fallit in casibus hic annotatis, scilicet quum timetur de morte vel absentia diuturna testium. Tunc enim servata solennitate hic posita possunt etiam lite non contestata testes examinari. H. d. usque ad §. Porro. – Quum agitur de matrimonio carnali vel spirituali, possunt contra contumacem etiam lite non contestata testes recipi, et sententia diffinitiva ferri. Si vero reus est absens, sed non contumaciter, tunc in carnali non proceditur, sed exspectatur absens. In spirituali vero, si agatur de contracto, stabitur iuribus antiquis; si de contrahendo, exspectatur absens per sex menses. Sed de hoc ultimo, quando agitur de contrahendo, dic hodie ut in capit. Quam sit, et capit. Cupientes, de elect. in VI., ubi aliter est provisum. H. d. – §. 5. Ad perpetuam rei memoriam, vel quum agitur per viam inquisitionis, possunt testes sine litis contestatione recipi et etiam publicari. H. d. usque ad §. In aliis vero. – §. 6. Si reus lite non contestata est contumax, et agitur reali, mittitur actor in possessionem rei petitae causa custodiae; quam tamen recuperat reus veniens infra annum, si offerat cautionem de stando iuri, et restituat expensas; post annum vero his non servatis non auditur, nisi super proprietate. Sed si convenitur reali qui nomine alieno possidet, nominabit dominum in iudicio, et statuetur ei terminus, infra quem faciet dominum comparere. Qui si infra terminum non venerit, iudex illum citabit, quo adhuc non veniente iudex mittet actorem in possessionem veram. Si vero reus contumax convenitur actione personali, mittetur actor in possessionen bonorum ipsius rei pro modo debiti declarati, et primo mobilium, secundo immobilium, si mobilia non exsistant; vel excommunicabitur reus. H. d. usque ad finem. TITULUS VII. DE IURAMENTO CALUMNIAE. CAP. I. Clericus in causa ecclesiae suae iuramentum calumniae potest alteri committere, et per se iurare non cogitur, nec debet sine superioris licentia. CAP. II. In spiritualibus causis de calumnia non iuratur. CAP. III. Principalis persona non indistincte relevatur ab onere iurandi de calumnia, licet compareat per oeconomum; sed sibi vel oeconomo est deferendum, inspecta qualitate causae et personarum. H. d. CAP. IV. Universitas tenetur iurare de calumnia, nisi relevet se constituendo oeconomum. CAP. V. Clerici etiam in eorum causis iurant de calumnia, contraria consuetudine non obstante. CAP. VI. Procurator vel syndicus universitatis ecclesiasticae vel saecularis de calumnia iurare potest. H. d. CAP. VII. Episcopus iurat de calumnia, si per se ipsum elegit litigare, propositis tantum, non tactis evangeliis. Si vero per syndicum litigat, per illum poterit iurare. H. d. – §. 1. Actor refutando iuramentum calumniae sine causa, cadere debet ab instituta actione; reus autem debet haberi pro confesso. Hoc dicit. TITULUS VIII. DE DILATIONIBUS. CAP. I. Summa sic, ne videatur convenire rubricae de appellationibus: Citatio vocatoria cum peremptoria non debet esse nimis brevis, maxime ubi de rebus ecclesiasticis agitur; nisi necessitas aliud suggerat. CAP. II. Induciae deliberatoriae denegantur reo, si per literas citatorias plene potuit instrui, et deliberare super eo, de quo quaeritur. CAP. III. Ex declaratione verbi generalis vel ambigui positi in libello novae induciae deliberatoriae dandae non sunt, si per expressa potuit reus deliberare super ambiguitate illa vel generalitate. H. d. CAP. IV. Si citatus in causa ardua de longinquo vocatur pro publica utilitate, etiam ad locum iudicii, ita, quod infra terminum citationis deliberare, et alia sibi necessaria ad comparendum explicare non potuit, in termino respondere non cogitur, si reperiatur in loco iudicii, sed habebit novas inducias. H. d. notabiliter. TITULUS IX. DE FERIIS. CAP. I. Diebus dominicis mercari, litigari, iudicari, vel iurari non debet, sed de vespera in vesperam debent celebrari. CAP. II. Festorum principium et finis fieri debet secundum ipsorum magnitudinem et consuetudinem regionis. Hoc primo. In praecipuis festis et intra Pascha et Pentecosten non fit solennis genuum flexio. Si tamen tunc clerici vel episcopi ordinentur, secundum ordinationis modum genua flectuntur. Hoc secundo. Romana ecclesia speciale festum de Trinitate non facit; servatur tamen de hoc cuiusque ecclesiae consuetudo. Hoc tertio. CAP. III. Propter necessitatem alimentorum licet diebus feriatis in honorem Dei operi servili intendere, maxime circa rem tempore perituram. H. d. CAP. IV. Tres septimanae, quibus canon prohibet fieri nuptias ante festum Ioannis Baptistae, non continuantur festo, sed intelligitur de septimana Ascensionis cum duabus sequentibus. CAP. V. In feriis introductis in honorem Dei et sanctorum, nisi ob necessitatem vel pietatem, iudicium exerceri non potest, etiam de consensu partium; feriis tamen introductis favore hominum partes renunciare possunt. TITULUS X. DE ORDINE COGNITIONUM. CAP. I. Contra mulierem vindicantem aliquem in maritum admittitur exceptio consanguinitatis, quae prius discutienda est, quam super matrimonio pronuncietur, et sufficit super ipso principali pronunciare. H. d. CAP. II. Si reus contra actorem spoliatorem spoliationem opponit, aut excipiendo, et tunc prius auditur, et ea probata respondere non cogitur, sed per hoc non restituitur; aut agendo, et tunc simul utraque quaestio terminatur, et ea probata restituetur. CAP. III. Petenti hereditatem obstat exceptio nativitatis, quae prius debet coram ecclesiastico iudice terminari. Hoc dicit secundum glossam, intelligendo, quod hic erat prius coram iudice saeculari petita hereditas, et exceptum fuit de illegitimitate. CAP. IV. Agens possessorio recuperandae non tenetur ante restitutionem suis spoliatoribus, nisi super quaestione spoliationis, respondere; potest tamen ab agendo repelli per exceptionem spoliationis. H. d. TITULUS XI. DE PLUS PETITIONIBUS. CAP. UNIC. Ponit quatuor modos plus petendi et poenas plus petentium. TITULUS XII. DE CAUSA POSSESSIONIS ET PROPRIETATIS. CAP. I. Causa possessionis et proprietatis sub eodem iudice terminari debet, nec contra absentem est pronunciandum. CAP. II. Si actum est possessorio et petitorio, potest iudex receptis probationibus super utroque prius discutere probationes super possessorio, et illud terminare. H. d. CAP. III. Si spoliatus possessorio et petitorio simul agens possessionem et spoliationem probat, sed non dominium seu proprietatem, obtinet in possessorio, sed succumbet in petitorio. CAP. IV. Idem dicit quoad intellectum, quod decretalis supra proxima. CAP. V. Qui agit de proprietate, ante conclusionem causae possessorio adipiscendae vel recuperandae agere potest, post conclusionem vero et ante sententiam hoc non potest, nisi iusta causa subsit. CAP. VI. Si petitorio et possessorio simul est actum, una sententia terminatur, et praemittitur possessorium in terminando; sed in exsequendo praevalet petitorium. CAP. VII. Adiudicatur illi beneficium, qui probavit collatorem suum fuisse in possessione conferendi collationis tempore; per hoc tamen non prohibetur succumbens agere de proprietate iuris conferendi cum ipso collatore. Hoc vult tota littera. CAP. VIII. Si petens rem ex una causa succumbit, ex alia causa petere poterit. Hoc dicit quoad literam. Vel sic: Petenti rem iure dominii possessionem probare non sufficit. Hoc dicit quoad titulum. TITULUS XIII. DE RESTITUTIONE SPOLIATORUM. CAP. I. Adversus restitutionem petentem, non est audiendus reus de proprietate opponens, nisi actore consentiente. CAP. II. Petenti restitutionem beneficii non obstat renunciatio facta post spoliationem, quia praesumitur non spontanea. Et seriose addidi: “quia praesumitur non spontanea:” quoniam, etsi probaretur spontanea, deberet obstare talis exceptio vel renunciatio in beneficialibus. CAP. III. Petens restitutionem beneficii non auditur, etiamsi spoliationem probat, si probatur, eum sponte illud beneficium prius resignasse. CAP. IV. In interdicto de retinenda succumbit reus, ipsius abiuratione probata. H. d. quoad titulum. CAP. V. Petenti restitutionem beneficii quaestio institutionis non canonicae referri non potest. CAP. VI. Non obstat exceptio criminis agenti interdicto unde vi, vel quod vi aut clam. CAP. VII. Spoliatus etiam a iudice, iuris ordine praetermisso, ante omnia restituatur. CAP. VIII. Restituitur coniunx viro probanti desponsationem et copulam, et de ipsius impunitate caventi; nisi magna sit viri saevitia. CAP. IX. Per solutionem pensionis rei donatae, factam donatorio cum auctoritate donatoris, acquiritur illi donatario rei donatae possessio, adeo, quod, si ab illa expellitur, per interdictum recuperandae agere poterit. CAP. X. Si, actore agente petitorio, reus super eadem re deducit possessorium, proceditur in solo possessorio, suspenso petitorio. CAP. XI. Violentus rem cum fructibus etiam qui percipi potuissent, restituere, damna resarcire, et de iniuriis satisfacere compellitur. CAP. XII. Ingressus possessionem ignorante domino, ad quem pertinet, potest per ipsum dominum, statim quum sciverit, repelli etiam violenter, nec ex tali repulsione competit repulso contra dominum interdictum possessorium. H. d. CAP. XIII. Si contra petentem restitutionem coniugis opponitur consanguinitas in gradu prohibito, et offeruntur probationes paratae, recepto ab opponente iuramento de malitia, negabitur restitutio quoad torum, et fiet quoad reliqua. Si vero probationes promptae non sint, fiet plena restitutio, nisi sit magna viri saevitia. CAP. XIV. Per solam traductionem mulieris ad domum viri factam, non praecedentibus sponsalibus vel invalidis, non acquiritur possessio, unde ea recedente propria auctoritate non competit restitutio. CAP. XV. Interdictum unde vi non competit contra illum, qui non spoliavit, nec spoliari mandavit, nec spoliationem ratam habuit. CAP. XVI. Exceptio inopiae, de qua constat, a clerico opposita, impedit exsecutionem sententiae, etiam latae in possessorio. H. d. comprehendendo mentem literae et veram lecturam. CAP. XVII. Per excommunicationis probationem non probatur quasi possessio iurisdictionis, licet aliquibus diebus fuerit observata; ideo petens restitutionem, hoc solo probato, succumbit. Hoc dicit quoad intellectum. CAP. XVIII. Recipiens scienter rem invasam a spoliatore, tenetur eam spoliato restituere, licet non probet dominium. CAP. XIX. Occupans certum locum, in quo quis iura libere possidebat, si per ipsius occupationem non potest possessor sua iura libere possidere sicut prius, conveniri potest possessorio pro libertate possidendi, et restitutio fieri non potest, nisi dimittat locum in pristina libertate. H. d. valde singulariter. TITULUS XIV. DE DOLO ET CONTUMACIA. CAP. I. Reus, qui mittendum in possessionem ad mandatmn iudicis non admisit, non mulctabitur de canonica aequitate, si infra annum caveat stare iuri. H. d. CAP. II. Propter contumaciam rei potest iudex rem petitam sequestrare, et ipsum contumacem in expensis condemnare, quas propter ipsius contumaciam vel dolosam exceptionem actor fecit. Hoc dicit Panorm. CAP. III. Actore contumace testes recipi et sententia ferri debent, etiam lite non contestata, reo instante. Hoc dicit secundum communem intellectum. CAP. IV. Si reus post litem contestatam est contumax, si alias liquet de causa, fertur diffinitiva sententia; si non liquet, actor in veram possessionem inducitur. CAP. V. Qui fundata intentione actoris exceptionem peremptoriam obiicit, quam non probat in continenti, sed accipit inducias, si defecerit in probando, condemnatur in continenti, diffinitiva non exspectata, in expensis, ac solvere cogitur; quod si non potest, punietur in corpus secundum arbitrium iudicis. H. d. notab. iste text. secundum lecturam, quae placet Panorm. CAP. VI. Citatus ad totam causam, certo termino ad comparendum assignato, tenetur comparere in termino, et dato impedimento in termino debet comparere quam citius potest post terminum; alias condemnabitur in expensis a tempore citationis emissae. CAP. VII. Sententia in causa beneficiali non transit in rem iudicatam respectu superioris, quo minus possit de iuribus partium inquirere, maxime quando sententia fuit lata contra absentem, licet contumaciter et indefensum. CAP. VIII. Si proceditur per viam inquisitionis contra absentem contumaciter, etiam lite non contestata testes recipi possunt, et sententia diffinitiva ferri, etiam per viam depositionis, si hoc meretur delictum. CAP. IX. Actor non admissus in possessionem sibi decretam per iudicem causa rei servandae, vel ab ea expulsus, per lapsum anni verus efficitur possessor. CAP. X. Si reus non invenitur, sufficit publice citationem ad ecclesiam suam proponi. TITULUS XV. DE EO, QUI MITTITUR IN POSSESSIONEM CAUSA REI SERVANDAE. CAP. I. Missus in possessionem ex primo decreto in reali, per lapsum anni veram et incommutabilem illius rei possessionem acquirit, licet passus missionem habuerit infra annum voluntatem cautionem praestandi, quam tamen non deduxit ad effectum suo defectu. Hoc dicit secundum verum intellectum. CAP. II. Tempus annale non currit missionem passo, si infra illud cautionem iudicibus vel alteri eorum aliis absentibus obtulit, licet per eos seu per eum recepta non fuerit. Et est casus notabilis secundum hunc intellectum. CAP. III. Si passus missionem, repetens possessionem, allegat se contumacem non fuisse, restituitur in pristinum statum praestita cautione, et dilata condemnatione expensarum, quam evitat, si postea constiterit, eum non fuisse contumacem. CAP. IV. Contra absentem, qui non dimisit procuratorem, facta citatione domi, nullo defendente, fit missio. H. d. supplendo ad literam maxime, ut dicitur in gloss. Et est verus et notabilis intellectus. TITULUS XVI. UT LITE PENDENTE NIHIL INNOVETUR. CAP. I. Privilegium etiam a principe impetratum, per quod privatur quis sine causae cognitione, lite pendente, usu possessionis, tanquam surreptitium non valet, seu tanquam rationi obvium est revocandum. CAP. II. Accusatus de adulterio ad separationem tori non debet lite pendente privari possessione coniugali. CAP. III. Qui rem litigiosam alienavit ita, quod rehaberi non potest, debet aequivalentem substituere in locum illius, quam alienare non poterit. H. d. cum sequ. CAP. IV. Idem dicit, quod in praecedenti. CAP. V. Lis decidenda est secundum iura exsistentia tempore controversiae, non autem secundum privilegium impetratum lite pendente; nisi de litis pendentia mentionem faciat. TITULUS XVII. DE SEQUESTRATIONE POSSESSIONUM ET FRUCTUUM. CAP. I. Res, in quam facta est missio, non debet sequestrari, etiam si missus inde fuerit violenter eiectus. Vel notabilius sic: Sequestrum factum loco missionis propter scandalum evitandum revocari debet, oblata cautione et restitutis expensis. CAP. II. Si missus in possessionem causa custodiae fructus dissipat, dissipati revocantur, et cum aliis sequestrantur. CAP. III. Si reus possessor appellat a sententia contra eum lata, licite rei petitae fructus sequestrantur, si dissipantur ab eo. TITULUS XVIII. DE CONFESSIS. CAP. I. Ad solum dictum confitentis crimen proprium non est alteri infligenda poena aliqua; infamato tamen est indicenda purgatio. CAP. II. Si de crimine contingente causam principalem constat contra aliquem per eius confessionem, punitur poena ordinaria, etiamsi directe contra eum non agatur. H. d. secundum glossam. Et est casus notabilis et verus in se. Vel summa sic secundum alium intellectum non minus notabilem, quem etiam sentit glossa, licet non perfecte explicet: Si quis confitetur crimen in iudicio incidenter, potest iudex ordinarius novum inchoando processum illum punire poena ordinaria. H. d. singulariter. Abbas. CAP. III. Confessio facta in iure per oeconomum ecclesiae nocet ipsi ecclesiae; potest tamen revocari, si ante finitum negotium doceatur per errorem facti emanasse. H. d. TITULUS XIX. DE PROBATIONIBUS. CAP. I. Reus actori suo propria instrumenta edere non tenetur. Ita communiter summatur. CAP. II. Actor, qui plene probavit, non debet compelli iurare. CAP. III. In communi iudicio probant actor et reus; et si pariter probant, reus absolvitur, nisi favorabilem causam foveat actor. CAP. IV. Non creditur marito asserenti etiam cum iuramento, uxorem se cognovisse, si uxor per matronas attestantes per ipsius corporis aspectum probat contrarium. CAP. V. Singulares de universitate possunt ad commodum universitatis reprobare instrumentum falso confectum nomine universitatis. CAP. VI. Ubi agitur de matrimonio contrahendo, probato impedimento et publicatis attestationibus alii testes super defectu impedimenti admittendi non sunt. CAP. VII. Si per literas ordinarii probatur quis excommunicatus, a procuratione repelletur. H. d. et haec summatio convenit textui et titulo, et nullam patitur calumniam, et ideo eam tene. CAP. VIII. Si rogatus restituere totam hereditatem, eo sine liberis decedente intret monasterium, evanescit fideicommissum, et hereditas applicatur monasterio; nec ad invalidandum ingressum sufficit probare minorem aetatem tempore ingressus, si ex adverso geminatus probetur ingressus. H. d. intelligendo, quod substitutio fuit fideicommissaria. Si vero fuit directa, summa sic: substitutio facta filio, eo decedente sine liberis, evanescit per ingressum monasterii. Et tunc adde id, quod est in primo summario ibi: nec ad invalidandum etc., usque ad finem, et uterque intellectus est verus in se. Dico tamen, quod primus est verior, quod hic fuit substitutio fideicommissaria, licet Dom. Anton. hic dicat, quod fuit compendiosa. CAP. IX. Si actor et reus in interdicto retinendae possessionis probant, obtinet is, qui antiquiorem possessionem probat titulo maxime iustificatam, vel meliores probationes respectu possessionis adduxit. H. d. notabiliter, et probatur satis summarium in versic. ex praemissis, ponderato versic. “maxime.” CAP. X. Si qui nominent aliquem filium, et ita communiter reputatur, non creditur postea alteri eorum iuranti contrarium. CAP. XI. Iudex debet habere notarium vel duos viros idoneos, qui scribant acta iudicii; alias, si quid difficultatis emerserit, per superiorem punietur, nec creditur ei super processu, nisi in quantum per acta vel alias per legitima documenta constabit. CAP. XII. Si probari potest, reum deliquisse, eius probatio, quod non deliquerit, non est admittenda. CAP. XIII. Fines dioecesium probantur per libros antiquos, adminicula, testes et famam. CAP. XIV. Possunt reprobari matronae, per quas virginitas probatur. CAP. XV. Acta etiam litis ordinatoria facta coram primis iudicibus, fidem faciunt coram secundis. TITULUS XX. DE TESTIBUS ET ATTESTATIONIBUS. CAP. I. Breve est. CAP. II. Nulla est receptio testium facta contra non citatum. CAP. III. Mulier testificatur contra clericum, quum de crimine agitur. CAP. IV. Ubi agitur ad correctionem de peccato impediendo, principalis persona admittitur in testem. CAP. V. Dicit, quales esse, et qualiter iurare debeant, qui super consanguinitate deponunt. CAP. VI. Praelatus et clerici qui causam ecclesiae non procurant, testificari possunt in ea. CAP. VII. Si probatio exceptionis oppositae contra testem productum non admittitur, antequam dictum testis recipiatur, in casu, in quo admitti debuit, licite appellatur. Hoc dicit secundum lecturam, quam ponit Panorm. CAP. VIII. Iudex mittere debet examinatorem discretum ad testes recipiendos, qui ad eum commode venire non possunt. CAP. IX. Retractanda est sententia, si constat, eam fuisse latam ad dictum corruptorum testium. H. d. secundum lecturam, quam tenet Panorm. CAP. X. Socius criminis et muneris non testificatur etiam in crimine simoniae. Et unius testimonium non sufficit ad condemnationem. CAP. XI. Attestationes in uno iudicio receptae fidem faciunt in eadem causa, et inter easdem personas coram alio iudice. CAP. XII. Clerici non sunt a ferendo testimonio in causa ecclesiae suae sine rationabili causa repellendi. CAP. XIII. Crimen nunc probatum repellit testem alias de illo crimine non damnatum. CAP. XIV. Laicus in criminali non testificatur contra clericum, accusat tamcn pro sua vel suorum iniuria. CAP. XV. In causis ecclesiasticis et civilibus possunt fieri tres productiones testium; quarta autem non admittitur absque solennitate legali. Et super dictis testium post ipsorum publicationem potest publice disputari. H. d. secundum lecturam communem et verbis textus congruentem. CAP. XVI. Si quis probat actum gestum post appellationem, et adversarius probat quod ante, praefertur prima probatio, et actus iudicatur non tenere, nisi secundus probet, quod ante omnem appellationem. CAP. XVII. In causa appellationis super novis capitulis tantum testes novi et veteres producuntur iuramento secundum morem prius recepto. CAP. XVIII. Qui iuravit testimonium non dicere, testificari compellitur, si testificationes publicatae non sunt. CAP. XIX. Publicatio vel renunciatio testium in certis capitulis non praeiudicat volenti testes producere in aliis. H. d. quoad titulum. CAP. XX. A testimonio repellitur simili morbo laborans. CAP. XXI. Christianus contra Iudaeum in testem admittitur. CAP. XXII. Testimonium matris est suspectum, ubi filia petit in virum aliquem se maiorem. Et ad dictum solius matris de impedimento deponentis impeditur matrimonium, sed contractum non dissolvitur. CAP. XXIII. Ad decisionem causae, maxime pro parte Iudaei, non sufficit regulariter unius testimonium, quam duorum probatae vitae et laudabilis conversationis. CAP. XXIV. Non sunt idonei testes, quos actor de familia sua produxit. CAP. XXV. Donec attestationes fuerint publicatae, et eis renunciatum, produci possunt testes; postea vero non super eodem capitulo, sed super alio sic. H. d. quoad titulum. CAP. XXVI. Potest reus producere testes ad probandum contrarium eius, quod actor probavit, si publicatio attestationum non est facta, consuetudine contraria non obstante. H. d. secundum notabiliorem lecturam. CAP. XXVII. Carnalis copula probatur per conveniens testimonium de visu; idem in testimonio auditus, quod adminicula et fama coadiuvant. CAP. XXVIII. Unius iudicis verbo non creditur; scripturae vero eius per testes reprobari possunt. Fallit hoc in Papa. Ita communiter summatur. CAP. XXIX. Testi super dilatoria inducto non creditur super principali, nec cogitur deponere; secus si super peremptoria. Tunc enim cogi potest, ut iuret deponere super toto. CAP. XXX. Dicta testium non sunt ad petitionem tertii publicanda. Et is, qui produxit testes coram certis iudicibus, non potest ad eundem effectum coram iudicibus aliis illos producere; sed illorum attestationibus debet esse contentus. CAP. XXXI. Publicatis attestationibus non opponitur in personas testium; tres casus excipit, et ad secundum determinationem subdit. CAP. XXXII. Si actoris et rei testes contraria deponunt, fidem sibi non derogant, sed praevalent digniores, et verisimiliora deponentes, et, si in ceteris est disparitas, praefertur numerus. CAP. XXXIII. Ad probanda impedimenta electi, laici et feminae admittuntur. Adde: et testes de auditu et fama sufficienter non probant. CAP. XXXIV. In causa liberali contra contumacem, etiam lite non contestata, testes recipi possunt. Hoc dicit notabiliter secundum lectur. communem. CAP. XXXV. Publicatis attestationibus, admittitur adversarius ad probandum contrarium, si ante publicationem super hac probatione contraria instrui non potuit. H. d. et est casus singularis. CAP. XXXVI. Indulgenda est in causa quarta productio testium petita cum solennitate legali, causa legitima non refragante; alias legitime appellatur. CAP. XXXVII. Diligenter examinandi sunt testes, et puniendi qui eos impediunt; et ipsorum testium multitudo est per iudicem refrenanda. CAP. XXXVIII. Attestationes receptae in summario fidem non faciunt in plenario iudicio. Et illarum publicatione non obstante iidem vel alii testes super eisdem capitulis recipi possunt. CAP. XXXIX. Religiosi etiam ad testificandum non admittuntur absque iuramento, nisi a partibus remittatur. CAP. XL. Delegatus necessarius in testem removetur a iudicando, et alius subrogatur. CAP. XLI. Ne probationis copia pereat, citato adversario recipiuntur et publicantur testes, quos reus induxit. CAP. XLII. Si materia antiqui capituli repetitur aliquo addito, quod subiicitur necessitati probandi, possunt testes etiam antiqui publicatis attestationibus produci. CAP. XLIII. Recipiuntur et publicantur testes, qui interfuerunt sententiae, ubi per scripturam de sententia non apparet. CAP. XLIV. Publicatis attestationibus possunt produci testes super eodem articulo, vel directe contrario, qui prius fuerunt producti in iudicio summario seu extra iudicium. H. d. secundum notabiliorem intellectum, non ponendo aliquam specialitatem in causa matrimoniali. Et tunc expone textum in fin. ibi, in hoc casu; scilicet quum testes alias producti reproducantur. Panorm. CAP. XLV. Excommunicari possunt qui partem impediunt in testibus producendis et denunciandi sunt testes non teneri iuramento de veritate non dicenda. Et si consauguinei impediunt testes actoris de veritate non dicenda, punitur reus, de cuius voluntate hoc fieri praesumitur. CAP. XLVI. Qui testificata non didicit, nec renunciavit testibus producendis, super antiquis articulis seu capitulis testes etiam alias productos producere potest. CAP. XLVII. Ponit concilium duodecim, sine quibus ad probandam consanguinitatem in causa matrimoniali, non valet testimonium de auditu. H. d. summando generaliter. CAP. XLVIII. Post publicationem ad petitionem producentis interrogari non debent testes, nisi quando dolo vel negligentia examinatorum super omnibus capitulis interrogati non fuerunt. CAP. XLIX. Testes probatorios et roprobatorios probatoriorum reprobare licet; sed reprobatorios reprobatorium non licet. CAP. L. Attestationes receptae per arbitrum fidem faciunt in iudicio, si testes mortui sunt; si vivunt, est in optione illius, contra quem testes producti sunt, an velit attestationes recipere, an testes de novo deponere. Et adde: etiamsi attestationes publicatae sunt. Et hoc ultimum non. est in I. fin. C. eod., ubi ponitur casus huius decret. CAP. LI. Non creditur testi etiam religioso, qui sine iuramento deponit. CAP. LII. Diligenter et sigillatim examinandi sunt testes. Supple: etiamsi agitur de vita et miraculis alicuius canonizandi. Abbas. CAP. LIII. Iterum examinandus est testis, qui obscure deposuit. Supple tu: ex iudicis officio. CAP. LIV. Perseverans in crimine, etiam in civili repellitur a testimonio; emendatus vero, non infamis, admittitur in civili, et etiam criminali mota civiliter. Fallit in periuro, qui in criminali repellitur. CAP. LV. Quarta productio non est danda sine solennitate legali, de qua hic. CAP. LVI. Accusatus criminaliter non admittitur in testem contra alium in causa criminali sua accusatione pendente, nisi in exceptis criminibus. TITULUS XXI. DE TESTIBUS COGENDIS VEL NON. CAP. I. In causa civili monendi et inducendi testes sunt ad testificandum, et, si se subtrahant odio, gratia etc., compelluntar. CAP. II. Ubi testimonium est necessarium, compellendi sunt testes ad illud ferendum, etiam per suspensionis, excommunicationis et depositionis sententiam. CAP. III. Testis, qui timore adversae partis se subtrahit, testificari compellitur, adde: etiam in criminali, secundum communem intellectum, et sic aliquid additur ad c. 1. supr. eod. et c. Dilectorum. infr. eod. CAP. IV. Compelluntur testes etiam in criminali, quos accusatus malitiose accusatori subtraxit. Hoc dicit secundum verum et communem intellectum. Abbas. CAP. V. Si res aliter probari non potest, etiam in causa criminali compellendi sunt testes. H. d. secundum lecturam notabiliorem. CAP. VI. Super consanguinitate probanda cogendi sunt testes. Ita communiter summatur. Sed Panorm. non placet hoc summarium, et ideo summat, sicut c. 1. supra eod. CAP. VII. Testis synodalis, qui coram ordinario super matrimonio deposuit, non compellitur iurare super eo coram delegato; hoc primo. Propter supervenientem infamiam a testimonio repellitur; hoc secundo. Potest tamen, si erraverit, in continenti, non ex intervallo, dictum suum corrigere. Hoc tertio. CAP. VIII. Quum de fama vel vitio falsitatis inquiritur, cogendi sunt testes. Hoc dicit secundum Ioan. Andr., sed secundum Panorm. nimis restringit textum. CAP. IX. Testes, qui se subtrahunt, etiam in criminali cogendi sunt. CAP. X. Non summatur propter varietatem lecturarum, nec etiam dividitur. CAP. XI. Ad detegendam veritatem coniurationis coguntur socii, etiam iurati. TITULUS XXII. DE FIDE INSTRUMENTORUM. CAP. I. Instrumenti exemplum non solenniter sumptum fidem non facit absque originali. H. d. secundum ipsius mentem. CAP. II. Corruit instrumentum, si testes inscripti decesserint, nisi sigillum habeat authenticum, vel a notario sit confectum. CAP. III. Rescriptum apostolicum propter rasuram in loco non suspecto non censetur vitiosum. H. de secundum mentem. CAP. IV. Redarguenti privilegium de falso, iudex faciet illud exhiberi coram iudice et paucis, et in loco congruo et securo, et interim stabitur sententiae latae per illud. CAP. V. Instrumentum vel privilegium, quo quis utitur coram iudice, adversario integraliter legi non debet, sed solum illud capitulum, de quo agitur, edi debet. CAP. VI. Instrumentum publica manu non confectum, habens sigillum, cuius literae non sunt legibiles vel scripturae deletae, vel enormem patitur fracturam, non probat. Hoc dicit, prout magis facit ad titulum. Et est casus quotidianus et notabilis pro istis sigillis antiquis. Panorm. CAP. VII. Non valent literae super absolutione voti per cruce signatos impetratae tacita veritate vel expressa falsitate. CAP. VIII. Si de extravaganti dubitatur, an decretalis sit authentica, aut est iuri consona, et tunc iudicatur secundum illam; aut dissona, et tunc Papa consulitur. CAP. IX. Post publicatas attestationes usque ad conclusionem possunt instrumenta produci. Hoc primo. Consuetude loci facit instrumentum authenticum. Hoc secundo. CAP. X. Falsitas instrumenti, vel quod deest instrumento, probari potest per testes. CAP. XI. Defectus literae non vitiat rescriptum. CAP. XII. Licito appellatur a iudice, qui parti hoc petenti non facit edi communia instrumenta. CAP. XIII. Scripturae contrariae ab eodem productae fidem non faciunt. CAP. XIV. Si in instrumento debiti exprimitur causa, condemnatur debitor, nisi probet indebitum. Si non exprimitur, nccesse est, ut creditor probet, id fore debitum. CAP. XV. Auctoritate ordinarii potest notarius tabellionis mortui notas in publicam formam redigere. CAP. XVI. Instrumentum exemplatum per tabellionem auctoritate ordinarii, eandem vim habet cum originali. TITULUS XXIII. DE PRAESUMPTIONIBUS. CAP. I. Sicut manifesto nocens est poenae obnoxius, ita et occultus, licet postea dicat, se ioco fecisse. CAP. II. Ex violenta praesumptione fertur definitiva. Et est casus notabilis. CAP. III. Conversatio in adolescentia facit praesumptionem in senectute. CAP. IV. Praesumitur contra illum, qui dilationibus subterfugit iudicium. CAP. V. Qui ex duobus illatis alterum negat, reliquum affirmare praesumitur. CAP. VI. Ex praeteritis praesumitur circa futura. CAP. VII. Ex vicinitate praesumitur notitia facti loci vicini. CAP. VIII. Praesumitur factum notum in vicino loco, quod est notum in remoto. CAP. IX. Ex praeteritis praesumitur circa futura. CAP. X. Efficacior probatio requiritur ab eo, qui probare vult illud, quod non est verisimile. CAP. XI. Per cohabitationem diutinam et famam de matrimonio et contractibus matrimonialibus ac alia adminicula probatur matrimonium. Panorm. CAP. XII. Per violentam praesumptionem probatur carnis copula. CAP. XIII. Idem dicit, ut praeced. cap. CAP. XIV. Propter praesumptionem etiam vehementem non debet quis de gravi crimine condemnari. CAP. XV. Non praesumitur incontinens in senectute, qui in iuventute continuit, maxime si est literatus. CAP. XVI. Is, pro quo beneficiando scribitur cum clausula, si idoneus fuerit, non tenetur probare se idoneum, quum idoneus praesumatur. TITULUS XXIV. DE IUREIURANDO. CAP. I. Agi potest ad relaxationem iuramenti, cuius implementum turpitudinem continet ex parte suscipientis. H. d. quoad intellectum, et est casus notabilis. Abbas. CAP. II. Non valet iuramentum praestitum a praelato de non repetendis rebus ecclesiae. Vel sic: a iuramento meticuloso fit absolutio per iudicem ecclesiasticum. CAP. III. Non deierat qui iuramenti implementum in melius commutat, et non adstringitur quis iuramento ad implendum quod iuravit, si ab alia parte non impletur, cuius respectu praebuit iuramentum. CAP. IV. Ponitur forma iuramenti septem capitula continens, secundum quam iurant Papae episcopi; sed hodie omnes recipientes dignitatem a Papa sibi iurant. Hoc sit pro summario et divisione. CAP. V. Non tenetur clericus episcopo suo obedientiae iuramentum praestare, nisi ratione administrationis sibi concessae. CAP. VI. Qui se obligavit ad usuras solvendas, solvere non cogitur, nisi iuraverit; quo casu cogitur, sed repetit. CAP. VII. Debitor, qui iuravit, creditori nullum gravamen super re pignorata inferre, donec solverit debitum, non auditur repetens pignus, volendo compensare fructus in sortem; sed debet prius debitum integraliter solvere, et demum rem cum fructibus inde perceptis exposcere. H. d. et est casus notabilis. CAP. VIII. Si iuramentum per metum extortum servari potest sine interitu salutis aeternae, servandum est; ecclesia tamen Romana consuevit a tali iuramento absolvere. CAP. IX. Monachi, qui pro debito monasterii iurant stare in obstagio, et fideiussores, qui iuraverunt creditorem indemnem servare, iuramenta servare coguntur. CAP. X. Periurus est et ab ecclesia removendus qui non necessitate, sed voluntate venit contra licitum iuramentum. CAP. XI. Si praesentatus iurat praesentanti de antiquo censu augendo, et postea contrarium iurat instituenti, valet secundum, et non primum; tamen ab ecclesia removetur. CAP. XII. Episcopi de periurio gravius quam alii sunt puniendi. H. d. – §. 1. Illicitum est iuramentum de non praebendo subsidium coniuncto. H. d. CAP. XIII. Non valet iuramentum monachi claustrum abiurautis, et sibi de hoc gravis poenitentia imponitiur. CAP. XIV. Vasallus, qui iuravit praelato, successoribus iurare non cogitur. CAP. XV. A iuramento per metum extorto ecclesia solet absolvere, et eius transgressores ut peccantes mortaliter non puniuntur. CAP. XVI. Si is, cuius mandato stare iuravi, aliquid inihi praecipit contra iuramentum per me prius licite factum, illud servare non teneor. H. d. Inhaerendo verbis literae. CAP. XVII. Qui iuravit ecclesiam defendere, et requisitus sine iusta causa recusat, periurus est, nec eum defendit appellatio. CAP. XVIII. Iurans scienter illicitum, non indiget absolutione, sed tenetur illud non observare. Si vero iuravit ignoranter, debet illud observare, si aliquo licito modo est observabile. Si autem iuravit licitum quod putabat illicitum, debet observare iuramentum, sed de animo depravato aget poenitentiam. CAP. XIX. Non valet iuramentum praestitum in praeiudicium iuris superioris. CAP. XX. Iurans usuras non repetere, potest iuramento non obstante ex nova causa repetere. H. d. secundum intellectum notabiliorem. CAP. XXI. Iuramentum generale debet ita intelligi, si fieri potest, ut non obviet iuri; alias tanquam temerarium non obligat contra iuris observantiam. CAP. XXII. Si unum iuramentum uni debitum alteri praestatur, illicitum est, et eo non obstante cui debetur praestandum est. CAP. XXIII. Qui iuravit stare mandato alicuius, non tenetur parere, si praecipit illicita, ut quod filium exheredet, vel uxorem abiuret. CAP. XXIV. Ex causa levi et temeraria coniuges etiam quoad torum et mutuam cohabitationem se separare non possunt, etiam cum iuramenti interpositione. CAP. XXV. Is, qui iuravit cum muliere contrahere, propter supervenientem fornicationem vel deformitatem eam repellere potest; propter praecedentem non. H. d. – (Illud autem etc.:) Si vir iuravit non accusare uxorem, temerarium est iuramentum. Sed si specialiter de adulterio hoc iuravit, denunciare poterit; sed accusare non debet. CAP. XXVI. Licite ex causa necessaria etiam per religiosos iuratur. CAP. XXVII. Iuramentum contra utilitatem ecclesiasticam praestitum non tenet. CAP. XXVIII. Iuramentum praestitum super actu a lege infirmato principaliter favore iurantis, licet secundario in favorem publicum, necessario est observandum, si non vi, nec dolo fuit praestitum, et in alterius praeiudicium principaliter non redundat. H. d. multum singulariter considerata medulla capituli. CAP. XXIX. Movens bellum iniustum compellitur restituere, quae per violentiam occupavit, et eos absolvere, a quibus indebite iuramenta extorsit. H. d. usque ad vers.: Iuramentum. – §. 1.: Non adstringitur quis iuramento ad implendum quod iuravit, si ab alia parte non impletur, cuius respectu praestitum est iuramentum. CAP. XXX. Clerici non habentes temporalia a laicis non tenentur eis praestare iuramenta fidelitatis. CAP. XXXI. Qui iurat non esse contra aliquem, potest in causis propriis et ecclesiae suae esse contra eum. H. d. secuudum intellectum glossae. CAP. XXXII. Quum agitur de usuris, potest iudex in qualibet parte litis ex officio suo deficientibus probatiouibus exigere a partibus iuramentum de veritate dicenda. Et eadem ratione idem in qualibet causa, in qua imminet peccatum. H. d. secundum Panormitanum. CAP. XXXIII. Si positus in dignitate alienat bona dignitatis, non valet alienatio; et ipsemet revocare debet, non obstante iuramento de non revocando; maxime, si prius iurat non alienare. H. d. secundum verum intelleutum Panormitanus. CAP. XXXIV. Si mulier iuravit, aliquem esse suum maritum, et succubuit, quia aliter non probavit, non datur, nec denegatur ei licentia cum alio contrahendi. CAP. XXXV. Qui iuravit servare statuta edita, et postea per illud iuramentum aliter non iurando promisit servare edenda seu postea edita, non tenetur ex iuramento ad noviter edita. H. d. secundum verum intellectum. CAP. XXXVI. Iuramentum litis decisorium a iudice delatum, sine iusta causa recusari non potest; delatum vero a parte licite recusatur et refertur; in actione tamen famosa non licet reo referre. Hoc dicit, usque ad §. Sane. – §. 1. Actore ninil probante reus est absque omni onere absolvendus; si vero praesumptio est pro eo, defertur reo iuramentum vel ipsi actori, consideratis personarum et causae circumstantiis. H. d. TITULUS XXV. DE EXCEPTIONIBUS. CAP. I. Si testis de crimine contra eum excepto convincitur, vel alias convictus apparet, repellitur a testimonio; sed de crimine non punitur, si non tangit negotium principale. CAP. II. Reo excipiente de excommunicatione contra actorem, non obstat communionis replicatio. CAP. III. Habens plura beneficia contra alium de pluralitate non excipit. H. d. Ioan. Andr. CAP. IV. Iudex statuere debet terminum ad omnes dilatorias proponendas, post quem excipientem non audiet, nisi in tribus casibus hic exceptis. CAP. V. Excommunicatus excipere, appellare, et omnem defensionem facere potest; sed reconvenire non potest. CAP. VI. Excipiens non videtur fateri ea, quae in exceptione includuntur, et exceptio falsi potest etiam post sententiam opponi. CAP. VII. Si exceptio iurisdictionis exclusiva, propter quam fuit appellatum, probatur vera, iudex appellationis non debet de principali cognoscere, sed supersedere. H. d. intelligendo, quod isti erant iudices appellationis, et est notabilis intellectus. Panorm. CAP. VIII. Pro defensione suae ecclesiae potest quis opponere exceptionem excommunicationis, periurii, vel aliam legitimam exceptionem, nec per replicationem excommunicationis vel periurii repelli potest. CAP. IX. Si per exceptionem suspensionis, contra quam replicatur de nullitate, ordinatio ecclesiae retardatur, fit absolutio ad cautelam. CAP. X. Excommunicationis exceptione non obstante, valet rescriptum impetratum in causa appellationis, licet de excommunicatione lata post appellationem a gravamine non faciat mentionem. Hoc dicit, et secundum hoc est casus notabilis et singularis, per quem forte posset colligi una regula, quod de innovato post appellationem etiam ab interlocutoria non est necesse in rescripto facere mentionem. Panorm. CAP. XI. Per exceptionem excommunicationis a prosecutione appellationis etiam originalis actor repelli non debet. H. d. et est casus singularis, quatenus dicit de actore. CAP. XII. Reus in qualibet parte litis excommunicationem contra actorem obiiciens auditur, et, si malitiose distulerit, in expensis condemnatur, et dato, quod non excipiat, ipse iudex publice excommunicatum repellet. CAP. XIII. Non competit exceptio rei iudicatae reo absoluto, quia non possidebat. CAP. XIV. Valet rescriptum impetratum ab excommunicato super prosecutione appellationis, licet de excommunicatione non fecerit mentionem. TITULUS XXVI. DE PRAESCRIPTIONIBUS. CAP. I. Episcopus contra episcopum locum per se conversum ad fidem praescribit triennio, sed, quum vacat ecclesia vel est in schismate, non praescribitur contra ipsam. CAP. II. Duobus modis summatur, primo sic: Taciturnitas praelati non nocet ecclesiae, donec sit praescriptum. Secundo sic: In rebus invasis non currit praescriptio. Ioan. Andr. CAP. III. Per quietam et sinceram possessionem triginta annorum praescribit ecclesia rem privati. H. dicit, prout loquitur in praescriptione ecclesiae active, et iste intellectus tenendus est. CAP. IV. Quarta decimarum et funeralium praescribitur contra episcopum, si quadraginta annorum spatio non solvatur, et cathedralis ecclesia interim non vacavit. CAP. V. Possessor malae fidei non praescribit. CAP. VI. Una ecclesia in parochia alterius quadraginta annorum spatio decimas praescribit. CAP. VII. Laici spiritualia possidere non possunt; ergo et per consequens nec praescribere. H. d. et quotidie allegatur. CAP. VIII. Si contra praescriptionem XL. annorum, quae sola currit contra ecclesiam, opponatur interruptio, uterque probabit. CAP. IX. Fines praediorum ecclesiasticorum quadraginta annorum spatio praescribuntur. CAP. X. Tempore hostilitatis non currit praescriptio. CAP. XI. Procurationes, quae debentur legatis et nunciis apostolicae sedis, praescribi non possunt. CAP. XII. Subditus non praescribit obedientiam contra praelatum. CAP. XIII. De iuribus ad Romanam ecclesiam spectantibus currit sola centenaria praescriptio. CAP. XIV. De centenaria praescriptione, quae solum currit contra Romanam ecclesiam, tempora schismatum deducantur. CAP. XV. Praelatus inferior potest praescribere in certis ecclesiis suae dioecesis totum ius episcopale; subducitur tamen de praescriptione tempus, quo vacavit ecclesia cathedralis. CAP. XVI. Non potest subditus contra superiorem visitationem aut procurationem ratione visitationis debitam in se ipso praescribere, quamvis alius in personam alterius praescribere posset utramque. CAP. XVII. Qui alieno nomine possidet, non praescribit; nec etiam is, qui proprio nisi habeat bonam fidem et iustum titulum, si praesumptio est contra eum. Hoc dicit secundum Ioan. Andr. addita suppletione Panormitani. CAP. XVIII. Abbas in capellis praescribere potest iura episcopalia; obtinet tamen in his solis, quae praescripsit. H. D. quoad titulum. CAP. XIX. Qui praescriptione completa privilegium contrarium impetrat, et utitur illo, praescriptioni, renunciat. Si praescriptio non erat completa, malam fidem habet, et ideo non praescribit. CAP. XX. Non in foro canonico nec civili valet praescriptio cum mala fide. TITULUS XXVII. DE SENTENTIA ET RE IUDICATA. CAP. I. Sententia lata contra leges vel canones non tenet, nec ab ea opus est appellare. Panorm. CAP. II. Lites debent celeriter terminari. CAP. III. Sacerdos sine iusta causa non est deponendus. CAP. IV. Iuste quis petit sententiam a Papa confirmari, si iuste et rationabiliter fuit lata. CAP. V. Iudex deputatus super exsecutione sententiae, admittit exceptionem fraudis seu nullitatis sententiae, non ad effectum, ut super ea pronunciet, sed ut negotium ad superiorem, qui iudicavit, transmittat, si illam probabilem repererit. H. d. notabiliter. CAP. VI. Non sufficit reo damnato ad traditionem possessionis tradero pignus pro ipsa possessione. CAP. VII. Sententia lata contra matrinionium nunquam transit in rem iudicatam; unde quandocunque revocatur, quum constat de errore. CAP. VIII. Retractatur sententia praetextu iniquae consuetudinis lata contra ecclesiam. CAP. IX. Sententia iniqua retractatur per superiorem; licet causa fuerit appellatione remota commissa. Si autem continet manifestam iniquitatem, est nulla. H. d. intelligendo, quod ponat duos casus. CAP. X. Sententia lata contra absentem non contumacem in causa matrimoniali non valet. H. d. intelligendo, qnod haec mulier non fait contumax. Panorm. CAP. XI. Sententia divortii in causa matrimoniali rite lata, ad solum coniugis confessionem asserentis contrarium non revocatur, sed interim ei statur, donec legitime de contrario doceatur. Ita summatur, ut aliquid de novo afferat, Panorm. CAP. XII. Si Papa contra pronunciationem suam confert beneficium, hoc tacito subreptitia dicitur collatio, et non tenet. CAP. XIII. Valet sententia contra ius litigatoris lata, si sub ea infra X. dies non fuerit appellatum. Vel sic aliter: Per sententiam, a qua non fuit appellatum, potest ecclesia subiici praelato inferiori episcopo, seu ad aliam ecclesiam pertinere. CAP. XIV. Sententia contra actorem lata, nihil iniqui continens, venit in causa appellationis confirmanda, licet per attestationes videatur pro actore fuisse probatum, dummodo pro sententia concurrant praesumptiones. De quibus hic in litera, et secundum hunc intellectum est hic casus singularis valde. CAP. XV. Si sententia praecipit aliquid fieri ad certum terminum, tempus decendii ad appellandum currit a tempore sententiae, non autem a die finiti termini. Hoc primo. Quadrimestre tempus, quod a lege datur condemnatis in personali, potest a iudice ex causa arctari, et sponte terminum arctatum recipiens non potest post decendium appellare, licet non constet, iudicem ex causa terminum abbreviasse. Hoc secundo. Ab exsecutione sententiae non appellatur, nisi in exsecutione modus excedatur. Hoc tertio d. evacuando medullam cap. secundum Panorm. CAP. XVI. Sententia potest probari per testes; licet non deponant de causis, quae solent iudicem movere ad sententiandum. CAP. XVII. Ab eadem sententia potest appellare nedum reus victus, sed etiam tertius, cuius interest; et poterit sententia quoad reum nil de suo iure docentem confirmari, respectu vero tertii rationabiliter appellantis infirmari. CAP. XVIII. Si citatus ad sententiam ex legitima causa iudici ignota non comparuit, tenet sententia eo absente lata, sed retractatur eo probante legitimam absentiae causam. Si vero impedimentum probatur non plene, non retractatur sententia, nisi prius doceat de ipsius iniquitate. H. d. et est verus et not. intellectus secundum Panorm., quem alii doctores non dare dilucidarunt. CAP. XIX. Papa in sententiis, quas profert, ordinem iuris servat. CAP. XX. Secunda sententia, in diversa instantia contra primam lata, tenet mero iure; nec debet infringi, etiamsi sit iniusta, ex quo ab ea non fuerit appellatum; praesertim si prima sententia secundis iudicibus non fuit ostensa. H. d. Panorm. CAP. XXI. Tenet sententia contra privilegium ostensum vel non ostensum, si ab ea non fuerit appellatum vel supplicatum. CAP. XXII. Sententia, a qua fuit appellatum, retractatur, si constat, testes, ad quorum dicta tantum lata fuit, conspiratores fuisse, et contradicente parte receptos. CAP. XXIII. Damnatus in actione iniuriarum infamis est, et per Papam potest famae restitui. H. d. prout communiter summatur. CAP. XXIV. Revocata sententia propter defectum iurisdictionis, ut, quia unus ex iudicibus publice excommunicatus erat, vel propter iuris ordinem non servatum, iterum de principali quaeritur. CAP. XXV. Res inter alios iudicata aliis non nocet. Fallit in eo, qui passus est illum litigare, cui secundo loco competebat actio vel defensio, vel a quo causam in iure iudicato habuit. CAP. XXVI. Si duo ordinarii pronunciant contraria, tenet sententia pro reo. Fallit in quatuor casibus hie contentis, et similibus. Si vero delegati discordant, delegans est adeundus; si arbitri, neutra tenet. TITULUS XXVIII. DE APPELLATIONIBUS, RECUSATIONIBUS, ET RELATIONIBUS. CAP. I. Collatio beneficii facta post appellationem ex probabili et verisimili causa interpositam est ipso iure nulla. CAP. II. Appellatio generalis respectu causae non valet. CAP. III. A correctione legitima non appellatur, nisi modus excedatur. H. d. inspecta mente literae. CAP. IV. Si appellans infra terminum, a iudice, a quo appellavit, vel a se ipso statutum, appellationem non prosequitur, sententiae vel iudicio illius stare compellitur. CAP. V. Appellans ad prosequendum habet annum, et ex causa biennium, nisi iudex moderetur. Et si infra id tempus non prosequitur, rata manet sententia, vel redit ad primum, si ante sententiam appellavit. H. d. – §. 1. Qui de crimine impetitur, appellare potest, nisi sit notorium. Hoc dicit. CAP. VI. Coram iudice, a quo appellavi in una causa, possum in alia conveniri, nisi eum recusem ut suspectum. CAP. VII. Si a iudice inferiori unus appellat ad Papam, alius ad inferiorem, tenetur appellans ad Papam comparere ad citationem iudicis inferioris, saltem allegaturus appellationem suam; alias valebit processus a minori, nisi sciverit appellationem interiectam ad Papam. – §. 1. A civili iudice, qui non est de temporali iurisdictione ecclesiae, non appellatur ad Papam. H. d. usque ad finem. CAP. VIII. Lapsus biennii non praeiudicat appellanti, quo minus ex causa legitima audiatur, saltem per beneficium restitutionis in integrum. H. d. secundum uberiorem intellectum. CAP. IX. Si reus post citationem vel notitiam literarum ivit ad curiam, delegatus in causa procedat; alias non. Hoc dicit, cum c. Suggestum infra. eod. CAP. X. Supersedetur propter articulum, in quo appellatum est, etiam super principali causa, si sine illo articulo expediri non potest. H. d. inhaerendo literae. – §. 1. Non obstante appellatione, ex falsa causa interposita, potest iudex ad ulteriora procedere. H. d. CAP. XI. Etiam pro minoribus seu levioribus causis appellari potest. CAP. XII. Secundum canones appellatur etiam ante sententiam; secundum leges non, nisi in quibusdam casibus. Hoc primo. Et appellatio et recusatio aequiparantur in hoc, quia, sicut in appellatione requiritur causa rationabilis, ita et in recusatione. Hoc secundo. Et tempus assignatum iudici ad causam decidendam incipit currere a tempore praesentationis rescripti. Hoc tertio secundum verum intellectum. CAP. XIII. Conventus super iniuria clerici vel super adulterio appellare potest, nisi sit notorius. H. d. cum c. sequ. CAP. XIV. Summatum est supr. cap. proximo. CAP. XV. Hoc cap. summatum est supr. eod. cap. Meminimus. CAP. XVI. Excommunicatus pendente cognitione appellationis absolvi potest ad cautelam, et, si apparet eum legitima appellasse, non punitur pro eo, quod interim celebravit divina. CAP. XVII. Si appellans turbatur in possessione, super qua fuit appellatum, iudex a quo potest illam possessionem sibi reformare, appellatione in suo statu permanente. H. d. secundum communem intellectum. CAP. XVIII. Generalis et vaga appellatio respectu cuiuslibet gravaminis non valet, sed restricta ad certam causam. Sic. CAP. XIX. Appellatio frivola non excusat inferiorem, quo minus teneatur obedire superiori, et ut de contemptu puniatur, nisi innocentiam suam aliter purget. H. d. et est casus notabilis in eo, quod dicitur, istum esse puniendum. CAP. XX. Si mandatum factum ei, qui iuravit stare iudicio ecclesiae, excedit limites iuramenti et licitae promissionis, appellare poterit; alias secus. H. d. compendiose. Abb. CAP. XXI. Summa ut supr. cap. proximo. CAP. XXII. Appellans ab ordinario postea de delicto ab eo commisso puniri potest per ipsum ordinarium. H. d., sed supple ad textum, idem esse de antea commissis, si nunc de illis accusatur, ut cap. Ad haec 1. supr. eod. et cap. Proposuit. infra eod. CAP. XXIII. Qui non detulit appellationi sui adversarii, de sua posteriori circa idem contra eum excipere nequit. CAP. XXIV. Appellans ab ordinario in una causa, in aliis coram eo respondere tenetur, potest tamen eum recusare ut suspectum, nisi conveniatur de crimine manifesto, et in quo non cadit excusatio nec suspicio, ut quia imponitur poena iuris surgens ipso facto. H. d. secundum intellectum. CAP. XXV. Absolvitur excommunicatus cautione recepta, licet adversarius vel excommunicator, ne absolvatur, appellet. H. d. secundum unum intellectum, quem tamen oportet limitare, quando excommunicatio non fuit lata pro manifesta contumacia vel offensa, quia tunc non debet absolvi, nisi satisfactione praecedente, ut in cap. Ex parte 1. infra, de verb. signif. CAP. XXVI. Praelatus subditum suspendere vel excommunicare non debet, nisi monitione praemissa, nec subditus contra disciplinam ecclesiasticam appellare potest, maxime si est religiosus. Et iudex a quo praefigit terminum appellanti ad appellationem prosequendam, infra quem si non prosequitur, iudex a quo reassumit iurisdictionem. Appellans vero non prosequens appellationem suam, condemnatur in expensis, appellato hoc prosequenti. CAP. XXVII. Iudex a quo non obstante appellatione cognoscit de causa, si appellans non prosequitur. Hoc primo. Et iudex, ut suspectus recusatus, potest alteri causam committere. Hoc secundum. CAP. XXVIII. Si canonicus ad residentiam monitus appellat, statuitur sibi terminus ad appellationem prosequendam, et interim deservitur beneficio per vicarium de fructibus beneficii sustentandum. Et si appellationem non prosequitur, vel residentiam non facit, privatur praebenda. CAP. XXIX. A iudice iurisdictionem exsequente non appellatur. CAP. XXX. Qui ante citationem vel notitiam literarum misit nuncium ad Papam, appellare potest, ne delegatus procedat, secus si post. CAP. XXXI. Qui non detulit appellationi interpositae ad Papam, mittitur cum literis ordinarii ad curiam puniendus. CAP. XXXII. Contra constitutiones regulares appellatio religiosum non defendit. CAP. XXXIII. Iudex a quo potest praefigere terminum appellanti ad prosequendam appellationem, quo lapso reassumit iudex iurisdictionem. CAP. XXXIV. Si praecedente gravamine quis submittit se protectioni superioris, habetur pro appellante, dummodo servaverit ea, quae in appellatione sunt necessaria. CAP. XXXV. Causa non est ad iudicem a quo remittenda appellatione adhuc non iustificata, nisi de partium consensu. CAP. XXXVI. Delegatus etiam datus cum clausula “appellatione remota” recusari potest, si est consanguineus impetrantis, vel si fuit advocatus eius in illa causa. CAP. XXXVII. Sententia interdicti non suspenditur per appellationem sequentem. CAP. XXXVIII. Iudex appellationis remittit appellantem et causam ad priorem iudicem, nisi sibi constiterit a gravamine vel iniusta sententia fuisse appellatum. CAP. XXXIX. Si appellans, qui non prosequitur, redit ad iudicem a quo, et iterum gravatur, non obstante prima desertione potest iterum appellare. H. d. et est casus notabilis. Panormit. CAP. XL. Sententia excommunicationis, suspensionis vel interdicti lata sub conditione suspenditur, si ante conditionis eventum fuerit appellatum. H. d. inhaerendo verbis literae, ut sic satisfaciat cuilibet lecturae. Et est decisio subtilis et multum allegabilis. CAP. XLI. Si per rescriptum committantur plures articuli connexi, et in uno removeatur appellatio, intelligitur remota etiam in aliis. Hoc dicit. – §. 1. Causa suspicionis proponenda est coram iudice, qui recusatur, et probanda coram arbitris, H. d. CAP. XLII. Non tenetur iudex vel adversarius deferre appellationi, cui non detulit appellans. CAP. XLIII. Habet duos intellectus; secundum primum hoc intendit: Merus exsecutor non recusatur, nec ab eo appellatur, nisi modum excedat, maxime si est datus cum clausula: “appellatione remota.” Secundum alium intellectum h. d.: A iudice suspecto non receditur per appellationem, nisi modum excedat. CAP. XLIV. Si appellatio recipitur a iudice, vel approbatur a parte, terminus ad eam prosequendam praefixus obtinet vicem peremptorii, ut in absentem procedatur, ac si peremptorie fuisset citatus; nec talis terminus praeveniri poterit ab aliqua partium. CAP. XLV. Appellatione deserta per negligentiam appellantis, potest iudex ex officio procedere in casibus, in quibus eius officium exuberat. Et est casus valde notabilis. CAP. XLVI. Contra electum vel confirmatum, nullum aliud ius exspectantem, non admittitur regulariter exceptio vel appellatio, maxime frustratoria ad impediendum electionis vel confirmationis effectum; sed possessione habita poterit accusari vel denunciari. H. d. et secundum hoc est casus notabilis. CAP. XLVII. Appellari potest, si locus non tutus partibus assignatur, etiamsi sit scriptum appellatione remota. CAP. XLVIII. Licite appellat reus, si non auditur excipiens, procuratorem actoris non habere sufficiens mandatum, vel se prius conventum per alias literas, de quibus non fit mentio in secundis. Hoc dicit quoad titulum. CAP. XLIX. Licite appellat reus, si non auditur petens declarari rem petitam in libello. CAP. L. Iudex a quo non potest statuere terminum ad finiendam appellationem; quod si fecerit, intelligitur statuisse ad se praesentandum. CAP. LI. Qui extra iudicium appellat ex verisimilibus et probabilibus causis, ne in possessione molestetur, si postea spoliatur, restituitur ante omnia in statum, in quo erat tempore appellationis emissae. H. d. inhaerendo verbis literae, et ut mos geratur unicuique lecturae. Panormitan. CAP. LII. Itineris arreptio habet vim appellationis, si servantur ea, quae servari debent in appellatione. H. d. secundum unum intellectum intrinsecum. CAP. LIII. Per clausulam: “appellatione remota” inhibetur omnis appellatio, quae a iure non indulgetur expresse. Hoc dicit, usque ad §. Verum. – §. 1. Licet excommunicatus ab excommunicatione appellet, nihilominus denunciari potest, et beneficii reditibus spoliari. Hoc dicit. CAP. LIV. Si appellans ad superiorem comparet coram iudice inferiori super concernentibus ipsam appellationem, ipsi appellationi renunciare videtur. Si autem protestetur, quod propter hoc non intendit renunciare appellationi, tanquam contraria allegans non est audiendus, nisi notorium sit, actum illum esse iniustum, super cuius emendatione adivit inferiorem. H. d. et est bonus casus. CAP. LV. Per appellationem legitime interpositam principale cum accessoriis ad iudicem appellationis defertur, et sententiae excommunicationis et interdicti post appellationem latae non tenent. CAP. XLVI. Postquam Papa aliquam causam ad se revocat, non valet processus postea per minorem iudicem factus; sicut non valeret, si fuisset ab eo legitime appellatum. Hoc dicit, ut cuilibet lecturae satisfiat. CAP. XLVII. Si terminum appellationis prosequendae statutum ab homine altera pars praevenit, hoc tacito literas impetrando, literae non valent: sed terminum iuris etiam appellatus praevenire potest, dummodo nimium non praecurrat. Et ubi ex dilatione imminet periculum, etiam neutra parte prosequente potest iudex ad quem supplere, partes compellendo ad prosecutionem. CAP. LVIII. Altera parte contumaciter absente potest iudex appellationis etiam principale negotium definire, si post litem contestatam fuerit appellatum. CAP. LIX. Notabile et famosum capitulum, habens multa nova dicta utrumque ius limitantia; et h. d. in summa, inhaerendo simpliciter verbis literae: Appellans ante sententiam tenetur exprimere causam rationabilem coram ipso iudice a quo, nec admittitur exceptio, quod prius miserat nuncium ad sedem apostolicam, vel quod literas impetraverat, quae nondum sunt iudici praesentatae. CAP. LX. Si iudex, a quo est appellatum a gravamine, illud revocat, potest in principali causa procedere. CAP. LXI. Volens iudicem recusare, debet coram eodem suspicionis causam proponere, et eam coram arbitris communiter eligendis probare, qua non probata sua iurisdictione iudex utitur in principali; ea vero probata, remittit negotium ad superiorem, vel causam committit de recusatoris consensu. – (Porro etc.:) In notoriis non admittitur appellatio. In dubiis causa probabilis coram iudice est exprimenda, quae debeat legitima reputari, quam si non prosequitur, iudex a quo in causa procedat. Idem si prosequitur, et non probat. Haec autem constitutio non extenditur ad regulares. H. d. CAP. LXII. Si iudex confessionem advocati eadem die revocatam pro litis contestatione velit habere, vel processum a subdelegato subdelegati factum ratificat, licita appellatur. CAP. LXIII. Non sufficit appellanti docere, quod exceptionem legitimam et veram opposuit et appellavit, nisi doceat propter exceptionem admissam appellasse. H. d. et est casus not. et quotidianus. CAP. LXIV. Appellans, qui terminum appellationi praefigit, si mittit procuratorem ad impetrandum et contradicendum tantum, et appellatio fuit recepta a iudice, vel approbata a parte, adversario legitime prosequenti condemnatur in expensis. H. d. secundum communem intellectum, licet glossa aliud senserit. CAP. LXV. Ab eadem sententia ab eodem tertio appellare non licet. CAP. LXVI. Appellatio omisso medio iudice interposita causam non devolvit exceptione opposita. Hoc dicit secundum communem intellectum. CAP. LXVII. Si is, qui desiit esse tutor, nomine pupilli convenitur invitus, poterit appellare. CAP. LXVIII. Si iudex de iure dubitans vult consulere superiorem, debet consultationis copiam partibus edere; alias eius verbis consultationis fides non adhibetur. CAP. LXIX. Si ante litem contestatam circa principale negotium iudex aliquid innovat, vel diem assignatam sine causa praevenit, licite appellatur. Et si procurator datus ad impetrandum super appellatione non servavit formam mandati, auditur appellans etiam post annum. CAP. LXX. Capitulum famosum et multum allegabile, et h. d.: Ad iustificandam appellationem ex causa interpositam probare oportet causae veritatem coram iudice ad quem, nisi fuerit coram iudice a quo oblata et reiecta. H. d. singulariter usque ad §. Eidem. – §. 1. Si appellatio non fuit recepta a iudice vel approbata a parte, sufficit appellanti mittere procuratorem ad impetrandum et contradicendum, licet pars appellata sit parata in curia prosequi. H. d. usque ad §. Ille denique. Abbas Siculus. – §. 2. Ante inchoatam prosecutionem appellationis appellans potest, si vult, invito appellato petere, ut remittatur ad iudicem a quo; sed condemnabitur in expensis factis per partem adversam in illa appellatione. H. d. usque ad §. Sane. Abbas Siculus. – §. 3. Articulus appellationis interpositae a gravamine discutitur per iudicem ad quem, parte absente per contumaciam, etiam lite non contestata in appellatione vel principali causa. Hoc dicit, Abbas Siculus. CAP. LXXI. Clausula: “appellatione remota” in medio literarum posita respicit praemissa, quibus annectitur, non sequentia, nisi repetatur in fine literarum. Et hoc si negotia sunt separata. CAP. LXXII. Breve est, sed per alia verba sic summatur: Appellatio unius prodest alteri, si communi iure iuventur, et idem sit negotium, et eadem defensionis causa, et sint eadem sententia condemnati; alias secus. CAP. LXXIII. Iustus metus excusat adeo, quod non appellans habetur pro appellante, si fuerit protestatus, et appellationis causas duxerit exprimendas. TITULUS XXIX. DE CLERICIS PEREGRINANTIBUS. CAP. UN. Contra peregrinantem seu proficiscentem ad sedem apostolicam non est aliquid innovandum. TITULUS XXX. DE CONFIRMATIONE UTILI VEL INUTILI. CAP. I. De re scienter confirmata per Papam inferior iudex cognoscere non potest, nisi confirmatio non tenuerit, ut quia subreptitia, vel de re litigiosa. H. d. cum cap. sequenti. CAP. II. Idem dicit. CAP. III. Literae confirmationis super sententia, a qua erat appellatum, non valent, si appellatus malitiose praevenit appellantem; alias pendent, donec de appellatione cognoscatur. CAP. IV. Innovatio privilegii novum ius non tribuit, nec antiquum confirmat; sed, si quod competebat, conservat. Brevius sic potest summari: Innovatio privilegii non inducit confirmationem iuris in eo contenti. CAP. V. Non valet confirmatio, quam religiosus impetravit a Papa super temporali administratione seu prioratu, si tacuit se regularem. Si vero expressit, rescriptum praesumitur falsum, quia Papa non consuevit concedere. H. d. cum sequent. CAP. VI. Idem dicit, quod supra cap. proximo. CAP. VII. Sententia seu laudum contra formam iuris vel compromissi latum per arbitros, licet per Papam in forma communi fuerit confirmatum, non tenet. CAP. VIII. In confirmatione ex certa scientia dictio “sicut” ponitur causative; nec nocet, si verbum confirmationis praecedit tenorem connrmati. CAP. IX. Collatio ecclesiae alteri facta per legatum et per Papam confirmata ius dioecesani non laedit. LIBER TERTIUS TITULUS I. DE VITA ET HONESTATE CLERICORUM. CAP. I. Quum celebratur, divisus esse debet clerus a populo. CAP. II. Ex concilio Pictaviensi. CAP. III. Presbyter habens populum debet habere clericum, qui secum cantet et in aliis hic expressis eum iuvet. CAP. IV. Gregorius IX. CAP. V. Ex concilio Carthaginensi. CAP. VI. Clericus non professus, nec in sacris exsistens, potest uxorem ducere; sed iterum tondebitur, si vult gaudere privilegio clericali, vel dispensative tenere beneficium. H. d. secundum modam, qui est magis consentaneus literae, secundum quem ponit unum casum duntaxat. CAP. VII. Clericus debet tonsuram deferre, et si non vult, potest invitus a suo superiore tonderi. CAP. VIII. Frequentans monasteria monialium, et monitus non desistens, si clericus est, deponitur; si laicus, excommunicatur. CAP. IX. Episcopus potest statuere in ecclesia certum numerum clericorum secundum ipsius facultates qui vivant in communi, et contradictores ad hoc compellere; et istos in communi viventes potest absolvere ab excommunicatione incursa propter iniectionem manuum in socium. CAP. X. Ecclesiastici iudices et delegati gratis iudicare debent, nec exigere possunt decimam vel aliam quotam litis, etiamsi hoc habeat consuetudo. CAP. XI. Ad evitandum scandalum possunt religiosi diversi habitus, missi ad praedicandum de novo conversis, se in unum superiorem habitum et propositum conformare. CAP. XII. Ludi theatrales etiam praetextu consuetudinis in ecclesiis vel per clericos fieri non debent. CAP. XIII. Clerici debent continere et caste vivere; contra facientes punit, et severius puniuntur illi, qui possunt legitimo matrimonio uti. CAP. XIV. Clericus crapulosus vel ebriosus monitus non desistens, ab officio vel beneficio suspenditur. CAP. XV. A negotiis, personis, locis, ludis, vestibus inhonestis et ornatu minus honesto praecipit clericos abstinere, et habitu honesto uti, cuius vanitatem in pluribus exprimit et detestatur. CAP. XVI. Clericus, qui tertio monitus a negotiationibus saecularibus non abstinet, interim perdit quoad bona privilegium clericale. H. d. Et est textus multum notab. et qui quotidie allegatur. TITULUS II. DE COHABITATIONE CLERICORUM ET MULIERUM. CAP. I. Clericus non debet retinere in domo mulierem suspectam de incontinentia, etiamsi sit mater vel alia consanguinea. CAP. II. Excommunicatur clericus in sacris, qui a suspectarum mulierum colloquio vel earum consortio monitus non desistit. CAP. III. Non debet praelatus clericum cogere ad concubinam abiurandam; sed eam nolentem dimittere potest excommunicare. CAP. IV. Si clerici moniti concubinas non dimittunt, suspenduntur a beneficiis, et, si se non corrigunt, deponuntur. CAP. V. Literae a clerico concubinario suspenso super absolutione tacita facti serie obtentae non valent. CAP. VI. Si clerici moniti non dimittunt concubinas, suspenduntur a beneficiis, et, si se non corrigunt, deponuntur. CAP. VII. A clerico fornicario, quamdiu toleratur, nec habet operis evidentiam, licite audiuntur divina, et percipiuntur ecclesiastica sacramenta; a notorio vero abstinendum est, non quia in sacramento sit defectus, sed ad ipsorum fornicatorum emendationem. H. d. inhaerendo verbis literae. CAP. VIII. Si fornicatio clerici est ita publica, quod transit in notorium, nec accusator, nec testis necessarius est. Sed si est publica per solam famam, non sufficiunt ad condemnationem sola testimonia, id est testium dicta non iuratorum. Sed si ex hoc oriretur scandalum inducitur purgatio, in qua deficiens canonice punitur. CAP. IX. Breve est, unde non summatur. CAP. X. Clericus concubinarius in officiis vitandus non est, nisi sit notorius. TITULUS III. DE CLERICIS CONIUGATIS. CAP. I. Matrimonium contractum per clericum exsistentem in sacris non tenet; secus in minoribus; sed tunc cogitur dimittere beneficium. CAP. II. Coniugatus ad administrationem et ad ordinem ecclesiasticum vel beneficium non promovetur, nisi castitatem promittat, et non sit bigamus. CAP. III. Si clericus in minoribus beneficiatus matrimonium contrahat, privatur beneficio, et quod dedit ecclesiae sibi restituitur. H. d. et in hoc ultimo est casus not. et multum allegabilis. CAP. IV. Peracta poenitentia dispensant episcopi cum sacerdotibus, qui matrimonium de facto contraxerunt. CAP. V. Auferenda sunt clerico beneficia, quae habebat tempore contracti matrimonii; collata vero postmodum scienter per episcopum per eundem auferri non possunt, sed per superiorem. H. d. CAP. VI. Filius sacerdotis Graeci, ex uxore genitus, licite inter Latinos promovetur, si scandalum non obsistat. H. d. et est casus notabilis. CAP. VII. Clericus coniugatus non beneficiatus non cogitur deferre tonsuram. CAP. VIII. Uxorati non admittuntur ad ecclesiasticas dignitates, et coguntur dimittere quas habent. CAP. IX. Clerici coniugati in rebus suis non gaudent privilegio clericali. CAP. X. Si clericus in minoribus militet, non est cogendus deferre tonsuram vel habitum clericalem. TITULUS IV. DE CLERICIS NON RESIDENTIBUS IN ECCLESIA VEL PRAEBENDA. CAP. I. Episcopo non licet sine licentia Papae transire ad alium episcopatum, ipsum acceptando; alias privatur habito et ambito. Hoc intendit cum glossa. CAP. II. Deponitur cardinalis, qui in suo titulo non residet. H. d. et est iste textus multum notabilis. CAP. III. Uni plures dignitates vel ecclesiae conferri non debent, et ecclesia est conferenda illi, qui residere et regnare valeat per se ipsum; alias perdit ecclesiam, et donans conferendi potestate privatur. CAP. IV. Praesentatus ad ecclesiam non confirmatus, si apparet, quod nolit residere, non debet institui per superiorem; confirmatus autem et ex non iusta causa non residens privatur appellatione remota. CAP. V. Idem Eboracensi Archiepiscopo. CAP. VI. Qui non residet in beneficio etiam modicae aestimationis, illo privatur. CAP. VII. Qui est in servitio episcopi, percipit fructus beneficii tanquam residens, praeter distributiones quotidianas. Abbas. CAP. VIII. Privandus est prelatus vel clericus non residens, qui citatus non revertitur in termino sibi praefixo, nisi habeat iustum impedimentum. H. d. cum duobus sequentibus. CAP. IX. Summatum est in capitulo praecedenti. CAP. X. Summa ut in capitulo Ex parte supr. eodem. CAP. XI. Si nescitur, ubi sit clericus, tribus publicis edictis citabitur in ecclesia sua, et, si infra sex menses non revertatur, privabitur ecclesia sua. H. d. usque ad vers. Contra eos. – (Contra eos etc.) Iste versiculus non summatur propter varietatem lecturarum, et quia secundum unum intellectum non facit ad rubricam. CAP. XII. Privilegiatus ut absens in studio fructus praebendae recipiat. Exsistens in villa vel castello, ubi nullum est vel minus competens studium, privilegio non utitur. CAP. XIII. Qui iuravit in ecclesia residere, pro servitiis ecclesiae licite se absentat. CAP. XIV. Familiaris Papae, non obstante constitutione contraria, praebendae suae fructus percipit in absentia. CAP. XV. Duo canonici absentes cum episcopo, seu in eius servitio, fructus praebendarum suarum percipiunt in absentia, constitutione ecclesiae contraria non obstante. CAP. XVI. Si ecclesia patitur ministrorum defectum, privilegiati super absentia per subtractionem proventuum redire coguntur. H. d. et est bonus textus, et potest multum practicari. CAP. XVII. Privatur beneficio clericus non residens, si monitus non redeat, nec iustam excusationem alleget. H. d. et est casus notabilis. TITULUS V. DE PRAEBENDIS ET DIGNITATIBUS. CAP. I. In bonis ecclesiae non succeditur iure consanguinatis. CAP. II. Non licet episcopo aliquem ordinare sine titulo. CAP. III. Bona ecclesiarum communia sunt, nec debet quisquam tanquam propria sibi vendicare. CAP. IV. Qui ordinavit aliquem ad sacros ordines sine titulo, non habentem de suo unde vivat, providere tenetur ei de suo, donec aliquem titulum fuerit consecutus. CAP. V. Non debent episcopi permittere, quem plures ecclesias obtinere. CAP. VI. Ad mandatum Papae non tenetur quis providere illi, qui beneficium in literis tacuit, vel cui sine scandalo provideri non potest. H. d. et in ultimo est iste textus semper menti tenendus. CAP. VII. Habens plures ecclesias alteram eligere et alteram dimittere compellitur. CAP. VIII. Praebendae et dignitates non debent dividi, nec etiam permutari. CAP. IX. Receptus in canonicum ex promissione capituli debet quando facultas se obtulerit, habere praebendam. Vid. cap. 2. de concess. praebend. in VI. cum gloss. CAP. X. Religiosi reditus ecclesiarum suarum diminuere non possunt respectu portionis, quae debetur rectoribus seu vicariis, nec parochias dividere. CAP. XI. Possunt praelatus et capitulum praebendae vacanti honestum onus imponere, ad quod praebendarius teneatur. CAP. XII. Ad praesentationem religiosorum in eorum ecclesiis nullus debet institui per episcopum, nisi prius ei congrua portio redituum assignetur. CAP. XIII. Plures dignitates vel personatus in una vel in diversis ecelesiis quis habere non potest. CAP. XIV. Habens plures dignitates alteram dimittere compellitur. CAP. XV. Si electus ad secundam ecclesiam noluerit dimittere primam, eligentes possunt resilire, et electum non acceptare. CAP. XVI. Ordinato ad sacros per episcopum sine titulo, nemine praesentante, ordinator vel successor compellitur in necessariis providere, donec titulum habuerit. CAP. XVII. Qui hoc ignoranti scienter contulit praebendam, quam non potuit, illa evicta aliam, quam potest, conferre tenetur. H. d. et est singularis dispositio. CAP. XVIII. Cassatur electio illius, qui possidet plures dignitates atque praebendas, et idem, si detinetur aliquo vitio hic scripto. CAP. XIX. Recepto in canonicum, quam cito facultas se obtulerit, debetur praebenda, et interim habebit quotidianas distributiones. CAP. XX. Non tenet electio, quum ad unam praebendam duo simpliciter eliguntur. CAP. XXI. Si duo electi ad aliquam dignitatem compromittant in iudices, poterit iudex alterum confirmare, et alteri pro bono pacis de proventibus provisionem facere. Ista est pulcherrima dispositio, et in toto corpore iuris non habes consimilem. CAP. XXII. Canonici privilegiati a Papa super certo numero, si sponte receperunt aliquem supra numerum, contra impetrantes a Papa exceptione numeri uti non possunt. CAP. XXIII. Non beneficiatus habens sufficiens patrimonium, ad sacros legitime promovetur. CAP. XXIV. Absenti potest conferri beneficium, alio mediante, nec refert, utrum absens investiatur per personam mediam, vel persona media investiatur pro absente. H. d. coniungendo utrumque intellectum, et est casus not. et quotidie practicatur. CAP. XXV. Si ad unum canonicatum et praebendam duo sunt recepti simpliciter, receptio non tenet, etiam interveniente apostolica auctoritate. H. d. et est notabile cap., quare tene semper mente et nota ipsum. CAP. XXVI. De una praebenda vacante possunt fieri duae, si eius suppetant facultates; alias dividens integrare tenetur. CAP. XXVII. Si Papa mandat capitulo, ut aliquem in canonicum recipiant, et praebendam, si qua vacat, conferant, si de mandato scientes alii conferunt, coguntur primum recipere, et de reditibus ecclesiae loco beneficii providere, donec praebendam habeat. CAP. XXVIII. Habens personatum vel beneficium curatum, si secundo tale receperit, vacat primum; quod si retinere contenderit, etiam secundo privabitur. Hoc primo. Et is, ad quem spectat beneficii curati collatio, licite confert statim, quum institutus aliud recepit, et, si infra sex menses non conferat, devolvitur ad alium collatio, et aliter ponitur. Hoc secundo. Cum sublimibus vero et literatis personis circa pluralitatem beneficiorum incompatibilium solus Papa dispensat. Hoc tertio. Hoc dicit istud cap. utile et famosum. CAP. XXIX. Concilium provinciale a beneficiorum collatione suspendit eos, qui post secundam correctionem indignis beneficia conferunt: providet etiam, quis interim beneficia conferat, et illam suspensionem relaxat solus Papa, vel solus patriarcha. CAP. XXX. Rector ecclesiae, non obstante consuetudine episcopi, vel patroni, debet de reditibus ecclesiae sufficientem habere portionem. H. d. usque ad §. Qui vero. (Qui vero etc.:) Privatus est parochiali ecclesia rector in ea non residens, nisi sit annexa dignitati vel praebendae, quo casu debet ibi habere perpetuum vicarium. Et in fine prohibet in fraudem rectoribus de ipsius proventibus pensionem in beneficium dari. H. d. Vel sic: non residens in ecclesia parochiali, vel non ponens vicarium, quando est annexa beneficio maiori, privatus est ea. H. d. CAP. XXXI. Non debent religiosi ecclesias vel decimas a laicis sine dioecesanorum consensu recipere, excommunicatos vel interdictos ad divina admittere, in ecclesiis quoque, quae ad eos non pleno iure pertinent, instituere vel destituere; sed praesentabunt dioecesanis ad eas viros idoneos. CAP. XXXII. Abens in theologiae studio fructus beneficiorum suorum percipit in absentia, sed quotidianas distributiones non. CAP. XXXIII. Propter paupertatem praebendarum ecclesiae cathedralis possunt eis annecti capellae, reservata ipsarum presbyteris congrua portione. CAP. XXXIV. Licet ecclesia ex donatione laici beneficium conferat, tenet illius beneficii impetratio, de hoc mentione non habita. CAP. XXXV. Pueri et alias beneficiati non sunt idonei ad beneficia consequenda. H. d. inhaerendo verbis literae. CAP. XXXVI. Pro unius praebendae integratione alia dividi non debet. CAP. XXXVII. Clerici ignobiles et non eminentis scientae propter hoc non debent a praebendis repelli, etiam in ecclesia, quae tales admittere non consuevit. CAP. XXXVIII. Si mandatur provideri in ecclesia, non potest de ecclesia provideri. TITULUS VI. DE CLERICO AEGROTANTE VEL DEBILITATO. CAP. I. Clericus infirmus integre percipit fructus beneficii sui. CAP. II. Presbyter, cui medietas palmae cum duobus digitis est abscissa, missam non celebrat, sed ceteris sacerdotalibus fungi potest. CAP. III. Si rector ecclesia sit leprosus, dandus est ei coadiutor. CAP. IV. Si rector ecclesiae sit leprosus, ab administrationis officio removetur; sed de bonis ecclesiae sustentatur. CAP. V. Episcopo, qui propter morbum incurabilem pastorale officium exercere non potest, dandus est coadiutor. CAP. VI. Honorius III. Episcopo Aversano. TITULUS VII. DE INSTITUTIONIBUS. CAP. I. Numerus clericorum debet institui in ecclesiis collegiatis secundum facultatem ipsarum. CAP. II. Laici in canonicos non possunt institui. CAP. III. Institutio beneficiorum spectat ad episcopos vel eorum officiales. CAP. IV. Ultra facultates non debet quis institui invitis clericis ecclesiae. CAP. V. Quum in ecclesiis oportet extraneos institui, non debent institui clerici certae originis tantum, sed undecunque sint; dum tamen sint idonei. CAP. VI. Institutiones et custodiae possunt de iure speciali ad non episcopum pertinere, et pendente lite cum diocesano defenditur in possessione. H. d. Vel sic: Si possidet ius instituendi is, ad quem de iure communi non spectat, pendente iudicio proprietatis in posessione defenditur. CAP. VII. Is, ad quem spectat collatio dignitatum, se ipsum instituere non potest. TITULUS VIII. DE CONCESSIONE PRAEBENDAE ET ECCLESIAE NON VACANTIS. CAP. I. Institutus scienter in beneficium viventis deponendus est. CAP. II. Beneficia non vacantia concedi vel promitti non debent, et, quum vacaverint, concedi debent infra sex menses, quibus elapsis de episcopo ad capitulum, et econtra, demum ad proximum superiorem devolvitur collatio. CAP. III. Beneficia vacantia conferuntur non obstante appellatione illorum, quibus promissa fuerant ante, quam vacarent. CAP. IV. Si scribitur ei, ad quem spectat collatio, dato exsecutore ad providendum, per praesentationem literarum collatori factam afficitur praebenda ita, quod collatio alteri facta non tenet. H. d. secundum verum intellectum. Vide cap. Si capitulo eod. tit. in VI. CAP. V. Semestre ad eligendum seu conferendum a iure praefixum non currit legitime impedito, nec incipit currere nisi a die notitiae vacationis. H. d. et est textus multum allegabilis et quotidianus. CAP. VI. Non valent literae ad beneficium impetratae, quae de alterius colorata facti possessione non faciunt mentionem. Hoc dicit secundam verum et communem intellectum, et est textus multum allegabilis, et habet materiam quotidianam; et fuit decisio multum subtilis. CAP. VII. Ubi constat beneficium collatum per habentem potestatem, per exceptionem abiurationis et renunciationis non debet possessio retardari. CAP. VIII. Recepto in canonicum tenetur capitulum providere, quam cito facultas se obtulerit. CAP. IX. Si habens praebendam in eadem ecclesia recipit dignitatem cum praebenda vel aliam, vacat prima. Et quamvis a superiore sibi confirmetur, tamen valet impetratio per alium facta de ipsa, etiam tacito de possessione alterius, quae colorata non est. H. d. secundum verum intellectum. Panorm. CAP. X. In ecclesiis non numeratis vacatio praebendarum seu canonicatuum possibilis non est, nec fit ibi devolutio ad superiorem ex negligentia semestri in non providendo ecclesiae de ministris. H. d. et est casus notabilis. CAP. XI. Habens potestatem conferendi potest de iure alteri tradere potestatem conferendi primum beneficium, quod vacabit. CAP. XII. Lateranense concilium de beneficiis ultra sex menses vacantibus ad episcopatus non extenditur. CAP. XIII. Non valet promissio beneficii vacaturi. CAP. XIV. Obligatur praelatus, qui promittit providere quum poterit. CAP. XV. Si ad capitulum et praelatum, ut praelatum potestas conferendi pertinet, de uno ad alterum lapsu temporis non transit; secus, si praelatus intersit, ut canonicus; quia tunc de capitulo transit ad praelatum, nisi dolum committat. H. d. et est textus multum allegabilis. CAP. XVI. Sicut non potest patronus promittere, se praesentaturum aliquem ad beneficium vacaturum, ita nec dare potestatem prasentandi, antequam beneficium vacet. TITULUS IX. NE SEDE VACANTE ALIQUID INNOVETUR. CAP. I. Vacante sede status eius mutari non debet. CAP. II. Beneficia spectantia ad collationem praelati non possunt conferri per capitulum sede vacante. CAP. III. Sede vacante iudicium habitum contra ecclesiam non tenet. TITULUS X. DE HIS, QUAE FIUNT A PRAELATO SINE CONSENSU CAPITULI. CAP. I. Non tenet alienatio rei ecclesiasticae absque approbatione capituli. CAP. II. In temporali alienatione, quam facit praelatus, taciturnitas capituli habetur pro consensu. CAP. III. Alienatio temporalis facta sine consensu capituli per ratificationem eius roboratur. CAP. IV. Praelatus sine consilio capituli instituere vel destituere, vel alia negotia ecclesiae tractare non debet. H. d. cum capitulo sequenti. CAP. V. Summatum est supra capitulo proximo. Praelatus sine consilio capituli instituere vel destituere, vel alia negotia ecclesiae tractare non debet. H. d. cum capitulo sequenti. CAP. VI. Si ecclesia collegiata habet praesentationem, praesentabit praelatus de consensu capituli vel maioris partis, nisi de consuetudine vel privilegio competat soli praelato. CAP. VII. Tenet donatio, quam de solius dioecesani consensu facit laicus ecclesiae de decimis, quas ab alia ecclesia habet in feudum ab antiquo, i. e. ante Lateranense concilium. CAP. VIII. Non potest episcopus sine consensu capituli concedere ecclesias aliis ecclesiis, etiamsi habeat ius patronatus in ecclesiis concessi. CAP. IX. Episcopus parochiales ecclesias, vel obventiones ipsarum, de consensu patroni sine consensu capituli sui monasterio conferre non potest. CAP. X. Ad concilia provincialia vocari debent et admitti cathedralium ecclesiarum capitula. TITULUS XI. DE HIS, QUAE FIUNT A MAIORI PARTE CAPITULI. CAP. I. In universitatibus ecclesiasticis praevalet regulariter quod fit a maiori parte, nisi minor pars rationabiliter contradicat H. d. CAP. II. Canonicus non interdicit ecclesiam, sed hoc facere debet episcopus cum capitulo. CAP. III. Communis ordinatio ecclesiae per contradictionem et appellationem eius, cuius non interest, imepediri non debet. H. d. quoad titulum. CAP. IV. Praelatus cum maiori parte capituli contradicente minori statuere potest quod ad necessariam reperationem fabricae quilibet canonicus conferre teneatur. TITULUS XII. UT ECCLESIASTICA BENEFICIA SINE DEMINUTIONE CONFERANTUR. CAP. UN. Rubrum sufficit pro summario, vel summa sic secundum Abbatem: Occulta collatio beneficii, licet sit suspecta, bene valet, dummodo alias legitime facta probetur. H. d. est casus not.; non tamen facit ad titulum, nec omnes indistincte hoc tenent, sed maior pars concludit cum hoc summario. TITULUS XIII. DE REBUS ECCLESIAE ALIENANDIS VEL NON. CAP. I. Non potest praelatus res unius ecclesiae alteri dare, nec invicem res illas commutare, sine ambarum consensu. CAP. II. Principes saeculares res ecclesiae donare non possunt, et qui ab eis recipiunt, excommunicantur, et perdunt omnia, quae ab ecclesia alias legitime obtinebant. H. d. secundum unum intellectum, qui satis placet. CAP. III. Rector ecclesiae, qui dat ecclesiae rem duplae aestimationis, servos ecclesiae manumittere potest; ipse tamen manumissus et eius posteri erunt sub patrocinio ecclesiae. Ita communiter summatur, tamen non placet Panorm. id, quod dicitur de aestimatione. CAP. IV. Si praelatus nil de suo dans ecclesiae servum ecclesiae manumittit, non tenet manumissio. CAP. V. Res ecclesiae alienari non debent. CAP. VI. Alienatio de rebus ecclesiae facta non tenet, et alienatores, nisi rem restituant, excommunicantur, et quilibet clericus potest contradicere, et rem cum fructibus repetere. H. d. et est textus notabilis, et quotidie allegatur. CAP. VII. Terra non fertilis ecclesiae dari potest in emphyteusin ei, cuius studio reducatur ad culturam. CAP. VIII. Iurans non alienare bona ecclesiae, non potest alienare ea, quae sunt de mensa, vel ea, de quibus dubitatur, an sint de mensa. Hoc dicit, usque ad §. Possessiones. Abbas – (Possessiones etc.:) Possessiones ecclesiae minus utiles pro utilioribus de consensu capituli potest episcopus permutare vel alienare. H. d. CAP. IX. Canonicus praedium ecclesiae perpetuo locare non potest. CAP. X. Possesiones, quae sunt de mensa, non possunt alienari. Et ecclesiae consuetae regi per regulares saecularibus clericis conferri non debent. H. d. Ioann. de Imola. CAP. XI. Restituitur ecclesia contra alienationem, per quam enormiter fuit laesa. H. d. secundum lecturam veriorem. CAP. XII. Alienatio rei ecclesiasticae facta sine legitimo ecclesiasticarum personarum assensu non tenet, licet approbetur per constitutionem laicorum. TITULUS XIV. DE PRECARIIS. CAP. I. Breve est, nec potest brevius summari. CAP. II. Revocat successor precariam per praedecessorem irrationabiliter factam. CAP. III. Concessio precarii extinguitur voluntate concedentis aut ei succedentis; precariae autem concessio non. TITULUS XV. DE COMMODATO. CAP. UN. Commodatarius gratia sui tenetur etiam de levissima culpa non de casu, nisi in tribus casibus hic positis. Et commodatum ante usum completum non revocatur. H. d. TITULUS XVI. DE DEPOSITO. CAP. I. Ex deposito, facto apud clericum ecclesiae, non tenetur ecclesias, nisi in utilitatem ecclesiae sit versum. CAP. II. Dicit, ad quid tenetur depositarius, et quomodo repetatur depositum. TITULUS XVII. DE EMPTIONE ET VENDITIONE. CAP. I. Cogit episcopus, ne carius vendatur transeuntibus, quam in mercato venderetur. CAP. II. Fraudans mensuras et pondera triginta diebus in pane et aqua poenitere debet. CAP. III. Tenet venditio, licet venditor sit deceptus ultra dimidiam iusti pretii; potest tamen venditor agere, ut restituatur res vel iustum pretium suppleatur, et, si alterum praecise petit, succumbit. CAP. IV. Si vir habeat alia bona, unde uxor possit sibi consulere, et consentiente uxore rem propter nuptias donatam uxori vendiderit, emptorem, qui spatio triginta annorum rem possederit, non potest uxor inquietare super ea, maxime si pretium fuit conversum in communem usum viri et uxoris. H. d. secundum intellectum, quem tenet Panorm. et est casus notab. limitans ius civile. Secundum Io. Andr. non oportet adiicere: “maxime,” sed omnia illa tria necessario requiruntur. CAP. V. Si in venditione apponitur pactum de recuperanda re post certem tempus, modico constituto pretio, praesumitur pignus, et non venditio. CAP. VI. Venditor, deceptus ultra dimidiam iusti pretii, agere potest, ut res sibi, reddenti pretium acceptum, restituatur, vel iustum pretium suppleatur; et in hoc electio est emptoris. H. d. secundum Antonium. CAP. VII. Ponit tres casus, in quibus re evicta non tenetur venditor emptori de evictione. TITULUS XVIII. DE LOCATO ET CONDUCTO. CAP. I. Excommunicati sunt magistri et scholares Bononienses, qui ante tempus conductionis conducunt hospitia aliorum magistrorum vel scholarium sine eorum consensu. CAP. II. Personae ecclesiasticae locare possunt proventus decimarum his, cum quibus conditio ecclesiae fit melior, statuto dioecesani contrario non obstante; et eadem ratio est de aliis rebus ecclesiae. CAP. III. Propter sterilitatem gravem, conductori sine culpa sua contingentem, remittitur pensio pro rata, nisi possit cum ubertate praecedentis vel sequentis temporis compensari. H. d. usque ad §. Verum. – (Verum etc.:) Ponuntur hic quatuor casus, in quibus inquilinus potest ante tempus conductionis finitae licite expelli. Abbas. CAP. IV. Emphyteuta ecclesiae meliorationes suas vendere non potest, nisi servatis his, de quibus hic. Et si contra fecerit, vel canonem per biennium non solverit, nec moram postea celeriter purgaverit, iuste potest expelli. TITULUS XIX. DE RERUM PERMUTATIONE. CAP. I. Princeps potest rem ecclesiae immobilem per permutationem acquirere, data re meliori vel aequali. H. d. et in hoc, quod dicit, vel aequali, est casus notabilis. CAP. II. Permutatio rerum ecclesisticarum, facta in casu non concesso, seu non servata solennitate iuris, est revocanda per successorem. CAP. III. Mancipia ecclesiae non debent permutari, nisi ad libertatem, vel nisi sint fugitiva H. d. cum c. sequenti. CAP. IV. Servi ecclesiae cum profanis permutari non possunt nec alienari, nisi sint fugitivi. CAP. V. Praebendae pacto praecedente permutari non possunt; episcopus tamen potest de loco ad locum permutare personas. CAP. VI. Ecclesiae iure proprietatis possunt ad invicem permutari, et possesiones earum etiam permutari possunt, et pro minus valentibus pretium suppleri. CAP. VII. Beneficia sua perdunt qui ea propria permutant auctoritate. CAP. VIII. Si permutatio beneficiorum completa est ex una parte, et per alteram stat, quo minus impleatur, restituitur pars ad suum beneficium, et secundum hoc continet ius. CAP. IX. Spirituale cum temporali permutari non potest. TITULUS XX. DE FEUDIS. CAP. I. Si dominus a vasallo recipit feudum in pignus, abstinendo ab eius servitio, non tenetur computare fructus in sortem. H. d. secundum intellectum communem, et est casus singularis, qui alibi non legitur. CAP. II. Ponit tres casus, in quibus, non obstante iuramento de non infeudando, potest episcopus antiquum feudum ad ecelesiam reversum novo vasallo concedere H. d. et est casus notabilis, interpretans iuramentum de alienando. TITULUS XXI. DE PIGNORIBUS ET ALIIS CAUTIONIBUS. CAP. I. Res ecclesiae pignorari non debent nisi ex necessitate et rationabili causa. CAP. II. Liber homo non potest pignorari. CAP. III. Si rector ecclesiae pro facto proprio rem ecclesiae obilgavit, cogitur eius heres rem redimere, et ecclesiae restituere. CAP. IV. Si usurarius emit rem eo pacto, quod post tempus restituat eam venditori, recipiendo aliquid ultra sortem, fructibus tamen in ea computatis iudicatur contractus foeneratitius. CAP. V. Mulier agit pro dote contra quemlibet detinentem bona mariti. CAP. VI. Si creditor vel is, qui ab eo causam habet, tot fructus percepit ex pignore, quod satisfactum est sorti, debet pignus restitui debitori. CAP. VII. Si is, qui sub pacto legis commissoriae pignoravit rem suam, et iuraverit non contravenire, iuste impeditus infra diem statutum non redemit, post diem redimere poterit. CAP. VIII. Usufructuarius cavet, quod fruetur rebus immobilibus salva ipsarum substantia, et pecuniam et aestimationem mobilium, quae consummuntur usu, finito usufructu restituit. TITULUS XXII. DE FIDEIUSSORIBUS. CAP. I. Breve est, nec potest brevius summari. CAP. II. Compellitur clericus servare fideiussorem indemnem per assignationem redituum suorum. CAP. III. Per districtionem canonicam compellitur debitor a fideiussione absolvere fideiusssorem, qui a creditoribus molestatur. CAP. IV. Si sine licentia praelati et maioris partis capituli religiosus fideiusserit, vel mutuum acceperit, non tenetur ecclesia, et ipse recipiens punitur, nisi mutuum sit versum in utilitatem ecclesiae. CAP. V. Ponit tres casus, in quibus fideiussor contra debitorem agit, antequam solvat, ut a fideiussione liberetur. TITULUS XXIII. DE SOLUTIONIBUS. CAP. I. Successor in beneficio tenetur solvere debita praedecessoris pro necessitate ecclesiae contracta. CAP. II. Si praelatus obligat ecclesiam pro alienis debitis, est suspensus ipso facto ab administratione spiritualium et temporalium, et ecclesia non tenetur. CAP. III. Si clericus non habeat unde satisfaciat suis creditoribus, non debet excommunicari nec aliter molestari; praestabit tamen cautionem saltem iuratoriam de solvendo, quum venerit ad pinguiorem fortunam. CAP. IV. Conquerens se indebite solvisse, hoc probare debet, nisi in casu hic posito. TITULUS XXIV. DE DONATIONIBUS. CAP. I. Potest intelligi duobus modis et secundum primum intellectum h. d.: Liberalis in donando existimat se debere quod donat. Vel sic secundam alium intellectum: Promittentes aliquid donare, illud tanquam debitum adimplere tenentur. CAP. II. Non valet donatio, quam facit praelatus inconsulto capitulo et in damnum ecclesiae. CAP. III. In considerando, an valeat donatio facta per praelatum, debet attendi quantitas rei donatae et loci consuetudo. H. d. inhaerendo literae. CAP. IV. Ecclesia non vacans in beneficium concedi non potest, sed in proprietatem sic; de auctoritate tamen episcopi, et sine praeiudicio praelati. CAP. V. Non obstante iuramento de non infeudando de novo praelatus integrare potest feudum, si appareat vasallum in mensura fuisse deceptum. CAP. VI. In donationibus plenissima fit interpretatio, et ob hoc clausula onerosa post multas donationes apposita proximam donationem tantum respicit. H. d. et est casus singularis. CAP. VII. Si episcopus in ecclesia, quam de consensu capituli pio loco concessit, percipiat certos proventus, illos donasse videtur; alioquin omnes proventus praeter cathedraticum cedunt pio loco. Et si episcopus concessit de consensu patroni, intelligitur patronus donasse ius patronatus. CAP. VIII. Possunt hospitalarii in praeiudicium suum se et domum suam alteri religiosae domui subiicere et donare. Hoc dicit secundum intellectum glossae. CAP. IX. Donatio quinquagesimae vel centesimae, quam facit episcopus cum gravi ecclesiae suae detrimento, potest legitime revocari; nec etiam potest ultra quinquagesimam vel centesimam conferre, etiam cesssante laesione ecclesiae, sine auctoritate superioris. CAP. X. Donatio potest per donatorem, non per heredem eius, qui tacuit, ob ingratitudinem donatarii revocari in casibus hic expressis. TITULUS XXV. DE PECULIO CLERICORUM. CAP. I. Quaesitum a rectore ecclesiae, tempore promotionis nihil habente, praesumitur de bonis ecclesiae quaesitum. CAP. II. De emptis per praelatum de bonis ecclesiae debet instrumentum confici nomine ecclesiae; alias debet praelatus ab administratione removeri. CAP. III. Quaesita per episcopum post consecrationem suam ecclesiae relinquenda sunt. CAP. IV. Empta per praelatum ex emolumentis ecclesiae efficiuntur ecclesiae, licet praelatus emerit nomine alieno. CAP. V. Meliorationes, factae per praelatum in rebus ecclesiae, sunt suae in vita, etiami dimittat beneficium; sed de his testari non potest. H. d. secundum intellectum satis notabilem. TITULUS XXVI. DE TESTAMENTIS ET ULTIMIS VOLUNTATIBUS. CAP. I. Episcopus de rebus patrimonialibus testari potest; de rebus vero ecclesiae seu intuitu ecclesiae quaesitis testari non valet. CAP. II. Abbatissa testari non potest etiamsi nunquam induisset habitum monachalem. CAP. III. Si infra annum a die monitionis non fit exsecutio testamenti per debentem exsequi, devolvitur exsecutio ad episcopum. CAP. IV. Debetur legatum, quamvis nudis verbis a testatore sit relictum Idem Petro Subdiacono. CAP. V. Non debetur legatum, quum testator rem non suam, sed ecclesiae legavit. H. d. simpliciter inhaerendo literae. CAP. VI. Heredi, non adimplenti iussa testatoris, ab episcopo interdicitur res a testatore relicta. H. d. inhaerendo literae. CAP. VII. De bonis per ecclesiam acquisitis clerici testari non possunt. CAP. VIII. Moderatam eleemosynam de bonis per ecclesiam acquisitis clerici facere possunt, etiam in aegritudine constituti. CAP. IX. De bonis propriis vel acquisitis intuitu personae clerici testari possunt, de acquisitis intuitu ecclesiae non. CAP. X. Valet testamentum, quod parochianus facit coram presbytero parochiali et duobus testibus, nec valet contraria consuetudo. H. d inhaerendo verbis literae. CAP. XI. Valet ultima voluntas ad pias causas coram duobus testibus, et est casus singularis. CAP. XII. De propriis potest testari clericus; in acquisitis per ecclesiam etiamsi sint mobilia, succedit ecclesia vel successor; potest tamen aliqua servitoribus vel pauperibus elargiri. Si autem defunctus habet plures ecclesias vel beneficia, fiet aeque divisio inter illa. CAP. XIII. Tenet testamentum, si quis extremam voluntatem suam alterius dispositioni committit, et dicitur testatus ad pias causas. H. d. secundum intellectum notabiliorem. CAP. XIV. De relictis ecclesiae petit episcopus partem suam, licet aliquid fuerit sibi a testatore relictum; nisi eo modo et non in fraudem fuerit relictum a testatore, quod maneret ea parte contentus, et legatum agnoverit. CAP. XV. Relictum episcopo contemplatione personae, non dividitur cum ecclesia cathedrali; secus, si contemplatione ecclesiae, sive nihil relinquatur ecclesiae sive aliquid, sive coniunctim sive separatim. Si autem soli ecclesiae est factum relictum, episcopus habebit portionem canonicam. Praesumitur autem relictum contemplatione ecclesiae factum, quando fit ab extraneo habente administrationem, secus, si fiat ab administrationem non habente. Cum ecclesiis vero inferioribus episcopus non dividit sibi relictum, quia non est sibi tanta communio cum ecclesiis inferioribus, sicut cum cathedrali. CAP. XVI. In bonis patris, matris et aviae habet quis debitum iure naturae, in qua gravari nequit; et filius, rogatus de restituenda hereditate sub conditione, detrahit debitum iure naturae et Trebellianicam, in qua computantur fructus post litis contestationem percepti. CAP. XVII. Episcopus compellit fideicommissarios seu executores testamenti ad exsequendas pias voluntates defunctorum, etiamsi testator hoc interdixisset. CAP. XVIII. Filius, rogatus restituere hereditatem, detrahit tertiam iure naturae, et quartam Trebellianicam, in quibus potest legata relinquere, heredes instituere, et poenam imponere. CAP. XIX. Exsecutor testamentarius, qui suscepit illud officium, exsequi compellitur. CAP. XX. Ponit quaedam legata, in quibus non solvitur canonica portio, nisi fiat in fraudem. TITULUS XXVII. DE SUCCESSIONIBUS AB INTESTATO. CAP. I. Clericus bona propria dare potest cui vult; sed, si decedat intestatus, et non habet consanguineos, succedit ecclesiae. H. d. iuncta gl. CAP. II. Si olim servus, presbyter factus, intestatus decedat, eius bona dividuntur secundum formam hic contentam. H. d. secundum intellectum singularem, qui hodie etiam tenet. CAP. III. Attingendo duos notabiles et singulares intellectus, huius capituli, summatur secundum quemlibet intellectum, et primo sic: Valet testamentum ad pias causas conditum per verba enunciativa, etiam propter aliud prolata, quanquam successio seu testatio veniat ad exclusionem alterius ecclesiae. Vel aliter secundum alium intellectum et sic: Per unum testem de veritate et per confessionem etiam incidenter factam probatur oblatio, etiam quoad effectum consequendi bona oblata. TITULUS XXVIII. DE SEPULTURIS. CAP. I. Decedens intestatus sepelitur in sepulcro maiorum, vel ubi eligitur sepultura; parochialis tamen ecclesia habebit canonicam portionem eius, quod reliquerit ecclesiae sepulturae. H. d. secundum veriorem intellectum. CAP. II. Qui convertitur ad monasterium, medietatem bonorum, quae pro anima sua disposuit, tenetur relinquere ecclesiae parochiali. CAP. III. Ubi quis sepulcro maiorum relicto eligit sepulcrum in loco minus religioso, dolo inductus, seu ex contemptu seu non dimissa ecclesiae suae canonica portione expresse vel tacite non tenet electio. H. d. salvando istum textum, quantum fieri potest. CAP. IV. Si quis in aegritudine, de qua decedit, offert se et sua monasterio, ecclesia parochialis habet inde canonicam portionem; secus si in sanitate. CAP. V. Qui sepeliunt parochianum alienum, quem sepelire non debent, coguntur restituere corpus, et quae ratione ipius obtinuerunt. Hoc dicit cum cap. sequenti. CAP. VI. Summatum est supr. cap. prox. CAP. VII. Mulier nupta libere potest sibi eligere sepulturam. – (Utrum etc.:) Pater filios inpuberes, ubi voluerit, potest sepeliri facere, si hoc habet consuetudo loci. H. d. CAP. VIII. Si parochianus ecclesiae cathedralis alibi sepelitur, de ipsius funeralibus seu relictis ecclesiae sepulturae debetur quarta capitulo ecclesiae cathedralis. CAP. IX. In quantitate canonicae, quae debetur ecclesiae parochiali, statur loci consuetudini. CAP. X. Privilegiati super iure funerandi sepelire possunt illos, qui apud eos eligunt sepulturam solvendo tamen canonicam portionem ecclesiae parochiali. Si vero alios sepeliunt, tenentur restituere quicquid occasione funeris receperunt. CAP. XI. Casualiter mortuus privari non debet ecclesiastica sepultura. CAP. XII. Si ossa excommunicatorum sunt sepulta in ecclesiastico coemeterio, et discerni possunt, debent exhumari et proiici; alias secus. CAP. XIII. Terra coemeteriata pro sepultura fodienda vendi non debet. CAP. XIV. Excommunicatus, qui per suum presbyterum fuit absolutus in morte, in coemeterio sepeliri debet, et ad satisfaciendum coguntur heredes. TITULUS XXIX. DE PAROCHIS, ET ALIENIS PAROCHIANIS. CAP. I. Inter episcopum substitutum episcopo haeretico, et ipsum episcopum haereticum reversum et ex dispensatione receptum, dividitur episcopatus modo hic expresso. CAP. II. Presbyteri parochiales dominicis diebus et festivis parochianos alienos ad missam admittere non debent, si ex contemptu ad eorum ecclesiam accedunt. CAP. III. Episcopus parochianum alterius sine ipsius licentia ordinare non potest, nec eum aliter iudicare. CAP. IV. Fines parochiarum, de quibus constat, vel finibus cohaerentia, praescribi non possunt. CAP. V. Si parochianus seu dioecesanus domicilium transfert, primus praelatus in eo iura episcopalia seu dioecesana sibi non vendicat; decimae tamen praediales illius parochiae sibi debentur, nisi alteri debeantur ex consuetudine. TITULUS XXX. DE DECIMIS, PRIMITIIS ET OBLATIONIBUS. CAP. I. Exprimit quatuor genera decimarum, quae ex veteri lege debebantur. CAP. II. Non potest congrue summari propter varietatem lecturarum. CAP. III. Compositio super decimis non tollitur per privilegium sequens, si de illa mentionem non facit. CAP. IV. Monachi tenentur solvere decimas praediales de praediis noviter cultis, de quibus decimae prius solvebantur. CAP. V. Per excommunicationem compellitur quis ad solvendas decimas de molendinis et aliis hic contentis et cap. sequ. Hoc dicit cum sequ. CAP. VI. Summatum est cum praecedenti, et declara ut in praecedenti dictum est. CAP. VII. Decima fructuum statim, quum collecti sunt, solvi debet non deductis expensis. CAP. VIII. Privilegiati super decimis non solvendis, de iis praediis, quae ab aliis conducunt, decimam solvere tenentur. CAP. IX. Revocatur privilegium, si ex post facto incipit enormiter nocivum esse. CAP. X. Cistercienses, templarii et hospitalarii decimam praediorum suorum, quae propriis manibus aut sumptibus excolunt, solvere non tenentur; alii vero religiosi non solvunt decimas de hortis et nutrimentis animalium, nec de novalibus, quae propriis manibus ac sumptibus excolunt. CAP. XI. Privilegium super decimis laborum non extenditur ad terras, quae aliis traduntur excolendae. CAP. XII. Privilegium super decimis laborum etiam ea, quae non sunt novalia, comprehendit. CAP. XIII. Decimae novalium debentur ecclesiae, in cuius parochia surgunt; si vero non sunt in certa parochia, debentur dioecesano; qui potest sibi retinere, rei alteri ecclesiae concedere. CAP. XIV. Decimae possunt exigi. CAP. XV. Decima laico iure hereditario concedi non potest. CAP. XVI. Iudaei coguntur praediales decimas solvere, aut praedia dimittere. CAP. XVII. Decimae vel oblationes ecclesiae laicis concedi non possunt, et praelatus contra faciens est puniendus. CAP. XVIII. Statur consuetudini, an colonus solvat decimam ecclesiae, in cuius parochia sita sunt praedia, an ecclesiae ubi audit divina et percipit ecclesiastica sacramenta. CAP. XIX. Non potest laicus transferre decimam in alium laicum, etiamsi cum titulo illam possideat. H. d. cum gloss. CAP. XX. Decima personalis debetur ecclesiae, ubi quis percipit sacramenta, licet alibi lucrum contigerit; in praediali vero statur consuetudini, si in aliena parochia colonus praedium coluit. CAP. XXI. De omni fructu praedii solvendae sunt decimae. CAP. XXII. Decimae praediales solvendae sunt expensis non deductis. CAP. XXIII. De reditibus molendini ad ventum solvendae sunt decimae. CAP. XXIV. Locator vel conductor possessionum tenentur ad decimas, nisi se immunes ostendant. CAP. XXV. Imperialis concessio sub quacunque forma a solutione decimarum eximere non potest. – (Nec occasione etc.:) Decimae novalium non pertinent ad laicum, qui decimas habet in feudum. H. d. CAP. XXVI. Sine deductione seminis et sumptuum debent dominus et colonus decimam solvere, et non cui voluerint ecclesiae vel pauperibus, sed ecclesiae, cui debentur, nec ab hoc excusantur propter malitiam clericorum. CAP. XXVII. Privilegium super decimis non solvendis, ecclesiasticae personae concessum, novalia comprehendit. H. d. secundum intellectum, qui placet Panorm. CAP. XXVIII. Negotiator de lucro decimam solvit, deductis expensis, quas facit de pecunia decimata; expensae vero, quae fiunt pro habendis fructibus, non deducuntur, et de fructibus solvitur decima, etiam non deductis expensis factis pro re restauranda. CAP. XXIX. Qui praescribit decimam in aliena parochia, si ibi insurgunt novalia, ipsorum decimas non habebit. CAP. XXX. Decima omnium fructuum praedii debetur ei, qui decimas ibi praescripsit: sed ad aliud praedium praescriptio non extenditur. CAP. XXXI. Laici ecclesias vel decimas donare non possunt, etiamsi sunt reges, nec ex eorum titulo praestatur causa praescribendi. CAP. XXXII. Domini praediorum cogi possunt, ut praedia dent colenda talibus, a quibus sine contradictione ecclesia possit decimas consequi. H. d. usque ad §. Illae – (Illae etc.:) Iste §. propter sui brevitatem non summatur. CAP. XXXIII. Prius solvendae sunt decimae, quam census seu tributa, et, si prius illa solvuntur, postea decimari debent. CAP. XXXIV. Cistercienses, templarii et hospitalarii de fructibus possessionum, quas acquisierunt post concilium generale, de quo hic, decimas solvere tenentur, si de illis possessionibus prius solvebantur decimae. CAP. XXXV. Gregorius IX. TITULUS XXXI. DE REGULARIBUS ET TRANSEUNTIBUS AD RELIGIONEM. CAP. I. Non potest quis ad religionem admitti, nisi volens et in aetate idoneus. CAP. II. Impubes monasterium ingressus post annum a parentibus revocari non potest. H. d. primo. Pubes per vim ingressus post annum exire vel a parentibus revocari non potest. H. d. secundo. Abbas Siculus. CAP. III. Clericus saecularis, utens habitu et nomine monachali, cogitur, ut fiat monachus, vel ab hoc desistat. CAP. IV. Novitia, quae sponte se ingerit actibus professarum, per hoc censetur professa. H. d. et est casus multum notabilis. CAP. V. Monachus temere ad aliud monasterium transire vel peculium habere non potest. CAP. VI. Ubi est dura congregatio vel religio, requiritur in profitente plena pubertas, scilicet tempus XVIII. annorum. H. d. habito respectu ad mentem literae, et est textus singularis. CAP. VII. Si Cisterciensis sine licentia sui abbatis ad aliud monasterium transit, ad proprium monasterium regredi cogitur. CAP. VIII. Professio, facta ante XIV. annum, non obligat; post XIV. vero, si fit per susceptionem habitus professorum, etiam non obligat, nisi detur perseverantia tridui. CAP. IX. Qui recipit habitum professorum, ubi distincti sunt habitus, compellitur ibi vel alibi esse religiosus; sed, si recipit habitum novitiorum, potest ad saeculum redire. CAP. X. Canonicus regularis potest effici monachus, si religio, ad quam transit, est strictior sua; alias secus. CAP. XI. Minor XIV. annis profitendo non obligatur religioni, nisi factus maior ratum habuerit. CAP. XII. Si filia, minor XII. annis a parentibus monasterio tradita, maior facta sponte veletur, ad saeculum redire non potest. CAP. XIII. Valet professio facta sine susceptione habitus religionis. CAP. XIV. Si pater se cum bonis suis et filio impubere obtulit monasterio, filius factus maior exire potest religionem et legitimam a monasterio petere. CAP. XV. Furiosus profitendo non obligatur; nisi factus sanae mentis ratum habuerit. CAP. XVI. Professio nec fieri, nec recipi debet infra tempus probationis; sed facta et recepta tenet. Hoc dicit, et est casus notabilis, et quotidie allegatur. CAP. XVII. Qui professionem fecit, licet in claustro nunquam permanserit, sed in saeculo, et suis bonis usus fuerit, ad observantiam regularem compellitur. CAP. XVIII. Potest religiosus zelo sanctioris vitae ad religionem transire strictiorem, petita prius licentia praelati sui, licet non obtenta, etiam si primum monasterium sit privilegiatum, quod de illo ad aliud etiam arctius transire non possit. H. d., et est casus notabilis, et quotidie allegatur. CAP. XIX. Coniuges religionem profitendo ab invicem devertere possunt; aliter si se abiuraut et non continent, illicitum est iuramentum. CAP. XX. Qui ad monasterium convertitur sumendo habitum novitii, potest infra tempus probationis redire ad saeculum, nisi appareat, eum vitam voluisse mutare omnino. CAP. XXI. Qui, infra annum probationis non facta professione, redit ad saeculum, licite potest ad ordines et beneficia promoveri. CAP. XXII. Qui ultra annum portat habitum monachelem in monasterio, ubi sunt habitus indistincti, censetur professus. CAP. XXIII. Infra probationis annum libere quis redit ad saeculum, nisi professionem fecerit tacite vel expresse, vel appareat, eum vitam mutare voluisse. Hoc primo. Secundo dicit, quod ad hoc, ut dignoscantur novitii a professis, debet habitus professorum benedici in locis, ubi habitus non est distinctus. CAP. XXIV. Religiosi fugitivi annuatim sunt requirendi, et cogendi, ut at monasterium revertantur. TITULUS XXXII. DE CONVERSIONE CONIUGATORUM. CAP. I. Si vir de uxoris licentia profitetur, et uxor ipsa suspecta nec continentiam vovet, nec religionem ingreditur, episcopus uxori virum restituet. H. d. iuxta literam. CAP. II. Ante matrimonium consummatum potest alter coniugum, etiam altero invito, religionem ingredi; sed remanens in saeculo potest ad secunda vota transire. CAP. III. Qui invita uxore professionem fecit, et ei postea restituitur, non compellitur mortua uxore ad monasterium redire; matrimonium tamen contrahere non debet. CAP. IV. Uxoratus religionem intrare non potest, nisi etiam uxor ingrediatur, vel nisi suspecta non sit, et continentiam promittat. H. d. et est unum cap. de principalioribus tit. CAP. V. Coniugatus non est ordinandus ad sacros ordines, nisi uxor continentiam promittat. CAP. VI. Uxoratus in episcopum promoveri non potest, nisi uxor religionem profiteatur. CAP. VII. Sponsa de praesenti, non cognita, quae dicit, se velle religionem ingredi, compellitur infra certum tempus profiteri, vel adhaerere marito. CAP. VIII. Summa ut supra eod. cap. Quum sis. CAP. IX. Coniugatus, faciens professionem uxore cousentiente, licet nunquam intravit monasterium, si mortua coniuge cum alia contrahat, non valet matrimonium, et monasterium intrare compellitur. CAP. X. Professus religionem uxore sciente et dissimulante, ea mortua ad saeculum redire non potest. H. d. secundum intellectum veriorem et singularem in materia. CAP. XI. Coniux, quae continentiam vovit, tenetur reddere debitum coniugi, licet ad tempus voto consenserit. CAP. XII. Si alter coniugum altero ignorante religionem profitetur, et propter hoc de monasterio educitur, illo mortuo ad monasterium redire non cogitur. CAP. XIII. Summa ut supra eod. cap. IV. Quum sis. CAP. XIV. Per religionis professionem, non per propositum castitatis servandae in saeculo, dissolvuntur sponsalia de praesenti. CAP. XV. Maritus, factus monachus, a coniuge adulterata revocari non potest. CAP. XVI. Uxor non potest repetere maritum, de cuius licentia religionem intravit, si post ingressum non continuit, licet ad consentiendum seu ad dandam licentiam dolo fuit inducta. CAP. XVII. Uxor maritum professum repetere potest, non obstante licentia profitendi ab ea metu extorta. CAP. XVIII. Uxor professi, quae dedit viro licentiam profitendi, non compellitur ingredi religionem, si continens est, et non suspecta. CAP. XIX. Adultera, quam maritus reconciliare non vult, ad agendum poenitentiam in aliquo claustro collocatur. CAP. XX. Si coniuges se ad invicem absolverunt continentiam promittendo, et uterque vel alter eorum religionem profitetur, alter alterum repetere non potest. CAP. XX. Breve est, sed per alia verba sic potest summari: Post sententiam divortii quoad torum, latam ob fornicationem spiritualem mariti, potest uxor libere religionem intrare. TITULUS XXXIII. DE CONVERSIONE INFIDELIUM. CAP. I. Non potest quis illam habere in uxorem, cuius maritum occidit machinatione ipsius mulieris; secus, si sine machinatione. Et est pulcher et quotidianus casus. CAP. II. Si alter infidelium coniugum venit ad fidem, altero remanente in infidelitatis errore, communis proles assignatur converso. TITULUS XXXIV. DE VOTO ET VOTI REDEMPTIONE. CAP. I. Vota possunt eleemosynis redimi, vel in aliud commutari, intercedente superioris auctoritate, et iusta causa redimendi vel mutandi. CAP. II. Commutat Papa votum ultramarinum, in his maxime, qui in puerili aetate voverunt. CAP. III. Ex sola conceptione boni explicandi non obligatur quis ad bonum conceptum exsequendum. CAP. IV. Omne votum mutabile est in votum religionis. CAP. V. Exsecutio voti ultramarini auctoritate Papae potest ex causa differri. CAP. VI. Ecclesia compellit heredem laicum per excommunicationem et bonorum subtractionem ad exsecutionem voti ultramarini, ad quod se obligavit pro defuncto. CAP. VII. Commutat Papa votum ultramarinum in vigilias, orationes et ieiunia, tunc maxime, quum cessat causa, quae induxit ad vovendum; ita etiam quod expensae fiendae in eundo, morando et redeundo, integraliter mittantur in terrae sanctae subsidium. CAP. VIII. Impedito ad tempus exsequi votum ultramarinum coneditur dilatio; perpetuo vero impedito indicitur redemptio in eo, quod magis expediat terrae sanctae. CAP. IX. Votum ultramarinum certis casibus redimi et commutari potest, non tamen per alium, quam per Papam, vel cum ipsius speciali mandato. H. d. usque ad §. Secundo quaesivisti. – (Secundo etc.:) Habiles ad eundum, sed inhabiles ad pugnandum, si sunt strenui consilio, vel milites bellatores possunt secum ducere, votum ultramarinum non redimunt. H. d. Abbas Siculus. – (Quod autem etc.:) Uxores possunt sequi viros ultra mare, si volunt; sed non tenentur, nisi et ipsae voverint. H. d. Abbas. – (In tanta etc.:) Viri sine consensu uxorum emittere possunt votum ultramarinum. H. d. Abbas Siculus. – (De clericis etc.:) Clerici, tanquam inhabiles ad pugnandum, redimunt votum ultramarinum, nisi in certis casibus. H. d. Abbas Siculus. CAP. X. Qui vovit religionem ingredi, si voto completo fiat episcopus, renunciare debet, et votum implere, Sic communiter summatur. CAP. XI. Praelatus, etiam professus, potest votum ultramarinum emittere, et in suos usus vigesimam proventuum ecclesiae convertere. TITULUS XXXV. DE STATU MONACHORUM ET CANONICORUM REGULARIUM. CAP. I. Dioecesanus non debet molestare monasteria, praeterquam pro causa correctionis nec eis oblata sibi vendicare. CAP. II. Monachi non debent poni singuli per parochias. Hoc primo. Si pro monachatu aliquid detur, receptus a sacris ordinibus prohibetur, et recipiens ab officio suspenditur. Hoc secundo. Monachus, habens peculium sine licentia abbatis, ab altaris communione removetur, et, sic decedens sepultura et fratrum communione privatur. Hoc tertio. Si pecunia confertur pro habendo aliquod officium in monasterio, dans et recipiens deponuntur. Hoc quarto. In prioratibus conventualibus per electionem instituti non sunt removendi sine causa rationabili, et de causa rationabili tria ponit exempla. H. d. comprehendendo substantiam. CAP. III. Monet Cistercienses, ut servent regulam secundum primaevam institutionem. H. d. primo. Et domus religiosa aggregata Cisterciensibus eorum mores servare tenetur. H. d. secundo. CAP. IV. Regularis canonicus, qui non resignavit proprium in morte, non debet in coemeterio sepeliri; et, si de facto sepultus fuit, inde debet exhumari, si sine scandalo fieri potest. CAP. V. Canonicus regularis potest praefici ecclesiae parochiali etiam saeculari; sed debet habere socium secum sui ordinis, si commode fieri potest. CAP. VI. Primo tractat de vestibus monachorum. Secundo de abdicatione proprietatis. Tertio de silentio. Quarto de cibis. Quinto de officiis in genere et in specie. CAP. VII. Primo statuit de conciliis regularium provincialibus celebrandis singulis trienniis. Secundo moderatur numerum evectionum et personarum venientium. Tertio disponit de instructoribus et praesidentibus capitulo. Quarto de tempore, quo duret capitulum, et quid ibi fiet. Quinto quod observetur quod ibi fiet. Sexto de capitulo sequenti. Septimo de communi vita ducenda. Octavo de visitatoribus eligendis et ipsorum officio. Nono extendit ad canonicos regulares. Decimo providet super discordia visitatorum. Undecimo hortatur dioecesanos ad monasteriorum reformationem. Duodecimo praecipit protervos et similes compesci ab offensis monasteriorum. Et haec divisio sufficit pro summario. CAP. VIII. Primo tractat de correctione monachorum. Secundo de correctione abbatum, tertio visitatorum. Quarto de saecularibus in monasteriis beneficiatis. Quinto constitutionem extendit ad moniales. Hoc sufficiat pro summario. TITULUS XXXVI. DE RELIGIOSIS DOMIBUS, UT EPISCOPO SINT SUBIECTAE. CAP. I. Si dubitatur, in cuius dioecesi sit basilica consecranda, ille episcopus consecrabit, qui prius in illo loco episcopalia exercebat. CAP. II. Nihil iuris deperit episcopo, in cuius dioecesi sita est ecclesia, quam Papa unit ecclesiae alterius diocesis. Et est casus quotidianus. CAP. III. Episcopo subsunt omnia loca pia, et ad eius sollicitudinem debent ordinari ad usum destinatum. CAP. IV. Locus, auctoritate episcopi ad usum hospitalitatis deputatus, est religiosus, et ad mundanos usus redire non debet. CAP. V. Locus religious debet reformari de religiosis duntaxat, non de saecularibus, nisi in defectum religiosorum. CAP. VI. Ecclesia, sita in diocesi episcopi, tenetur sibi in epscopalibus respondere, nisi appareant remissa legitime; et potest episcopus remittendo episcopalia censum sibi retinere. CAP. VII. Episcopus, petens ecclesiam quoad temporalia et spiritualia, obtinet in spiritualibus eo ipso, quod probat esse in sua dioecesi, si non appareat exempta; sed in temporalibus succumbit, nisi alter doceat de iure suo. Et in hoc ultimo est causus notabilis. CAP. VIII. Monasterium subiectum est episcopo, in cuius dioecesi situm est, nisi probetur exceptum. H. d. quoad titulum. CAP. IX. Novam religionem non licet constituere sine auctoritate Romani Pontificis nec in diversis monasteriis potest quis esse abbas vel monachus. Sic principaliter summatur, licet plura dicta habeat. TITULUS XXXVII. DE CAPELLIS MONACHORUM ET ALIORUM RELIGIOSORUM. CAP. I. Ad curam monasterio subiectam non monachi, sed saeculares clerici praeficiuntur, et episcopis subsunt. CAP. II. Si ecclesia non cathedralis vindicat sibi ius in alia ecclesia obtinebit solum quoad ea, quae probabit sibi deberi praescriptioni vel alio legitimo modo. H. d. secundum communem et verum intellectum. CAP. III. In prioratibus monachorum non possunt singuli monachi commorari; etiamsi super hoc habeant rescriptum apostolicum, nisi in illo fiat mentio de Lateranensi concilio. CAP. IV. Ordinarius compellit abbatem, ut monachos a prioratibus revocet ad claustrum, vel eis socios adiungat. TITULUS XXXVIII. DE IURE PATRONATUS. CAP. I. Si propter discordiam patronorum ecclesia caret administratore, cessatur in ecclesia a divinis, tolluntur reliquiae, et ostia clauduntur, si aliter sine scandalo ecclesiae provideri non potest. H. d. cum cap. sequenti. CAP. II. Summatum est in cap. proximo. CAP. III. Si patroni in praesentando discordant, praefertur praesentatus a maiori parte, si est idoneus, et, si hoc sine scandalo fieri non potest, vel patroni infra tempus debitum non praesentant, episcopus ordinabit ecclesiam. CAP. IV. Excommunicantur patroni laici, qui clericos instituunt et destituunt in ecclesiis etiam patronatis, vel bona ipsarum aliter administrant. Et clerici, qui institutionem laicorum recipiunt, communione priventur. CAP. V. Si patronus laicus successive praesentat duos, et secundus instituitur ab episcopo, valet institutio. Hoc dicit primo. Patronus non potest clerico vel alteri ecclesiae conferre ecclesiam patronatam, vel alteri donare. CAP. VI. Comparans vel emens ius patronatus, eo spoliari debet. Vel sic: Qui emit ius patronatus, ut possit praesentare filium vel nepotem, seu quem vult, eo privari debet. H. d. et utraque lectio potest sustentari. CAP. VII. Ius patronatus, consistens in aliqua universitate temporalium, transit cum ipsa universitate, etiamsi universitas transeat tantum quoad utile dominium; nisi ius patronatus specifice sit exceptum. H. d. et est notabilis casus, et quotidie allegatur. CAP. VIII. Si laicus clerico vel religioso loco concedit ecclesiam sine consensu episcopi, non obstante tali concessione, quae non valet, ad ipsam ecclesiam, quum vacaverit, poterit praesentare, et eam alteri ecclesiae de consensu episcopi concedere. H. d. cum cap. Quum laici, et cap. Suggestum, infra eod. CAP. IX. Instituti in ecclesiis patronatis per novos patronos mutari non possunt, nec vicissitudines ecclesiarum per eos fieri. CAP. X. Patronus ecclesiam clerico conferre non potest, et, si contulerit, potest hoc non obstante ad ecclesiam praesentare rectorem. CAP. XI. Religiosi vindicare vel retinere non possunt ecclesias sibi concessas a laicis sine dioecesani concessu, nisi legitime praescripserint, vel postea dioecesanus consenserit. CAP. XII. Si patroni ecclesiae vacantis infra tempus, a iure concessum, non presentant, episcopus ordinabit ecclesias. CAP. XIII. Si ius patronatus ecclesiae devenit ad exemptos, per hoc in nullo debet laedi ius episcopale. CAP. XIV. Sine consensu patroni non potest quis ecclesiam occupare. CAP. XV. Non potest patronus ecclesiam sibi retinere, vel etiam alteri concedere propria auctoritate. CAP. XVI. Ius patronatus per se vendi non potest. CAP. XVII. Patronus non potest sine episcopi vel Papae consensu etiam loco religioso conferre ecclesiae decimas vel aliud spirituale. CAP. XVIII. Si quis episcopus in ecclesia alterius dioecesis est patronus, praesentatus ab eo debet admitti, si est idoneus. CAP. XIX. Institutus ad praesentationem eius, qui tunc ius patronatus ecclesiae possidebat, removeri non debet, licet illud ius ab eo postmodum evincatur; secus, si non possidebat, sed tantum credebatur esse patronus. CAP. XX. Valet secunda concessio ecclesiae, facta alteri ecclesiae per episcopum et patronum, non obstante priori, facta per patronum solum. CAP. XXI. Ab officio et beneficio removetur qui monitus non dimittit ecclesiam sine consensu episcopi sibi concessam. H. d. – (Ad hoc etc.:) Laici, spoliantes ecclesiam, excommunicantur. H. d. CAP. XXII. Si quaestio iuris patronatus infra sex menses non terminatur a tempore vacationis, libere potest episcopus sine praesentatione ibidem instituere rectorem. H. d. Sed intellige de patronis ecclesiasticis; nam in laicis sufficiunt quatuor menses. CAP. XXIII. Patronus ius patronatus propria auctoritate alienare non potest, nec ab ecclesia aliquid temporale exigere, nisi tempore fundationis a dioecesano illud fuerit sibi reservatum. CAP. XXIV. In pluribus successive praesentatis a patrono laico, episcopo datur gratificatio; sed in praesentatis a persona ecclesiastica potior est primo praesentatus. H. d. specialiter, et est unum de principalioribus cap. tituli. CAP. XXV. Ex constructione ecclesiae, facta de consensu episcopi, acquiritur ius patronatus. Hoc primo. Patronus non eligit praelatum in conventuali ecclesia, sed in capella sic. Hoc secundo. Patrono debetur processionis honor, et alimentatur ab ecclesia, si vergat ad inopiam. Hoc tertio. Et iste textus est de principalioribus. CAP. XXVI. Patronus ecclesiae vacantis, quanquam sit clericus, ad eam se praesentare non potest. CAP. XXVII. Si questio iuris patronatus inter patronos non diffinitur infra quatuor menses, episcopus ordinabit ecclesiam sine praeiudicio eorundem. CAP. XXVIII. Legatus de latere ecclesiam, cuius alia ecclesia est patrona, collationi suae reservare potest, licet non vacet, et conferre quum vacat. Hoc primo. Ex duobus, praesentatis a patrono laico, potest superior instituere secundum. Hoc secundo. Et sic quoad intellectum iste textus habet duo dicta diversa, licet quoad literam ambo commisceantur. CAP. XXIX. Si laicus patronus duos successive praesentet, valet institutio de secundo non obstante appelatione prius facta per primum; episcopus tamen, qui malitiose primum repulit, eidem in competenti beneficio providere compellitur. Et in ultimo est casus singularis. CAP. XXX. Si ad praesentationem rectoris ad titulum ecclesiae aliquis fuerit ordinatus, patronus, qui non consensit, ad ipsam, quum vacabit, poterit praesentare. CAP. XXXI. Patronus etiam clericus vacantem conferre non potest, et, si contulit, potest nihilominus ad illam praesentare. TITULUS XXXIX. DE CENSIBUS, EXACTIONIBUS ET PROCURATIONIBUS. CAP. I. Ecclesiae fundandae debet pro dote tribui mansus, liber a quolibet servitio temporali; ad ecclesiasticum tamen tenetur. Sed si aliquid confertur ecclesiae ultra mansum, tenetur ecclesia ex eo solvere onera consueta. H. d. inhaerendo literae. CAP. II. Solutio tributi arguit subiectionem. CAP. III. Non potest episcopus novum censum imponere monasterio. CAP. IV. Caecus et pauper ad collectas non tenentur. CAP. V. Petens censum debet rationem exprimere. CAP. VI. Determinat concilium numerum equorum, quos secum ducere possunt praelati visitantes, et prohibet eis tunc uti venationibus, et sumptuosas epulas quaerere. Hoc primo usque ad vers. Prohibemus. – (Prohibemus etc.:) ­Praelati non debent gravare subditos talliis et exactionibus, permittitur tamen ex iusta causa petere ab eis moderatum auxilium. H. d. usque ad §. Sane. – (Sane etc.:) In effectu dicitur, quod numerus equorum statutus in princ. cap. non debet trahi ad augendum numerum, alias solitum. Abbas. CAP. VII. Novus census ecclesiis imponi non potest, nec antiquus augeri. H. d. et est de principalioribus buius tituli. CAP. VIII. Praelatus seu rector ecclesiae non potest, praesertim post mortem, ecclesiam suam propria auctoritate constituere censualem. CAP. IX. Breve est, vel per alia verba summatur sic: Episcopus ecclesiae, de manu laici per se ereptae, non potest ob hoc censum imponere. CAP. X. Nova pedagia sine consensu principis imponens, communione privatur. CAP. XI. Qui per collusionem constituit ecclesiam censualem, illa privabitur. CAP. XII. Si collectores gravant ecclesias, privari debent officio. CAP. XIII. Qui recipit iuramentum de novo censu imposito ecclesiae persolvendo, compellitur iurantem absolvere. CAP. XIV. Archiepiscopus, visitans provinciam, etiam a monasteriis provinciae procurari debet. CAP. XV. Patroni etiam clerici novum censum ecclesiae imponere non possunt, nec veterem augere, et, si super hoc iuramenta vel cautiones exegerunt, coguntur absolvere. CAP. XVI. Qui tenetur procurare fratres alicuius domus, obligatur ad procurandum omnes, licet illorum numerus nunc creverit, sed, si ex hoc gravaretur nimium, per iudicis officium sibi providebitur, H. d. secundum lecturam magis communem. CAP. XVII. Omnes ecclesiae, nisi quae ab hoc per privilegium apostolicum sint exemptae, procurare tenentur legatos sedis apostolicae seu etiam eius nuncios, nec in hoc praescriptione iuvantur H. d. usque ad §. Sane. – (Sane etc.) Tractat de modo procurationis ipsorum et legatorum et nunciorum. Abbas. CAP. XVIII. Si ad unicam mensuram solvi solet quod debetur ex voto, ad illam in posterum solvi debebit; si vero ad diversas, liberabitur solvens etiam, ad minorem. CAP. XIX. Ecclesiae tenentur episcopo, in cuius dioecesi sunt, respondere de procurationibus, quarta decimarum et aliis episcopalibus. H. d. quoad titulum. CAP. XX. Solvendi sunt census ad antiquam monetam, in qua instituti fuerint, nisi sit in alterius monetae solutione praescriptum. H. d. est casus not. et multum allegabilis. CAP. XXI. Episcopus, remittens ecclesiae servitia, quae sibi debebat, et statuens, quod aliud servitium non imponatur, procurationem non intelligitur remisisse. CAP. XXII. Ecclesiae de novo conversae in procurationibus et aliis servabunt consuetudinem vicinarum. CAP. XXIII. Praelati tunc sunt procurandi, quum personaliter visitant, et debent tunc servare concilium Lateranense et praedicationi, correctoni et reformationi vacare. Legati et nuncii apostolici pro his diebus tantum, pro quibus moram trahunt, procurari debent, et contra hanc constitutionem exactum restituitur duplicatum. CAP. XXIV. Ecclesia, etiam civitatensis, tenetur procurare episcopum visitantem quanquam ipsum nunquam procuravit. CAP. XXV. Qui iure metropolitano vel legationis visitat provinciam, in provinciales, qui sibi procurationes denegant, potest ferre sententiam. CAP. XXVI. Ad antiquam monetam, vel, si non est in usu, ad eius aestimationem solvendae sunt pensiones antiquae. CAP. XXVII. Propter privatum oratorium procuratio ratione visitationis non debetur. TITULUS XL. DE CONSECRATIONE ECCLESIAE VEL ALTARIS. CAP. I. Amoto altari vel lapide, continente sigillum, reconsecrabitur altare, non autem ecclesia. CAP. II. Diebus etiam non festis possunt ecclesiae consecrari. CAP. III. Habet duo dicta, et primo idem dicit, quod cap. supr. eod. Secundum dictum dicit, quod oleum non consecratum potest commisceri oleo consecrato, et totum fit consecratum. CAP. IV. Reconciliatur ecclesia, quae propter homicidia et vulnera hominum ibidem perpetrata polluta est. CAP. V. Plura altaria simul in eadem ecclesia consecrari possunt; et idem in pluribus episcopis. CAP. VI. Corruente tecto parietibus illaesis, et mensa altaris non enormiter fracta, nec altare, nec ecclesia consecratur. CAP. VII. Polluitur ecclesia vel coemeterium, si excommunicatus in ea sepelitur. CAP. VIII. Qui fecit ecclesiam consecrari, tenetur eam dotare. H. d. et tene mente hunc casum. CAP. IX. Ecclesia polluta per sacerdotem simplicem reconciliari non potest, etiamsi aqua fuerit per episcopum benedicta. CAP. X. Ecclesia, etiam non consecrata, si polluitur, reconcilianda est. TITULUS XLI. DE CELEBRATIONE MISSARUM, ET SACRAMENTO EUCHARISTIAE ET DIVINIS OFFICIIS. CAP. I. Presbyter tenetur horis debitis dicere horas canonicas, permittitur tamen sibi ex causa dicere eas usque ad vesperas inclusive. H. d. secundum unum intellectum. CAP. II. Propter missam specialem missa de feria dimittenda non est. CAP. III. Sufficit sacerdoti semel in die celebrare, et excipit duos casus, scilicet necessitatem et festum Nativitatis. CAP. IV. In missa commemorationis, licet dicatur propria praefatio, non tamen dicitur hymnus angelicus, nec symbolum. CAP. V. Sacerdos post sumptam eucharistiam perfundat, nisi aliam nuissam sit dicturus. CAP. VI. Si qua verba sunt in canone missae, quae ab Evangelistis dicta non fuerunt, credere debemus, quod a Christo Apostoli, et ab Apostolis eorum successores acceperunt. Et hoc dicit usque ad §. Quaesivisti – (Quaesivisti etc.:) In sacramento altaris aqua cum vino transsubstantiatur in sanguinem, H. d. usque ad §. Tertio loco. Abbas Siculus. – (Tertio loco etc.:) Oratio, quae dicitur in secreta in festo sancti Leonis, immutata est, quia ubi dicebatur: “annue nobis Domine, ut, animae famuli tui Leonis haec prosit oblatio:” hodie dicitur: “ut intercessione B. Leonis haec nobis prosit oblatio:” et haec mutatio contingit, quia sancti nostris orationibus non indigent, sed nos suis. H. d. usque ad finem. Abbas. CAP. VII. Gravius peccat qui simulat conficere, et non conficit, quam ille, qui conficit in mortali. CAP. VIII. Hic improbat opinionern, quae habet, quod in sacramento altaris aqua convertatur in phlegma, et probat, Christum fuisse verum Deum et verum hominem, et quod de ipsius latere exivit vera aqua. CAP. IX. Praecipit praelatis et clericis in virtute obedientiae, ut nocturnum officium et diurnum studiose celebrent et devote. CAP. X. Eucharistia debet munde servari, et in eius elevatione et delatione populus debet se inclinare; et, quum defertur ad infirmum, debet deferri in decenti habitu et cum lumine; transgressores vero graviter sunt puniendi. CAP. XI. In ecclesiis collegiatis debent celebrari duae missae collegialiter, una pro defunctis, alia secundum exigentiam diei, ut pro festo, si festum occurrit, vel pro feria, si feria. CAP. XII. In die coenae Domini episcopus tantum in sua ecclesia debet missam celebrare et chrisma conficere. CAP. XIII. In sacrificio altaris plus de vino quam de aqua ponendum est. CAP. XIV. Ab officio et beneficio deponitur presbyter, qui sine aqna et igne, vel in pane fermentato vel vase ligneo sacrificat. TITULUS XLII. DE BAPTISMO ET EIUS EFFECTU. CAP. I. Licet puer sit ter mersus in aqua in nomine Patris, et Filii et Spiritus sancti, si non sit dictum: “Ego te baptizo in nomine Patris, etc.,” non est baptizatus. CAP. II. Si probabiliter dubitatur, an quis fuerit baptizatus, potest baptizari forma hic expressa. CAP. III. Sacramentum baptismi utiliter confertur parvulis licet non credant nec intelligant, et remittitur eis peccatum originale. H. d. usque ad §. Verum. – (Verum etc.:) Originale peccatum, quod sine consensu cortrahitur, remittitur in baptismo etiam non consentienti, ut parvulis; secus de actuali, quia, sicut non committitur sine consensu, ita non relaxatur. Hoc dicit usque ad §. Sed adhuc. Abbas. – (Sed adhuc:) Licet in baptismo dimittatur originale peccatum parvulis, qui tamen consentire non possunt, in adultis tamen, amentibus vel dormientibus, qui non consentiunt baptismo, non dimittitur actuale, et item etiam nec originale. H. d. ­(Item etc.:) Amentes vel dormientes baptizati, si ante dementiam vel dormitionem baptizari volebant, characterem suscipiunt, alias secus; coacti vero causative suscipiunt. H. d. usque ad finem. CAP. IV. Nemo potest se ipsum baptizare, etiam instante necessitatis articulo. CAP. V. Ubi deest verbum vel elementum aquae, non est baptismi sacramentum. CAP. VI. Baptizatos a Latinis Graeci rebaptizare non debent. TITULUS XLIII. DE PRESBYTERO NON BAPTIZATO. CAP. I. Si non baptizatus ordinatur, ordinis characterem non recipit. CAP. II. Omissio baptismi non nocet credenti probabiliter, se esse baptizatum. CAP. III. Non baptizatus ordinari non potest, et, si de facto ordinetur, non recipit ordinis characterem, licet credebatur baptizatus. TITULUS XLIV. DE CUSTODIA EUCHARISTIAE, CHRISMATIS ET ALIORUM SACRAMENTORUM. CAP. I. Eucharistia et chrisma debent fideliter sub clavibus custodiri, et contra fecientes sunt puniendi. CAP. II. Supellectilia in ecclesiis poni non debent, nisi necessitas urgeat. Hoc dicit primo. Ecclesiae debent sua vasa et vestimenta munde tenere. Hoc secundo. TITULUS XLV. DE RELIQUIIS ET VENERATIONE SANCTORUM. CAP. I. Sine Papae licentia non licet aliquem venerari pro sancto. CAP. II. Sanctorum reliquiae vendi non possunt, vel passim ostendi non debent, ne circa illas populus decipi possit. TITULUS XLVI. DE OBSERVATIONE IEIUNIORUM. CAP. I. Vigilia, occurens in dominica, ieiunari debet in sabbato, et ieiunanda est vigilia B. Matthiae. CAP. II. Non capit congruam summationem, et textus in se satis clarus est, et multa sunt dicta, quae patent per §§. CAP. III. Si festum Nativitatis occurrit sexta feria, licitum est omnibus carnes comedere, exceptis professis et voventibus. TITULUS XLVII. DE PURIFICATIONE POST PARTUM. CAP. UN. Mulier post partum statim potest ingredi ecclesiam, nec tenetur abstinere per aliquos dies secundum legem Mosaicam. TITULUS XLVIII. DE ECCLESIIS AEDIFICANDIS VEL REPARANDIS. CAP. I. Habentes beneficium in ecclesia tenentur contribuere ad ipsius reparationem. CAP. II. Leprosi permitti debent, sine praeiudicio antiquarum parochiarum, habere ecclesiam propriam et presbyterum, nec tenentur solvere decimas de hortis vel nutrimentis animalium. CAP. III. Propter nimiam distantiam ecclesiae potest nova ecclesia in ipsius parochia aedificari, et certa portio de antiqua sibi deputari. CAP. IV. Rectores ecclesiarum possunt compelli, ut de reditibus, qui supersunt teneantur conferre ad constructionem seu reparationem ecclesiae. CAP. V. Saecularis ecclesia sine praeiudicio clericorum ad statum regularem potest reparari, et collegio, quod nondum est, privilegium non confertur. CAP. VI. Non obstante iuramento de rebus ecclesiae non alienandis, potest episcopus propter indigentiam novam ecclesiam aedificare. TITULUS XLIX. DE IMMUNITATE ECCLESIARUM, COEMITERII, ET RERUM, AD EAS PERTINENTIUM. CAP. I. In domibus ecclesiarum non debet iudex laicus iudicare, nec hospitium quaerere. CAP. II. Tempore magnae necessitatis non debet aliquis excusari a murorum seu civitatis custodia H. d. secundum intellctum Panorm. CAP. III. Rusticus, adstrictus ad culturam agrorum ecclesiae, non potest illam deserere H. d. summando generaliter. CAP. IV. Laici, collectas imponentes clericis vel ecclesiis, seu iurisdictionem eorum usurpantes, si moniti non desistunt, sunt excommunicati cum suis fautoribus; potest tamen episcopus cum clero eis in necessitate praebere subsidia. CAP. V. Causae sanguinis in ecclesia vel coemiteriis agitari non debent. CAP. VI. Reus criminis, ad ecclesiam fugiens, non est violenter ab ea extrahendus, nec debet amplius praetextu criminis commissi damnari ad mortem vel ad aliam poenam corporalem: est tamen aliter legitime puniendus. Fallit in duobus casibus hic expressis. H. d. primo. Servus, fugiens ad ecclesiam timore domini sui, est domino, de eius impunitate iuranti, restituendus. H. d. secundo. CAP. VII. Clerici non debent necessitatibus seu utilitatibus civitatum seu aliorum locorum, etiam ubi laicorum non suppetunt facultates, subvenire, nisi prius Romanus Pontifex consulatur. Hoc primo Sententiae et constitutiones, editae a laicis collectantibus ecclesiam, sunt ipso iure irritae, nec ullo tempore convalescunt. Hoc secundo. Rectores, excommunicati ob gravamina praemissa, remanent excommunicati, etiam post depositum officium; nihilominus excommunicati sunt successores, nisi satisfecerint infra mensem. Hoc tertio. Hoc dicit ad maiorem declarationem et pro novitiis. CAP. VIII. Praelati, pius debito a subditis extorquentes, praetextu procurationis vel alterius servitii impensi legato vel alteri, illud restituent, et tantundem pauperibus erogabunt. CAP. IX. Ecclesia non consecrata, in qua divina officia celebrantur, gaudet immunitate. CAP. X. Qui sub spe immunitatis in ecclesiis vel coemeteriis delinquunt, immunitate non gaudent. TITULUS L. NE CLERICI VEL MONACHI SAECULARIBUS NEGOTIIS SE IMMISCEANT. CAP. I. Enumerat concilium multa saecularia negotia, a quibus iubet clericos et monachos abstinere. Et sunt XIV., si recte numerentur. CAP. II. Clerici non debent esse ministri vel procuratores laicorum; quod si contra fecerint, et deprehendantur in fraude, non subvenitur eis ab ecclesia. CAP. III. Religiosi professi, exeuntes ad audiendas leges vel physicam, nisi infra duos menses ad claustrum redeant, excommunicati sunt, et in nulla causa patrocinari possunt, et in choro, et in capitulo et ceteris erunt ultimi, et sine dispensatione Papae non promoventur. CAP. IV. Clericus, generalis procurator vel iustitiarius principis saecularis deponendus est, et, si religiosus est, gravius punietur. CAP. V. Clericus, iudicium sanguinis exercens, ab officio et beneficio deponitur et excommunicatus est habens officium praepositi saecularis, si monitus non desistat. CAP. VI. Non licet clericis vel monachis lucri causa negotiari. Hoc primo Monachi nequeunt nomine proprio conductas possessiones habere. Hoc secundo. Laicis non debet ecclesia titulo conductionis concedi. Hoc tertio. CAP. VII. Monachi incorrigibiles de monasterio expelluntur, et reformabitur monasterium de fratribus alterius ordinis, si de monachis eiusdem ordinis reformari non potest. CAP. VIII. Clerici in sacris compellendi sunt per beneficiorum subtractionem, ut desistant a tabellionatus exercitio. CAP. IX. Clericus nec dictare nec proferre sententiam sanguinis debet, nec quicquam aliud exercere, per quod ad vindictam sanguinis tendatur, vel purgatione vulgari opem praestare non debet. CAP. X. Constitutio Turonensis concilii, puniens religiosos audientes leges vel physicam, est canon latae sententiae, et incidentes in illam debent per ordinarios puniri. Hoc primo. Secundo extendit dictam constitutionem ad habentes dignitates et personatus, et ad presbyteros. LIBER QUARTUS. TITULUS I. DE SPONSALIBUS ET MATRIMONIIS. CAP. I. Matrimonium solo consensu contrahitur, nec invalidatur, si consuetudo patriae non servetur. CAP. II. Sponsalia de futuro dissolvuntur, si sponsi se dissolvunt, etiamsi fuerint iurata. CAP. III. Si maior septennio duxit in uxorem minorem septennio, et eam traduxit ad domum, oritur ex tali contractu publicae honestatis iustitia. H. d. inhaerendo literae. Panorm. CAP. IV. Ex sponsalibus, contractis cum consanguinea, oritur publicae honestatis iustitia. CAP. V. Si sponsus de futuro ante copulam ad remota se transfert, sponsa libere cum alio contrahit: si tamen per eam stetit, quo minus matrimonium perficeretur, sibi poenitentia imponitur. CAP. VI. Non omnis violentia impedit contractum matrimonii. H. d. quoad titulum. CAP. VII. Si aliqui, apti ad matrimonium, contrahunt per verba obscura, communem verborum intellectum sequi tenentur. CAP. VIII. Inter sponsam et consanguineos sponsi oritur impedimentum publicae honestatis, impediens et dirimens matrimonium inter eos contrahendum. CAP. IX. Si vir et mulier invicem promittunt, quod ab eo tempore se pro coniugibus habebunt, contractum est matrimonium de praesenti. H. d. et est casus notabilis. CAP. X. Qui iuravit cum aliqua contrahere, si non subest impedimentum, per censuram ecclesiasticam contrahere compellitur. CAP. XI. Per censuram ecclesiasticam pater compellitur restituere filio eius uxorem, quam iniuste detinuit vel detinet. CAP. XII. Dictum unius, asserentis impedimentum, impedit matrimonium contrahendum non iuratum. CAP. XIII. Si mulier invita cum aliquo contrahat, nec in eum postea consentiat, tenet matrimonium, si alteri postea nubit. Ita communiter summatur. Et secundum hunc intellectum esset hic casus apertus, quod matrimonium metu contractum esset ipso iure nullum. Hoc tamen clare non colligitur ex litera. CAP. XIV. Si timetur inferri violentia puellae, de cuius matrimonio agitur, debet iudex sibi providere locum tutum et honestum, donec causa terminetur. H. d. et est textus multum allegabilis. CAP. XV. Sponsalia de futuro, si secuta est copula, non solvuntur per sponsalia de praesenti; alias tenent sponsalia de praesenti, nisi per metum, qui potuisset cadere in constantem virum, contracta sint. CAP. XVI. Qui iuravit cum aliqua contrahere, si vult religionem ingredi, debet primo contrahere, ut iuramentum servetur, et ante copulam carnalem monasterium ingredi poterit. CAP. XVII. Qui iuravit cum aliqua contrahere, moneri potius debet, quam compelli, ut contrahat. H. d. inhaerendo literae. CAP. XVIII. Litispendentia super matrimonio non impedit secundum matrimonium contrahi, si primum erat nullum. CAP. XIX. Uxor, non certificata de morte viri, contrahere non potest, quamvis ignoret, quid sit de marito, qui longo tempore abfuit. CAP. XX. Contractus matrimonii cum peccatrice, volente se corrigere, proficit ad remissionem peccatorum. CAP. XXI. Matrimonium, per vim contractum, cohabitatione spontanea convalescit. H. d. et quotidie allegatur. CAP. XXII. Sponsalia de futuro, etiam iurata, solvuntur per secunda sponsalia de praesenti, non autem per secunda de futuro. CAP. XXIII. Mutus et surdus, et omnes, qui non prohibentur, matrimonium contrahere possunt. CAP. XXIV. Furiosus matrimonium contrahere non potest. CAP. XXV. Solo consensu legitimo contrahitur matrimonium, sed verba requiruntur quoad probationem, et intellige: vel alia signa aequipollentia. H. d. secundum intellectum, quem tenet Panormitanus. CAP. XXVI. Si alter contrahentium utitur verbis dubiis, animo decipiendi mulierem, et eam postmodum cognoscit carnaliter, iudicatur pro matrimonio in foro iudiciali; secus in poenitentiali. H. d. secundum verum et communem intellectum. CAP. XXVII. Ad denunciationem unius honesti viri, qui defert consanguinitatem, et de fama vel scandalo docet, impeditur matrimonium contrahendum. CAP. XXVIII. Mulieri, quae negat, se in matrimonium consensisse, non creditur marito probante contrarium; secus, si probat, se consensisse per metum, qui potest cadere in constantem virum. CAP. XXIX. In matrimoniis et sponsalibus debet esse libertas, unde in eis promissio poenae non obligat. CAP. XXX. Sponsalia de futuro transeunt in matrimonium per carnalem copulam subsecutam, sed non per nisum carnalis copulae tantum. H. d. cum c. fin. infra eodem. CAP. XXXI. Sponsalia de praesenti non solvuntur per sequens matrimonium, etiam carnali copula consummatum; sed sponsalia de futuro etiam iurata solvuntur per sequentia de praesenti. CAP. XXXII. Nisus ad copulam non facit sponsalia de futuro transire in matrimonium. TITULUS II. DE DESPONSATIONE IMPUBERUM. CAP. I. Pater pro filio impubere sponsalia contrahit, pro pubere vero non, nisi consentiat. CAP. II. Impuberes ambo vel alter, nisi pro bono pacis, coniungi non debent. CAP. III. Puberes sunt quoad matrimonium, qui ex habitu corporis concipere et generare possunt. CAP. IV. Ex sponsalibus, contractis cum minore septennio, non oritur impedimentum publicae honestatis; secus, si cum maiore vel minore, consentiente post septennium. Et affinitas sequens dissolvit sponsalia praecedentia de futuro. CAP. V. Sponsalia, nulla ex defectu consensus, non creant publicae honestatis iustitiam: sponsalia vero aliqua sic, licet legitimo modo fuerint dissoluta. CAP. VI. Si impubes, desponsata et traducta, petit licentiam pubes facta alteri nubendi, non auditur, si vir iurat, se eam cognovisse; nec auditur, si nondum pubes, sed proxima pubertati probetur cognita. Et ex sponsalibus, contractis cum impubere maiore septennio, oritur publica honestas. CAP. VII. Si maiores septennio contrahunt sponsalia, neuter antepubertatem resilire potest. Hoc primo. Et ille, qui primo it pubes, alterum exspectabit. Hoc secundo. Quod si tempore contractus aliter erat pubes, non ille, sed alter factus pubes resilire potest. Hoc tertis. CAP. VIII. Impuberes, sponsalia contrahentes, ante pubertatem separari non debent, sed post pubertatem possunt, si contradicunt sponsalibus, nisi copula carnalis intervenerit. CAP. IX. Minores, apti ad matrimonium, ex contractu matrimonii obligantur, nisi violentia intercedat. CAP. X. Contractus ante pubertatem, etiam cum nisu carnalis copulae, non facit matrimonium. CAP. XI. Si maior invita contraxit sponsalia cum minore, non tenetur ipsum exspectare, donec veniat ad aetatem adultam. CAP. XII. Sponsalia, contracta cum minore septennio, per cohabitationem mutuam post septennium convalescunt, et inducunt publicae honestatis iustitiam; solvuntur tamen per matrimonium de praesenti. CAP. XIII. Accusari non potest matrimonium, quod non est, ut si cum minori septennio sit contractum; denunciari tamen potest impedimentum, ne contrahatur in posterum. CAP. XIV. Si quis per verba de praesenti contrahit cum impubere, in qua aetatem malitia non supplet, intelligitur non matrimonium, sed sponsalia contraxisse, etiamsi subarrhatio intercesserit. TITULUS III. DE CLANDESTINA DESPONSATIONE. CAP. I. Pro clandestino matrimonio non praesumitur, sed illud alleganti incumbit onus probandi. CAP. II. Qui matrimonium clandestine contraxerunt, altero negante vel utroque, non apparente legitima exinde probatione, simul cohabitare ab ecclesia non compelluntur; et, si illud publicaverint, tanquam in conspectu ecclesiae factum comprobabitur, nisi rationabilis causa subsit, quae impediat. H. d. literae inhaerendo. CAP. III. Quum matrimonia suut contrahenda, debent per presbyteros in ecclesia edicta proponi, assignato termino, infra quem qui voluerit impedire impedimentum opponat, et, si probabilis coniectura fuerit de impedimento, interdicatur testimonium, donec de hoc cognoscatur. Hoc primo usque ad §. Si quis. – (Si quis etc.:) Si in gradu prohibito matrimonium clandestine vel contra interdictum, de quo supra, contractum fuerit, etiam per ignorantes de impedimento, nati ex illo matrimonio sunt illegitimi. Idem est, si ambo parentes sciunt impedimentum matrimonii, licet in conspectu ecclesiae contrahant. H. d. usque ad §. Sane. Abbas. – (Sane etc.:) Sacerdos, qui contempserit prohibere matrimonia interdicta, et quilibet clericus etiam regularis, qui interfuit, per triennium a beneficio suspenduntur, et, si culpa exegerit, etiam gravius puniuntur; ipsi etiam contrahentes contra hoc cap. etiam alias licite puniendi sunt, et idem in calumniose denunciantibus. H. d. usque ad finem. Abbas. TITULUS IV. DE SPONSA DUORUM. CAP. I. Contrahens successive per verba de praesenti cum duabus, tenetur adhaerere primae. Si autem primo contraxit per verba de futuro, secundo per verba de praesenti, adhaerebit secundae. CAP. II. Ponit poenitentiam illius, qui alterius sponsam de praesenti sibi accepit in uxorem; nec unquam in uxorem eam habere potest. H. d. iuxta literam. CAP. III. Sponsalia de praesenti non solvuntur per sequens matrimonium, etiam carnali copula consummatum. CAP. IV. Ei, qui appellat in causa matrimoniali, interdici debet, ne aliud matrimonium contrahat lite pendente, et si contraxerit, debet separari. CAP. V. Qui duas per verba de praesenti desponsat, primam desponsatam habebit in uxorem, etiamsi prius secundam cognoverit: nec valet contraria consuetudo. Et hoc ultimum additur ad cap. Licet supra eodem. TITULUS V. DE CONDITIONIBUS APPOSITIS IN DESPONSATIONE VEL IN ALIIS CONTRACTIBUS. CAP. I. Defectus turpis conditionis, in contractu matrimonii appositae, non vitiat matrimonium, sed vitiatur. CAP. II. Servus manumissus ea conditione, ut fiat monachus et monasterio serviat, alias in servitutem redeat, si, hoc acceptato, monachus factus sit, manumittentis voluntatem cogitur observare. CAP. III. Qui iuravit aliquam id uxorem accipere, si centum sibi donaverit, centum non datis, recipere non tenetur, nisi postea pure consenserit, vel eam cognoverit. CAP. IV. Res, donata ecclesiae sub modo, statim est ecclesiae, nec revocatur modo non servato, nisi hoc in contractu sit expressum. H. d. secundum veriorem intellectum, et est textus multum notabilis, et valde allegabilis. Abbas. CAP. V. Contrahens matrimonium sub conditione non improbata non compellitur matrimonium consummare ante conditionis eventum. CAP. VI. Qui sub honesta conditione sponsalia contrahit, et ante conditionis eventum desponsatam cognoscit, a conditione recedit. CAP. VII. Si in contractu matrimonii apponitur conditio turpis vel impossibilis, habetur pro non adiecta, nisi sit contra substantiam matrimonii, quia tunc vitiat contractum. H. d. hoc capitulum notabile et multum allegabile. TITULUS VI. QUI CLERICI VEL VOVENTES MATRIMONIUM CONTRAHERE POSSUNT. CAP. I. Diaconus vel subdiaconus matrimonium contrahere non possunt et, si contraxerint, etiamsi sint facti irregulares, debent separari. CAP. II. Subdiaconus matrimonium contrahero non potest. CAP. III. Votum solenne impedit et dirimit matrimonium post contractum; votum simplex tantum impedit contrahendum, sed non dirimit post contractum. CAP. IV. Susceptio habitus professorum extra religionem a non habente potestatem incorporandi religioni, impedit in dubio matrimonium contrahendum, sed non dirimit contractum. H. d. secundum intellectum, quem tenet Panormitanus. CAP. V. Votum castitatis de praesenti impedit matrimonium contrahendum; ecclesia tamen ex causa matrimonium contrahi quandoque permittit. H. d. inhaerendo literae. CAP. VI. Votum simplex impedit sponsalia de futuro, non autem dirimit matrimonium sequens; secus in voto solenni. CAP. VII. Votum solenne impedit et dirimit matrimonium post contractum. TITULUS VII. DE EO, QUI DUXIT IN MATRIMONIUM QUAM POLLUIT PER ADULTERIUM. CAP. I. Si quis vivente uxore contrahit cum secunda hoc ignorante, prima mortua ad sui petitionem non separabitur a secunda. CAP. II. Si, vivente prima uxore et non cognita, quis contraxit cum secunda scienter, et eam cognovit, etiam mortua prima secundam habere non potest; secus, si prima erat non legitima uxor. CAP. III. Non potest quis cum illa contrahere, quam uxore vivente cognovit, si machinata fuit in mortem uxoris. CAP. IV. Qui, vivente uxore, etiam ab eo separata quoad torum, secundam consciam duxit uxorem, prima mortua separabitur a secunda; sed cum alia contrahere poterit. CAP. V. Qui vivente uxore legitima cum secunda contrahit adultera, etiam prima mortua separabitur a secunda, etiamsi longo tempore ei cohabitavit, et filios ex ea suscepit. CAP. VI. Si quis mortua uxore contrahit cum ea, quam vivente uxore sine fidei datione cognoverat, tenet matrimonium, dummodo in mortem defunctae neuter fuerit machinatus. CAP. VII. Si quis, vivente prima, secundam huius rei insciam duxerit uxorem, mortua prima licite remanet cum secunda, novo consensu interveniente. CAP. VIII. Contrahens cum secunda, vivente prima, quam tamen non cognovit nec ante contractum, nec post, mortua prima potest contrahere cum secunda. TITULUS VIII. DE CONIUGIO LEPROSORUM. CAP. I. Lepra superveniens non dissolvit matrimonium, nec matrimonii effectum, ideo adinvicem maritali affectione coniuncti se tractare debent, aut ad perpetuam continentiam vovendam induci. CAP. II. Coniuges propter lepram separandi non sunt a coniugio, et contrahere possunt matrimonium, et invicem sibi reddere debitam tenentur. CAP. III. Sponsalia de futuro praecise non compellunt ad contrahendum matrimonium cum leproso, lepra post sponsalia superveniente. TITULUS IX. DE CONIUGIO SERVORUM. CAP. I. Servus, contradicente domino, matrimonium contrahere potest; sed propter hoc non liberatur a servitiis domino debitis. CAP. II. Separatur matrimonium, quando liber ignoranter cum ancilla contraxerit, nisi postea hoc sciens illam cognovit. CAP. III. Si consuetudo est in loto, quod partus conditionem patris sequatur, natus ex libero et ancilla liber est, et ut liber matrimonium contrahit. CAP. IV. Si liber contraxit cum ancilla ignoranter, et, ex quo scivit, non consensit, separatur matrimonium, et cum aliis contrahere poterit. TITULUS X. DE NATIS EX LIBERO VENTRE. CAP. UN. Natus ex libera vel liberta liber est. TITULUS XI. DE COGNATIONE SPIRITUALI. CAP. I. Filii duorum compatrum, per quorum neutrum deventum est ad compaternitatem, licite contrahunt, nisi consuetudo repugnet; separantur autem, si per eorum alterum vel utrumque compaternitas est contracta. H. d. cum cap. Super eo, infra eod. CAP. II. Compaternitas, scienter vel ignoranter superveniens inter coniuges, coniugium non dissolvit. CAP. III. Filii duorum compatrum, per quorum neutrum deventum est ad compaternitatem, licite invicem contrahunt matrimonium; si tamen subest consuetudo, impediens et dirimens talia matrimonia, servanda est loci consuetudo. H. d. secundum intellectum magis communem, attingendo mentem capituli. CAP. IV. Inter patrem baptizati et uxorem levantis, prius ab eo cognitam, contrahitur compaternitas efficax ad matrimonium dirimendum. CAP. V. Compaternitas, per catechismum contracta, impedit matrimonium contrahendum, sed contractum non dirimit. CAP. VI. Inter patrem baptizati et levantem seu tenentem baptizatum contrahitur cognatio spiritualis valida ad impediendum, et dirimendum matrimonium postcontractum. CAP. VII. Si filii duorum compatrum, per quorum alterum deventum est ad compaternitatem, matrimonium contrahant, separantur, et tempore contractus scientes impedimentum illud denunciare tenentur. CAP. VIII. Inter baptizatum et filium baptizantis oritur cognatio spiritualis, impediens et dirimens matrimonium inter eos contrahendum. H. d. TITULUS XII. DE COGNATIONE LEGALI. CAP. UN. Inter adoptatum et filiam adoptantis non potest durante adoptione consistere matrimonium. TITULUS XIII. DE EO, QUI COGNOVIT CONSANGUINEAM UXORIS SUAE VEL SPONSAE. CAP. I. Affinitas, superveniens post matrimonium contractum, non solvit matrimonium, sed exactionem debiti impedit, et crimen incestus inhabilitat quoad matrimonium contrahendum. CAP. II. Affinitas, superveniens per illicitum coitum, dissolvit sponsalia de futuro, sed non matrimonium; et incestuosus contrahere non potest. CAP. III. Non separatur matrimonium ad dictum unius, asserentis, affinitatem inter coniuges praecessisse. CAP. IV. Incestuosus matrimonium contrahere non debet; sed, si contrahit, tenet. Et tunc tenetur reddere, sed non potest debitum exigere; et non minus tenetur uxori necessaria administrare. CAP. V. Non separatur matrimonium ad confessionem coniugum, qui dicunt affinitatem processisse, etiamsi rumor viciniae consentiat. Et est casus multum allegabilis et notabilis. CAP. VI. Affinitas superveniens non dissolvit sponsalia de praesenti. CAP. VII. Copula carnalis, habita cum puella septem annorum, dirimit matrimonium postea contractum cum consanguinea. H. d. secundum unum intellectum. CAP. VIII. Affinitas, causata ex copula illicita, rumpit sponsalia praecedentia, et privat facultate contrahendi matrimonium. CAP. IX. Idem quoad titulum dicit, quod decretalis supr. proxima. CAP. X. Affinitas superveniens non dissolvit matrimonium. CAP. XI. Summatum est supr. capitulo proximo. TITULUS XIV. DE CONSANGUINITATE ET AFFINITATE. CAP. I. Separatur matrimonium, contractum inter affines primi generis et quarti gradus. CAP. II. Affinitas superveniens, de qua saltem constat per famam, solvit sponsalia de futuro. CAP. III. Si dispensatur cum aliquo, ut possit contrahere in certo gradu alias prohibito, requiritur, quod uterque contrahentium toto gradu distet a stipite, praesertim si hoc habet cousuetudo. CAP. IV. Infideles, coniuncti in gradu prohibito a lege canonica, post baptismum non separantur. CAP. V. Consanguinei mariti cum consanguineis uxoris licite contrahunt. Hoc primo. In gradibus prohibitis non possunt matrimonia contrahi, etiamsi hoc habeat consuetudo. Hoc secundo. CAP. VI. Non valet dispensatio, obtenta a Papa super matrimonio inter consanguineos contracto, si ibi causa falsa sit expressa, nisi postea eam Papa confirmaret. H. d. secundum verum et communem intellectum. CAP. VII. Testes, qui de consanguinitate deponunt, computationem debent a stipite vel germine incipere. CAP. VIII. In secundo et tertio affinitatis genere tollitur prohibitio, quae olim erat in matrimonio contrahendo. Similiter tollitur prohibitio de sobole suscepta ex secundis nuptiis, quae olim non poterat contrahere cum cognatione prioris viri. Et prohibitio coniugii ultra quartum consanguinitatis et affinitatis gradum non extenditur. H. d. iste textus, qui quotidie allegatur, et est singularis in materia sua. CAP. IX. Distans a stipite quarto gradu vel citeriori, cum distante quinto vel ulteriori contrahere potest. H. d. cum glossa. TITULUS XV. DE FRIGIDIS ET MALEFICIATIS, ET IMPOTENTIA COEUNDI. CAP. I. Si, marito provocante ad divortium, et se impotentem asserente, mulier hoc idem fatetur, servata solennitate canonica matrimonium indistincte dirimitur. Sed si decipiatur ecclesia, primum matrimonium reparatur. Si vero muliere agente vir asserat se potentem, nisi per aspectum corporis vel alio indubitato modo convincatur; mulier non auditur. Sed si vir hoc idem confitetur vel convincitur, matrimonium separatur, et mulieri contrahendi licentia datur. H. d. secundum Hostiensem. CAP. II. Impotens ad copulam est impotens ad contrahendum matrimonium, sive sit impedimentum aetatis sive naturae. CAP. III. Naturale impedimentum ad coitum, irreparibile arte medicorum, matrimonium impedit. CAP. IV. Contrahens scienter cum impotenti ad copulam, ab ea non separatur. CAP. V. Si de impotentia coeundi constet, statim matrimonium separatur; alias cohabitabunt coniuges per triennium. Et si cum septima manu propinquorum iurant, quod dederunt operam carnali copulae, et non potuerunt coniungi: statim separantur. Ita communiter summatur. CAP. VI. Propter arctationem mulieris, si apparet, quod praeter divinum miraculum absque periculo corporali habilis reddi non potest, separatur matrimonium, redintegratur tamen, si postea appareat, ecclesiam fuisse deceptam. CAP. VII. Si uxor dicit, virum, cui cohabitavit per triennium, non habere potentiam coeundi, eis hoc iurantibus cum septima manu propinquorum, matrimonium separatur. H. d. inhaerendo verbis literae. TITULUS XVI. DE MATRIMONIO CONTRACTO CONTRA INTERDICTUM ECCLESIAE. CAP. I. Matrimonium, contra interdictum ecclesiae vel iudicis factum seu contractum, propter hoc solum non dirimitur, imponitur tamen poenitentia sic contrahentibus, et separantur, donec cognoscatur de causa interdicti. H. d. in effectu totus iste titulus. CAP. II. Sponsalia de futuro, cum una etiam contra interdictum ecclesiae contracta, non habent dirimere matrimonium, postea contractum cum alia. CAP. III. Si hi, qui dicebantur consanguinei, contraxerunt contra praeceptum iudicis, debent separari, donec de causa cognoscatur. TITULUS XVII. QUI FILII SINT LEGITIMI. CAP. I. Naturalis, ex soluto genitus et soluta, legitimatur per subsequens parentum coniugium, etiam quoad hereditatem. CAP. II. Separato matrimonio in facie ecclesiae contracto, filii, geniti vel concepti ante sententiam, sunt legitimi. CAP. III. Statur verbo viri et mulieris, qui negant aliquem filium, nisi indiciis et testibus probetur contrarium. CAP. IV. Illegitima proles est, quam viro vivente uxor ex adulterio concepit, sive cum adultero sive cum viro moretur. CAP. V. Quaestio nativitatis, opposita petenti hereditatem coram iudice sacculari, est ad ecclesiasticum iudicem transmittenda. H. d. et est textus multum notabilis et allegabilis. CAP. VI. Naturales legitimantur per subsequens parentum coniugium, spurii vero non. H. d. inhaerendo verbis literae, et est capitulum famosum, et quotidie allegatur in utroque foro. CAP. VII. De causa civili inter laicos non cognoscit ecclesia; cognoscit tamen, an quis sit de legitimo matrimonio natus. CAP. VIII. Si mulier, per iudicium ecclesiae separata a primo, vivente illo contrahit cum secundo, legitima erit proles, quam ex illo suscepit. CAP. IX. Filii, nati ex matrimonio clandestino per ecclesiam approbato, sunt legitimi. H. d. inhaerendo literae. CAP. X. Nati ex matrimonio, contracto contra publicae honestatis iustitiam, illegitimi sunt, et ab hereditate parentum excludendi. Et tene menti hunc casum, quia saepe per ignorantiam accidit. CAP. XI. Ad docendum prolem illegitimam non sufficit probare impedimentum matrimonii, si fuit in facie ecclesiae contractum. CAP. XII. Statur dicto testium, qui probant aliquem legitimum, licet fama viciniae et tractatus parentum habeat contrarium. CAP. XIII. In terris ecclesiae Papa potest libere illegitimos legitimare, in terris vero alienis non, nisi ex causis multum arduis, vel nisi in spiritualibus; tunc tamen indirecte et per quandam consequentiam intelligitur legitimare etiam quoad temporalia. Hoc tamen ultimum non est sine scrupulo. H. d. secundum intellectum, qui placet Panorm. et est cap. difficile et multum famosum. CAP. XIV. Si coniugatus, vivente prima, in facie ecclesiae contrahit cum secunda hoc ignorante, legitima erit eorum proles. CAP. XV. Proles infidelium, qui postea convertuntur, legitima est, etiamsi parentes sunt in gradu prohibito lege canonica. TITULUS XVIII. QUI MATRIMONIUM ACCUSARE POSSUNT, VEL CONTRA ILLUD TESTARI. CAP. I. Quum agitur de foedere matrimonii, reo absente contumaciter, possunt super impedimento matrimonii recipi testes, dummodo sint legitimi; et ad dicta eorum fertur sententia. CAP. II. Accusatio et testimonium in causa matrimoniali personaliter, et non per literas, fieri debent. CAP. III. In causa matrimoniali super consanguinitate et contractu testificari possunt consanguinei et parentes. CAP. IV. Invita desponsata, postea sponte cognita, contra matrimonium non auditur. CAP. V. Repellitur accusans matrimonium propter quaestum. CAP. VI. Repellitur ab accusatione matrimonii qui denunciationis tempore tacuit, nisi denunciationem probabiliter ignoravit, vel iuret de novo didicisse, et quod non obiicit illam malitiose. TITULUS XIX. DE DIVORTIIS. CAP. I. Homicidium necessarium non privat spe coniugii, sed machinatio in mortem coniugis sic. CAP. II. Coniuges propter alterius crimen non separantur, nisi spiritualiter fornicentur, et tunc durat coniugium, eis etiam separatis. CAP. III. Vir non potest dimittere uxorem sine iudicio ecclesiae, etiam propter impedimentum parentelae notorium. Si fama refert impedimentum coniugii, etiam nemine opponente, episcopus ex officio suo potest de eo inquirere. Si vero impedimentum est notorium, potest episcopus ex officio suo matrimonium separare. CAP. IV. Repellitur uxor, petens restitutionem mariti, si notorie fornicata est, et maritus continuit. CAP. V. Matrimonium separatur propter adulterium mulieris, et, si vir postea fornicetur, redintegratur. Et est bonus casus et multum allegabilis. CAP. VI. Si uxor a viro, lapso in haeresim, propria auctoritate divertit, ad eum reversum redire compellitur; secus, si per iudicium ecclesiae ab eo fuisset separata. CAP. VII. Vinculum coniugale non dissolvitur altero coniugum fidelium in haeresim lapso. Sed si unus infidelium coniugum convertatur ad fidem, et alter noluit sibi cohabitare, vel non sine blasphemia, vel sine peccato mortali, solvitur coniugium, et conversus contrahere poterit. CAP. VIII. Pagani, iuncti in gradu prohibito lege canonica tantum, conversi ad fidem non separantur. Hoc primo. Si paganus prius plures uxores habeat, post fidem susceptam adhaerebit primae. Hoc secundo. Et, si repudiata uxore cum secunda contraxerit, etiam post baptismum dimittet secundam, et adhaerebit primae repudiatae, etiamsi repudiata cum alio contraxisset; secus is fornicata fuisset. Hoc tertio. CAP. IX. Non licet relictam fratris in uxorem accipere, et de facto ducta separanda est, nisi aliter ecclesia dispenset. TITULUS XX. DE DONATIONIBUS INTER VIRUM ET UXOREM, ET DE DOTE POST DIVORTIUM RESTITUENDA. CAP. I. Separato licite matrimonio dos restituenda est. CAP. II. Soluto matrimonio cogitur vir dotem restituere, et bona dividere, quae communiter eis obvenerunt. CAP. III. Delegatus ad causam matrimonii, si ferat sententiam divortii, pronunciare debet dotem restitui. Et est casus multum allegabilis. CAP. IV. Mulier, propter adulterium a viro separata, perdit dotem. CAP. V. Cogitur mulier ex officio iudicis, donata sibi a viro propter nuptias pro conservatione illiciti matrimonii relaxare, si talis donatio praestet impedimeutum dissolutioni talis matrimonii. H. d. secundum intellectum, qui plus placet Panormitano. CAP. VI. Usufructuarius, donans sine consensu domini rem ipsam uxori propter nuptias, non transfert in eam plus iuris quam ipse habebat; idem de eo, qui sub conditione adimente habet rem in hereditatem vel in feudum. CAP. VII. Vir, agens pro dote, non omnino excluditur ex eo, quod vergat ad inopiam, nec praecise cogitur satisdare ultra facultatem propriam; sed dos sibi assignatur sub cautione, quam praestare potest. Et si per illam cautionem non esset sufficienter provisum consumptioni dotis, deponetur dos apud mercatorem, ut de honesto lucro vir sustineat onera matrimonii. H. d. secundum intellectum, quem tenet Panorm. inhaerendo verbis literae, et est casus notabilis et quotidianus. CAP. VIII. Haec decretalis satis se ipsam summat. TITULUS XXI. DE SECUNDIS NUPTIIS. CAP. I. Secundae nuptiae non benedicuntur, et benedicens puniendus est. CAP. II. Dubitans de morte coniugis, nisi prius certificetur, contrahere non debet, et, si contraxit, reddat, sed non exigat debitum. Et si postmodum sciat primam vivere, dimittat secundam. Abbas Siculus. CAP. III. Si unus ex coniugibus fuit alias benedictus, non debent coniuges de novo benedici. CAP. IV. Mulier, nubens infra annum lugubrem, infamiam non incurrit. H. d. cum sequenti Abbas Siculus. CAP. V. Summatur ut praecedens. LIBER QUINTUS. TITULUS I. DE ACCUSATIONIBUS, INQUISITIONIBUS ET DENUNCIATIONIBUS. CAP. I. De persona accusatoris prius quaerendum est in iudicio. CAP. II. A denunciatione repellitur is, qui non praemersuit. CAP. III. Criminatio praelati debet tractari coram illis, quorum interest. CAP. IV. Qui de aliquo crimine accusatur vel denunciatur, interim promoveri non potest. CAP. V. Episcopus per exceptionem criminis illum ab accusatione sua repellere non potest, quem ante a sua familiaritate neglexerit separare. CAP. VI. Absolutus de certo crimine, de eodem iterum accusari non potest. CAP. VII. Cohabitantes inimicis accusati ab accusatione repelluntur. CAP. VIII. Ponit poenitentiam accusatoris calumniosi, quum sequitur inde mors vel membri debilitatio. CAP. IX. Super notorio procedit iudex nemine accusante. CAP. X. Laici vel inimici clericos accusare non possunt. CAP. XI. Monachus accusare potest abbatem, et de bonis monasteriis expensas litis necessarias habebit. CAP. XII. Presbyter ebriosus, missam celebrans non praemissa digestione, ecclesia privari debet. H. d. ut conveniat omnibus lecturis. CAP. XIII. Inimicus etiam a voluntaria exceptione repellitur. CAP. XIV. Dicens, se aliquem accusaturum coram iudice, ante inscriptionem potest sine poena desistere, et non accusare; sed ei desistenti silentium imponitur in perpetuum. Et secundum hoc summarium iste textus est notabilis. Abbas. CAP. XV. Ad prosequendam accusationem criminalem non admittitur procurator, licet poseet allegare causam absentiae, seu alias exceptiones, non tangentes crimen propositum: et qui iuravit stare mandato alicuius, non admittitur ad accasandum illum, si virtute iuramenti sibi fuit iniunctum, ut non accusaret. H. d. et ad hoc solet allegari, et in hoc est valde vulgatum. CAP. XVI. Denunciator criminis non se inscribit, quia ad correctionem tendit; accusator autem inscribit, quia tendit ad poenam; excipiens vero inscribit ad poenam extraordinariam, si per exceptionem deiicitur ab obtento, alias secus. Hoc primo. Secundo dicitur, quod, dum discutitur de crimine per modum exceptionis, potest intervenire procurator. CAP. XVII. Generales inquisitores, si non servaverunt debitum inquisitionis ordinem, prudenter et caute se corrigere debent. Hoc primo. Secundo ponit formam iuramenti, quam inquisitores exigunt ab inquisitis. CAP. XVIII. Si is, contra quem inquiritur, iuravit respondere tantum ad interrogata, post confessionem auditur volens probare excusationes, quae confessionem non perimunt, sed exponunt; secus si iuraverit, plenam et meram veritatem dicere. CAP. XIX. De veritate criminum non inquiritur, nisi prius constet de infamia, et tunc non inimici vel periuri, sed inonei viri ad prosequendam inquisitionem et ad testimonium admittuntur, et, non probato crimine, indicitur infamatis purgatio. CAP. XX. A renunciatione repellitur publicus concubinarius, excommunicatus et conspirator, et is, qui non praemonuit. CAP. XXI. Crimen, probatum per modum inquisitionis, regulariter poena ordinaria non punitur; sed, si impedit ordinis exsecutionem, fit depositio, sicut in accusatione. Et si impedit tantum beneficii retentionem, fit privatio a beneficio, nec poterit iudex hanc poenam moderari. H. d. usque ad §. Tertiae, secundum verum intellectum, non bene declaratum per scribentes. – (§. 1.) Contra non infamatum super veritate criminum inquiri non debet, etiamsi libellus famosus contra eum oblatus fuerit in secreto; nec super principali creditur testi, qui iuratus dicit se illius, contra quem inquiritur, inimicum. Idem, si hoc dicit ante iuramentum, nisi praesumatur hoc dixisse in fraudem. H. d. usque ad §. Quaesivisti. – (§. 2.) Non punitur quis de crimine, de quo non constat, nisi per famam et testium credulitatem, et per dicta paucorum non debet quis apud iudicem infamatus reputari. H. d. usque ad finem. CAP. XXII. Si is, de cuius crimine in iudicio constat, petit restitutionem propter iudiciarium ordinem non servatum, non est audiendus, sed eum, tanquam notorium criminosum, debet superior de novo privare. H. d. et est casus valde notabilis secundum hunc intellectum. CAP. XXIII. Agenti possessorio adipiscendae in beneficialibus non obstat exceptio criminis, nisi de eo sit infamatus; et infamato, accusatore non probante vel non apparente, indicitur purgatio, in qua si defecerit, punitur ut convictus. CAP. XXIV. Superior contra subditum, maxima praelatum, de his tantum inquiret super quibus praecessit infamia, et tunc vocabit eum, et tradet sibi capitula et nomina, et testium dicta publicabit, et ipsius legitimas exceptiones admittet, et, probato gravi crimine, eum ab administratione removebit. In regularibus vero praelatis ad unguem servandus non est hic ordo. Et quanquam in hac summatione modica videatur agi differentia inter praelatos et subditos, contra quos inquiritur, tamen facienda est, ut patet in litera. CAP. XXV. Metropolitani ad correctionem excessuum et reformationem morum singulis annis facere debent provinciale concilium, in quo statuere debent personas idoneas per singulas dioeceses, quae sollicite investigent, et in sequenti concilio referant corrigenda. Et episcopi debent facere synodos episcopales singulis annis, et publicare agitata in provinciali concilio, et haec negligentes ab exsecutione officii suspenduntur. H. d. CAP. XXVI. Sententiae excommunicationum, suspensionum vel interdicti, latae post denunciationem per abbatem denunciatum vel alium pro ipso in monachos denunciantes vel adhaerentes eisdem, relaxantur. Spoliati restituuntur, et iuramenta de tacenda veritate relaxantur, dicta testium denunciato traduntur, et expensae de bonis monasterii monachis denunciantibus ministrantur; et propter hoc ab obedientia abbatis non eximuntur, sine tamen litis praeiudicio. CAP. XXVII. Contra praelatum, denunciatum de dilapidatione, fit commissio super veritate inquirenda, et pendente negotio debet sibi interdici potestas alienandi. TITULUS II. DE CALUMNIATORIBUS. CAP. I. Subdiaconus, calumniose accusans diaconum, subdiaconatu privatur, et publice verberibus castigatur, et in exsilium mittitur. CAP. II. Denunciator, in probatione criminum deficiens, ab officio et beneficio suspenditur, donec innocentiam suam purget. TITULUS III. DE SIMONIA, ET NE ALIQUID PRO SPIRITUALIBUS EXIGATUR VEL PROMITTATUR. CAP. I. Episcopus pro ordine ab eo conferendo, vel ministri vel notarii nihil temporale exigere debent. CAP. II. Deponendus est qui per pecuniam aliquem eiecit de ecclesia sua, se postea intrudendo. CAP. III. Quilibet catholicus admittitur ad accusandum de crimine simoniae. CAP. IV. Simoniacus pendente accusatione ab administratione divinorum prohibetur. CAP. V. Idem dicit, quod praecedens, nisi quod illud cap. loquitur in accusatione, istud in inquisitione, ut illud loquitur de simoniaco in genere, istud declarat de ordine. CAP. VI. Simoniacus est deponendus. CAP. VII. Simoniacum accusare potest servus, meretrix et criminosi. CAP. VIII. Simoniacum est pretium recipere pro ingressu religionis, pro prioratibus vel capellis concedendis, et pro praelatis instituendis, pro concedenda sepultura, pro chrismate, pro oleo sancto, pro benedictionibus nubentium, vel aliis sacramentis; nec valet consuetudo in contrarium. H. d. cum sequenti. CAP. IX. Sumatum est supra in cap. praecedenti. CAP. X. Pro ecclesiarum consecratione nihil est praeter procurationem exigendum. CAP. XI. Convictus de simonia deponendus est; idem in infamato, qui se purgare non potest. CAP. XII. Simoniacum est pro temporali obsequio beneficium ecclesiasticum mittere. CAP. XIII. Notorius simoniacus in beneficio ab illo deponitur; idem in infamato, qui se purgare non potest. CAP. XIV. Simoniacum est pretio vel favore celare peccatorem, vel reconciliare non poenitentam, vel digne poenitentem a reconciliatione removere. CAP. XV. Ecclesia emi vel redimi non potest. H. d. quoad literam. CAP. XVI. Pro chrismate ab ecclesiis pecunia exigi non debet, etiamsi hoc habeat consuetudo. CAP. XVII. Pro habendis spiritualibus homagium facere simoniacum est. CAP. XVIII. Ordinatio vel consecratio non censetur simoniaca, licet ordinatori aliquid donatum fuerit non ex pacto. CAP. XIX. Abbas et maiores de conventu, si pro receptione monachi receperunt pecuniam ex pacto, ab officio et beneficio suspenduntur, et taliter recepta pecunia restituitur, et in aliud monasterium ita receptus transfertur. CAP. XX. Si ordinandus praesentatori suo aliquid dedit ex pacto, simoniacum est; non tamen deponitur, si est occultum. CAP. XXI. Breve est, nec potest brevius summari. CAP. XXII. Cum simoniace ordinato, qui simoniacus non est, dispensari potest. CAP. XXIII Si contradicens electo pro pecunia, de voluntate electi tradita, a contradictione cessat, electus postea confirmatus est simoniacus, et beneficio renunciare tenetur. CAP. XXIV. Pro absolvendo excommunicatum pretium aliquod exigi non debet. CAP. XXV. Monachi, per simoniam recepti, si sunt simoniaci, ad arctiora monasteria transferuntur: alias post renunciationem in eisdem vel in aliis monasteriis eiusdem ordinis poterunt collocari. CAP. XXVI. Si quis, canonicatui renuncians, ad quem per simoniam ignoranter assumptus fuerat, postea de novo assumatur ad illum: non potest ex prima receptione sibi aliquid vendicare. CAP. XXVII. Electio simoniaca est cassanda, si propter hoc electoribus promissa fuit pecunia, quamvis electus ignoret; nisi hoc factum fuerit in fraudem electi. H. d. primo. Cum electo, reprobato per vitium simoniae, non dispensat episcopus. H. d. secundo. Abbas. CAP. XXVIII. Qui dat praelato pecuniam, ne ipsum in iure suo de facto molestet, illam repetit, si praelatus promissa non servet. H. d. inhaerendo literae. CAP. XXIX. Pro benedictionibus nubentium et exsequis mortuorum nihil exigi debet. CAP. XXX. Si per accusationem constat, monachum simoniace fuisse receptum, receptus et recipiens deponuntur. Si vero per inquisitionem, receptus in arctius monasterium detruditur; recipienti vero et maioribus poena condigna imponitur, et interim ab exsecutione ordinum sacrorum suspenduntur. CAP. XXXI. Abbas contra testes, qui deposuerunt contra eum de simonia in iudicio inquisitionis, excipere potest, quod sunt inimici et conspiratores; alias vero exceptiones criminum opponere non potest. CAP. XXXII. Hoc capitulum est glossa praecedentis capituli. Nam tendit ad declarationem illius, an et quando testes criminosi admittantur in crimine simoniae, et in effectu idem dicit quod praecedens. CAP. XXXIII. Non imputatur electo confirmato, si eo prohibente pro ipsius confirmatione pecunia data fuit. CAP. XXXIV. Si clericus cum pacto confert ecclesiae bona sua, ut in ipsa recipiatur in canonicum, ut illa sibi retineat pro praebenda, simonia committitur; secus, si hoc fiat sine pacta. CAP. XXXV. Non debet quis ordinem recipere ab eo, quem credit simoniacum; sed ministrare potest in illis, quos prius ab isto recepit. CAP. XXXVI. Pro chrismate vel investitura ecclesiarum nihil exigi debet, nec excusat consuetudo vel nominis variatio. CAP. XXXVII. Ordinatus in subdiaconum, qui prius praesentatori suo promisit, quod nil ab eo peteret, in suscepto ministrare, vel ad superiores ordines adscendere sine dispensatione non potest, etiamsi peccare non crediderit. CAP. XXXVIII. Simonia est dare pecuniam pro vicariatu, vel pro alia administratione rerum spiritualium seu ecclesiasticarum habenda, et dantes et recipientes ab illa ecclesia sunt eiiciendi. H. d. hoc c. per alia verba, licet sit breve. CAP. XXXIX. Simoniacum est aliquid exigere pro consecratione episcoporum et benedictionibus abbatum et ordinationibus clericorum, nec excusat consuetudo. CAP. XL. Religiosi pretio recepti una cum recipientibus de monasterio expelluntur, et in arctioribus monasteriis ad agendam poenitentiam detruduntur. Sed recepti ante istud concilium ponebantur sic recepti in aliis locis eiusdem ordinis, nisi multitudo sit in causa, ita tamen, quod renuncient primae receptioni, et de novo recipiuntur. CAP. XLI. Episcopi nihil exigere debent, ut permittant in ecclesiis sibi subiectis clericos institui, monachos profiteri, vel mortuos sepeliri; alioquin exacta restituentur duplicata. CAP. XLII. Sacramenta sunt libere conferenda; cogit tamen ordinarius laicos observare laudabiles consuetudines. CAP. XLIII. Prohibet abbates Cistercienses solenniter installari, et ponit formam obedientiae, quam praestant suis episcopis. CAP. XLIV. Recepto in canonicum debetur praebenda et reditas, consuetudine non obstanto, quod non servaverit pravam consuetudinem de aliquo temporali dando ipsis canonicis. CAP. XLV. Qui ordinavit aliquem sub promissione de non petendo ab ipso provisionem, ordinator per trienium a collatione, praesentator vero ab exsecutione ordinum etiam per triennium suspensi sunt; ordinatus vero ab ordine perpetuo sit suspensus, et solum per sedem apostolicum cum eis dispensatur. CAP. XLVI. Habet duo dicta: secundum ibi, “et ad resignationes.” Et propter brevitatem et varietatem lecturarum aliter non summatur. TITULUS IV. NE PRAELATI VICES SUAS VEL ECCLESIAS SUB ANNUO CENSU CONCEDANT. CAP. I. Qui dat pecuniam, ut episcopalem vel spiritualem iurisdictionem exerceat, officio suo privatur, et sic conferens illud amplius conferre non poterit, et canonice punietur. Hoc dicit cum sequentibus. CAP. II. Summatum est supra cap. proximo. CAP. III. Regimen ecclesiae sub annuo censu committi non debet. CAP. IV. Fructus ecclesiarum sub annuo censu concedi possunt. TITULUS V. DE MAGISTRIS, ET NE ALIQUID EXIGATUR PRO LICENTIA DOCENDI. CAP. I. Ecclesia cathedralis providere debet magistro de beneficio, qui clericos eiusdem ecclesiae et alios pauperes gratis doceat, et vendens licentiam docendi, aut interdicens idoneum ad docendum, beneficio privatur. CAP. II. Pro licentia docendi nihil exigi debet vel promitti, et exactum restitui et promissum remitti debet; et, negligente inferiore praelato ad magistrum constituendum, supplebit hoc superior. CAP. III. Pro licentia docendi pecunia exigi non debet, etiamsi hoc habeat consuetudo. CAP. IV. In qualibet cathedrali ecclesia, vel alia, in facultatibus sufficienti, debet a praelato vel capitulo unus magister eligi, cui reditus unius praebendae debent assignari; in metropolitana vero ecclesia etiam eligi debet theologus. Et si ad grammaticum et theologum non sufficit, provideat ipsi theologo ex reditibus suae ecclesiae, et grammatico faciat provideri in aliqua ecclesiarum suae civitatis vel dioecesis. CAP. V. Praelati et capitula ad studia theologiae scholares dociles transmittere tenentur, qui in absentia reditus praebendarum suarum et beneficiorum per quinquennium integraliter percipient. Et si proprii reditus ad sustentationem studii eis non sufficiunt, debet praelatus cum capitulo eis providere: magistri vero, donec docuerint, integre percipiunt fructus beneficiorum suorum. TITULUS VI. DE IUDAEIS, SARRACENIS, ET EORUM SERVIS. CAP. I. Si servus, a Iudaeo emptus, causa mercimonii factus est vel fieri desiderat Christianus, pro XII. solidis redimitur. CAP. II. Iudaeus Christianum in servum habere non potest, in adscriptitium vero potest. CAP. III. Iudaei antiquas synagogas retinere possunt, novas exigere non possunt. CAP. IV. In die Veneris sancto non licet Iudaeis tenere ostia vel fenestras apertas. CAP. V. Excommunicari debent Christiani, qui in domo serviunt Iudaeis, vel Sarracenis sive paganis. Et principes saeculares excommunicari debent, qui Iudaeos baptizatos suis bonis spoliare praesumunt. CAP. VI. Christiani, deferentes Sarracenis merces prohibitas, vel in ipsorum navibus navigantes, excommunicandi sunt, et rebus eorum privandi, et efficiuntur capientium servi. CAP. VII. Iudaei veteres synagogas in priorem statum reformare possunt; de novo exigere non possunt. CAP. VIII. In familiari servitio Iudaeorum Christiani esse non debent. CAP. IX. Iudaei inviti non sunt baptizandi, nec ad hoc cogendi, nec sine iudicio puniendi, aut rebus suis spoliandi, vel in suis festivitatibus molestandi, nec ipsorum coemeteria violanda, aut eorum corpora exhumanda. CAP. X. Ponit duas indulgentias illorum, qui paganis praedicant. CAP. XI. Pro redimendis captivis licet ire Alexandriam iurantibus, quod nihil deferent auxilii seu subsidii extra redemptionis articulum. Portans vel mittens etiam post treugas merces prohibitas, excommunicatus est, et pacis appellatione non veniunt treugae. CAP. XII. Excommunicati sunt, qui cum Sarracenis tempore guerrae aliquod habent commercium, vel eis praestant subsidium. CAP. XIII. Iudaei nutrices vel servientes Christianos habere non debent; contra facientibus interdicitur Christianorum commercium. CAP. XIV. Iudaeus, qui percusserit clericum, temporaliter punitur, et, si de facto puniri non potest, interdicitur sibi Christianorum commercium, donec satisfecerit iniuriam passo. CAP. XV. Iudaei et Sarraceni utriusque sexus debent in terris Christianorum uti habitu, per quem a Christianis discernantur, et in die Passionis Domini non debent in publicum progredi, nec in contumeliam Creatoris prosilire. CAP. XVI. Praeponens Iudaeum vel paganum publicis officiis, per concilium provinciale corripitur, et praeposito denegatur Christianorum commercium, donec deposuerit officium, et in usus Christianorum pauperum restituet inde quaesita secundum episcopi providentiam. CAP. XVII. Concilium generale repetit concilium Lateranense supra eod. Ita, et addit poenam satisfactionis, tempore absolutionis impendendam. CAP. XVIII. Iudaei vel pagani publicis officiis praeficiendi non sunt, et, si eis regalia iura vendantur, ad ea colligenda praeficiendus est Christianus non suspectus. CAP. XIX. Se ipsum summat. TITULUS VII. DE HAERETICIS. CAP. I. Infidelis est, qui non habet certitudinem fidei, et infideli non est credendum in praeiudicium alterius. CAP. II. Errare in fide convincitur, qui alios errantes, quum potest, ab errore non revocat. CAP. III. Haereticus perseverans aeternaliter damnatur; cui nec prodest baptismus, nec eleemosyna, vel martyrium, vel aliud quodcunque bonum, quoad hoc, ut consequatur vitam aeternam. CAP. IV. Damnato auctore damnantur eius scripturae et libri et opera. CAP. V. Episcopus, instituens heredem haereticum consanguinem, vel extraneum, vel paganum, etiam post mortem excommunicatus nunciatur. H. d. secundum communem et veriorem intellectum, et, ut faciat ad tit., potest intelligi, quod ex hoc praesumatur haereticus. CAP. VI. Loquitur de eadem materia cum praecedenti, et extenditur, quod ibi dictum fuit de episcopo, ad presbyteros et alios clericos. CAP. VII. Christus fuit verus Deus et verus homo, sentiens oppositum haereticus est et excommunicatus. CAP. VIII. Haeretici, receptatores et fautores eorum excommunicati sunt, et decedentes in hoc peccato, in coemeterio ecclesiae sepeliri non debent, nec pro eis orari. CAP. IX. Haereticus, male sentiens vel male docens de sacramentis ecclesiae, excommunicatus est, et convictus, nisi se correxerit et errorem abiuraverit, si clericus est, degradetur, et curiae saeculari tradatur, per quam etiam laicus punietur. Eadem etiam est poena suspectis de haeresi, si se non correxerunt, et relapsis omnino audientia denegatur. Saeculares principes, qui iurare nolunt de ecclesia contra haereticos defendenda, excommunicantur, et terrae eorum supponuntar interdicto; civitates vero ipsorum resistentes aliarum commercio et episccpali dignitate privantur; exempti vero subsunt ordinariis super his, quae contra haereticos instituuntur. CAP. X. Bona haereticorum confiscantur, et in terris ecclesiae applicantur fisco ecclesiae, in terris imperii iudicis saecularis fisco, et procedit, etiamsi catholicos habent filios. CAP. XI. Advocati vel notarii, haereticis vel eorum defensoribus faventes, aut sub eis litigantibus, patrocinantes, et pro eis instrumenta scribentes, infames sunt, et ab illo officio suspensi. CAP. XII. Laici non praedicent, nec occulta conventicula faciant, nec sacerdotes reprehendant. CAP. XIII. Excommunicati sunt omnes haeretici, quibuscunque nominibus nominentur. H. d. usque ad §. Damnati. – §. 1. Damnati de haeresi per saecularem iudicem puniuntinr, et bona laicorum haereticorum confiscantur, et clericorum bona applicantur ecclesiis, ubi beneficiati erant. H. d. usque ad §. Qui autem. Abbas Siculus. – §. 2. Si suspectus de haeresi se non purgat, ad arbitrium superioris excommunicatur, et exsistens per annum in excommunicatione, ut haereticus, damnatur. H. d. usque ad §. Moneantur. Abbas Siculus. – §. 3. Potestates saeculares perpetuae vel temporales iurare tenentur universos haereticos ab ecclesia damnatos pro viribus exterminare, et temporalis dominus, non purgans terram suam haereticis, excommunicatur. Et si perstiterit in excommunicatione per annum, nunciatur Papae, qui fideles eius a iuramento absolvet, et eius terram fidelibus exponet, salvo iure principalis domini; nisi et ipse sit in culpa. H. d. usque ad §. Catholici. Abbas Siculus. – §. 4. Cruce signati ad exterminationem haereticorum, gaudent privilegio concesso cruce signatis in subsidium terrae sanctae. H. d. usque ad §. Credentes. Abbas. – §. 5. Ibi ponitur poena credentium, receptatorum et defendentium haereticos, primo laicorum, secundo clericorum, usque ad §. Quia. Abbas. – §. 6. Nullus debet sibi officium praedicandi assumere, nisi super hoc sibi a iure vel a sede apostolica vel a dioecesano episcopo licentia concedatur; alias excommunicatur, et, nisi resipuerit, alia poena imponitur. H. d. usque ad §. Adiicimus. Abbas. – §. 7. Archiepiscopi et episcopi, inferiorum suoram provincias et dioeceses suspectas habentes de haeresi, saltem semel in anno per se vel per alios idoneos visitent; qui etiam debent, si hoc expedire videbitur, exigere iuramentum ab illis de vicinia ad revelandos haereticos et occulta conventicula celebrantes, quos revelatos relapsos canonice punient, et renitentes iurare, ut haeretici condemnentur. H. d. usque ad §. Volumus. Abbas. – §. 8. Episcopus negligens in haeresi persequenda, a dignitate episcopali est removendus, et alius idoneus est surrogandus. H. d. usque ad finem Abbas Siculus. CAP. XIV. Laici, cuiuscunque professionis sint, praedicare non debent. CAP. XV. Hoc cap. usque ad §. Si qui autem. habetur in c. Excommunicamus. supr. eod. tit. in princ., unde summa et declara, prout ibi fuit dictum. – §. 1. Si in haeresi deprehensi nolunt redire ad fidem, detrudendi sunt in perpetuo carcere ad poenitentiam peragendam, et credentes erroribus haereticorum haeretici sunt. H. d. CAP. XVI. Liberantur ab omni obligatione qui haereticis tenebantur adstricti. TITULUS VIII. DE SCHISMATICIS ET ORDINATIS AB EIS. CAP. I. Irritae sunt ordinationes, beneficiorum collationes, et ecclesiasticarum rerum alienationes per schismaticos factae, et a dignitate et ordiue suspenduntur qui schisma tenere iurant. CAP. II. Ordinatus a schismatico ab officio est repellendus, nisi probet secum dispensatum per habentem potestatem. TITULUS IX. DE APOSTATIS ET REITERANTIBUS BAPTISMA. CAP. I. Clericus, qui dimisso habitu et tonsura immiscet se enormitatibus, perdit privilegium canonis: Si quis suadente, unde eum deprehendentes non incidunt in canonem. scil. excommunicationem. CAP. II. Si crimen acolythi, qui rebaptizanti praebuit ministerium, est occultum, promoveri potest; si publicum, non, nisi cum eo religionem intrante dispensetur. CAP. III. Infamatus de apostasia compellitur se purgare. CAP. IV. Baptizati alterius sectae vel fidei ritus dimittere compelluntur. CAP. V. Apostatae incarcerari et affligi possunt, ut habitum reassumant. CAP. VI. Monachus, in apostasia ordinatus, non potest sine dispensatione Papae in suscepto ordine ministrare. TITULUS X. DE HIS, QUI FILIOS OCCIDERUNT. CAP. I. Mulier, occidens sponte filium, debet perpetuo in monasterio poenitere; si tamen tinetar de innocentia, datur vel saltem non denegatur sibi licentia nubendi. CAP. II. Mulier, occidens filium, propter hoc a viro separari non debet; sed alia poenitentia sibi imponitur. CAP. III. Se summat, ponens poenitentiam parentum, circa quos pueri reperiuntur oppressi. TITULUS XI. DE INFANTIBUS ET LANGUIDIS EXPOSITIS. CAP. UN. Infama, expositus a patre vel alio, eo consentiente vel ratum habente, hoc ipso a patris potestate liberatur. Idem in servo et liberto, qui ob praedictam causam liberantura dominica potestate. Et idem iuris est in praedictis languidis cuiuscunque aetatis sic expositis, vel si eis alimenta denegantur; hi tamen, quae praedictis alimenta praestiterint, nullum ius in eis acquirunt. TITULUS XII. DE HOMICIDIO VOLUNTARIO VEL CASUALI. CAP. I. Homicida incorrigibilis debet deponi, et tradi curiae saeculari, ut moriatur. CAP. II. Ponit poenitentiam occidentis latronem, quum se poterat aliter liberare; si vero aliter liberare se non poterat, non tenetur agere poenitentiam, nisi ad cautelam. CAP. III. Non occiditur fur diurnus sine culpa, sed nocturnus sic. CAP. IV. Sub generali pollicitatione seu permissione, etiam iurata, non venit illicitum. CAP. V. Homicida est, qui facit vel dat sortilegia, vel venena sterilitatis. CAP. VI. In poenitentia imponenda iudex debet attendere circumstantias, ex quibus augetur vel minuitur delictum. Hoc dicit usque ad §. Illi autem. – §. 1. Socians homicidam animo occidendi, licet non apponat manum, si tamen ex sua causa mors secuta est, tenetur fere pari poena cum homicida. Hoc dicit usque ad §. Illi etiam. Abbas Sic. – §. 2. Qui sociat homicidam tantum animo prohibendi ne impediatur, tenetur paulo minori poena. H. d. usque ad §. Qui vero. – §. 3. Incitans alium ad homicidium, mitius punitur quam homicida, secus autem, si incitavit ad certum homicidium. Nam, eo secuto, tenetur ut homicida. H. d. usque ad §. Hi quoque. – §. 4. Custodientes sarcinas occidentium, scientes, eos esse sicarios, non sunt immunes a poena homicidii. H. d. usque ad §. Eos insuper. Abbas – §. 5. Occupans bona occisi, non per hoc tenetur de homicidio, et non sufficit occupanti, quod eroget illa pauperibus, quum poterit restituere eis, quorum constat fuisse. H. d. usque ad §. Illis praeterea. Abbas – §. 6. Participantes interfectoribus in excommunicatione, diversimode puniuntur iuxta modum participationis. H. d. usque ad §. Clericos. Abbas. – §. 7. In isto §. usque ad fin. ponitur poenitentia clericorum, praestantium praedictae morti auxilium, consilium vel favorem. Hoc dicit. Abbas Siculus. CAP. VII. Homicidium casuale imputatur ei, qui dabat operam rei licitae, si non adhibuit diligetntiam, quam debuit. CAP. VIII. Homicidium casuale imputatur ei, qui dabat operam rei illicitae vel etiam licitae, secundum alium intellectum, si non adhibuit omnem diligentiam, quam debuit. CAP. IX. Homicidium casuale non imputatur ei, qui non fuit in culpa. CAP. X. Is, ex cuius opera illicita sequitur homicidium, irregularis efficitur. CAP. XI. Dans causam homicidio irregularis est. CAP. XII. Homicidium casuale imputatur ei, qui dedit operam rei licitae, si non adhibuit diligentiam, quam debuit. CAP. XIII. Homicidium casuale non imputatar ei, qui dedit operam rei licitae, nec fuit in culpa. CAP. XIV. Summatur ut supr. cap. prox. CAP. XV. Summatur etiam, ut supr. eod. cap. Dilectus. CAP. XVI. Summatur, ut supr. eod. cap. Dilectus. CAP. XVII. Non censetur homicida is, quo prohibente et causam non dante a consanguineis homicidium committitur. CAP. XVIII. Irregularis censetur, qui alium letaliter percussit, licet ab aliis fuerit extinctus; idem, si apparet, an letaliter, si etiam percussus ab aliis obiit, et non apparet, ex cuius vulnere decesserit. Idem est, si percusserit non letaliter, si animum occidendi habuit, et ex aliorum vulneribus percussus exspiravit. H. d. notabiliter. Abbas. CAP. XIX. Religiosus, chirurgiam exercens, si ex ea mors sequitur, irregularis est; etiamsi sit peritus et diligens, et hoc fecerit causa pietatis; sed cum eo post satisfactionem misericorditer dispensari potest. H. d. usque ad §. Ad ultimum. – §. 1. Qui iudici saeculari dedit intersignia furis, a quo fuit vulneratus, irregularis non est, licet ille postmodum occidatur. Abbas Siculus. CAP. XX. Qui dat causam abortioni, homicida est, si conceptum erat vivificatum animal rationale; alias secus. CAP. XXI. Non imputatur clerico, civiliter iustitiam petenti de laico, si iudex in laicum exercet vindictam sanguinis. CAP. XXII. Homicidium casuale non imputatur ei, qui non occidit, nec fuit in culpa, etiamsi ad cautelam veniam postulaverit. CAP. XXIII. Homicidium casuale non imputatur ei, qui dedit operam rei licitae, nec fuit in culpa. CAP. XXIV. Clericus pugnando etiam contra inimicos fidei catholicae, si quemquam percussit, et de interfectione ipsum remordet conscientia, a ministerio altaris abstinere debet. CAP. XXV. Idem dicit, quod cap. Ioannes supr. eod., et tantum ponit diversitatem in facto. TITULUS XIII. DE TORNEAMENTIS. CAP. I. Torneamenta fieri non debent, et vulnerato in eis conceditur poenitentia; sed, si moritur, denegatur ei sepultura ecclesiastica, si accessit animo pugnandi; secus, si accessit alia causa, ut puta ut debita sibi exigeret. Hoc dicit cum cap. sequ. CAP. II. Idem dicit, quod in superiori cap. TITULUS XIV. DE CLERICIS PUGNANTIBUS IN DUELLO. CAP. I. Clericus, iniens duellum, sive obtulerit sive susceperit, deponendus est; poterit tamen episcopus cum eo dispensare, si mors vel mutilatio membri non sit inde secuta. CAP. II. Irregularis est clericus, non solum si ipse interficit per se, sed etiam si pugil, ab eo datus, adversarium occidat; nec excusat consuetudo. Poterit tamen cum eo circa beneficium habendum dispensari. TITULUS XV. DE SAGITTARIIS. CAP. UN. Excommunicandus est sagittarius et ballistarius contra Christianos. Hoc dicit. TITULUS XVI. DE ADULTERIIS ET STUPRO. CAP. I. Stuprans virginem tenetur eam dotare et ducere in uxorem, et, si non vult cum ea contrahere, ultra dotem corporaliter castigabitur. H. d. cum cap. sequenti. CAP. II. Summatum est supra capitulo proximo. CAP. III. Maritus, retinens adulteram coniugem non peracta poenitentia, particeps est delicti; secus, si egit poenitentiam; non tamen debet eam saepe recipere. CAP. IV. Maritus propter suspicionem potest accusare uxorem de adulterio, et in accusando praefertur ceteris. CAP. V. Ad solam mulieris confessionem, asserentis, se commisisse adulterium cum sacerdote, non debet sacerdos puniri, sed sibi infamato potest indici purgatio; quam si praestiterit, absolvitur, deficiens vero suspenditur ab officio. CAP. VI. Coniux coniugem de adulterio impetere non potest, si et ipse adulterium commisisse convincatur. CAP. VII. Non debet separari matrimonium quoad torum propter adulterium, quando ambo coniuges fuerunt adulterati. TITULUS XVII. DE RAPTORIBUS, INCENDIARIIS ET VIOLATORIBUS ECCLESIARUM. CAP. I. Ratione rapinae sortitur quis forum non sui iudicis, et ab eo poterit puniri proprio iudice suffragante. CAP. III. Excommunicari debent qui capiunt vel spoliant fideles, ex iusta causa navigantes. H. d. primo. Excommunicati sunt spoliantes naufragium patientes, nisi ablata restituant. Hoc secundo. CAP. IV. Ex principis delegatione possunt praelati de raptu et aliis criminibus iudicare; poenam tamen sanguinis infligere non possunt. CAP. V. Incendiarius ecclesiae, in morte poenitens et absolutus, in coemeterio sepelitur, et heredes compelluntur ad satisfaciendum iuxta facultatem defuncti. Hoc dicit. CAP. VI. Raptus non dicitur, ubi volens pro matrimonio abducitur; raptor tamen cum rapta matrimonium contrahere potest, et post consummationem matrimonii alter sine consensu alterius religionem ingredi non potest. H. d. cum cap. sequenti. CAP. VII. Rapta potest matrimonium contrahere cum raptore, ubi dabitur libera facultas in contrahendo. TITULUS XVIII. DE FURTIS. CAP. I. In Exodo. CAP. II. Furibus et latronibus in peccato obeuntibus sacramenta ecclesiastica deneganda sunt; secus, si in morte eos poenituit. CAP. III. Committens furtum ex necessitate non multum urgente, peccat, sed non graviter; unde imponenda est ei levis poenitentia. H. d. secundum communem intellectum. CAP. IV. Non indicans furem propter lucrum, quod ab eo consequitur, reus peccati est. CAP. V. Fur occultus potest post restitutionem et poenitentiam ad sacros ordines promoveri. TITULUS XIX DE USURIS. CAP. I. Usura est lucrifacere fructus rei pignoratae; fallit in casu hic excepto. CAP. II. Idem in effectu dicit cum praecedenti cap., sed addit tacite idem esse in laicis. Nam in praecedenti capite tantum fuit facta mentio de clericis. CAP. III. Manifesti usurarii ad communionem altaris et ecclesiasticam sepulturam et oblationem offerendam admitti non possunt, et clerici, contra hoc facientes, puniantur, ut hic dicitur. CAP. IV. Potest intelligi dupliciter, primo in mutuante, secundo recipiente usuras, et secundum primum intellectum hoc dicit: Etiam pro opere pio non licet usuras recipere, quando per receptionem datur causa usurae committendae. H. d. Vel sic et clarius: Non licet inducere quem ad exercendum usuras etiam pro pio opere. Et ista lectura colligitur ex decisa. CAP. V. Usurarii, qui sunt solvendo, coguntur per poenas Lateranensis concilii usuras restituere, etiam quas ante concilium receperunt; et facultatibus non exstantibus debent possessiones, emptae ex pecunia foenebri, vendi, et debentibus recipere satisfieri. CAP. VI. Vendens rem plus, quam valeat, quia solutionem differt, peccat, nisi dubium sit, an tempore solutionis erit valor rei variatus, et venditor non erat venditurus tempore, quo vendidit. H. d. secundum communem intellectum. CAP. VII. Usurarius monitus, non desistens, si clericus est, ab officio et beneficio suspenditur; si laicus, excommunicatur. CAP. VIII. Fructus rei pignoratae computari debent in sortem, et excipit unum casum. CAP. IX. Heres, usurarii filius vel extraneus, usuras, extortas per defunctum, restituere compellitur. CAP. X. Mutuans ea mente, ut ultra sortem aliquid recipiat, tenetur in foro animae ad illud restituendum, si ex hoc aliquid consecutus est. Idem in non dante parabolam iuramenti, nisi aliquid inde recipiat. Et idem in vendente rem plus, quam valeat, quia differt solutionem. CAP. XI. Manifestus usurarius, appellans ad subterfugiendum restitutionem, audiendus non est. CAP. XII. Per subtractionem communionis Christianorum et per principes saeculares cogendi sunt Iudaei ad usuras restituendas. CAP. XIII. Non obstante iuramento de non repetendis usuris, per debitorem praestito, potest iudex ex officio suo usurarium ad restituendas usuras compellere. CAP. XIV. Non auditur usurarius repetens usurus, nisi prius restituat extortas. CAP. XV. Convictus de usuraria pravitate per formam et alia argumenta, potest manifestari usurarius, et tanquam manifestus usurarius compesci secundum dispositionem Lateranensis concilii. CAP. XVI. Maritus, recipiens pignus pro dote promissa, non tenetur fructus in sortem computare. H. d. est casus singularis, et alibi non probatur. CAP. XVII. Repetens usuras non auditur, nisi restituat extortas per se, vel per alium, a quocunque causam habeat. CAP. XVIII. Etiam Iudaei compellendi sunt ad restituendas usuras extortas a Christianis, et ad solvendas decimas vel oblationes de eorum possessionibus. CAP. XIX. Usurarius est, qui a debitore recipit aliquid ultra sortem, etiamsi suscipiat in se periculum. H. d. primo. Non est usurarius emptor rei minus iusto pretio, si tunc verisimiliter dubitetur, an tempore solutionis plus vel minus sit res valitura. H. d. secundo. Propter dubium excusatur is, qui ex eo, quod differt solutionem pretii, vendit rem plus, quam valeat, si non erat eam alias venditurus. Hoc dicit tertio. TITULUS XX. DE CRIMINE FALSI. CAP. I. Testis falsidicus tres laedit, Deum, iudicem et partem, et falsus est non solum, qui mendacium dicit, sed etiam, qui veritatem occultat. CAP. II. Sententia, lata per falsas literas, non debet exsecutioni mandari. CAP. III. Clericus, falsans sigillum principis, deponitur. Item ei character inprimitur, et in exsilium mittitur. CAP. IV. Exsistens in curia literas apostolicas non recipiat, nisi de manibus Papae, vel officialium ab ipso deputatorum; personae tamen solennes per nuncios recipere poterunt, de manibus tamen praedictorum. Contra faciens, si laicus est, excommunicationi subiacet; si clericus, ab officio et beneficio deponitur. Hoc dicit usque ad §. Adiicientes. – §. 1. Per excommunicationis poenam providet contra non resignantes, nec destruentes literas falsas infra XX. dies; et absolutio Papae reservatur, et contra factum non tenet. H. d. Abbas. CAP. V. Ponit novem modos falsandi literas papales. CAP. VI. Falsae sunt literae papales, in quibus episcopus vocatur filius, vel inferior frater, vel uni scribitur in plurali. CAP. VII. Qui per se, vel per alios literas Papae falsant, excommunicati sunt cum suis fautoribus, et clerici officiis et beneficiis privati sunt, et degradandi et tradendi curiae saeculari, per quam laicus legitime punitur. Qui vero falsis literis utitur, si clerericus est, officio et beneficio privatur; si laicus, excommunicatus est. H. d. CAP. VIII. Non praesumitur quis falsare literas de simplici iustitia, nec punitur, si, hoc comperto, destiterit illis uti. CAP. IX. Propter paucarum literarum rasuram in loco non suspecto rescriptum non probatur falsum. TITULUS XXI. DE SORTILEGIIS. CAP. I. Sortilegia pro futuris inveniendis vel divinationibus faciendis prohibentur, et contra facientibus poena imponitur. CAP. II. Presbyter, qui per inspectionem astrolabii furta requirit, ad tempus suspenditur ab altaris ministerio. Ita communiter summatur; sed in veritate haec summatio non est indistincte vera, quia acrius potest puniri. CAP. III. Non solum electio per sortes fieri non debet, sed etiam electiones compromissariorum per sortes assumi non debent. TITULUS XXII. DE COLLUSIONE DETEGENDA. CAP. I. Accusatore desistente ab accusatione, poteet iudex ex officio suo inquirere super crimine illato. CAP. II. Desistente accusatore et accusato iudex prosequitur. CAP. III. Colludens in causa beneficiali privari debet beneficio. CAP. IV. Absolutio de criminibus illatis, per collusionem facta, non impedit facultatem iterum accusandi et inquirendi de illis criminibus. TITULUS XXIII. DE DELICTIS PUERORUM. CAP. I. Impuberes praeter vitium carnis delinquere possunt; puniuntur tamen mitius quam adulti. CAP. II. Puer non debet ita severe puniri, sicut maior, nec pater ex delicto filii impuberis tenetur. TITULUS XXIV. DE CLERICO VENATORE. CAP. I. Clerico prohibetur venatio, et contra facienti poena imponitur. Hoc dicit cum sequenti. CAP. II. Summatum est supra capitulo proximo. TITULUS XXV. DE CLERICO PERCUSSORE. CAP. I. Clericus, saepe alium percutiens, et monitus non desistens, deponendus est. CAP. II. Duobus mensibus a missarum administratione suspenditur episcopus, qui crudeliter aliquem fustigari facit. CAP. III. Non punitur clericus ut homicida, si fuit ipse in conflictu pro parte violentiam repellentium, licet ibi aliqui mortui sint, et ipse lapides proiecit, ex quo nullum ipse percussit. CAP. IV. Clericus, qui fuit in conflictu, ubi aliqui fuerunt occisi sine eius facto vel consilio, de iure communi promoveri potest. H. d. secundam intellectum, qui plus placet Panorm. TITULUS XXVI. DE MALEDICIS. CAP. I. Maledicens Papae puniendus est, ut alii deinceps deterreantur, et ipse arceatur. CAP. II. Hic ponitur poena blasphemantis Deum, vel aliquem sanctum, et maximo Virginem gloriosissimam. TITULUS XXVII. DE CLERICO EXCOMMUNICATO, DEPOSITO VEL INTERDICTO MINISTRANTE. CAP. I. Clericus, depositus celebrans, excommunicatur. CAP. II. Degradatus vel suspensus celebrans, et monitus non desistens, excommunicatur; et, si nec sic desistat, per saecularem potestatem ad requisitionem ecclesiae exsilio damnatur. CAP. III. Interdictus et excommunicatus celebrans, monitus non desistens, deponitur. CAP. IV. Excommunicati vel interdicti celebrantes deponi debent, nisi propter multitudinem mitigetur poena. CAP. V. Si habens notitiam excommunicationis per solam famam celebrat, debet de rigore deponi, licet cum eo possit misericorditer dispensari. H. d. et est casus notabilis. CAP. VI. Excommunicatus celebrans a beneficio deponitur. CAP. VII. Collatio beneficii excommunicato facta non tenet, et scienter talibus conferens a beneficiorum collatione suspenditur. – (Quaesivistis etc.:) Celebrans in loco interdicto, si est clericus saecularis, beneficiis privatur; si monachus, in arctius monasterium detruditur. H. d. CAP. VIII. Valet collatio beneficii ei facta, qui prius fuit excommunicatus, sei absolutus tempore collationis. CAP. IX. Suspensus vel excommunicatus ignoranter celebrando nulla indiget dispensatione respectu irregularitatis; alias secus. CAP. X. Excommunicatus minori celebrans non est irregularis, sed peccat, et potest eligere, et ea, quae sunt iurisdictionis, exercere, licet non eligi; et, si confert sacramenta, licet peccet, tamen collatio tenet et suum habet effectum. TITULUS XXVIII. DE CLERICO NON ORDINATO MINISTRANTE. CAP. I. Clericus, ministrans in pertinentibus ad ordinem, quem non habet, deponendus est, et amplius non ordinandus. CAP. II. Diaconus, missam celebratos, ad sacerdotium non promovetur, et a diaconatu suspenditur ad tempus; sed in beneficio poterit ad tempus dispensari. TITULUS XXIX. DE CLERICO PER SALTUM PROMOTO. CAP. UN. Qui ignoranter per saltum de subdiacono fit presbyter, post poenitentiam in diaconum ordinatur, et postea potest secum in sacerdotio dispensari. TITULUS XXX. DE EO, QUI FURTIVE ORDINEM SUSCEPIT. CAP. I. Qui furtive recipit ordinem, si contra hoc facientes lata erat excommunicatio, sine dispensatione Papae in sic suscepto ministrare vel ad superiorem adscendere non potest; sed, si excommunicatio lata non erat, episcopus et abbas poterunt dispensare. H. d. cum duobus sequentibus. CAP. II. Summatum est supra capitulo proximo. CAP. III. Summatum est supra capitulo primo. TITULUS XXXI. DE EXCESSIBUS PRAELATORUM ET SUBDITORUM. CAP. I. Monet praelatos abstinere a gravaminibus, subditorum, et aliqua enumerat, et geminatum poenam imponit contra facientibus. CAP. II. Non potest episcopus sine causa eccleaiam alteri subiectam ab illius subiectione et obsequio liberare. CAP. III. Habens subiectionem seu collationem beneficii, illud pro suo usu retinere non potest, seu sibi conferre. CAP. IV. Contra naturam incontinentes, si sunt clerici, deponuntur, et in monasterio detruduntur; si laici, excommunicantur. CAP. V. Subditus non tenetur parere superiori, aliquid exigenti vel praecipienti contra tenorem sui privilegii. CAP. VI. Vicarius ecclesiae, usurpans sibi ipsius ecclesiae personatum contra praestitum iuramentum, ad officii sui exsecutionem admitti non debet. CAP. VII. Excommunicatio, lata contra subditum, quia non paret contra privilegium sibi a superiori concessum, non tenet. CAP. VIII. Praelatus inferior citra episcopum non potest suam ecclesiam vel sibi subiectam alteri unire sine episcopi consensu, etiam metropolitani auctoritate interveniente. H. d. et est casus multum allegabilis. CAP. IX. Suspendi debet clericus, qui de suo crimine publice gloriatur. CAP. X. Clericus, auctoritatem vel consilium directe vel indirecte homicidio praestans, irregularis efficitur. CAP. XI. Collatio beneficii facta indigno occulta cassari debet, et conferens secundo ante cassationem primae collationis privari debet ea vice potestate conferendi. CAP. XII. Cognoscere de causa matrimoniali, item poenitentias publicas et indulgentias concedere spectat ad dignitatem episcopalem; unde inferior praelatus de his se intromittere non debet, nisi ei competat de iure speciali. CAP. XIII. Ad revelandum peccatorem, sive peccatum in poenitentia confessum, sacerdos compelli non potest. CAP. XIV. Privati homines regulariter nequeunt constituere collegium et habere signa collegii, nisi eis aliter concedatur. CAP. XV. Qui contra iuramentum negat praelatum dominum suum, vel coram iudice saeculari de ipso conqueritur vel ipsum invadit, deponi debet. CAP. XVI. Ponit XV. gravamina, illata religiosis, a quibus praecipit praelatos abstinere. CAP. XVII. Ponit XII. gravamina Praedicatorum et Minorum, a quibus praecipit praelatos abstinere. CAP. XVIII. Non servans interdictum, suspensus est ab officio et beneficio, et omni iurisdictione. H. d. secundum verum intellectum. TITULUS XXXII. DE NOVI OPERIS NUNCIATIONE. CAP. I. Etiam ecclesia aedificata post nunciationem novi operis destruenda est expensis construentis. H. de cum sequenti. CAP. II. Summatum est supra capitulo primo. CAP. III. In optione est nunciantis novum opus, an intra tres menses de praeiudicio suo debeat ostendere, et interim cessetur ab opere; an vero recepta cautione de opere demoliendo statim aedificari permittat. H. d. cum sequ. CAP. IV. Summatum est supra capitulo proximo. TITULUS XXXIII. DE PRIVILEGIIS ET EXCESSIBUS PRIVILEGIATORUM. CAP. I. Episcopalis dignitas non debet tribui, nisi locis insignibus et populosis. CAP. II. Non obstante privilegio fori potest laicus ecclesiae malefactor per ecclesiam puniri. CAP. III. Religiosi etiam ex empti ecclesias et decimas non debent a laicis recipere, sine consensu dioecesanorum. Hoc dicit usque ad §. Excommunicatos. – §. 1. Excommunicati et interdicti omnino non debent admitti ad divina, etiam per religiosos exemptos. H. d. usque ad §. In ecclesiis. Abbas Siculus. – §. 2. Religiosi etiam exempti in ecclesiis, non pertinentibus ad eos, pleno iure non instituunt nec destituunt inconsultis episcopis; sed rationem exigunt in temporalibus ab institutis. H. d. usque ad §. Quodsi. – §. 3. Hospitalarii et Templarii semel in anno celebrant in ecclesia, posita in loco interdicto; ibi tamen non sepeliuntur corpora mortuorum. H. d. usque ad §. De confratribus. Abbas. – §. 4. Confratres exemptorum, seu ipsorum oblati, qui in totum non se transtulerunt, iudicari possunt ab ordinariis locorum. H. d. usque ad tuo. Abbas Siculus. CAP. IV. Suis privilegiis privandus est qui alienis derogat. CAP. V. Etiam privilegiati non possunt admittere excommunicatos ad sepulturam, et, si admiserint, debent inde eos eiicere, et, si non fecerint, episcopus supplebit. CAP. VI. Contra privilegium ecclesiae praescribitur spatio XXX. annorum, hodie vero XL. ut infra eod. Accedentibus. CAP. VII. De privilegiis non est iudicandum, nisi eorum tenore inspecto, et secundum continentiam eorum ab omnibus subditis sunt servanda. CAP. VIII. Per solutionem census, quae fit Romanae ecclesiae, non probatur exemptio a iurisdictione episcoporum. CAP. IX. Privilegium, uni concessum, non potest ad alium extendi propter identitatem rationis. H. d. et solet quotidie allegari. CAP. X. In oratoriis privatis campanae publicae teneri non possunt etiam per religiosos. H. d. et tene menti hunc textum, qui quotidie allegatur et est in usu. CAP. XI. In tota provincia exhortationis officio privantur Hospitalarii, qui mittunt pro eleemosynis cruce falso signatos, et, si missi sunt laici, excommunicantur; si sunt clerici, ab officio et beneficio suspenduntur. Et eadem suspensione puniuntur qui ante reconciliationem in polluta ecclesia celebrant; et suspensi per episcopos exemptos absolvi non possunt; et fratres privilegiatorum, qui ad eos se omnino non transferunt, privilegiati non sunt. CAP. XII. Contenta in instrumento perdito probari possunt per testes, qui illud perlegerunt, si deponunt de tenore, et quod erat sine vitio. H. d. et non est alibi casus ita clarus. CAP. XIII. Innovatio privilegiorum novum ius non tribuit, sed antiquum conservat. H. d. quoad titulum. CAP. XIV. Ecclesia, utens duplici privilegio exemptionis, licet succumbat ex uno potest nihilominus ex alio se iuvare et obtinere; nec tenetur exemptus promittere obedientiam dioecesano; vigore tamen exemptionis non potest sine licentia dioecesani ecclesiam construere in loco non exempto; et, si exemptus de facto in loco non exempto construit ecclesiam, cedit iuri episcopi. CAP. XV. Contra privilegia ecclesiae minori spatio quadraginta annorum non praescribitur. H. d. secundum verum intellectum. CAP. XVI. Exemptus ratione certae rei vel certi loci non censetur exemptus respectu ulterius rei vel loci. H. d. et est textus notabilis et multum allegabilis. CAP. XVII. Per exemptionem, concessam monasterio, capellae sibi subiectae non censentur exemptae. CAP. XVIII. Receptus sub protectione Papae per hoc non censetur exemptus. Hoc dicit. CAP. XIX. Religiosi, quibus a Papa concessum est, ut ecclesias eis subiectas possint in proprios usus convertere, non auctoritate propria, sed a dioecesano loci possessionem illarum ecclesiarum recipere debent, nisi in privilegio aliud exprimatur. CAP. XX. Si is propter cuius delictum positum est interdictum, illud non servat, alii nihilominus servare tenentur; secus, si ille non servat, in cuius favorem latum fuit. CAP. XXI. Privilegium concessum monasterio, ut eius monachi excommunicari non possint, intelligitur de monachis, exsistentibus in monasterio, vel in ecclesiis sibi subiectis utroque iure. Hoc dicit, et est casus quotidianus. CAP. XXII. Episcopus, remittens alicui ecclesiae decimas episcopales indefinite remisisse videtur non solum praeteritas, sed et futuras. Et est casus notabilis. CAP. XXIII. Ponit concilium ordinem quatuor patriarchalium sedium, usque ibi: Servata, ubi ponit tria privilegia ipsarum. Primum, quia dant pallium. Secundum ibi: Dominicae, quia ante se crucem deferri faciunt, praeterquam in casibus, hic exceptis. Tertium ibi: In omnibus, quia ad ipsos appellatur. Et in hoc protestatur ibi: Salvis. CAP. XXIV. Privilegium religiosis concessum, ut possint sepelire confratres suos tempore interdicti, intelligitur de illis confratribus, qui, licet maneant in saeculo, obtulerunt se tamen ordini, mutato habitu saeculari, vel de illis, qui bona sua eis dederunt usufructu retento. Hoc primo. Privilegium religiosis concessum, quo eis, venientibus ad locum interdictum, semel in anno aperiantur ecclesiae, ut celebrentur in eis divina, intelligitur, quod una tantum sola ecclesia aperiatur in loco. Hoc secundo. CAP. XXV. Tempore generalis interdicti episcopi non prohibiti, qui non fuerunt culpabiles interdicti, clam celebrare possunt, et hodie istud non est privilegium episcoporum, sed ius commune, ut in c. fin. de sent. excomm. in VI. et ibi plene habetur, an et quando et qualiter possit celebrari tempore interdicti. CAP. XXVI. Privilegia non sunt violanda etiam indirecte. H. d. generaliter. CAP. XXVII. Qui in habitu et tonsura et ceteris ut laici conversantur, deprehensi in maleficiis se pro clericis non defendunt. Ita communiter summatur. CAP. XXVIII. Parisiis et in locis vicinis ius civile legi non debet. CAP. XXIX. Innovatio privilegii ius novum non inducit, sed vetus conservat. CAP. XXX. Privilegiati, ut ubique possint cum altari viatico celebrare, hoc possunt sine licentia praelatorum. CAP. XXXI. Privilegium de decimis novalium non solvendis non comprehendit decimas tempore privilegii impetrati possessas ac aliis, nisi de possessione alterius in privilegio fiat mentio. CAP. XXXII. Confratres privilegiatorum, nisi se ad eos in totum transtulerint, ad episcopalia iura tenentur. CAP. XXXIII. Quoad privilegium retentionis decimae semel novale semper est novale. TITULUS XXXIV. DE PURGATIONE CANONICA. CAP. I. Infamatus fide dignus per iuramentum se purgat; alias secus, et censetur non idoneus enormiter peccans. CAP. II. Infamatus, tertio monitus se non corrigens, usque ad purgationem ab officio suspenditur. CAP. III. Etiam regulares purgant se de delicto secundum regulam canonicam. CAP. IV. Si delictum est probabile, non indicitur purgatio; alias secus. H. d. quoad titulum. CAP. V. Infamatus, contra quem crimen probari non potest, debet se purgare iuramento de veritate, compurgatores vero de credulitate. CAP. VI. Episcopus parochianum suum infamatum compellit ad se purgandum, nisi ab eo legitime appellaverit. CAP. VII. Compurgatores debent esse honesti, et notum habere eum, quem purgant, nec debent a iudice vel alio impediri; et deficiens in purgatione punitur ut convictus. CAP. VIII. Absolutio, facta secundum purgationem vulgarem, non tenet, et ea non obstante potest indici de novo purgatio, et admittitur accusatio. CAP. IX. Sufficit, quod compurgator sit toleratus ab ecclesia bonae famae, nec de crimine suspectus condemnatus. CAP. X. Propter magnitudinem crimisis infamatus suspendi potest, nedum ab officio, sed etiam a beneficio, donec se purgaverit. Hoc primo. Et augetur propter hoc numerus compurgatorum. Hoc secondo. Ex causa interdum post purgationem praestitam suspenditur quis ad tempus. Hoc tertio. Et deficiens in purgatione punitur convictus. Hoc quarto. CAP. XI. Breve est, nec potest aliter summari. CAP. XII. Si infamia ortum non habet ex probabilibus coniecturis, non est de necessitate indicenda purgatio; potest tamen indici ad instantiam purgandi. CAP. XIII. Compurgator iurat de credulitate. CAP. XIV. Infamatas super defectu natalium non debet promoveri, nisi prius se purget. CAP. XV. Super notorio crimine non est indicenda purgatio, et, pendente causa super criminibus coram Papae delegato, purgatio ab ordinario super eis recepta non tenet. CAP. XVI. Non sufficit praelato, de criminibus infamato, iurare, quum se purgat, quod sit immunis ab illis criminibus; sed iurare debet, quod post suam promotionem illa crimina non commisit. TITULUS XXXV. DE PURGATIONE VULGARI. CAP. I. Duella et aliae purgationes vulgares prohibitae sunt, quia per eos multoties condemnatur absolvendus, et Deus tentari videtur. H. d. totus titulus. CAP. II. Summatum est supr. cap. proximo. CAP. III. Summatum est supra cap. I. TITULUS XXXVI. DE INIURIIS ET DAMNO DATO. CAP. I. Propter eius brevitatem non summatur. CAP. II. Breve est, et ideo non summatur. CAP. III. Breve est, et ideo non summatur. CAP. IV. Ibidem. CAP. V. Breve est, et non summatur. CAP. VI. Breve est, et quasi idem cum praecedenti. CAP. VII. Saecularis potestas, quae clericum bannivit, condemnari debet per iudicem ecclesiasticum secundum aestimationem iniuriae in expensis et damnis. Et hodie adde poenam in Clem. 1. de poenis. CAP. VIII. Qui iurat statutum super non repetendis damnis, hoc non obstante, expensas repetere poterit. H. d. vel sic: Statutum super damnis non repetendis ad expensas non extenditur. CAP. IX. Habet plura dicta, et se summat. TITULUS XXXVII. DE POENIS. CAP. I. Toties puniendus est criminosus, quoties delictum iterat. CAP. II. Interficiens presbyterum puniendus est, et poenae pars ecclesiae, cui praefuit, alia pars pro eius anima distribuitur. CAP. III. Non debent praelati pro criminosis sustinendis pecuniam exigere, nec etiam correctionis causa ex cupiditate poenam pecuniariam imponere. CAP. IV. Victus condemnatur victori praesenti in expensis, etiam in causis pecuniariis, et unum casum excipit. CAP. V. Clericus, causam seu operam praebens bello, deponendus est. CAP. VI. Clericus pro magno scelere ab eo commisso deponi debet, et in monasterio detrudi ad agendam poenitentiam. CAP. VII. Si uterque contrahentium venit contra contractum: uterque potest exigere poenam, adinvicem promissam ex conventione. CAP. VIII. Si testis propter vacillationem incarceratur, infamiam non incurrit. CAP. IX. Obligatus ad certam quantitatem, certa die sub poena solvendam, si partem infra terminum solvit, ad poenam integram non tenetur. CAP. X. Occidentes praelatum privantur beneficiis et feudis, quae habent ab ecclesia, cui praeerat praelatus ille, nec eis vel heredibus restituentur, nec alia de novo concedi debent. Et hodie in occidente, capiente vel banniente episcopum auctae sunt similes poenae, de quibus in Clem. Si quis suadente eod. tit. CAP. XI. Prorumpens contra iudicem, arbitrio superioris punitur. CAP. XII. Patroni, advocati vel vicedomini, vendicantes sibi in ecclesiis plus quam iura permittant, per censuram ecclesiasticam compescuntur, et, si occidunt praelatum vel clericum ecclesiae per se vel per alios, perdunt quod habent ab ecclesia, et eorum posteri usque ad quartam generationem non admittuntur ad clerum, nec in religionibus praeficiuntur. CAP. XIII. Domino excommunicato manente, subditi fidelitatem non debent, et, si longo tempore in ea perstiterit et monitus non paruerit ecclesiae, ab eius debito absolvuntur. TITULUS XXXVIII. DE POENITENTIIS ET REMISSIONIBUS. CAP. I. Pro manifesto peccato poenitentia publica imponi debet. CAP. II. Ponit poenitentiam occidentis presbyterum. CAP. III. Consideratis circumstantiis arbitraria poenitentia iudicenda est ei, qui modum excessit se defendendo. CAP. IV. Indulgentiae, quae conceduntur per praelatos non subditis, non prosunt, nisi proprii iudices hoc concedant. CAP. V. Non est vere poenitens qui peccandi animum non deponit; tamen recipitur eius confessio. CAP. VI. Qui ex poenitentia debet certa die in pane et aqua ieiunare, potest deficiente pane aliis cibariis uti. CAP. VII. Sacerdoti Graeco procuranti, vel studiose negligenti oppressionem filiorum, non imponitur poenitentia publica, sed debet abstinere ab altaris officio, et aliter in secreto agere poenitentiam; sed, si delictum est publicum, debet publice agere poenitentiam. CAP. VIII. Sacerdos poenitentiam arbitrari debet secundum quantitatem excessus, poenitentis contritionem, et alias circumstantias. H. d. quoad titulum. CAP. IX. Auditur mulieris confessio, quae sibi partum alienum supposuit, vel proprium ex adulterio suscepit, nec illud marito vult detegere. CAP. X. Abbatissa moniales benedicere, confessiones audire et publice praedicare non potest. CAP. XI. Tempore generalis interdicti conceditur poenitentia et viaticum morientibus. Hoc primo. Clerici, qui servarunt interdictum, possunt eum silentio in coemeterio sepeliri. Hoc secundo. In conventualibus ecclesiis clerici bini vel trini possunt horas submissa voce dicere. Hoc tertio. Cruce signatis et peregrinis tempore interdicti poenitentia concedi potest. Hoc quarto. CAP. XII. Famosum est et multum allegabile, et hoc dicit. Quilibet doli capax tenetur saltem semel in anno confiteri proprio sacerdoti, vel de eius licentia alteri, et eucharistiae sacramentum ad minus in Pascha recipere. Et sacerdos, revelans confessionem, deponendus est, et in monasterio ad agendum perpetuam poenitentiam detrudendus. CAP. XIII. Medici, vocati ad infirmos, debent ante omnia inducere infirmum ad confessionem, nec quicquam persuadere pro salute corporis, tendens in animarum periculum. CAP. XIV. Eleemosynarum quaestores sine apostolicis vel dioecesanorum literis admitti non debent, nec tunc proponant ultra id, quod in ipsis literis continetur. Hoc primo. Et debent esse modesti, et a locis et expensis incongruis abstinere. Hoc secundo. In dedicatione basilicae ultra annum, et in anniversario dedicationis, et in literis indulgentiarum, concessis ab alio quam a Papa, ultra XL. dies remissio excedere non debet. H. d. usque ad fin. CAP. XV. Archiepiscopus infra provinciam suam potest concedere indulgentias secundum formam concilii generalis. H. d. Et loquitur de cap. praeced. in fine. CAP. XVI. Episcopus et alii, de quibus in litera, possunt sine licentia superiorum sibi eligere providum confessorem. TITULUS XXXIX. DE SENTENTIA EXCOMMUNICATIONIS. CAP. I. Impubes, qui clericum percussit, ab episcopo absolvi potest, et qui ioco vel causa disciplinae percutit clericum, etiamsi sit maior, excommunicatus non est; qui vero ex odio, sic, et per Papam absolvitur. CAP. II. Monachos, se adinvicem percutientes, absolvit abbas. Idem in canonicis regularibus; et, abbatis discretione deficiente, recurritur ad episcopum. CAP. III. Ostiarius, qui clericum percussit non graviter, ab episcopo absolvi potest. Hoc primo. Officialis, deliberate iniiciens manum in clericum, per Papam absolvitur. Hoc secundo. Qui repellendo vim vi clericum percutit, excommunicatus non est. Hoc tertio. Qui percutit clericum, turpiter inventum cum propinqua, excommunicatus non est; secus cum remota, et dicitur propinqua, ut in litera. CAP. IV. Qui percutit clericum, ignorans probabiliter eum clericum, excommunicatus non est; ignorantiam tamen probare debet per iuramentum, et, si hoc praestare recusat, pro excommunicato haberi debet. CAP. V. Percutiens clericum vel religiosum excommunicatus est, nec ab alio quam a Papa absolvitur, praeterquam in mortis articulo. CAP. VI. Mulieres, quae inciderunt in canonem: Si quis suadente, absolvuntur ab episcopo. Idem in personis, quae non sunt sui iuris, vel sunt delicatae, de quibus dubitatur, quod non possent commode accedere ad curiam. Et h. d. usque ad §. Illi. – §. 1. Mandans clericum percuti, excommunicatus est, sicut percutiens. H. d. CAP. VII. Excommunicatus per iniectionem manuum in clericum, licet occultus, absolvitur per solum Papam. CAP. VIII. Etiam privilegiati tenentur vitare excommunicatum, et per iniectionem manuum in clericum excommunicati sunt. CAP. IX. Percutiens monachum vel conversum religiosum debet denunciari excommunicatus, et vitari, donec fuerit per Papam absolutus. CAP. X. Ponitur forma praecepti, quod sub virtute iuramenti fieri debet illi, qui pro violenta manuum iniectione in clericum excommunicatus absolvitur. CAP. XI. Excommunicatum pro percussione clerici absolvit episcopus, si sine periculo Papam adire nequit; debet tamen sibi mandare, quod adeat Papam impedimento cessante. CAP. XII. Quum Papa absolutionem excommunicati delegat, mandat recipi cautionem de parendo mandatis ecclesiae. CAP. XIII. Excommunicatus per canonem: “Si quis suadente,” sit dives vel pauper, per Papam absolvendus est vel eius legatum; fallit in muliere, sive infirmo vel mutilato, qui per episcopum absolvi possunt. CAP. XIV. Ante denunciationem vitandus est excommunicatus pro violenta manuum iniectione in clericos, nisi sit incultus. Hoc primo. Interficiens clericum, qui, contempto clericali habitu, se enormitatibus immiscuit, excommunicatus non est. Hec secundo. CAP. XV. Ante absolutionem communicandum non est excommunicato, licet iuraverit parere mandatis ecclesiae, vel composuerit cum offenso. Hoc dicit primo. Infamato de excommunicatione communicandum non est, nisi se purget, vel ad cautelam absolvatur. H. d. secundo. CAP. XVI. Sacerdos, eiiciens regularem de ecclesia, officia divina turbantem, excommunicatus non est. CAP. XVII. Excommunicati pro levi manuum iniectione in clericum possunt per episcopum absolvi. H. d. secundum communem lecturam, et est textus singularis. CAP. XVIII. Clericus, qui scienter et sponte participat excommunicato in divinis officiis, excommunicatus est excommunicatione maiori, et tantum absolvendus per Papam. H. d. secundum Panorm. CAP. XIX. Excommunicatus pro iniectione manuum in clericum, vel incendiarius post publicationem a solo Papa absolvitur. CAP. XX. Legati de latere absolvere possunt excommunicatos pro iniectione manuum in clericos. CAP. XXI. Generalis excommunicatio non ligat, nisi subditos proferentis. CAP. XXII. Qui cum effractione spoliant ecclesias, excommunicati sunt, et per Papam tantum post denunciationem absolvuntur. CAP. XXIII. Percutiens vel etiam interficiens clericum, se, dimisso clericali habitu, saevis enormitatibus immiscentem, non tenetur ire pro absolutione ad sedem apostolicam. Ita generaliter summari potest. CAP. XXIV. Iudex ecclesiasticus, faciens percuti clericum per laicnm, etiam causa disciplinae, excommunicatus est, et ipse, et verberans pro absolutione tenentur ire ad Papam. CAP. XXV. Clericus, ut laicus incedens, tertio monitus non resipiscens, perdit privilegium clericale. CAP. XXVI. Excommunicatus propter iniectionem manuum in clericum, impeditus ire ad curiam, potest ab inferiore absolvi; sed impedimento cessante tenetur curiam visitare, suscepturus mandatum apostolicum. CAP. XXVII. Ligatus pluribus excommunicationibus, licet ex eodem facto, obtinens absolutionem expressa una causa seu una excommunicatione, non habetur pro absoluto quoad aliam. CAP. XXVIII. Excommunicato, decedenti in excommunicatione, quantumcunque contritus decesserit, non est communicandum ante absolutionem, nec pro eo orandum, licet sit quoad Deum absolutus. Sed si constat ecclesiae de contritione praecedenti, absolvetur etiam post mortem ab eo, a quo vivus fuerat absolvendus; et heredes eius compelluntur per ecclesiam ad satisfaciendum pro eo. CAP. XXIX. Detinens clericum in custodia vel vinculis sine laesione, excommunicatus est. H. d. primo. Communicans excommunicato scienter in crimine excommunicatus est, et, nisi difficultas impediat, absolvi debet ab excommunicatore cum iuramento. Communicans vero extra crimen reconciliari potest per simlicem sacerdotem sine iuramento. H. d. usque ad finem. CAP. XXX. Iuramentum excommunicati de stando mandatis ecclesiae non habet vim absolutionis. H. d. primo. Excommunicato nullus communicare tenetur praeter personas exceptas; alias communicans excommunicato incurrit minorem, et est excommunicandus maiori, nisi ille esset excommunicatus cum particibus suis, qui tunc esset excommunicatus maiori. CAP. XXXI. Excommunicato communicare tenentur qui prius erant ei obligati ad obsequium familiare; alii vero non tenentur de necessitate, licet interdum possint de necessitate urgente. CAP. XXXII. Si excommunicatus pro manuum iniectione scienter recipit ordines, si est clericus saecularis, deponendus est; si regularis, exsecutione ordinis est suspensus. Qui, ignorans ius vel factum, sic excommunicatus recipit ordines, si est clericus saecularis, dispensat cum eo solus Papa; si regularis, dispensat abbas, si ignorantia est probabilis, et factum non est grave. CAP. XXXIII. Monialis, percutiens monialem seu conversum, vel clericum saecularem, incidit in excommunicationem, et ab episcopo loci absolvi potest. CAP. XXXIV. Contractus etiam, qui sine communione explicari non potest, non dissolvitur, seu impeditur per excommunicationem, supervenientem in eum, qui tenetur aliquid praestare non excommunicato. CAP. XXXV. Praelatus potest et debet clericum, subiectum incorrigibilem, incarcerare, et laici citra metum excommunicationis de praelatorum licentia capere possunt clericos, et ad iudicium ducere. CAP. XXXVI. Excommunicatus est qui in clericum, eiam volentem, manus iniecerit violentas, etiamsi hoc faciat in satisfactionem praecedentis iniuriae. H. d. et est casus notabilis. CAP. XXXVII. Servus excommunicatus pro iniectione manuum in clericum, tenetur pro absolutione ire ad sedem apostolicam. Sed, si ex hoc dominus, qui non fuit in culpa, grave damnum patiatur, vel servus hoc faciat in eius fraudem, absolvi potest ab episcopo, si laesio non fuit enormis. CAP. XXXVIII. Excommunicatus propter participationem cum excommunicato, licet eum postea impugnet, ex hoc solo pro absoluto non est habendus. CAP. XXXIX. Semel excommunicatus debet vitari semper ut excommunicatus, nisi legitime probet, se fuisse absolutum. CAP. XL. Si excommunicatus ab episcopo metropolitanum appellat, ab eo absolvi potest; metropolitanus tamen, volens suo suffraganeo deferre, potest illum sibi remittere, quando propter manifestum excessum fuit excommunicatus. Et ante absolutionem non auditur volens probare, se iniuste excommunicatum; secus, si probare vult, sententiam esse nullam. CAP. XLI. Si Papa suis literis excommunicatum salutat, non propter hoc eum absolvit. CAP. XLII. Excommunicatus a pluribus praelatis ab plures causas non est communioni restituendus, licet de una causa velit satisfacere, et, si impetratur absolutio tacitis aliis causis, non valet absolutio. CAP. XLIII. Excommunicatis et interdictis praedicari potest licite verbum Dei. Hoc primo. Et tempore generalis interdicti concedi potest baptismus et chrismatio in fronte, et poenitentia morientium. H. d. secundo. CAP. XLIV. Si coniux scit pro certo impedimentum matrimonii, non debet reddere debitum, sed potius excommunicationem pati; si autem hoc credat ex causa probabili et discreta, potest reddere debitum, non autem exigere; sed si ex levi et temeraria causa, deposita conscientia potest reddere et exigere. CAP. XLV. Per dimissionem habitus et tonsurae non perdit clericus ante trinam monitionem privilegium clericale. CAP. XLVI. Ab excommunicati denunciatione repellitur qui non praemonuit, et ei communicavit. CAP. XLVII. Excommunicatus est dolose permittens clericum percuti, ex quo poterat prohibere, et non prohibuit. CAP. XLVIII. Praelatus excommunicare non debet subditum, nisi competente monitione praemissa, et ex causa manifesta et rationabili; et contra facienti imponitur poena hic expressa. Item punitur subditus, qui falso conquiritur, se excommunicatum iniuste, et subiicit, quid iuris, si praelatus, dicens se errasse, vult excommunicatum absolvere, et adversarius appellat, ne absolvatur. CAP. XLIX. Excommunicat haereticos et quoscunque violatores ecclesiasticae libertatis. CAP. L. Fratres hospitalis Hierosolymitani, excommunicati pro iniectione manuum in clericum seu confratrem, absolvi possunt per eorum priorem, nisi excessus fuerit difficilis et enormis. CAP. LI. Excommunicatus vel suspensus absolvi non debet, nisi prius iuramento praestito; si tamen sine scandalo iuramentum haberi non potest, poterit fieri absolutio per manualem promissionem. CAP. LII. Quum de viribus sententiae dubitatur, potest quis absolvi ad cautelam iuramento praestito. CAP. LIII. Excommunicantur officiales locorum, in quibus sunt statuta contra ecclesiasticam libertatem, nisi ea deleri fecerint; et statutarii feudis ecclesiae sunt privati. CAP. LIV. Alloquens excommunicatum in tendentibus ad salutem auimae, etiamsi alia verba interponat, excommunicatus non est. – §. 1. Praedicatores, praesertim qui alias sustentari non possunt, ab excommunicatis et detinentibus bona aliena eleemosynam recipere possunt. Hoc dic. – §. 2. Ponit quosdam casus, in quibus percutiens clericum excommunicatus non est. CAP. LV. Communicans excommunicato in crimine damnabili incidit in excommunicationem maiorem. CAP. LVI. Excommunicatus minori potest ab excommunicatione aliquem absolvere. CAP. LVII. Permittitur ministris ecclesiarum semel in hebdomada celebrare tempore interdicti, concurrentibus his, quae exprimuntur in textu. CAP. LVIII. Satisfaciens clerico, quem verberavit, non potest propter hoc ab episcopo absolvi, nisi in certis casibus hic expressis. CAP. LIX. Excommunicatio simpliciter lata intelligitur de maiori. H. d. et est textus notabilis, et quotidie allegatur. CAP. LX. Beneficium, indultum ratione minoris aetatis, postquam coepit habere locum, non exstinguitur, licet minor pervenerit ad maiorem aetatem. TITULUS XL. DE VERBORUM SIGNIFICATIONE. CAP. I. Novale est terra noviter ad culturam redacta. CAP. II. Appellatione patris veniunt in lata significatione omnes descendentes. CAP. III. Non licitur natus qui statim decessit. CAP. IV. Dictio “antequam” non semper implicat. CAP. V. Primogenitus dicitur qui primo nascitur, etiamsi nullus sequatur eum. CAP. VI. Verba sunt intelligenda non secundum quod sonant, sed secundum mentem proferentis. CAP. VII. Non vitiatur factum, vario modo narratum, ubi idem in subatantia concluditur. CAP. VIII. Sensum, non verba considerare debemus. CAP. IX. Dicit, quis proprie sit praepositus. CAP. X. Non recipit congruam summationem. CAP. XI. Dicit, quid sit pactum, et unde dicatur. CAP. XII. Hic Isidorus ponit etymologiam iuris, prout habetur in re, non prout est generale nomen. CAP. XIII. Quicquid fidelis offert ecclesiae, oblationis nomine continetur, et a saecularibus possideri non debet. CAP. XIV. Solus sacerdos potest sacramentum extrmae unctionis infirmo conferre. H. d. – §. 1. In anno bissextili servari debet loci consuetudo circa diem S. Matthiae festandum, dum tamen vigilia continuetur festo. Hoc dicit. CAP. XV. Per verbum: “statuo et praecipio,” diffinitiva sententia ferri potest. CAP. XVI. Beneficium principis latissime interpretari debet. CAP. XVII. Generale dicitur interdictum, quod fertur nedum in provinciam, sed in villam vel castrum. CAP. XVIII. Privilegium contra consuetudinem, iuri communi obviantem, large est interpretandum. H. d. secundum intellectum abbatis antiqui, et est casus not. secundum hunc intellectum. CAP. XIX. Iurans obedire praelato et ecclesiae, non clero dioecesano, sed capitulo ecclesiae cathedralis obedire tenetur. CAP. XX. Appellatione ecclesiasticae censurae comprehenditur excommunicatio, suspensio et interdictum. CAP. XXI. In privilegiis de decimis novalium non solvendis illud appellatur novale, de cuius cultura non est memoria, et quod prius modicum vel nullum fructum afferebat. CAP. XXII. Si ecclesia, subiecta episcopo, unitur alteri, vel gubernanda committitur, salvo iure matricis ecclesiae: per matricem ecclesiam intelligitur cathedralis, et non Romana. CAP. XXIII. Excommunicatus vel interdictus pro contumacia vel offensa dubia absolvitur cautione praestita de stando iuri. Si vero fuit excommunicatus vel interdictus pro manifesta offensa, tunc prius debet satisfacere, antequam absolvatur. Et dicitur manifesta, de qua constat per confessionem vel probationem legitimam vel rei evidentiam. H. d. cum cap. sequ. CAP. XXIV. Summatum est supr. cap. proximo; vel dic: manifestum dicitur, quod per confessionem vel probationem legitimam vel evidentiam rei constat. CAP. XXV. Verba privilegiorum debent intelligi, ut aliquid asserant, et non remaneat ambiguitas, et ideo verba: “secundum” et “iuxta,” videntur apposita causative, non conditionabiliter. H. d. Panorm. CAP. XXVI. Dicit, qui dicuntur haeretici manifesti. Secundo, quae sint pedagia, guidagia et salinaria interdicta. Tertio dicitur, quomodo intelligitur praeceptum, factum laico, quod de se conquerentibus in ecclesiastico foro respondeat. H. d. CAP. XXVII. Clericus traditur curiae saeculari, quia degradatur saeculari potestate praesente, cui denunciatur, ut in suum forum illum recipiat. H. d. Usque ad §. Pro illo. – §. 1. Iste §. non facit ad titulum, sed ponit gratiam secundum quosdam. CAP. XXVIII. Si Papa iudulget reo, qui propter absentiam actoris possessionem recuperare non potest, quod ei lapsus anni non noceat: intelligitur haec indulgentia secundum ius commune. CAP. XXIX. Oblationis nomine intelligitur quicquid offertur ecclesiae quocunque modo, in missa vel extra, et in ecclesia vel extra. CAP. XXX. Lis dicitur mota, quum fuerit contestata. CAP. XXXI. Constitutio legati, de solvenda tertia mortuariorum episcopo, intelligi debet de his mortuariis, in quibus de iure communi debetur. CAP. XXXII. In privilegio de percipiendis fructibus beneficiorum appellatio beneficiorum etiam maiora beneficia comprehendit, quando privilegium est concessum episcopo pro honesta et favorabili causa. H. d. cum suppletione Panormitani. CAP. XXXIII. Verbum moderationis diminutionem continet, non augmentum. TITULUS XLI. DE REGULIS IURIS. CAP. I. Non potest brevius summari. CAP. II. Dubia in meliorem partem interpretari debent. CAP. III. Propter scandalum evitandum veritas non est omitenda. CAP. IV. Propter necessitatem illicitum efficitur licitum. CAP. V. Illicite factum obligationem inducit. CAP. VI. Tormenta, iudiciis non praecedentibus, inferenda non sunt. CAP. VII. Sacrilegus est offendens rem vel personam ecclesiasticam. CAP. VIII. Qui facit aliter quam debet, facere non dicitur. CAP. IX. Committens unum peccatum, reus est omnium quoad vitam aeternam. CAP. X. Ignorantia non excusat praelatum in peccatis subditorum. H. d. quoad mysticum et moralem intellectum. CAP. XI. Pro spiritualibus homagium non praestatur. Credits Printed source Not available Source of the electronic transcription Dr Angus Graham – angus.graham@virgin.net ETML tagging IntraText editorial staff

Best viewed with any browser at 800x600 or 768x1024 on Tablet PC IntraText® (V89) - Some rights reserved by EuloTech SRL - 1996-2007. Content in this page is licensed under a Creative Commons License [2007 07 17]